Search

TOTAL ARTICLES: 514

Apr 11, 2005

Kam Zalenna (Freedom of Speech)


Freedom is the right to tell people
what they do not want to hear.

- George Orwell

March 28, 2005 a Tv. Isaac Lalmalsawm Intoate kuoma Hmar Inpui Secretary Pu V.F.Tusing lekhathon le Isaac-in a donna thu kha ka lo tiem a, Sudden Muanga trongkam haw a, “Mak thei ngei!” ti ngot naw chu hril ding a vang ngei.

Thil um dan tlangpui chu hi hieng ang hin a nih. March 2, 2005 khan Rengkaiah Hmar Inpui Executive an inkhawm a. Boruok fawn hmanga internet-a khawvel hmun tina khawsa Hmarhai titi tlang theina dawkan um sun Hmaryahoogroups (HYG) a Dr. Lalruonga Hmar/Pudaite le mi hrang hrang thil ziekhai chu “hnam ta dinga thratna intlungtir nekin mi mal sukhmingsietna le sulmuolphona tumna niin a hriet” leia tawpsan hmak ding le a thaw zomtu chu hnam hmelmaa puong an ni dingzie thu, thu rorum tak el chu hi inkhawm hin a rêl a.

Hienga luhaia Inpui meu a hang tho invet el tah hi ngaituona fîm hmanga thlirtuhai makti a tling hrim a, mak khom a mak bok hrim a nih. Ei ngirhmun hi ngaituo chieng inla chu, a hnam puma saiip puon sil a, bu nghei a, pilvut laia inbuolna tham chu a ni hrim hrim. Gerasina ‘Nuoia’ pawlhai khan an mi rûn phak am an ta ding maw ti rum rum khop a nih. What madness or twisted wisdom has befallen our Hmar Inpui? It is more shameful than shame itself. How could our apex body stoop so low as to behave like the dreaded Spanish Inquisition of the dark ages?

Kum 1758 khan French writer Helvetius lekhabu ziek De L’Spirit chu a dit naw pawlin vantlang hmaah an raw a. Hi trum hin French mi lekha ziek thiem le dawnril Voltaire chun, “I never approved either the errors of his book or the trivial truths he so vigorously laid down. I have, however, stoutly taken his side when absurd men have condemned him for these same truths” tiin a ziek a. Ama hril bok nia an hril sawng rawn lem hman chu “I disapprove of what you say, but I will defend to death your right to say it” ti a nih.

Mihriem lungril le ngaituona mit tuomtu mawlna phuhlip a tlak faina hmun taphota thil dang ieng po nek khoma an ngaihlut le vong him tum tlat chu zalenna a nih. Chuong zalenna laia hlu chungchuong chu KAM ZALENNA (Freedom of speech and expression) a nih. Chu zalenna chu sirdetu ding ni loa humtu lem dingin Hmar Inpui hi ei duong suok a nih ti hi hriet hmasak phot thrain ka ring. Chu zalenna chu India Danpuiin a mi humpek a, Hmar Inpuiin a nuoma a lak luta a pei hmang el thei a ni nawh. An naw leh, Hmar Inpui thruoituhai hin India Danpui chunga inlêng an lo insawn pal ta’m a ni ding maw?

Hmarhai hin chanchinbu mumal ei nei naw leiin ei ngaidanhai tlang taka hril tlang theina dawkan kha hma khan ei la nei thei ngai naw a, tuta Hmar Yahoo Group (HYG) hi internet hmanga khawvel pum huopa dawkan ei buotsai hmasa tak chu a nih. Hi Forum hi hmangin, hun sawt taka inthoka ei hriet seng, sienkhom ei lo puon hnuoi tawk tawk thil tam tak, ei bawm sunga mithi rurohai chu phor suokin a um a, kut faia inngaihai le mihaiin an lo ngaihai khom ei lo fai tawl nawzie dam puong suokin a hung um pei a. HYG member-haiin ei hnam sietna san le thrangmawbawk nia an ngai an hung hrilhai laia zaa sawmkuo neka tam lem hman hi mimir khomin ei lo hriet ta sa vong a na, thil thar a um nawh. Sienkhom ei insiem thra naw chun hnamin a kakhawk a tuor zom pei ding a ni leiin hnam ta dinga thrahnem ngaina nei taphot chun an ngaithà zing thei ta naw a, thudik um sa, mi tin deuthaw hriet chu an hung khek suokpui a nih.

Chuong anga thudik hril ngamtu, hnam natna hri pai nia an ring thilhai phor langtuhai chu inpâka chawimawi ta neka hnam hmelmaa ngai tumna lungril dam a um lem a ni chun, chu ngaituona chu Sheol le inzom, ngaituona tho invet le varna zik bul niin kei chun ka ngai. Chuong ang ngaituona chu AIDS nek daiin a trium lem. Chu hri chun ei Inpui nei sun hi kai zap naw hram raw se. An naw leh, Grik mi var Euripides (c 480-406 BC) in “Those whom God wishes to destroy, he first makes mad” (Pathienin a suksiet tumhai chu a sukvet hmasa phot hlak) a ti kha sukdik ei tum tràl trâl am an ta?

