Search


Feb 27, 2017

Trongkam Piengsuol


A thupuia ei hmang hi a tir chun PIENGSUOL TRONGKAM tiin ka sut zet a. Ka hang ngaituo chǐk chun umzie phîr, bi thuok chun inang deu anga inlang, bi chieng ruok chun danglam tak ni si, thu mal thuhmun le inzat chie, umzie thuhmun neia ei ngai le hmang suol, sienkhom sim le hmar anga inhlat ni si, ‘thil thaw suol’ le ‘thil suol thaw’ ang hi niin ka hriet leiin a chunga thuthruoi hi ka hmang tah lem a nih. ‘Thil thaw suol’ chu Saptrongin ‘committing mistake/blunder’ a na, ‘thil suol thaw’ chu danin thaw lo dinga a ti bawsietna a ni leiin ‘committing sin’ an tih. Lusei tronga Baibul inlet hmasatuhai khan a danglamna an hriet naw ni ngei a ta, ‘thil suol thaw’ hi ‘thil thaw suol’ tiin an lo inlet vong a. Chu chu Hmar tronga an inlet khan an hmang ve top a. A danglamna ei hril fie ngiel khomin hi trongkam piengsuol hin kum za chuong ei bau a lo thruoi tah leiin, ei thiempuhai chen khomin thlakthleng harsa an tih. “Evi le Adam khan an thaw suol naw a, thil suol an thaw a ni lem” ei hang ti lem lem chuh, an mi Setan hmu tum el a nih. Trongkam piengsuolin mi a thruoi suol thei dan hi mei mei a ni nawh. A mi hlem biling top thei.  Diebol hmangruo suong laia pakhat a ni hrim a nih.

Trong chimbuka ei lut hmain zŭra trongkam ei hung thur suokhai danglamna hang bi vak ei tih. ‘Piengsuol trongkam’ ti chun kawk pahnih a nei thei a. Pakhat chu, pienhmanga ruol ban lo trongkam tina a ni thei. A dang chu, pienhmanga ruol ban, sienkhom ngaituona piengsuol le lungril lutinle (twisted, warped, perverse mind) trongkam a nih. A tawi zawngin, a hmasa hi taksaa piengsuol a na, a nuhnung hi lungrila piengsuol a nih.

‘Trongkam piengsuol’ ei ti ruok chu trongkam, a hmangna indika hmang lo amanih, a kawk tak kawk loa a kawk lo ding inkawktir amanih tina a nih. Trongkam piengsuol chu lungril le ngaituona piengsuolin a hring suok a ni nuom. Lungril le ngaituona inpiengsuoltirtu chu san hrang hrang a um thei. Ei lungril bawitu le sala intangtirtuin a nuom dân dăna thununa a khal pha leh a dum khom a vâr, a eng khom a hring, beram khom kel, vok khom bawng a min titir el a nih. Hi hi pawla hring le inrui biling, ngaituona chawlol, khaw dang hmu ta lo mihriem ngirhmun a ni tlangpui. Chuong ang boruoka seilien mihriem chun thudika ei pom nuom chauh thudikah ei ngai a, thi chilh hiel khom ei huom.

Hmangainaa nâ
Ei titina thupui cho suoktu chu February 18, 2017 zana Shillong tlanga Daniel C.Songate film script le lyrics ziek “Hmangainain Ka Na A Nih” ti an tlangzar thu Virthli-a hung suok ka thluoina a nih. Chu taka chun “A film chu a ieng khom ni sien, ‘Hmangainaa na’ ti trongkam hi trong thar ei ser laia infuk lo pakhat, BSI sut Hmar trong Baibul an lo inleta an lo hmang, ei som pei chu a nih. Hieng ang trongkam indik lo hi ei pi le puhai khan an hmang ngai nawh. An hun lai khan an hrietin hril vai inla, "Hmangainaa na chu mi zomthaw le dukdak lo, mi thabo, sin thaw pei loa inzamin suonlama a hmang a ni chuh, vaw hrep ro" ti ngei ngei an tih. Hmar trong chun ‘zŭn ngâi’ ei tih. ‘Zŭn ngâia inuoi/tlep ka nih’ or ‘Zŭn phur ka nih’ ti ding a ni lem” tiin ka ziek a. Hmar trong chun mithi ngai, lusun khawsawt amanih lungleng hi ‘pûr do’ ei ti a, a dam lai ngaia lunglengna hi “zŭn ngai” ei tih. Lusei trong ruok chun “pûr do” trongkam an nei ve naw a, “zŭn ngai” an ti vong.



