Search


May 5, 2012

Sinlung Hills-ah


Hmarcha nung leh ai trang vom.
-Mauchar Hmar trong

Ruo, riel le thlipui hnuoiah April 20-May 4 sung, Aizawl fe thlengin, Sinlung Hills le Hmar Biel (Tuiruong Dung) fangin ka naupa David Lalhmingsang Keivom leh kan inzin a. A mi thruoitu ding, Aizawl tlanga ke nghatsan rem mek, Sinlung House of Design (SHOD) trantu Lilypar koppui David Buhril kan hang lam hmasa phot a. Aizawlah zan li riek a, Mizo Academy of Letters (MAL) piengcham voi 48-na le Book of the Year-2011 an inhlan ni, April 23, William Shakespeare piengcham ni bok chu ka hmangpui hnungin April 24 khan Aizawla inthoka hmu ngai lo ram Mauchar khuo ban dingin, mi tlawmngai thei Pu L.H.Thanga motor hung tuoka chun vairik pèlah kan liem thla a. Sakordai tlung phot a, khawmuolin a zira fe pei a remchang chun Mauchâr tieng pan pei a nih.

Aizawl le Sakordai inkar hi km 163 vela hla a ni a, A lampui hi an rel thrat bakah an siem thratna a la sawt naw a, motor inlon vel a tlawm bok leiin, inzin a hadam a, lu inhâi bûra innot letna ding a um ve naw tluk a nih. Ratu kan tlungin riel le ruopuiin a mi nang a, hotel-ah iemani chen kan chawl a. Kan chawlnaa inthoka hla lo tea chun ni hni liem tah khan thlipuiin in pakhat a phawi let a, hmun dangah indar nuoiin a tet thlak a. A ina chenghai an hang har chun kawmkarah a lo bun thlak tawl niin, vangneithlak takin thi an um nawh. An chanchin hriltuhai chun “Pathien a thra” tiin an dam khawsuok chu an lawmpui thu an hril. Sietna intluntu thlipui kha Pathien hung tir a ni bok chun, se vak, thra vak Pathien a nih tina ning a ta, a dawr dan fimkhur hle khom ngai a ta, ei pi le puhaiin ramhuoi an dawr dan anga inpâk le hlèm inkara ei dawr hlak hi chu bansan nghal ngai mei a tih.

Chawhnung dar 4:30-ah Sakordai kan tlung a, Tuiruong ruom hnaia um a ni lei le khuo a dul leiin inthimin a mi nang tran mek ta a. A mi hung tuoktu, tleirawl pahnihai chun km 30 neka hla Mauchar chu ban an inzuom bok leiin Gypsy-ah keini pathum le HSA thruoituhai chu boruok lut thei naw deuh hiela mukin kan inhnaw bit a, Golgotha tung neka khokrok lem ni hiel dinga chun thi le dam inkarah kan tawn tung a. Kan driver kha a la naupang hlea chu motor khal a thiemin a lam khokrok dan a hriet bel a, sienkhom kan Gypsy ke ruok chu tlangval chal kol vong hnung ang elin suong a um ta naw khop el. Zohmun chen chu a la zieum a, chu khêl chu ‘piengthar lampui’ an ti ang hrimin, fûr lai lem chu ringtu, nau pasal nei tah hai chauh inlonna chi a nih. Thil mak deu el pakhat chu, hieng lai hmun, fiemthua ‘Hmar khawthimpui, zangkhaw bungbut hnan’ an lo ti hiel hi Aizawl District sunga um zuk ni tlat chu!

Hmun hniah kan intang hnung chun ieng tin tin amanih kan motor chu nam suok nawkin, hmaiah chihrak kai nuoi le lu inthir rakin, chau hnêpin Mauchar chu zan dar 9-ah kan lut a. Mipuiin lawmlutna kotchei siemin, suna inthokin an mi lo nghak tah hi a lo ni a, hall-a chun kan lut nghal a. Kum iemani zat liem taa Kh. Thang Dailo le Lalnghorlien biel fang, Patpuihmun tunga sawl êm êm a, zakuo le kekortluon hlip vong a, kekorte le chauh an kai tung lai, a hmuoktu sikul naupanghai le khawtlang hotuhai leh an hang tuok thuta an chanhai thu an mi hril chu ka hriet suok vong vong a. Sienkhom, hang law ngaina rak a um si nawh. An solar khawnvar sit kha a var naw hram a, kan inhmu pangngai tah vong niin ka hriet. An mi lo lawmlutna hmêl êng ruok kha chuh a mawiin, dam sunga hriet phû le tlâk a nih.

