Search


Dec 3, 2016

DT Recall (DT Thlirletna)


Kar tin suok DELHI THURAWN (DT) hi Hmar Students’ Association (Delhi Joint Headquarters) chanchinbu, kum 1983-a inthoka insuo tran a ni a, September 2016 khan kum 33 a suo ta a, Zoram khawvela hieng ang chanchinbu dam sawt tak nia hriet le rikawt a nih. Editor hmasa tak tlangval Ruolkhumlien Buhril khom a hnungah IAS hung tlingin, Indian Civil Services-a ngirhmun tlung thei insang tak Secretary sin chelin Sorkar Laipui innghatna Delhi tlangah a thrung hman der tah a nih. Pipu thukhawchanga hril chun, DT le a bul trantu Editor chu thangsuo, chawimawina tonlairâng pâr bunga intontir phu hlie hlie an nih.

India ram puo tienga a zawna kum 21 sung (1976-1997) kan thang sungin DT-a hin a châng chănga ka thuziek an lo insuo ti naw chuh ka’n hmang hman naw a. Iemani chen khah phek hni dong, manual typewriter-a stencil-a sut, cyclostyle machine-a a kawpi tlawm te her suok, Delhi-a chenghaiin chinchang inhriet tuona dinga tuolsung chanchin lawrkhawm an insuo a ni tak a. Hlaw ieng khom um loa tlawmngaina lieu lieua buotsai a ni bakah khang lai khan mimala typewriter nei chu kei chauh niin ka hriet a, chu chu posting-a kum 1976-a kan suokin ka Baby Hermes chu HSA ka rochung a, chu chun kawpi iemani zat zet chu an sut suok a nih. Kum 1990 bawr tunga Computer ei hung hmang tran ve hnung le internet a hung inlara inthokin DT buotsaituhai khomin olsam lemin artikul le chanchin lawrkhawm khom an hung thaw thei tah leiin, kum 1999-2000 a kumzabi thara ei lut khan chuh DT khom a phek sukpungin, chanchinbu ti ve thamin a hung suok thei tah a nih.

Kum 2001-2015 sunga a kawpi hlui ka lo sie khawlhai ka hmu thei po chu bu hrang hrang 23-a chilh khawmin, library edition standard-in mawi takin binding ka’n thawtir a, sawl le seng man a um takzet. A kawpi ka kol lo, Delhi-a ka um naw sunga mi thu poimaw tak tak chuongna, abikin Dimasahai le buoi kum 2003-2004 sung, Tuibuonga kan dawr hmun Sinlung Plaza bawla Churachandpur tieng kan thang sunga mi a kawpi kan hmu zo ta naw a, inpâm a umin ei inchek tlok tlok el a nih. A san chu, DT hi Delhi tlang le Hmar khawvela thil tlung poimaw zuolhai inchikna kar tin suok chanchinbu um sun a ni leiin, a hnam pum ta ding khoma Encyclopaedia Britanicca tluk hiela poimaw a nih.

Ram le hnam changkanghai mizie thlungpui laia pakhat chu thil fe le hung inchik, humhal le vong him a nih. Chuong tienga filor chu Grik-hai le Israelhai an ni el thei. Baibul pumpui ei nei theina san khom Pathienin anni kut le trong hmanga a thu a lo hum lei a nih. Eini rawi chu a hma ela thil tlung khom rikawt kol mumal ei um naw leiin le thil bulbal sui le inchik pei ei tlawm leiin, thil ei indon changa ami hril theia inngaihai khomin an donna tlangpui chu, chuong chun khang khan mi’n an hril ti a ni rop. “Mi’n an tih, Mi’n an hril” ti ei hrila ‘mi’ ei ti tak hi a hriltuin eini inthupa ei fihlim theina dinga ‘eini’ ngei khah ‘mi dang’ hrila ei inhrilna le mi chunga ei bel tumna a ni nuom khop el. Chun, ringvang thu hrilna a ni bakah tienlai Israelhai khawvela suol phurtu beram (azazel: Lev.16:20-28) ang deua ei hmang a ni bok.

