Search


Aug 16, 2001

Zo Tlang Sängah


Climb the mountains and get their good tidings.
Nature’s peace will flow into you as sunshine flows into trees.
The winds will storm their energy, while cares will drop
off like autumn leaves. – John Muir

June 25, 1973, New Delhi. Nipui chun bak samah khâia min hro hmin tum ni awm hielin a hrâng buon buon a, pilvut thlipui (‘loo’ an ti) chun Delhi khawzawl chu an khattawkin a nuoi zing bok a. Delna tieng tieng an thlan dup a, del nawna tieng khom an thlan bok a. An khâttawka electrik thi châng, fan invir vut vut a chawl thrup pha lem chu ngaituona chen hi thlanin a far zo ding niin ei hriet hiel a. Ram dei, tlangram thengthawa inthoka hung le phai luma inthoka hung tu khom a thlier hrang naw a, ami thrâm nat dan an chen rong a nih.

Chuong lai chun U Jamchong Nampui sunghai Shillong tieng an fe tung vong ta leiin, Lalzar B.Sinate leh kan umna External Affairs Hostel suoksanin a mi fiel angin a kuartar D-II/A-57, Motibagh-2, New Delhi ah kan va umpui a. U Jamchong hi kum 1955-a I.A.S, India rama tribal laia tling hmasa tak a ni el bakah a ekzam kuma India pumpuia written exam-a mark hmu sang tak, sulsutu mi ropui, keia neka Matric voi khata fail tlawm lem, nuhmeia Khasi nu fel tak nei, a nih. Chuong lai chun Information & Broadcasting Ministry-ah a um a. Sa sûng (phingpui etc) hi Vaihai laia hang sâm a rem nawna chin a um leiin ‘Sixth Schedule’ a ti hlak a, tu chen hin keini rawi chun kan la hmang ta zing a nih. Meghalayaa Chief Secretary-a iemani chen a thrang hnungin 1989 khan muol a lo liem tah a nih.

Kei ruok chu ka trening zo, Ministry of External Affairs-a Under Secretary (AMS-II) sin ka chel hlim, thu le hlaa kan hmang nasat lai le Hmar History ziek thraa ka buoi lai a na. Hi tûk, June 25 hin hin National Geographic Magazine-ah John Muir (1838-1914) ziek artikul thra deu el ka tiem a. A hnunga ka ngaituoin, ama hi Scottish mi, Americaa inpêm, ‘Naturalist ropui le Father of modern environment movement’ an ti hiel, lekhabu tam tak ziektu hi a lo ni zing a! A artikul-a “Climb the mountains and get their good tidings. Nature’s peace will flow into you as sunshine flows into trees. The winds will storm their energy, while cares will drop off like autumn leaves” a ti chun a mi dêng tui a, indik le mawi tiin chu thu chu kan sam non kan sam non a.

Tlangram thengthawa pieng le seilien ka ni leiin tlangram iemani chen hmu loa ka um chun ka thla a nguiin a khuo a sik hlakin ka hriet a. Delhi phaizawla inthok chun tlâng hmu phak ruol a ni naw leiin fûr sung po chu kawl bula sûm, tlâng anga intung fuka thrunghai chu ka thlir a, chu chun ka tlangram ngaina kan hnêm hlak a. Tuipui huol vel vong, tlâng hlekte khom a um nawna Maldives-a kan um lai khomin, ni tin deuthawa tlangram ngaina kan hnemna chu kawl bula sûm, tlâng lim anga insiemhai chu an nih.

Tlang hi mawi ka ti khelah chona mi petu a ni a, ka hmu char hin ka thlarau a keihar a. Vana arasihai ang bokin, kawlvalensam ram, tlang intung fur el khela khan iem um a ta? ti ngaituona ringot khomin dawn a suksei a, hriet lo ram hla takah a min zintir a, mita hmu phak lo ram ei dap a. Chuleiin, tlâng chu ka suongtuona tha (power of imagination) hîptu, chotu le sukpungtu poimaw tak pakhat niin ka ngai. Sharon phaizawl ti nêk chun Bethlehem tlang, Kalvari tlang, Zaiawn tlang ti hin ka lairil a dĕng lem.

Tlangram hril tâka chun a chengtuhai ngaituona le trongkam chen khom a lo thruoizie hang hril vak inla. Israelhai hi tlangrama chêng, an kawl hnaia hnam dang Filistinhai le a dang dang chu tuipui kama khawsa an nih. Chuleiin, Hebrai trongah anni umna tienga hung rêng rêng hrilnaa chun a ‘tunga hung’ ti, Mizo-Lusei tronga ‘chho’ an ti, Hmar-Mizo tronga chuong ang hrilna thumal pakhat um ve lo, English-a ‘come up, ascend’ ti hi an hmang vong a nih. Eini chun Delhi khawzawl khom tlangram mi eini leiin ‘Delhi tlang’ ei ti tho ang hi a nih. Ei khuo le ram tieng ei suok ding thu ei hril pha leh “Iengtik am i fe tung ding?” ei ta, Delhi tieng ei hril pha ruok chu, “Iengtik am i fe thla/suk ding?” ti a ni vong. Mizo-Lusei chun ‘chho & chhuk’ an hmang: Engtikah nge i chho dawn? Engtikah nge i chhuk leh dawn? ti a ni vong. Israelhai ang bokin, ei tronga hieng ang ei hmang hi ei thaw hrâm ni loin ei hriet naw kara ei ngaituona po po thruoitu le hêmtu ‘tlangram’ thlarau lei a nih. Ei rama inthoka tu khom Delhi pan tung amani le Delhia inthoka ei ram tieng pan thla la hmu naw ti nih. I hmu palh a ni khoma chu mihriem chu thla dêt le lir hre sek mi ni mei a tih.