Ieng leia hieng ang trongkam piengsuol hi ei trongah a luong lut am ning a ta? Lusei trong Baibula inthoka Hmar tronga Baibul an lo inlet sawng lai khan, Hlahai Hla (Song of Songs) 2:5 hi King James Version-a

Stay with me flagons,
Comfort me with apples:
for I am sick of love
(for I am faint of love NRSV)

 ti-a an sie chuh Lusei trongin,

Grep thei chhanga mi tungnungin,
Mi tiharh teh u, apple theiin,
Hmangaihnaah ka uai zo ta e

tiin an inlet a. Hmar tronga BSI sut (1988) a chun Dr. Thanglungin,

Grep ra bawrhai le chun min umtir la,
Apple chun mi sukhlim rawh,
Hmangainain ka na sih a

tiin an lo inlet thung a. Chutaka inthok chun hi trongkam piengsuol hi ei hung rochung tah a nih. BFW sut (1980) a chun Dr. Rochunga Pudaite-in “Hmangainain ka vuoi zo tah” tiin a sie phot a, kum 2013-a suta ruok khan chuh “Hmangainan ka na a nih” tiin a hung thlak ve thung a. Mizo (Lushai)- C.L.Re-edited, 2005 a sut, tu lai tronga inleta ruok chun a sentence kei khawmin,

Grep chhang min barh a,
A zûna uai, apple theiin
Min tiharh ta

an hung ti tah lem. Delhi Version-(2007) a ruok chu,

Grêp beiin mi sukhrât la,
Epul theiin mi sukhar rawh,
I zŭna inuoi ka ni hi!

tiin ei kalchar sumphukah kan intrumtir tah thung a nih.

A ngiel a ngana, threnkhat fiemthua ‘zawngtra’ hi ‘monkeycry’ tia an inlet ang deua ‘sick of love’ ti ‘hmangainaa nâ, hmangainaa vuoi, hmangaihnaa uai’ ti-a inlet hi a fuk chie naw bakah grammar zawnga inkhi khomin trongkam hmang dan indik a zawl naw el thei. Indik tak chun, Saptronga ‘sick of sb/sth’ chun thil hnâm, nghok, ning suktel le luok suksuok tieng a kawk hman. Oxford Advanced Learner’s Dictionary-a chun ‘sick of sth’ chu ‘bored with sth, not liking, through having had too much of it’ tiin a hril fie a. Chuong anga inlet chun, ‘hmangaina hi ka nghok, ka hnăm, luok suokum ka tih’ ti-a inlet ding ni lem hman a tih. Ei sir phak level inchen china chuh Saptrong nekin eini trong hi a hausa lemin ka hriet. Eini neka thumala an hausak lem daina san ruok chu hmasawnna kong tinrengah ei inkar a hlat em lei dam; khawvela thu le hla thra po po hi an tronga inleta an literechar huonga an ta anga sungpui chan an inchangtir thei pei lei dam; thumal tlawmte sirsana tronglamkei hrang hrang an siem thei bakah, entirnan noun khom verb form-a an hmang thei lei dam a nih.  

Trong zai piengsuol ràn khawma inthoka khawng puon ze bo neka hnam pat zai indik taka inthoka ran le khawng, zierang nei puon inbel chun a’n beltu le a chengna khawvel a cheimawi angin, trongkam indik hmang hin a hmangtu a cheimawi a, a chengna khawtlang le hnam a chawimawi bok a nih. Trong hi mimal le hnam darthlalang a nih. Kum nga vel liem tah khan Delhi le Guwahati inkarah Saptrong hmang, sungkhat ni awm tak, an nauhai khom nunghak-tlangval ni tah, vuongnaah ka’n tlonpui a. An Saptrong thiemzie le an trongkam mawizie kha hrilfâk a tling a. William Wordsworth-in The Solitary Reaper-a,

And as I mounted up the hill,
The music in my heart I bore,
Long after it was heard no more

Tung lam hrawa tlâng ka chuonin,
A zâi ri mawi thâm hnung khomin,
Ka lairilah aw, a châm zing

a ti ang el khan, rawl nem le innoa zawnzielnuin valbuong nà tlawm tak bula ‘biethu di’ thawp sata a’n hlăn ri ang elin, an trongkam mawi thangkhawk khah ka na rilah a la châm zing chu tie!  Ri lai po poa rimawi tak, Lal Solomon le hăng mawi hmêlthra, ‘Sulam lanu’ inhĕlna biethu, Baibula ‘Love Song’ bu um sun chu a nih tuta truma ei khŭkpui hi.

