Search


May 27, 2017

Chelfung


Dam lai khuolzinna suk le tung, voi le chang, hnung le hma, tlak siet le tluk siet theina tam tak kara him tak le hlawtling taka tum ram pana kal tluong tak le ngil taka chawi theina dinga poimaw pakhat chu chelfung nghet tak nei a ni ka ring. Ram thruoitu ngirhmun cheltuhai ta ding lem chun a poimaw zuol.

Hi ngirhmun ei hril hi May 9-a President Donald Trump-in Federal Bureau of Investigation (FBI) Director James Comey a bănna le inzoma kum 1971-a muol lo liem tah, theulawzian (theologian) inlar Reinhold Niebuhr ngaidan ‘Christian Realism’ ti chuh America ram thruoitu tam takin thutlukna an siem dinga chelbana an lo hmang nasatzie thu chanchin suitu le dilsuttuhaiin an hung phor lang chu a nih.

March khan Gizmodo reporter Ashley Feignberg chun Instagram le Twitter account-a ‘Reinhold Niebuhr’ ti hming lem hmanga ziek hlaktu chu tu am a ni ding ti zong suok tumin a sui a. Pangpalh thil deuthaw-in FBI Director ni lai James Comey a ni thu a hmu suok a. Ama hin College of William and Mary-ah a kai laiin undergraduate thesis-a dingin Niebuhr theulawzi a ziek a. 9/11 ti-a hriet, kum 2001 September 11-a firfiek ruolin New York-a ‘Twin Towers’ an bomb hnung khan, hieng ang inrikrapna hi do rêm dingin “I bieng bentu chu khing tieng khom dawpek rawh” ti thukhawchang ringot hmanga indawrpui chi an ni nawzie chu thil chieng sa a ni a. Ieng hmangruo le tharum am hmanga tukdol ding ti zawna a tak ngeia khawvelin a hung hmasuon hnung chun Niebuhr theulawzi, ‘Christian Realism’ ti chuh a hung poimaw zuol tah a nih.

9/11 hma daiha inthok khan James Comey chu Niebuhr theulawzi-a lo inhnik tah a ni thu New York Magazine-in an intarviu khomin a lo hril ta a. FBI a zom san khom rorelna indik le fel hmanga khawvela hmangaina inluongtir a nih. Niebuhr hun laia kristien theulawzian tam takin khawvela harsatna hne dan dinga an ngai chu hmangaina kut hmang a nih. Niebuhr ngaidan ruok chu a ni nawh. Hmangaina leia mihriem intlanna dinga Isu inhlanna chu mihai kuoma inentir dingin mihriema huomhapnain a hluo hlak leiin, rorelna indik hmanga khawvela hmangaina tui inluongtir ding ni lemin a ngai. Indikna hmol cheltu ding roreltu thra indin suok chu kristien taphot thil tum ni dingah a ngai leiin, a theina hmun taphotah kristienhai chu pawlitiks huongah inchawm lut dingah a ngai. Chu ngaidan le eini lai kohran ngaidan chu sim le hmar ang a nih. Kohrana inhmanghai chun pawlitiks chu tawk thieng loa ei ngai. Khawtlang thil hrim hrim laka khom inthier fihlim dinga ngaina a um bok.

Ieng leia Niebuhr hin ‘Washington’s favorite theologian’ ti hlaw hiel khopa ngirhmun insang a chang am ning a ta? President Jimmy Carter chun niukliar ralthuom hmanga indo el theina ngirhmuna an ngir lai chun, “Ka ngaituonaah Niebuhr a châm zing” a ti hiel a. President Barack Obama khomin ram dang le an indawrnaah Niebuhr filawsawfi hi a hmang trangkai hlein a hril. Chu taka a thlungpui tak chu ‘Christian Realism’ a nih. Mihriema chapona hin khawvel thra lem indin tuma thrang lakna hi a suksukuk thei niin a ngai a. Thil insang lŭr le famkim thaw dinga insie nekin, a taka thil hlen thei china mit inlĕn le chu chu hlen tuma thawin lukhawng a nei lemin a ngai. Chun, thil thra lo amanih suol amanih inthiel fai rawt thei dinga inringna hi nei ngai lo ding le thil thra thaw tumna luotah an chapona lungril hrîk thlaa sietna nasa tak an intlung nawna dinga fimkhur taka inveng zing dingin a’n fui lem a nih.

