Search


Apr 20, 2013

Bethel Chimbuk


(The Bethel Bush)

Leilung pek thei thil thra famkim,
Chîmbuk choka um ditsakna chu,
A unauhai laia thruoitu challang,
Josefa chungah hung tlung raw se

- Deuteronomi 33:16


Sinai chimbuk
Kăngmei suokin chîmbuk a dol puot puot lai hmu ei tam tah ka ring. A taka hmu naw hai khoma television le sinemaa inthok dam bekin ei hmu tah bakah lekha ei tiema inthok khomin hre tang ei tih. Chîmbuk chok puot puot sia kăng si lo ruok chu Exodus 3-a inziek băk hi chu an hriet ngai ka ring nawh. Chu chu Horeb tlang, a threnin Sinai tlang an ti boka thil tlung, a hmutu le tonhriettu Mosie ngeiin a ziek a nih.

Hi chîmbuk chok hi chîmbuk danglam tak el a nih. Mosien hmu chieng tuma a va hnai dŭk dûk leh chîmbuk chok chun a hmingin a lo ko a, hung hnai sap lo ding le a ngirna chu hmun thienghlim a ni leia a pheikhok chu hlîp dingin thu a pêk a. Ei bawngpui nene sawr tumin va pan inla, bawngpuiin indak hlukin, “Voisun chu ka nene sawr thei naw ti nih. Kir rawh” lo ti el sien, maktia lungphu chawlin threnkhat chu ei thi el thei. Mosie thil tuok hi chuong ang deua thil danglam bik chu a nih.

Mosie chu neksawrna hling buka inthoka hung suok, Israel mi pasal naute pieng taphot sukhlum pei ding ti Faraw thupek khauh tak hnuoia hung pieng suok, kut hrât takin a mihai sansuoktu la ni dinga a ser hrang, Faraw naunuin naua a lăk, kum sawmli zet lal in ropuia seilien, Aigupta thiemna leh varna tinrêng inchûk zo hnung a nih. A mi Israelhai chu a tran rûk chauh khom ni loin a pawng a puia a sannaah Aigupta mi a that leiin a tlan hmang a, Midian rama lalte (sheikh) pakhat, Jethro inah a chuong lut a, a naunu pakhat nuhmeiah a nei a, kum sawmli zet lal ina khawsa kha kum sawmli dang chu thlalĕrah ran vêngin a khawsa tah a nih. Iengkima hnienghnărna le inhoitirna sikula inthoka thlaler sikula ran ruol chingtua thrang chu nun letling inthuo a nih.

Kum sawmli tâl top thlalĕr rama ran ruol ching a, tlatna hmun thra le tui an dawn ding zongpek a, ramsa trium le hnukrawlhai laka vêng hima thruoitu le enkoltu chun taksa le thlarauah tonhriet ieng ang hiel am a nei ding, ieng thahrui hrat le inuoia phan sip am a ni ding, ieng ang teirei peina le huoisenna lungril am a put ding ti hi ngaituo le sŭt tham a nih. Chuong ang mi, thlalĕr harsatna hlingbuka zem khum, sienkhom dol zor si lo mi chu a nih (a hnam thlang, mi ram hnienghnarna le inhoina tlăna châm sawt taluo, mi thlengpui an kǐl sawt talaw leia mi bawia intâng) Israelhai sansuoktu dingin an Jehova chun a thlang a, chu ding chun a buotsai bok a nih.