Hlahai Hla
Baibula hin lengzĕm hla (love song) ei ti, ‘Sai hla’ ti-a ka ko ve le ei hung hmang tah pei ang hi bu khat char a um a, chu chu Thuthlung Hluia bu 22-na a nih. Hi chungthua hin ngai dan a’n phir nasa a, tu chen khom hin a la’n phir zing. Solomon le Shulam nunghak inhelna hla, hang tiema nuhmei-pasalna thila chakna chok tho thei a ni leia Baibula thrang tlak loa ngai pawl an um laiin, Thuthlung Hlui huna Pathien le a hnam thlang Israelhai inlaichinna le Thuthlung Thara Krista le a Kohranhai inlaichinna hriltu nia ngai le bel pawl an um bok a. Israelhai chun Fekan Kut tontirah kum sawmthum le a chung tieng chinin an tiem ruol hlak a, kum sawmthum hnuoi tieng an thrang ve an phal nawh. Ringtu hmasahai laia mi thiem le thruoitu hmingthang Origen (c.185-c 254) dam khan ama anga tleirawl laia mitilrea insiem le châkna sahal laka fihlim tah hai chauh tiem chi niin a ngai a. Judahai thiempu Rabbi Akiva (Aqibba) thung khan chuh chu Hlahai Hla hi hla po po laia thienghlim tak (Holy of Holies) a ti ve tlat a nih. Thuhriltu hmingthang Charles Spurgeon (1834-1892) khan hi hla hi besanin sermon 59 a thlâk a; St. Bernnard of Clairvaux lem khan chuh bung 1 & 2 chauh sirsanin sermon 86 zet a thlâk bok. John Trapp-in hi bu hrilfiena ringot hi bu 10 a siem bakah mi thiem dang tam takin an siem bok.

A bu hming hi Hebrai trong chun Sir hasSirim ti a ni a, chu chu hla po po laia thra chungchuong (most excellent songs) tina a ni leiin Hlahai Hla tiin Delhi Version le BSI Version-a chuh sie a ni a; BFW sut 1980-ah Song of Solomon, 2013 sutah Solomon Hlahai ti a nih. Lusei-Mizo Version hmasaah Hla Thlan Khawmte ti a ni laiin inletling thar 2005-ah chuh Hla Chhuanvawr an ti tah thung. English Bible-a chu ‘The Song of Solomon’ an ti deuh vong. Threnkhat ruok chun Latin tronga an inlet laia a hminga an hmang ‘Canticles’ an ti lem.  

Ngaituo chîk ngai chuh, Solomon le Shulam nunghak insaina hla, Solmon hla phuok 1005 (1 Lalhai 4:32) laia pakhat le an lal lai BC 971-931 inkara ziek ni-a pom a ni tlangpui laiin, Aramik le Grik trongkauthliek hmangna a um zeu zeu lei hin, trum khata ziek ni loin, Hezekia inlal hun, BC 600 laia an ziek zo chauh ni dinga ring pawl khom an um. A dang nawk chuh, nuhmei 700 le hmei 300 (1 Lalhai 11:3) zet a bula intung khep khup laia beram vengtu, thingtlang nunghak hnota buoi mihriemin hmangaina le ringumna drama a hang ziek el chuh, inngup taka lem thei lo pawl an um bok. Chun, hi hlaa hin, Esther lekhabu angin, ‘Pathien’ ti lam rikna pakhat khom a um naw a, bung 8:7-a “Lalpa meipui” ti Hmar version tin, Roman Catholic versions le English version a threna chuong chauh hi Pathien rim inlang thuokna a nih. Sienkhom, hrilkopna (allegory) thila ngai pawl chun Jehova le a hnam thlang Israelhai inlaichinna le Thuthlung Thar huna Pathien le Krista Isu-a a thlang ringtu kohranhai inlaichinna hriltu-ah an ngai. Chuong ang taka pom dingin kohran inkhawmpui, Second Council of Constantinople (AD 553) khan thu an sukthluk a nih.