Rorelna indik hmangin,
Zion chu intlan suok ka ta,
A sunga cheng suol simhai chu,
Felnain san suok ka tih.
Mi hel le suolhai ruok chu,
Suksiet ni vê vĕng an ta,
LALPA nghatsantuhai khom,
Sukbohmangin um an tih

ti-a zawlnei Isaiin a lo hril ang khan (1:27-28), rorelna indik lak lut a ni theina ding chun indo a trûl leh indo, tharum hmang a trûl leh hmang, inremsiem a trûl leh inremsiem, inphahnuoi a ngai leh inphahnuoi hi tak ram le inzom niin Niebuhr chun a ngai bok. A tleirawl laia pau khau lo le intîm dak hlak kha rorelna indik suol suokna ding a ni phot chun huoi takin awm a hung daw suok ngam a, America-in Hitler tukdol dinga Indopui Pahninaa an chawm lut trum le a hnunga Soviet Union le an hung inmel rum khan tlang taka an sorkar pawlisi trantu a nih.

Chuong chu a ni laiin, Communist indar zau pei ding dang tumna anga inhrila Vietnam War-a America a kûl a tâia a thrang kha ‘Moral Majority’ indintu, television avangelists an ti laia pakhat Jerry Falwell, ieng lai khoma Republican Party awntu le anni laka hamthratna tam tak donga insukhausa hai rawiin uolau taka an tran laiin, Niebuhr chun America thilthaw chu indika a hriet naw leiin nasa takin a kal thung a nih.

America vangneina pakhat chu a thra le a thra naw indaizai khop an um khu a nih. Kristiena ngaihai lai khom mawl taka ring le zawm tlut an um a; kristiena ngai ni zing, inkhawm ta lo, Baibul tiem ta lo, Kristmas, Good Friday & Easter Sunday nikhuoa inkhawm zeu zeu chauh pawl an um bok a. Chun, a lem khoma kristien inti nuom ta lo tam tak an um bok a. Thrahnemngai taka rongbawl an um laiin sumdawngnaa hmang, abikin television evangelists intihai lai hin, an tam zuol a. Innei si loa nuhmei-pasal um hmunkhat an tam a. Inneia inthre, innei nawka inthre nawk an tam bok a. Piengthar intihai lai inmak le inthre a hluor tak. An biek tak chu zalenna a nih. Khawvelin a hriet thil thra le thil thra loin bu a khuorna ram, God Bless America a nih.

Ei hriet seng angin November 2016-a Presidential Election-ah pa dangdai tak el, hausa tontaw, kha hmaa inthlanga lo ngir tah le hnawla um, pa ti phel phul, iemani kong zawnga chu Pu Sura sangpa ni awm taka inlang, sumdawngna tieng ruok chu Nahai let tama dawha nei, a khingpui Hillary Clinton leh Debate an nei trum khoma vahrit le chepa buk anga inkhan lo deua mi ngai, mi tin deuthawin tling chu Hillary chana an sie, sienkhom a rama mi naranhai so inphut dan them fu thiem, Republican Party kandidet Donald Trump chun kum li sung khawvela President po po laia thilthawthei tak lalthrungpha a hung hluo tah a nih. Maktiin khawvel a kahâk a, a meng phawk a, mit âr-intra pumin ieng tin topin am a hung che ding tiin an thlir thrup el a nih. Bill Clinton hmel an hmu nuom dan le Donald Trump hmel an lawm dan hi ziek fe tham niin ka hriet. Trump hin thu mak le dangdai hril suok phut dinga ringna miin an nei tlangpui a hoi. Lawm a hlaw dan khom hi a Thawthawng tieng deuin a fe a hoi. Pa ropui a nih.

Thlang tlinga a um chun a thaw ngei dinga thu a lo tiemhai chu ahmatiema thaw dingin hma a lak nghal zung zung a. A thaw ngam tak tak khom an ring naw khah, Muslim ram hrang hrang pasari-a inthoka USA-a lut khapna thu a hang puong kha chuh a tla na khop el. Court-in dang naw sien chuh, a kakhawk rapthlak ngot a tih. Chuong sa khom chun nghong a nei nasa. Amiruokchu, ram danga a’n zin suok hmasa taka a sir chu, a hmaa mihaiin an la thaw ngai lo, Islam piengna ram, Saudi Arabia a nih. Firfiekhai nasa taka do tlang dingin thu an thlung.