Sinlung Hills HSA Joint Headquarters hminga inkhawmpui an lak a ni leiin HSA hming le khawtlang thruoituhai hmingin lawmlutna prokram chu an duong a nih. HSA mi lawmlutna thu ziektu chu Nk. Lalvarmawi, ni dang khoma hieng ang thu le hla ziektua an lo hmang hlak chu a nih. Ama hi nunghak dangdai tak el a ni a, a ngaituona a hrât èm ém a, inhmaw taka thu phuok dinga an ngên thut khomin baihat sa angin a ziek thlak zung zung thei niin an hril. Thomas Gray-in, Elegy written in a Country Churchyard-a “Full many a flower is born to blush unseen, And waste its sweetness on the desert air” (Tu hmu loin par mawi tin thang an vul a, Thlaler thliin an rimtui a lên hmang a) a ti ang khan khaw hrang hranga hin theina bik nei, mi hriet lar hlaw si lo, an tam em em a, Lalvarmawi khom hi chuonghai laia mi chu a ni ve chieng khop el. A thupuiah RAM LE HNAM HMANGAITU SAM ti a hmang ngat a. Chu chu HSA Mauchar Branch aiawin nunghak toi tak elin a tiem suok a (tlangval lai chu ni sien, a hming khom la hre zing ding ka ni bah!) Editing thaw met bakah a tawpa hla chang hni hi a thu inzat dinga rem thrat a nih. Hieng ang hin:

“Chârkhawpui kan vangkhuo mawitu din, singkhuol kar hlaa inthoka hung suokin, leng danghan ‘HMAR KHAWTHIMPUI ZANGKHAW BUNGBUT HNAN’ an lo ti Chârkhawpui kan vangkhuo chu i hung tlung tah. Leng tin sel Hmar tlangpui i hung kan hi, Pu L.Keivom, kan lawm che.

“Ngha velin hang thlir vel ta, hnung son ram ei ram inrieng te hi, i lunginsiet naw maw? Iengtik am khuo var a ta? Thruoitu ringum, ram le hnam hmangaitua ei neihaiin hlemhletna, zu le sa le nuhmei-pasalna chen hnotin muol an mi liemsan zo tah. Hieng ang hlol hin chu tu am ngir suok hlak an ta? Dawnin lung lai a na ngei ie! Hna khat chi khat sungah tuin am thruoitu pathum a ruolin an nei hlak a? Ram le hnam hmangaitu inti, lalna, thuneina le sum le pai hnotin Hnam an inphatsan zo pei. Israelhai thruoitu chu Mosie a ni naw am a ni? India ram thruoitu chu Mahatma Gandhi a ni naw am a ni? America ram tungdingtu chu Abraham Lincoln a ni naw am a ni? Indikna, hmangaina, insumtheina, ringumna tlasam lo thruoitu ei mamaw ngei de aw!

“Khuonu ruotin ei ramah thruoitu ropui, zalenna meiser chawituah hung inchang la, Hmar nauhai hraw ding lampui indik tak kawkhmutu hung ni mol rawh. Thrangthar Hmar zalenghai, ram le hnam hmangaitu inti, sienkhom indikna, ringumna nei si loa hotu nina le sum le pai chauh hnota tlan ei tam ta a, thrangthar nun chu Coleman Factor-in a thruoi zo tah. Mihrang valhai, ei thlahai chan ding hi hang dawn chieng tu’m. Mihranghaiin do le ral karah hnam san dingin kum tam an lo hmang tah. Dawn changin zanmu tuorem a’n tak thei ngei!

Hmar thimpuia Hmar zaleng nauhai,
Har suok ei tiu, ei ram kawl engna din;
Chatuon khuo var hman ei ramah khuo var sien,
Hmar mihrang valhai laituol leng ve raw hai se.

Hmar thimpuia kawl a engna din,
Sorkar le thil dang intum a ngai nawh;
Nang le kei thrangruola ei inthuruol chun,
Hnam damna hi pek dinga thu tiem sa a nih.