Matthew Henry (1662-1714), khawvel hrieta hming inlar, pindan sip thur khopa tam Matthew Henry Commentaries siemtu hin hi thil hi a ngai poimaw khop el a, tisa chakna lungril put tu khomin tiem lo ding le “chuong zawnga ngaituotu chun thina tûr a pai a nih” a ti hiel a nih. Chuonga Pathienin a thil siem, thra a ti takzet (Gen.1:31) laia ama angpui hiela a siem bik kuoma a rochung laia pakhat ngai porche tlat pawl hi khaw lai khawtlanga khom hin ei um a, van ram chabi koltu ni pal hai sien chuh buoithlak ngot a tih. Kum 325-a Nikaia Inkhawmpui (Council of Nicea) a khan kohrana rongbawltu hrim hrim nuhmei nei khap dingin Pope Siricus khan a rot a, an pompui naw a. A kum nawk khan thiempu po po nuhmei nei a khap a, sienkhom nuhmei nei ta sa tam tak a um leiin an buoi hle a. Pope Leo The Great (440-461) a hung inlal khan nuhmei lo nei tah thiempui chu a nuhmei leh nupa nun hmang loa in khatah unau anga cheng hmun khat a phalpek trawk a, thiempua lak tharhai chu nuhmei nei an khap hmak a nih.

Thuthlung Hlui hun ei en chun thlarau mi nina hi nuhmei nei le naw-ah an nghat nawh. Zawlneihai lai khom Jeremia ti chauh naw chu (Jer 16:2) nuhmei nei khappek an ni nawh. Mihriem hi indit a, inhmangai a, nuhmei-pasala inpom a, chi thla pung a, khawvel hi hluo sip dinga thu pek ei ni lem (Gen.9:1). Chuleiin, mihriem le mihriem inkara inhmangaina hla le mihriem le Pathien inkara inhmangaina hla dam hi a hun zir ang peia dingin a poimaw a, inkhina tirdakum ei hmang naw phot chun a thienghlim vong. Chu chu Pathienin varnaa a’n thuom nasa bik Solomon ziekfung hmangin Hlahai Hla hi ei tiem le sak dingin a mi lo pek a nih ti ring ngam inla, ei khawvel hadamin, muongna le innuina riin a sip ka ring.

Biethu di chu biethu di
Hlahai Hla kan inlet ding hin hla trongkam am hmang ding, an naw leh thutluong pangngaia inlet ding ti thuah thutlukna siem a ngai a. Saptrong le eini trong inang nawna tam tak laia pakhat chu hla trongkam bik nei hi a nih. Kristien ei hung ni hlima ei thu le hla lo neihai kha pipu thil, ringnawtu thuomhnawa ngaia an mi hluihlawnpek tum vong leiin, bazar tronga thu le hla inlet le phuok an mi lo hmangpui a, trongkam piengsuol hmang ei hung ching a. Biek ina ei hmang tak Kristien Hla Bu hi chuong anga duong a nih. Thlaraua inthoka hla trongkam hmanga Thangngur le mi dang dangin an phuokhai hlak chu Coleman pawl, NEIG Mission tienga umhaiin sak thieng loah an ngai bok leiin, ei innghatna um sun chu Saptrong le Lusei tronga inthoka inlet Kristien Hla Bu le chuong nek hmana inphuoi lema inlet Baibul a ni a. Khawvar ei hung hmu tran, ei thu le hla hung inthrang ding lai tak leh ei ngirhmun tong chu a hung inkhak buoi a. Kum 1960 bawr vel ei hung chuong kai khan chu thu le hla innghatna ding ei nei naw chu hril lo, ei thu le hla hlui le ei hnam ro ei inhmang zo titi tieng a nih.

Hi ngirhmuna inthoka ei hnam ro le ei thu leh hla inhmang zo mek tungding nawk dinga tha le zung le ngaituona tam tak senga thrang latuhai laia mi ka ni ve leiin, kohranin ngaidan an lo thliekna tah hang thriek tum chu a lo mei mei nawh ti ka hriet chieng khop el. Thil thra dit vong an ni laiin, an lo thaw thrang tah hang inthlaktir tum chu an ringna kei phet tum anga ngaina an mi nei tlat leiin an mi lawm naw nghal a nih. An thu le hla baihat nal tah sa inthlaktir tum lem chu sunhang khat khom bo naw nih ti thukhawchang hi changchawiin, inthlak danglam tum loa lulul an insuo nasa po leh an lallukhum sa sot dingin an ring.