Thuthlung Hlui bu ei tiem chun mi theida khom poisa loa thutak le thudik tran ngamtu le puong suok ngamtu zawlneihai khan roreltu rilo le lal suolhai kut nasa takin an tuor a, tam tak sukhlumin an um bok a, sienkhom a tawpah an thucha poisa nawtu lalhai le an hnuoia um ram le hnamin sietna rapthlak a tuok zat zat a nih ti chieng takin ei hmuh. Lal var, hriet thiemna lungril neihai ruok chun an thu an ngai a, an inlalna le ram le hnam khomin a dingchang pha hlak. Hmar Inpui hin a ieng ngirhmun hi’m a na chel a tum lem? Barabba insuoa Isu man lem, a rukru insuo a, a rukru mantu lem man a, hnam hmelmaa puonga a tum lem tlat a lo ni chun thil poi tak ning a tih.

Dr. Lalruonga Hmar/ Dr.Lalruonga Pudaite hi tu am a na ti sui rak nekin a thu hung hrilhai hi a’n dik am, a’n dik naw am ti indonin sui lem inla, a hung hrilhai hi thil indik lo a ni chun a’n dik nawzie a hretuhaiin hril fie raw hai se. Hi thil hi Hmar Inpui sin ding a ni nawh. Amiruokchu, Dr. Lalruonga thil hrilhai hi thukhel buru, insukhmingsietna dinga thaw nia ngai pawl ei um a, chuonghai chun Hmar Inpuiah ei lungawi nawna ei hung put lut a ni ruok chun, a hriltu Dr. Lalruonga Hmar/Pudaite chu ko hai sien, thubuoi hung put luttu le heka um chun an thiem thu hril ve ve hai sien, chu hnungah a thiem naw lem lem chu zilin amanih Inpuiin a thuneina sunga a thaw thei chin chin chu thaw raw se.

Insukhmingsiet tumna thil (defamation case) a ni lem chun a hrilna ding sorkar court a tam a, chutaka chun dan ang tak hrawin, an thubuoi intlunin hril raw hai se. Hi hi natural law of justice khomin a phût a nih. Kum zabi sawmhni pakhatna ei chuong lut tahnung khoma Zawlbuk Inthununna dan hmang ei la tum zing a ni chun hnama khom hnam lunginsietum tak laia mi ning ei tih. Hi mawlna sirbi hi fe khel tumin lekha ei inchuk tawl a ni naw am a ni? Khaw var hmu phak taa inngai si, ieng tin am ram sa lungril putin, hun thimah kir nawk ei tum ding a na? Tho har a hun tah.

Dr. Lalruonga Hmar/Pudaite inti hi tu am a nih ka hriet naw a, sienkhom pa thupui tak nia ka hmu leiin HYG-a inthoka inhnuk dok a tum lai khan a thlotu laia mi ka ni ve a, chuong lai chun Dr. Rochunga Pudaite khomin a mi ngaisang mi a ni thu a hung hril ve ngiel a nih kha. Thudik tarmit buna an inmel rum hnung ruok chun a mit zàm lem an um ni ngei a ta, an inhnung nghat ta lem khom a hoi a, a poi khop el. Keikhom a tìr chun Dr. Lalruonga hin a mi sai phawk hlak a, sienkhom lawmah ka thlak a, tu chen hin inkhak loin kan la um zing. Ei Hmar Inpuiin a varna hi sor an tum lei ni loin, thudik hril ngam khopa mi huoisen le var a ni leia mi hnoksak anga ngai a, hnam hmelmaa puong tuma an lo zong el hi, that tuma Isu zongtuhai kha a min hriet suoktir rum rum a nih.

Dr. Lalruong hi tu am a na ti zong loin, thukhel hmanga ei hnam zortu le sukdartu nia a ngaihai le thudik bisana hmanga thil a hung hrilhai hi a’n dik le indik naw dap lem inla, hnam hmangaitu ni lem dai ei tih. Ieng leiin am mi tlawmte thei thûr fak hmel pheng leiin Hmar Inpui ha a lo trim ringot ding a na? Ieng leiin am thutak hriet chu mi sukzalentu ni sia thutak puong ngamtuhai chu hnam hmelmaa Inpuiin a ngai ding? Ieng leiin am hnam thratna dinga kam zalenna hmang ngamtuhai bau chu Inpuiin khar a lo tum ringot? Inpui hi tuhai ta am a na? Van khup hnuoia Hmar po po ta a ni naw am a ni? Ieng leiin am mi tlawmte hembawka ei inchangtir phal ringot ding? A hming siet ding phal nawm ei niu, a hmel siet ding phal nawm ei niu, Inpui dang hlak ei nei si nawh.

Oscar Wilde-in, “The book that the world calls immoral are the books that shows its own shame” a ti ang deuin, HYG-a thudik an puong suokhai leia muolphoa inngaitu ei lo um pal a ni chun ei muolpho ta sa hrim leia muolpho ei nih ti inhre lem inla, chuong mihai chun ei hmaa darthlalang fie taka hung inthruttu HYG hi intum naw hram ei tiu. Darthlalanga inentuin a hmelsietna puttu kha ama a nih ti inhre nuom loa darthlang intum a, vuok koi pei a tum a ni chun mi ngaituoum tak ning a tih. Chu chu thawpui dingin maw Hmar Inpuiin hma a lak ding? Let truth be truth and let no man put it asunder. Be it ever so humble, there is nothing like TRUTH. I am for it and I stand by it, no matter the consequence.

(April 11, 2005)

No comments :