Kum 2010 May khan chuong laia DT Editor, ka tupa Brando Keivom-in kum sawm sung a champha ei lo inser tah hlak ‘Martar Ni’ chanchin ziek dingin a mi ngen a. Ziek tumin thu bulbal hre deuh dinga ka ngaihai telefawnin ka hang indon kuol a, mumala mi hril thei tu khom an um naw bakah Hmar tronga inziekna lekhabu le chanchinbu hlui pakhat khom ka hmu zo nawh. Hang pamtrul ei ding chu tlawmthlaka la-in ka laibrari-a press clippings (English & Mizo) le lekhabu ka kolhai chu dap khawmin ka ziek a, chu chu DT Vol. XXV Issue No. 34, May 16, 1210-ah a hung suok a. A hnung peiah, a champha a hung tlung pha leh, DT-ah kan insuo non hlak a, a san chu hi chungchanga innghatna tlak thuziek dang kan la hmu naw lei a nih. Ei hril nuom tak chu, bengvarin DT-in a trobul chanchin suiin lo insuo naw sien, khaw laia inthokin am Martar Ni chanchin hi hmu tang ei ta?

Kum 1960-80 lai khan ei hnam thu le hla hluihai le chanchin poimawhai suidonna ding le rikawta sie dingin, khang hun laia la dam, thil chinchang hrie le ngaiven mihai le hla phuok thiemhai chu pawlin kan indon bakah anni ngeiin zieka mi siepek dingin kan ngen a. Chuong kan khon khawmhai laia mi iemani zat chu ka lekhabu ziek hrang hrang, abikin Hmar Hla Suina le tienami le thusep ka ziekah hai a remchangna taphotah ka hlu lut a, bawm khata a luong lut rawnna tak chu DT a nih. Ka computer a petek changa ka thuziek inhmang tam tak ka lak suok thei nawkna chu DT a nih. Tuta a bu-a hlu khawm poa inthok khomin a ziektuhaiin an kol ta lo le an ziek a nih ti khom an hriet ta lo tam tak a um ka ring a; ziektu iemani zat lem chun muol an mi lo liemsan tah. Sawt deu deu a ta, a poimaw zuol deu deu ding a nih.

DT ngirhmun chelh
Ka hming phuok pathum - Lenruol Hla Bu, Sinleng le Delhi Thurawn- hai lai hin a ieng hin am a hming a put zo taka? tiin zawna indon tah inla, a donna ki a dang seng leiin don thiem a harsa hle ka ring a. A tlangpuia inkhi ruok chun, keima tiengah DT hin a buk rik tak ka ring. Ka ringna san laia pali chauh hang tar lang ei tih.

Pakhatna, DT lei hin thu le hla pieng lo ding tam tak a pieng pha a, ei literechar chawmtu hnâr poimaw tak a nih. Kum sawmhni sunga Hmar tronga thu le hla thaw hlawk tak chanchinbu thlang ding ni inla, DT hin pakhatna chung a lak ngei ka ring. Kei ringot khomin chu sung chun DT-a insuo ding artikul 600 chuong daih ka ziek ta a, a bu-in siem inla, a tlawm takah bu sawmthum chu ni tah hrim hrim a tih. DT hi um naw sien chu, hieng zozai hi artikul ka ziek ka ring nawh.

Pahnina, DT hin thu le hla ziek nuomtu le insuo nuomtuhai ta dingin kotkhar lien tak a hongpek a nih. DT chauh hi trong pathum- Hmar, English le Mizo-Lusei-a thu insuo theina le a ziektuhaiin hawrop an hmang nuom dan senga an ziek ang anga insuona kar tin suok chanchinbu um sun a nih. Chun, ieng thu le hla khom ramri khang sa bik um loa insuo theina, chanchinbu zalen a ni leiin a huopzau a, Hmar trong ziek dan le hmang dan thar le thra lem khom DT hmang hin zalen takin a hung inser tung (evolve) pei a nih. A khekpui tak khom zalen taka mihriem hmasawnna le inthranglienna ding thucha a nih.

Pathumna, DT hi a hmuna umhai po po keikhawmtu le chanchin an inhriet pawna tukver a ni el bakah chanchinbu tiem nuomna le inhnikna mi lungrila tutu a nih. Lekha tiem hi insukhmu thei a ni a. Miin lekha a tiem chun kha hmaa a hriet naw thilhai kha a hung hriet tran a, a tam lem hriet nuomna a hung nei pei leiin lekha tiem a hung inhnik a, hrietna tienga phingtram nachang a hung hrieta inthokin lekha tiem loin a um thei tah ngai nawh. Inkhawm trina tu khomin an zong hmasa tak chu DT a nih. A suok naw chun kim lo anga inngaina a um. Chu umzie chu DT tiem châkin ei dang a châr tah tina a nih.