A thilthaw laia mak pakhat chu FBI Director James Comey a băan kha a nih. Comey hi Hillary Clinton-in Secretary of State a ni laia mi thaw dan naw anga sorkar thila indawrna po poa ding khoma a Private Mail Account a hmang el khan sorkar poi ieng am a tawk ti enfietu dinga ruot a ni a. Hillary lem chun hi thil hi a tling nawna san bulpuia a ngai hiel a nih. Chun, inthlang lai khan Russia Sorkarin Donald Trump ta dinga kut hung rol anga intumna a um leiin, President Obama chun a hun tawp ruoiah America-a inthokin Russian Ambassador le diplomats 35 zet hnot suokna thu a puong hiel a ni khah. Inthlanga Russia kut rol dan suitu dingin James Comey bok hi ruot a ni a. Ama hi pa indik, thudik ngaina mi le tran tlat mi a ni leia Donald Trump-in a tri thawng a, a ban ni dinga ring an tam. Isaiin Iengkim LALPA thu a puong anga rorelna indikin hmun a chang pha chun, iengkim fie takin la hung inlang dingin beisei inla.      

A mik a mak ei man theina dingin America khawvel (abikin USA) zuk thlir vuot inla. Europe ram hrang hranga inthoka Amerika khawmuolpuia inpêm hmasahai laia tam tak chu Roman Catholic neksawrna nghoka ram thara inpêm, Protestant pawla mi an nih. Anni rawi lai hin a fîr zuol, insuksakhawmi deu el, ‘Puritan’ inti pawl an um a, sim tieng an tla khawm rawn a, sala midum ruol an man khawm sora loneina tienga inhmang nasa, President Abraham Lincoln hun laia salsuokna thu a puong leia hel (American Civil War) le indang tum, sala midum (back slave) kol chu mingo an ni sung chun a suolna le Pathien thu le inkalna hre nuom der lo an nih. Hienghai pawl le mihriem chanvo le zalenna suol suok nuomtu pawl chu Republican Party le Democratic Party hnuoiah an hung indeng thre a. Republican-hai hi Kristien sakhuo thuring le zirtirna kengkaw tuma inhril, Democratic Party chu mihriem piengvo le chanvo-a inphum zalenna humhal tuma inhril an nih.

Nuizatum angreng, sienkhom um lo deuh ni bok si chuh, America buzawla tla thla tah Zo hnathlak ka hmuhai hrim hrim chu Republican Party tieng awn mi an la ni deuh vong chu tie! Democratic Party chu Pathien ngaisak lo, khauphâr thawvenga thawveng nuom pawl inbuk khawmna niin an ngai tlangpui. Hang hril fie ngiel tum inla khom, an ngirhmun inson chu mani sakhuo inphatsan tluk hiela an ngai a nih. Ram palai sin thawtuhai chun mani ram trânghma seng ngaia thaw kan ni seng laiin, anni rawi hih chuh ieng kimah a thra a siein mani tranghma ngai chungchuonga hril kai an nih. An ram thuthlung chel- mipui rorelna (democracy), zalenna (freedom & liberty), intluk tlangna (equality) le inlaichinna (fraternity)- hai hi ram danga khom tu an tum ngat ngat laiin, an hlawkpui ding a ni phot chun rawl insuona dinga khom to an intǐm nawh. Ieng Baibul thuthlung am a na an zui tak ti indon inla, an donna chu saisa rup a tih.

Thil pakhat, ram dang neka an hlawtling chungchuongna chu, a ram mi, an that mahla le an thlahai tlawmte chauh ti naw chuh khawvel hmun hrang hranga inthoka hung lut, hnam tin le rong chi tina mi, pêm vong an ni-a chuh ‘American’ ninaah lungruol taka an insung khawm vong thei hi a nih. Chu nina chun inzaumna le inringzona an lungrilah a tu a, “I am American” an ti chun mi dangin ngaisang le inza dingin an ring nghal a, thil dang hril sap ngaiin an hriet nawh. Eini rawi, abikin hmar-sak rama mihai lem chu ei hming, ei khuo, ei biel, ei rambung ei hril vong hnungah, “A ni chun India mi i ni chu tie maw?” an ti khomin, “India ram sunga cheng ka na, Indian chu ka ni nawh” ei la ti trawk trawk. A’n dikna chin khom a um. American-haiin “American” an ti chuh USA khuo le tui nina (citizenship) neihai an nih. Eini rawiin ‘Indian’ ei tihai chu hril fie buoi khom ngai loin Vai hmel le nungchang put, ‘Indian’ an ni top el.