Chuong laia ka ofis chu South Block, Rashtrapati Bhavan hnai tieng, Prime Minister Indira Gandhi ofis chung chara um a na. Zing dar 10 charah ei tlung chun a minit khom pel lovin Pi Indira Gandhi chu a hung tlung ve zie a, Gate-a a hung lut kha kan lo ngir tlar a, namaste kan lo thaw hlak a. Namaste thaw pumin, sari inri fawk fawk khopa hrâtin kal a pên zot zot a, a hnung zuituhaiin kat rok rokin an hnot hlak. Chuong lai chun tu lai ang hin Security a la nasa naw a, PM le lutna kotpui intrawm kan nia chu an mi chek ti khom ka hriet ngai nawh. Nun a la hadam ngot el.

Delhi nipui lum dan ruok chu tu lai le khang lai kha a nat dan le hadam naw dan a la’n ang zing. Chu ni chun sunbu fak hunah keima chauin kan pindan, Under Secretary 3 zet kan inthrungnaa chun, ka um a. Ruo rim hrim a lan nam phak naw leiin sunchanga chu a bilding, lung sakhat rem khawma bawl kha, thuk a ni ringot a. Arpuiin a tehai a op khum ang elin Nipui chun Delhi phaizawl chu a op khum rûn el a. Boruok lum le bal leiin tukver hong ngaina a um naw a, hong inla khom tuol boruok chu a lum lem leiin umzie a nei nawh.

Kan ngaituo a. Tlangram thengthaw inhoi, thlifim inthieng hrâng hieu hieuna hmun maksana Delhi khaw luma damsung hang hmang el ding chu a ngaina tak ka hriet naw hle a. Inbân a, mani ram tieng kir nawk a, thingtlang boruok innemah zirtirtu sin thaw a, hlaw lâk châng ui thau deu inchawk a, ruolhai leh titi bawraw sep puma thret a, damsung hun tawite intawi dâm chu lungrilin a châng chun a ngaituo thut thut a. Zingkara John Muir-a thu ziek ka tiem mawizie le indikzie dam chu ka dawnkhawl a, ka hriet naw karin ngaituona thlaa inzinin, tlangrama chun mu anga inlêng dêr dêrin, thlifim hrâng hieu hieu chu ka lo dong a, ha a dam song song a. Chuonga ka thla an zin suok sung chun lum hrim ka hriet nawh.

Sawt naw te hnungah Delhi luma bok ka hang thrang har chu bei a dong dawbol a nih. Chuong lai chun, ka ngirhmun tong lai chu hlaa siem nuomna thlarauin a mi hung pawl a. Chutaka hla hung far thla,

Sappui run rem sungah kai a,
Ziekfung chela truon rêl ni tin;
Lung dam nawh, ning tel a na,
Hai ang tar hma rêng a ol ngei!

ti chu lekhapuonah ka lo indaw a, ka ziek pei a. Zingkara ka lekha tiema John Muir a thu rangkachak chu a thunona hmangin,

Zo tlang sangah va chuong inla,
Singmit lênin thlîr vêl inla;
Thrâl hna virthlî’n a lên angin,
Lên hmang a tih, lungkham reng hi.

ka hang ti ta pei a nih. Beidongna le rinumna sumpui huol vêl kara khom mawina rimtui inhnam dinga hnâr dawtu le pielral ni êng mawi inzâm vêl thlirna dinga mit hongtu ta ding chun inhnam ding le en nghokum lo an lo um zing annawm ie!

chun a tawp el nawh. A hung far thla pei daw ding inchânin, ziekfung leh kan ring rân a. Tlangrama zotui thieng a hung luong thla hok hok angin,

Zo tlang sangah mu ang lêngin,
Thing tin par ang an vulnaah,
Virthli hrâng dêl dêlin dawi ang,
Damlai lungkham thawi dam a tih.

ti chang chu a hung put thla ta pei a. Chu ka ziek thlak ruol chun thing tin le par vulna tlangram thawvenga chun mu anga inlênga mit inlênin,

Tlang tin ruom le zawlphai an lang,
Sirva pâr tlan hlimzai vawr leh;
Thei chang sien maw, zo tlang sangah,
Kumtluong rûn rem ka va nuom ngei!

tiin ka kiu ta veng veng el a nih.

Chu hla hung far thla zo chun a thluk ding a hung far thla nawk pei a, inhmaw takin ka ziek zung zung a. A san chu, hriet lo rama inthoka pawlna hin ralhlo anga hrâtin a chang chun de zokin lungril a hung dêng hlak a. Chu chu ngaisak inhmaw a, ei ziek thlak chun ei lungrilah a chêng a, pawlna dang khom hmu zui thei pei a na, Ngaisak loa ei um chun a bo nawk dai a, ko kir thei an ta nawh. Hi chungchang thu hrilna hi a hnung daiah thusep ka ziek nghe nghe a nih.

Ka ziek zoa lungrila ka hang sak chu inhoi ka ti a, lum khom ka hriet fuk mang ta nawh. Zanah Lalzar hai. Lal Dena hai, Lalzakung hai, Lala Khobung hai rawi le ka hla thar kan hang thret hun ding chu nghakhla takin, thangsuo inlawiin, kal zâng takin kan hostel tieng ka’n lawi tah a nih.

(August 16, 2001, Delhi)

###

1 comment :

Unknown said...

A hla mawina le inrilna man fu tak tak ding chun a hla hung suok dan hriet a trul a nih. A tiem an hoi ie.