Palina, DT Website hi khawvel hmun tina Hmar hnathlakhai mit lengkhawmna a nih. Pathiennia Hmar Christian Fellowship, Delhi-a inkhawma a kawpi hmu ve phak lo, khawvel hmun tina Hmar tronga chanchinbu tiem nuom, internet neihaiin Thawtrannia an zong hmasa tak chu DT website a nih. Hi taka inthoka tiemtuhai hi dannaranin sinthawna nei an nih. Ofis an hung trin hmain DT an download a, a kawpi an siem a, in tieng an hawn a, an nuhmeihai le an inlenghaiin an tiem bok a nih. Entirnan, Delhi-a um ka artikul tiemtu hi zakhat vel chauh an ni ka ring a, chuonghai laia zaa sawmriet chun samphuola an tiem mei mei niin ka hriet. Ngun thluka tiemtu chu internet hmanga lo bitu an ni lem. Dannaranin Keivom Diary-a inthok ringota ka artikul tiemtu hi ni tin 80-100 inkar an ni hlak.

Chun, Delhi puo tieng, abikin hmar sak rama Hmar tronga tlang (secular) chanchinbuhaiin inzom zata ka artikul an insuo po po hi DT-a inthoka an lak deu vong a nih. Chuong chanchinbua inthoka lo tiemtu chu an tam tak. Hi hi ka hriet chiengna khom October 2008-February 2009 inkara hmar sak rama Hmarhai chengna khaw tam lem ka sir lei a nih. Ka fena taphot, khaw kilkhawr taka khom, ka artikul ziek an lo tiem thu chu an mi hril hmasa pawl tak a nizie. Chuong ka artikulhai an lakna hnâr ka hang sui chun DT-a inthok a ni vong. Chu umzie chu, ka hisap dan chun, DT-a ka artikul insuo hi a fe dar pei a, a tlawm takah mi sangkhat chuong bekin an tiem ngei hlak tina a nih. Chu chu DT um naw sien thil thei lo tluk a nih.

Ei hmang trangkai dan
DT hi hnam ta dinga thrahnemngaina lieu lieu leia a hlawk um der loa insuo le a buotsaituhai hin hlaw nei loa tlawmngaia an buotsai le enkol tung pei a nih. Inchuklaihai chanchinbu a ni ang bokin iengkima mawphurtu an nih. A thawtu tak le sukhringtu tak ruok chu thrahnem ngai taka thu le hla insuo ding ziektuhai an nih. Chuonghai laia a tam lem chu inchuk mek thralaihai nekin kamdingna nei tah, thrahmahai an nih. Hieng mi tlawmngai tlawmte laia mi tu khomin tha an hang inthla dul met chun a’n hriet sek a, suok naw trum a nei zeuh zeuh hrim a nih. Chu chun DT derthawngzie ei ngairuot thei ka ring.

DT hi ka mit nauleng ang le ka naute anga ka en le invoi a ni leiin, khuol ka’n zinsan chang khoma ka lung sukkhamtu tak a nih. Chun, ka ziek ni lo, Hmar tronga artikul hung suok tam tak hi ka khonkhawmpui, editing ka thaw hnunga lo belh khawm dinga ka thon sawng a ni bok. A tira inthoka a enkoltuhai thurawn ka pek hlak chu, thla thum dai bek insuo ding artikul ieng lai khoma sie lawk le chu dinga lak khawm sin thaw zing a nih. Tu hin chu ka hriet chinah DT-a insuo tah artikul, hlui thei lo chi, keima ziek ringot khom 600 chuong a um tah. Chuonghai laia tam tak chu hunbi nei kristmas, kum thar, good Friday le kût hrang hrang le inzom dam, hringnun amanih, ei histawri amanih, ei trong amanih thlirna, ieng lai khoma hlui thei lo a nih. Hi Article Bank-a inthok ringot khom hin kum iemani zat dai artikul DT hin a nei tah hrim hrim. Sienkhom, chu chu inhnemna taka hmang ding a ni nawh. Tui thar luong lut zing nawna tuikhur chu sawt naw teah a rim a hung sie a, chawi tlak a ni naw vat el.