Ran vengtu le enkoltu ni harsat dan dingzie hi Pherzawl le Saidana ka um laia khawtlang bawng chinga a chânga ka’n thok ve hlak leiin a hmawr intem phakin ka’n hriet a. Ei veng thra hle ei ti zing khoma mi huon thlai lo pet hman tawk hi an bo nawh. Trum khat lem chu, Lungpuizawla tlâ bawng ruol hawl le thruoi khawm dinga rût kan mut laiin, kan bul el, chimbuka chun sakei nghalin Lal Dena hai bawngchal a lo se hlum niin, rût mut zoa kan hang fe chu lam sirah an rûm nghur a, an ri siet a, a rè vang vang a. Sakei inrŭm hi a tak taka ei hriet pha chu inhmai ruol a ni nawh. A tûkah bawngchal chu an zu zong a, kan ngirnaa inthoka hlam thum vel chauah an zu hmu a, sakei fak bâng po chu an zu lăk a. Chu chun trit thar kan la thaw nawk a. Davidan lal Saula kuomah, “I siehlaw hin ka pa beram ka veng hlak a. Sakeibaknei amanih savom amanih an hung a, beram ruol laia beramte an lak chang a um hlak a. Chuonghai chu ka hnot a, ka bei a, an baua inthokin ka san suok hlak a; mi bei dinga an hung inthok changin an bak hmulah ka man a, ka bei a, ka that hlak” (1 Samuel 17:34-35) a ti ang dam kha chu a hnâi nawh.

Ran vengtu nina a tak taka tonhriettu, entirnan Mosie hai le Davida hai dam hnam thruoitu dinga Pathienin a thlang suok el kha thil mak a lo ni nawh. Ran ching thiem le hum ngam chun mipui khom an lo thruoi thiem ding a lo nih. Ranpu ni hautakzie tawitea hril fie thiema ka hriet chu Jakob a nih. A tarpu Laban a suosal trumin, “I kuomah kum sawmhni tâl top ka um ta a. I beram le kĕl haiin té an insiet ngai naw a, i beram ruol laia beram chal pakhat khom thatin ka la hmè ngai nawh. Sahuoi kei chen hnung sa ka hung lakpek ngai naw che; a’n hmang ai chu keiin ka tuor pei hlak. Zăn amanih sŭn amania ran an inrŭk hrim hrim i mi’n thungtir vong hlak kha. Hieng hi ka um dan a nih: sŭnah ni intrêngin a mi em chăr a, zănah khaw deiin a mi săwm kon a, imu hrim ka hmu ngai nawh. I ina kum sawmhni ka um sung khan chu chu ka ngirhmun a nih” (Gen. 31:38-41) tiin a hril a ni khah.

Jakob ran enkolna hmun chu Eufretis chuonchung, phairai inhoi, phŭl zing dum dur el tamna hmun a la ni ring a um a, a zie khom la um deu mei a tih. Tuta Mosie ei intuokpuina ruok hi chu Sinai pŭmbŭk, sŭnah meipui inlingin a mi hlieu ang vut vut anga luma thli sie a hrang hum humna, zanah deiin zangaina thrang loa a săwm konna hmun, thrawngaleivirin pilvut ziel tup tup a, ieng lai khoma pilvut inlêng chum chumin muol thar le ruom thar a siem zingna hmun, tûr hrat chi rûlriel le ainuvĕt trium tamna, ram nêlum lo a nih. A tarpu Jethro khawsakna Midian rama inthoka hla tak, ka hisap dan lem chun km 240 vela hla, nunau le ran ruol le inzin lem chun ni tin km 5 pei intawl son khoma thla nga lai inzin ngai ni mei a tih. Hieng lai khawvel hi kum 1980-83 sung Saudi Arabia-a kan khawsak laia kan inzinna hlak, ke ngeia hmun threnkhat hi ka sir le mit ngeia ka hmu ve a ni leiin, Judahai sakhuo, a hnunga Kristienhai le Muslimhaiin ei hung som ve pei, hung piengna Sinai thlalĕr răpumzie le răwngzie hi iemani chen hre phakah ka’n ngai a. Horeb tlang chen chen thruoi tlung a, Aigupta bawia inthoka Israelhai thruoi suok dinga Pathienin Mosie a buotsai dan hi sui tham tlingin ka hriet a, ka ngaituo rawn po leh mak ka ti zuol deu deu. Thruoitu hlawtling ni ding chun iengkimah sek a lo ngai dingzie a min hmu chiengtir zuolin ka hriet.