Chuong chu a ni leiin, Hlahai Hla hi Sai hla a ni anga hla trongkam kutmut hmangin inlet inla chu a ropui awm vei leh, Pathien thu sukchingpentuah an mi ngai nghal ding a ni leiin, hla trongkam pangngai le thutluong kei kopa inlet chu thra tak dingin kan ring a. Chu chu Saptrongin ‘versification’ an tih. Chuong ang chun hla ruonga duong Joba, Sam, Thuhriltu, Thuvarhai, Hlahai Hla, Jeremia, Lusun Hla, Isai, Ezekiel le zawlnei hrang hrang thuziekhai hi kan inlet a nih. Kha hmaa an lo inlet dan leh a hung inang ta naw leiin, a tira ei hril tah ‘hmangainain ka nâ a nih’ ti khom hi “I zŭna inuoi ka ni hih” tiin ei sumphukah kan intrumtir tah a nih. Tiemtu threnkhat mi hril dan chun, an hang tiemin an trim sur sur a, tiem zom loin hmai an hup a, an pangngai pha leh an sunzom nawk chauh hlak. Entirna dingin, Bung 4-a mi iemani zat hang thur suok inla:

Tlangval
 Sakhmel thra, aw ka hmangai,
 I va hang mawi ngei de aw!
I hmai dier phĕna i singmit khan,
Thrûva singmit a va ieng ngei!
I basamin a ieng ngei maw,
Gilead tlanga kèl ruol tla khawm.

2 Beram ruol hmul vaw zo a,
An insil fai hlim lai chu,
I hâ vâr sieu khan a ieng!
Kopkimin an inruol hmar a,
A mel hrim khom a um nawh.

3 I hner senin zozâm a ieng,
I bău chăng a va mawi ngei!
I hmai dier phĕna i bieng khan,
Theibufai phel an va ieng ngei!

4 I rîngin a ieng, Davida in sang,
Ralthuom siena kulbing chu;
Chu chun phaw sang tam a sie,
Ral hrat khawkhenghai phaw chu.

5 I trâng vûm mawi inthriengin,
Lili buka tla dûn riel riel,
Zuktuoi te phìr an ieng ngei ie!

6 Khawfing a hung chat hma le
Thimna an kieng hma ngei hin,
Beraw tlangah feng ka ta,
Rimtui muolah chêng ka tih.

7 I thra kim ngei, aw ka duotlai,
Fŭk nawna hlek i nei dêr nawh.

8 Aw ka lungdi, hung raw khai,
Lebanon tlanga inthok hin,
Juong trum dun riel riel ei tih,
Amana tlang sìpah chuongin,
Keipui le keitehai tuol lengna
Senir le Hermon tlanga inthokin,
Juong trum thla riel riel ei tih.

9 Aw ka rohlupui le duotlai,
Ka lunglai hluo zotu i nih;
Lunghlu thri rîngah hli a,
Mit sìra i mi ât zauh khan,
Ka lungril i’n ruk hmang vong.

10 Ka rohlupui le ka lungdi,
I hmangaina hi a ditum ngei de!
Uoiin nĕkin ka thlang lem a
Rimtui dang po po sîngin,
I leia inthokin khuoizu le
Nenetui an hung far thla.
I silfen rimtuizie chu,
Lebanon rim ang a nih.

12 Aw ka rohlupui le duotlai,
Huon humhal tlat ang i nih,
Tui hnăr inhuon khum ang le
Tuikhur khăr tlat ang el chu.

13 I huona chun theibufai,
Kûr thlek thlukin a ra a,
Henna le nard rimtui a tam.

14 Nard kung le safronc kung hai,
Mafu rimtui le thingzungthak,
Thing rimtui chi tinrênghai,
Beraw le aloi rimtui,
Rimtui thra tak po po leh.

15 Nang chu huona tuikhur thra,
Lebanon tlanga inthoka hung,
Zotuiin a chawm ang chu i nih.

(February 25, 2017; Delhi)

###

No comments :