DT Thlirletna
Kum 15 sunga DT khawvel hang fang chu chul ram fang ang deuh a na, innuina ding le lunglenga indom kun vong vongna ding a tam. Ziektu threnkhat chun muol an mi lo liemsan ta a; threnkhat chun kamdingna le inchukna zoin, hmun hrang hrangah suon le par thlain an khawsa a; in le lo neia khawsa iemani zat la chambanghai chun kum tina hung thar peihai chu vai tlimpui karah chim rala an um nawna dingin an hnam nunphung le sakhuo kengkaw pei thei dingin lungthu pathum- Delhi Hmar Welfare Association (DHWA), Hmar Christian Fellowship, Delhi (HCFD) & Hmar Students’ Association (HSA)- hnuoiah an hui khawm a, hma tieng inthuruol tak le hrat taka kal chawiin, Delhi tlanga hmar-sak tlangmihai inruolsieknaa hai hming ditum le inzaum an ser a. Vangduoithlak takin, kohran pawl bing hminga mani le mani trongsie phura insiem nuom an lo um leiin kum 2013 khan inthuruolna dai an nĕr a, hnam le khawtlang thilthawna iengkimah um lo anga sie an ni tak leiin, chuonghai chu DT pheka inthok khomin thai boin an um tah hri a nih.

November 24, 2016-a Times of India suokah travel writer hmingthang le histawrian William Dalrymple intarviu tlawmte an zieka chun a thuthruoiah “The world I wrote of no longer exists” ti, a bau suok an hung hmang a. Hi thuziek hin ka thu hril tum pahnih a fun sa leiin, a chanchin le a lekhabu ziek hmasa tak ‘In Xanadu: A Quest’ (1989) ti chu hang hril hmasa inla.

Kum 1986 khan College a kai laiin ruol threnkhat leh inthuruolin Italian khuolzintu hmingthang Marco Polo sulhnung suiin, a lampui hraw charah Jerusalema inthoka suokin, Syria, Afghanistan, Pakistan le ram hrang hrang fe thlengin Mongolia chen an inzin a, an hmu tum tak chu lal ropui Kublai Khan khawpui ‘Xanadu’ umna a nih. An inzinnaa an thil tuok ngainuomum tak ka tiem lai chun anni le a tak ngeia inzin ve anga inngaina ka nei leiin, mi mi biek takngiel khom ka hriet naw chang a um hlak. Zoram Khawvel-2 (1993) ka ziek lai hun a ni leiin an tonhriet a ziekhai laia threnkhat chu Samuel Taylor Coleridge hla phuok ‘Xanadu’ ti leh kei matin ka lekhabua chun ka hlu lut nghe nghe a (p.59-63). An lam hrawa um ramhai chu tu hin buoina le râl tritna ramah an inchang tah leiin, “A chanchin ka ziek khawvel kha tuhin chuh a um ta nawh” (The world I wrote of no longer exists) a ti a nih. Kha hmaa DT khawvel khom kha March 3, 2013-a inthok khan a um ta nawh! Thrahnemngaia thu le hla hung ziek hlaktu iemani zat chu pawl tranna tuihok inhâkin DT-a inthokin an pil hmang tah.

Dalrymple hril pahnina chu, khâng khopa chawimawi a hlawna le lawmman a dongna lekhabu kha a thlir nonin a lung a kim zăn naw thu a nih. “I consider it very cocky writing, a young person quick to judge” tiin a thluoi. Thil hmu le hriethai umzie chieng taka buk ton hman loa ziek pop pop, tleirawl hoklak thukhawchang niin a ngai a nih. Kong danga hril chun, a phawi inrang taluo deuin a hriet a nih. Chu chu mi tin chunga khom thudik a ni ka ring. Kum 15 sung ringota DT-a thuziek hrang hrang bia hang tiem nawkin, mani thuziek ngei khom insǐm sok sokna ding a lo tam chu tie! DT-a insuo thuziek threnkhat hi Hmasawnna Thar (HT) ah insuo hai sien, vauna le rikrapna tuok ngei ngei an tih. Chu ngirhmun chu pumpel an nuom leia thuziek insuo remchang loa an hriet threnkhat an rĕlkhum a ni khomin, ngai thiem an um. Delhi Hmar khawvela indaidarna suol a lut hma le lut hnung lem chun kha hmaa trongkam ei hmang tuolleng hlak khomin thirtiengin kil a nei ti ang khan kil thar a hung nei a, tlun taka ei hmu hlak kha kawi ngulin a hung inlang a, inno sara ei hmu hlakhai khan Phungpuinu hmel an hung put a, thil a siksawi zo tah a nih. DT ruok chu DT a la ni zing.

(November 30, 2016, Delhi).

###

No comments :