Chîmbuk chok thucha
Chîmbuk kher kher hmanga meichoka hung inlartu thucha chu iem ni tang a ta? Ei hril fie nuom dan inang kher naw nih. A thren lem chu inpersan tak tak a ni ka ring. Baibula hin meichok hmanga Pathien hung inlangna a tam a, chîmbuk chok, sienkhom a buk tak kang si loa a hung inlangna ruok chu ei thu buon laia chauh a nih. Ieng anga thil ongrop khom ni sien, ieng ang rinumna le tuorna hnuoia sir de khom ni sien, Pathien umpui tu el khom le ram le hnam a ieng khom sukbo thei a ni nawh. Sadrak, Mesak le Abednago hai khomin umpuitu an nei thra leiin meipuiin ieng tin khom a law thei nawh. Mosie hmangin Pathienin a hnam thlanghai a thruoi suok ding a na, a hmangraw hmanghai chun, ieng anga fiena le tuorna hmasuon khom ni hai sien, chîmbuk choka um ditsakna changtu an ni phot chun, an ral ngai naw dingzie thu chu kăng si loa chimbuk chok thucha poimaw laia pakhat a ni ring a um. Chu thu umzie chu mani khâp amanih tong chen chauha Pathien nîna amanih histawri amanih inkhǐtu ta ding chun hang hriet fie ngaina a um naw el thei. Amiruokchu, chuong ang chu mi tam lem ngirhmun a ni bok si.

Chîmbuk choka Pathien vantirko hung inlanga inthoka thu suok poimaw ei hmuhai chu (1) Pathienin a hnam thlang Israelhai chu Aigupta bawia an intăngnaaa inthoka la suok a, hnama indin a, a ram tiem inhluotir a tum thu dam; (2) thruoi suoktu dinga Mosie ruot a ni thu le Pathienin umpui le thrangpui a, thil mak thaw theinaa a’n thuom dingzie thu dam; (3) Pathienin a nina le a hming a puong thu le a thlatu Abraham, Isak le Jakob hai Pathien a ni thu dam; (4) Aigupta rama inthoka Israelhai a hung thruoi suok phaa hi hmun ngeia an la chawibiek ding thu dam a nih. Hi taka inthoka kum sawmli sunga Mosie inrawina hnuoia hnam ropuia incher dinga Sinai trening sikul le pumbuka Pathienin Israel thlahai a hang hruol dan chanchin hi khawvela hnam le sakhuo hung incher suok dan chanchin lai po poa ngainuomum tak le hril hlaw tak a nih. Israel chîmbuk chu a chok a, Aiguptaa inthoka hung inthok suok mi pahnih, Josua le Kaleb tihai chauh naw chu a kăng ram thrak a, Sinai sula inthoka hring suok ngotin, ram tiem Kanan an lut a nih. An chanchin le kha hmaa thil bul hung insiem dan chanchin, an thruoitu le chîmbuk chok le inbetu Mosie-in a ziek thlakhai chu Juda sakhaw lungphum, an Torah (Pentateuch), Baibul le Koran chen hung hring suoktu a nih.

Bethel chîmbuk
Kum khat lai liem tah khan mang ka nei a, chu chanchin chu ziek tumin ka computer-ah a thupui chauh Saptrongin ‘The Bethel Bush’ tiin ka sut a, thil danga ka buoi leiin ziek hman loin ka um a. Ka computer ka hong changin, “Hi chuh ziek zom loin ka la sie zing a ni maw?” tiin kei le kei zawna ka’n don zie a, sienkhom thil dang ka buoipuisan nawk hlak a. Mang threnkhat hi ei zing tho ruol deuthawin a thamral a, a thren chu ni khat dam a dai a. Mang threnkhat ruok chu sawt tak ngaituona mitthlaah a châm a, a khâttawkin a hung de nawk zeuh hlak a. Chuong laia mi chu Bethel chîmbuk hi a nih.