Thil dangah peng san hla loin, ei thupuiah lut nawk inla. Ei thupui chu Niebuhr theulawzi ‘Christian Realism’ a nih. Chu chu eini tuoltro tronga ei sumphukah ei intrumtir chun, “Takram le inzom Kristienna” ti tieng a kawk. Sakhuo tin hin thuthlung inchuktir ei nei seng. Chu inchuktirna chu ni tin nun le khawsakna le inzom le a taka hmang thei a ni le ni nawin thu a phur nasa hle. Beiseina le duthusam boruoka inhlieuna ding le takrama inthoka inbikrukna ding chaua hmang thei a ni chun hmang tlak lo sakhuo ning a tih. Miin ralthuom thra leh an hung rŭn che a, kuttum ringot hmanga lo dang i tum chun hne ngai naw ti nih. Inbuotsaina um loa trongtrai ringota dang hne dinga inringna chu ringna piengsuol a nih. Niebuhr chun, “Justice is about using power to balance power of those not predisposed to recognize any limits on their self-interest” (Mani tranghma keina hin chin tawk a nei ding a nih ti hre tum lohai kut chu dan kengkawtuhaiin indikna hmangin an khuop hlak) tiin a hril. An leh, President George Bush (Jr) hun laia suonlam bel chieng dawl lo hmanga Saddam Hussein suot thla dinga Irak a rûn el khah ieng theulawzi am hmangin ei hril hlip tah ding? Tu chena buoina insersuon pei le Islamic State chen a hring suok leia insuosamna le inthatna tlung zozai hi tu am a na mawphurtu? Christian Realism le roreltuhai pawlisi hmang hin inzawlna a nei am? Hieng po po hi Republican President hnuoia thil tlung vong a ni naw maw? An hnung zuitu President Donald Trump kuta hin khawvel hi himin ei ring am? A nuom tawka kut a chelek thei nawna dinga khuop theitua a ngai ni awm James Comey a hang ban top el hi ieng chelfung am chela a thaw ning a ta? Reinhold Niebuhr theulawzi chu hmang kher naw nih.

Tlangkawmna
Kristien inti, Pathien pakhat intrawmhai lai khom hin Baibul besana hmang, thuring tum tum, inpelsol thret thret, mani thuring chu thra taka ngai seng ei um a. Chu chu chelfung taka ei hmang seng a nih. Ei ni tin nu le khawsakna leh ei thuring hin inzomna a nei le nei naw ruok chu ei uksak lĕm nawh. Inthlang huna vote zor le inchawk hi thil thieng a ni le ni naw Baibul besanin theulawzi ei nei tam? Mani ditthlangna hmanga zor le inchaw an ni a, danin a khap si naw chun iem ei hril thei? A lo khap a ni chun Baibul thrangsana hril sap a ngai nawh. Nawchi ka lo zor a ni chun, ka taksa ka nuom anga ka hmang a na, sorkarah inzor phalna lekha (licence) ka nei bok chun sorkarah ka fihlim a, sienkhom Baibulin inzor a khap leiin, chu laka chun ka fihlim thei nawh. Mi pakhatin sorkar phalna neiin zu a zor a, a dawn bok a, Baibulah zu dawn khapna a um bok naw leiin a thilthawa chun a fihlim a nih. Amiruokchu, inruia buoina siem chu sorkarin a remti naw ang bokin Baibul khomin thra a ti naw a, chuonga buoina siemtu chu dan anga hrem thei a nih. Sungkuo, khawtlang, vantlang le ram pum inrelbawlna dinga trangkai le poimaw dan a um a, chuonghai chu sakhuo dan le inkal a um naw tluk a nih.

Hieng danhai hi ni tin khawsaknaa ei chelfung a ni leiin an poimawna le inlaichinna hriet chieng a thra. Chuong naw chun ditthlangna le zalenna ei hmangnaah thil inkhaktuo a um thei a, chu chun hremna dan a chok tho a, trul loa intâl buoi thei a nih. Ni khat el laia ka tonhriet entirna dingin hang hril inla. Tuithraphai Diary-5 a ka thu ziek lem harsa ti pawlin mobile-ah trong zamaw hmanga ka ring tan dinga an mi hung vauh bakah message dam an mi hung thon bok a. Hienga that dinga invau hi Indian Penal Code chun “criminal intimidation” an ti a, a hremna khom kum 12-27 chen lung in (Jail) intang theina a nih. Nuom lang, mobile-a an mi vauna rawl le an thu mi thonhai chu Police Station hnai takah fepuiin FIR file ka ta, a tukah Police-in an umna senga inthokin va rût khawm an ta, Jail bang an zŭt rip ding a nih. Anni chauh ni loin, infui portuhai (accomplice) chung khom zâng bek naw nih. Thil an hriet tlawm leia chuong thil chu thaw an nih ti ka ring leiin ka trongtraipek tawl tah lem a. Sienkhom, simna chang hre loa an thaw zom pei chun Grik tienami-a Sword of Damocles an ti ang khah an ring leh chuktuo zing ang an nih ti an hriet thra ngot a tih. Paula thukhawchang ang khan suol chun Dan a choktho a, Dan chun kut a lek a, a ra suok chu thina a nih (Rom 7:5).

(May 26, 2017; Delhi)

###

No comments :