Mauchâr khuo hi kan naupang laia inthoka thil pahni leia kan ral hmelhriet a nih. Pakhatna chu, Lusei trong le Hmar trong inchekpol an hmang inrimna khuoa hril hlaw tak a nih. A tontira ei tar lang, ‘Hmarcha nung le ai trang vom’ ti hi entirnaa an hmang rop chu a nih. ‘Hmarcha hring (Lusei=nung) le ai tràng deng (Lusei=vom) ti hi a nih. Pahnina chu, zor sum dinga kan hmarcha ching hlak kha a hming chu ‘mauchâr hmarcha’ ti a ni a, Mauchâr khuoa inthoka a chi an lak khom a ni el thei. Inthak thra tak el, a’n thak dan khom inthieng vawk el, hmarcha hlie hlie el a nih. Vairampura um hnung, Vai hmarcha kha deu trui hmè changa lei hmawrin a ngai vong vong hlak chu mauchâr hmarcha a nih. Churachandpur-a ka’n zin changa Delhi tienga phur thlak ding hmarcha ka zong ngat ngat hlak chu mauchâr hmarcha trawl a nih. India puo tieng kum 21 zet a zawna palai sin thawa kan thang sung khoma kan choka hluo zingtu laia pakhat chu mauchâr hmarcha a nih.

Chu khuo, in 200 chuong le mihriem 1400 vel chengna chu ka dam sung hmu ka’n beisei naw laiin, Pathien remruot dan mak tak leiin April 24 zan ka lo chuongkai ve tah a nih. Lawmlutna thu mawi tak tak le thilpêk hlu tak pahnih, anni kuta siem ngei- herawt (cotton-gin) le hmûi (spinning wheel) le hnâng lukhum ka dong zo chun thu tawite ka hril a. “Mauchâr hi a boruok mela chu a hnâi èm èm vei leh, New York nêk daiin a lo hla lem a nih. Delhi-a inthoka Mauchâr ka tlungna dinga hun ka seng zat hin New York-ah zu fein ka hung kir nawk hman a nih. Aizawl District sunga mi ni siin, in inkar a hla hle a, a lamlien mèl nekin in inkara chadan mêl hi a hla lem daih. Ei thaw tum le ei thaw ding hmasa tak chu khawvel dang le Mauchâr khuo kei zom le kei hnai a nih. Chu chu thil thei el chauh khom ni loin thil thaw ngei ngei chi a nih. Aizawl hraw loa hnaitea Silchar dawr theina lampui thra a hung inhong pha chun Mauchâr chauh khom ni lo, Sinlung Hills le se vela chenghai hi a ni têlin hung inthrang tuol tuol in tih” tiin.

Kan inzin san hi ka naupa David Keivom-in B.D Thesis-a dingin, ‘Displacement As Exilic Experience with Special Reference to Northeast Tribes (In the Light of the Planned Tipaimukh Dam Project’ ti a thlang leiin a hmun ngei kea sir a, mit ngeia hmu a, a mi chenghai hmai intuoa inbiekpui a, an ngirhmun hriet a, Tipaimukh Dam an bawl hnunga an ngirhmun la hung tong ding chu khawvel hmun tina hnot dara um Israelhai ngirhmun nek daia rapthlak a nizie hril hriet kan nuom lei a nih. Kan inzin sungin khaw tinah khawtlang thruoituhaiin vantlang mipui fielin inkhawmna an huoihot a; Sinlung Hills HSA Joint Headquarters huoihot, Mauchar khuoa inkhawmpui (April 24-25) kan hmangpui bok a. Kan inzin sung po poa mi thruoi veltu le enkoltu chu SIPHRO Chairman David Buhril a nih. Ram le hnam damna ding ngaituo le thaw hi a bu inhnik tak a ni a, a beramhai khomin a rawl an hriet a, khaw tinah neitu le chongpu chan a chang thei vong a nih. May his tribe multiply!

(May 5, 2012 Delhi)

2 comments :

Sielmat KȚP said...

A tha khawp el. Ngainuom a um takzet. Ei ram hi thangpui ei ngai takzet a ni. In hmalak na chu Pathien zar in i hlawtling ngei ka beisei.

PaulHmar said...

Tiem a man hla e