Ka mangin hmun pakhat inhoi deu el, huon ni awm taka chei, kherseu kung ni awm tak, inbuk mawi tak tak kara chun saron par (bougainvillaea) rong chi hrang hrang an vul chŭk a. Hmar-sak tieng kil ka hei en chun kum 1956-a Cecil B. DeMille film siem The Ten Commandments, mit koi văng vânga voi tam ka en taa thingbuk chok, kăng si lo ang deuh chu ka hmu a. Hmu chieng tuma ka pan phei lai chun ri so nak nak ka hriet a, David Buhril le a sanghai chu thing buk chok hlut hlut bula inthok chun an hung suok thrăm thrâm a. Thingbuk chok chu threlh an tum naw leiin, ka lungrilin, “Christmas Tree an sawn amani ding aw!” ka lo ti a. Ka hang ngha kuol chun kotpui chunga MARK BUNTAIN MEMORIAL CHILDREN HOME ti le HAPPY HEART SCHOOL ti lien kuoua inziek ka hmu a.

Ka mang bok chun, “David Buhrilhai tuola Pi Lalrinmawi enkol A.G.School an ti hlak, Bethel khuoa um kha a lo ni tie!” ka ta. Ka hei ngha kuol chun thla thum vel liem tah, December 16, 2011 zana KEIVOM NITE kan hmangna Auditorium thar lien le changkang tak el le chu hma ni hni, December 14, 2011-a tuol thawvenga David Buhril le Lilypar hai inneina hmun thienghlim chu ka hmu a. Hmar tieng ka hei en chun a tuola in lien tak le inhoi tak bathlara dingthrathruona nu pakhat trongtrai lai, ni zung anga a bau suok chun van hang khaw tle sut el ka hmu a. Bethela lung lukhama Jakob a zal truma a manga a thil hmu, vana inthoka hnuoi chena kailawn indaw thlaa a suk a tunga vantirko ruol inlon zut zut dam chu (Gen 28:10-22) ang ka ti khop el a. Chu chun ka thranghar a, Delhi tlanga ka khuma sakei zawl Darngawnnu bula ngaingam taka zâl ka lo ni zing a.

Ka mang chu ka ngaituo neu neu leiin in zom ta loin inhma takin ka tho a. Rev. Mark Buntain, June 1989-a muol lo liem tah dam ka mitthlaah a hung inlang a. Ama hi Canadian, thlarau mi, ral tik nei loa India rama mi rethei le rimsihai a hmangainaa hlieu chok zing, ringnaa Pathien ram ropui taka indintu a ni a, ama le Mother Theresa chauh hi ram dang mi misawnari, West Bengal State-in a rama pieng anga an pom le lak lut an nih. Kum 1967-a Calcutta Customs House-a Indian Revenue Service (Customs & Excise) ka zomin kan inhmelhriet tran a, a ina dam ka tlung hlak a, a enkol Assembly of God Church hi ka’n lawina tak a nih. Chuong laia an hlapawl thruoitu chu Rev. Buntain nuhmei Huldah Buntain a ni a, an hlapui tak chu John W. Peterson hla phuok ‘Heaven came down’ (O what a wonderful wonderful day, Day I will never forget) a nih. Anni tluka thiem le lunghnea hi hla hi sak thiem hla pawl dang ka la ngaithlak ngai nawh. A pasal thi hnungin Huldah hin an rongbawlna a enkol zui pei a, 2005 khan Calcutta Mercy Ministries an din a, an naunu nei sun Bonnie Buntain-Long chu kum 1977-a an hong tah Calcutta Mercy Hospital-a Executive Co-ordinator a nih.

Chun, hriet zing tlak pakhat nia ka hriet chu October 22, 1968-a chuong laia Calcutta Hmar mi umhai po fiel khawma Dr. Thanglung inlet Hmar tronga Holy Bible hmasa tak inhlanna prokram AG Church-a kan hmang kha a nih. Dr. Thanglung naunuhai pahnih, Thanghnem le Thangmawi hai khom fawren-a an fe hnunga India rama an hung nawkna hmasa tak, Manipur lut tuma visa an nghak lai a ni nghe nghe a. Kum sari vel liem taah an pain lo thisan tah sien khom, thi hnunga a Baibul inlet hongnaa an hung thrang kha anni ta ding khoma thil vangneithlak tak niin ka hriet.

Chîmbuk choka um ditsakna dongtu
Hi A.G. Hospital-a hin a nih 1991 khan tlanglakte David Buhril, a kal (kidney) a thok thra naw leia Manipur-a daktor thiemhaiin a dam suok an beisei ta lo chu enkol dinga an sie lut top chu nih. Anni khomin a natna chu an hang chǐk a, mihriem thiemna ringot hmang chun law ngaina um lo, beisei bo (hopeless case) a nih ti an hriet. ‘Hopeless’ ei ti, hope (beiseina) a ‘less’ (bo) belh hi thil bobâng, beidongthlak, hopeless deuh el a nih. Sienkhom, hi hospital indintuhai hin ‘hopeless’ (beisei bo) hi ‘hopeful’ (beisei-um) a siem theitu kut hrât, chîmbuk chok le inbetu Mosie ngeiin ‘chîmbuk choka um ditsakna chu’ (Deut. 33:16) a ti kha a ‘UM’ ti an hriet a, an ring a, nasa takin an sor trangkai bok a nih. Mosien a betu hming a’n don khan “UMA chu ka nih” (I AM WHO I AM) tiin a puong a ni khah. Grammar tronga hril chun, “Kei hi um zing (present tense) ka nih” ti thei a nih. ‘UMA’ chun thil um lo khom “Um raw se” a ti chun a hung um el a nih.

Chuleiin, zing trongtrai zatin Huldah Buntain chun kum khat sung deuthaw David Buhril ta dinga hnipek dingin a puong zie a, hospital-a khom kantu le trongtraipuitu hau tak a nih. Mak takin a hung dam suok bakah Manipur-a hming nei khopin inchukna tieng a hung hlawtling pei a, kum 15 hnungah India President an inpeksuoktir hlak Ramnath Goenka Excellence in Journalism Awards 2006-2007 a dong a, hieng ang chawimawina hi India hmar sak rama inthoka dong hmasa tak a nih. Hi truma chawimawina inhlantu chu President APJ Abdul Kalam a nih. A hung dam suok dan chanchin hi Mosien a thil tuok ama ngeia a ziek angin David Buhril khomin la ziek ve sien, thu a hril inring hle ring a um. Chu chu tha bat a sŭt ngei ngei ding, a hmaa intung chu a nih.

David Buhril le kei
Hienga chawimawi suongum le inzaum tak a dong hi inthrung trok trok a, rangkachak darthlênga a hmaa an hung inhlân el a ni nawh. Sŭn le zăn nasa taka thok inrima a hlaw suok a nih. Zoram khawvel sunga hin ka fĕna taphotah ram le hnam, abikin thu le hlaa rongbawlnaa inthloppui thei ding mi taima, ringum, thudik ngaina mi, tlawmngai thei, inpe zo, hrietna le thiemna tienga dangcharna le phingtramna nei, dittawk nga el loa hmasawnna ram pana tlan ngat ngat pei, a taka ram le hnam hmangaina nei mi an um am ti lungrilin ka dap ngat ngat hlak a. Chuong ang mi ka hmuhai laia pakhat chu David Buhril hi a nih. HSA Delhi Joint Headquarters-a President a hung ni khan kan inthlop tran a, Delhi Thurawn hi kan hringna a’n phu dep dep sung chun sukhring dingin thu kan tiem a, inhmanin inhman naw inlang, kan ziek ngat ngat a. Hi hi Journalism tienga a bulthrut hung intranna tak khom a ni ka ring.

Kum 2003-a North Cachar Hills-a Dimasahai le buoi lai le a hnung, kum 2006-a Meitei helpawlin Lungthuliena nuhmei an suollui leia human rights tieng le media tienga nasa taka inbeinaa khan a kûl a tâia thrang latu laia mi kan ni vĕna khan nasa takin thu a hrilin ka hriet a. Ralkanga inthoka thuthang hung vuonga innghat el loin, mani ngeiin Lungthulien le a se velah David Buhril chu a’n zin a, a thil hmuhai huoi takin a ziek a, a thokna Northeast Sun le newspaper hrang hrangah a hung suok uoi uoi a. Chu ruol chun Delhi tlangah April 4, 2006 khan ama inrawina hnuoiah Protest Rally an huoihot a. Khang hun lai khan chuh, India hmar sak tieng le inzoma thubuoi ching fel ding Students’ Organisation a tu khomin a nei phaa hma lapui dinga an mi rawn tak le thruoitu taka an beisei le hmang chu David Buhril a nih.

Bethel le El Bethel
Khawvela hin ‘Bethel’ hming put khuo a tam hle ka ring. Kanan mihaiin an hluo laia ‘Luz’ (sa ru) an tia chun zanah lung lu khama hmangin lêngtrûl Jakob khuolzin chu a riek a. A mangin van le hnuoi inkara kailawn indaw a hmu a, a suk a tungin vantirko ruol an inlon hut hut a. Kailawn sipa ngir chun “Kei hi LALPA, i pu Abraham le i pa Isak Pathien chu ka nih. Nang le i thlahai kutah i zàlna ram hi la pe’ng ka ti che a, i thlahai chu hnuoia pilvut anga tam la ni’ng an ta, sim le hmar, sak le thlangah la um dar an tih. Nang le i thlahai hmangin hnam tin malsawmin la um an tih. I kuomah ka um a, i fèna taphotah vêng zing ka ti che a, hi rama hin thruoi kir nawk ka ti che. Ka thu tiemhai hi ka hlen hmâ khat chun thlathlam naw ning che” a ta.

A hang thrang har chun a lungrilin, “Hi hmuna hin LALPA a um takzet el! Ka lo hriet nawa mei mei a nih” a ta. Chuongchun, tri takin, “Hi hmun hi inzà a va um ngei de! Hi hmun hi Pathien tempul a na, hi hmun hi van kotsuo a nih” a ta. Jakob chun zing hmângin a lung lukham chu a lâk a, a phun a, a sîpah hriek a buok a. Chu hmun hminga chun ‘Bethel’ a’n bûk a, a hmaa chu khaw hming chu Luz a nih. (Gen 28:13-19). ‘Bethel’ chu ‘Pathien in’ tina a nih.

Jakob chun, “Pathien ka kuomah a um takzet a, ka’n zinna lampuiah a mi vĕng a, fak le dawn le sil le fen a mi pĕk a, 21 ka pa in tieng him taka ka kir nawk phot chun LALPA chu ka Pathien ni’ng a ta, hi ka lungphun hi Pathien in ni’ng a ta, i thil mi pĕk po po laia sawma pakhat chu pe ngêi ngĕi ka ti che” (28:20-22) tiin thu a tiem a. Harana inthoka Jakob le a kuoma umhai po poin Bethel an hung tlung chun Jakobin maichàm a siem a; a u Esau kuoma inthoka a tlàn siet laia a kuoma Pathien a hung inpuongna hmun a ni leiin chu hmun hminga chun ‘El Bethel’ a’n bŭk a (35:6-7) ti ei hmu bok a. ‘El Bethel’ chu ‘Bethel Pathien’ tina a nih.

Manga ka Bethel hmu ruok hi chu Maj.Thanghem khuo Muolnuom ram, Churachandpur District-a mi, Khupkhawpau-in an chawk hnunga ‘Bethel’ ti hminga khuo a siem, a hnunga Lungthulien lal naupahai laia a naupang tak dottu, ka ruolpa P.K.Singson (Paukhawlien Singson)-in a’n chawk sawng, ama aiawa a u Lunkhawthang a’n laltirna khuo, kan tleirawl laia saisaw buk hnuoia PK ngaizawngnu lekhathon ding ka ziekpuina hmun (ref. Impressions on Keivom: Ruolpa Tiltawm, p. 19-20) kha a nih. Manga ka hmu ‘Bethel Chimbuk’ hin a hming put zo a, Pathien hluo chîmbuk chok zing hung ni a, Zoram khawvel ram tiema Zo hnathlakhai po po thruoi luttu ding Mosie tam tak hringtu sul hnienghnar a hung ni pei hi ka duthusam le trongtraina a nih. Chimbuk choka um ditsakna chu a chungah vŭrin um pei raw se.

(Saturday, April 20, 2013 Delhi)

1 comment :

Henry said...

A tha veng veng khawp el ie!