He first makes mad
- Euripides (c. 485-406 B.C)
Zuolko thuthang
Makpa fel Hrangthangvungin a mi hung telefawn a. “Pa Muong, Isaac chanchin kha in lo hriet ta?” a ta. Kei chun, “April 18 suna khan Kolasib-a inthokin a mi hung biek a, chu bâk chu ka hriet zui ta le!” ka ta. Ama chun, “Chanchin kan lo dong danin, kha zan tieng khan hmel hriet lo tuhaiin amanih a tlungna ina inthokin an thruoi suok a, a chanchin an hriet zui ta naw a, tu hin Pu Buotsai hai le Lalvenhim haiin an zong mek a nih” a ta. Chu chu April 20 tuk a nih.
Isaac le kan inbiek khan April 19-a Imphal tieng kir nawk ding a ni thu a mi hril si leiin ka thu dong chun a mi barakhai hle a, Aizawla um telefawna ka hmu thei theihai chu ka hang biek nghal a, an zong mek thu an mi hung hril a. Kan inbiek nuhnung tak khan Isaac chun nuhmei nei a tum thu le a nuhmei ding khom an sukfel tah thu dam a hril leiin nunghak lenga for hmang chu a ni ka ring naw nghal a. Mizohai hin Israelhai chi ei pai le pai naw fiena dinga kum thum liem taa DNA an lak khawm le inzom peia bawzui ding sin a neihai a la thaw zo naw thu khom a mi hril leiin, chu chu buoipui fel law law tuma a fe suok nawk nghal el dam ringna ka nei a.
A siet tieng pang zawnga ka ngaituo chun, tu lai hnaia phaimi helpawl UNLF le KCP threnkhatin Hmar Biela nunghak dorzon hni ding lai an pawngsuol chungthua le mipui chungah tawrot an insuona chungthua Hmar Inpui hminga kalna le demna thu lekhaa an insuohai po po huoisen tak le tlawmngai taka helpawlhai mit sukkham khopa a kûl a tâia Manipur tieng chanchinbu hrang hranga lo thè dartu le ram le hnam damna ding ngaituoa imu intuo hman loa tlân veltu a ni leiin phaimi helpawlhai theida kai thei le an kut tuor thei a na, chu chu ka’n làupui leiin voi tam fimkhur dingin ka lo infui ta hlak a.
Hang hril sei met inla. Aizawl pana April 15-a a suok ding tawm khomin a mi hung telefawn a. Parbung-a Manipur Chief Minister Ibobi Singh inzin ding thua Hmar Inpuiin Press Release a siem chu a lo sem dar thu le chanchin semdartu NEWMAI neitu khomin a’n dar zau thei ang taka lo sem dar dinga thrangpui a tiem thu a mi hung hril bakah Newmai neitu ngei khom iemani chen a mi’n biektir bok a, lawmthu ka hang hril a, a kûl a tâia mi thrangpui a’n huom pei thu dam a mi hung hril ve a. Chuong ang khopa nasa chun Isaac khan hnam ta dinga thrang lain ruol thra hmun tinah a lo siem a nih.
Delhi tlang le khawvel hmun hrang hranga chenghai ta dingin Isaac chu an thu lakna hnârpui, an mit le na a ni takzet a, chu chu hieng tieng thil ngaisak mi le invoituhai chu a hre naw an um nawh. Internet khawvela eini rawi lengkhawmnaa rêng rêng ama thrangna chu a’n hriet sek a, a thrang naw pha chu chepchep vuok thlak ang el a ni hlak. Khawvela Zo hnahtlakhai titi khawmna, thu le hlaa an thlengpui kil lien tak chu Zo International (Zoin) Group ti hi a na, a thawtu tak chu Switzerland-ah a um a, a tira inthok khan Adviser-a thrang ka ni nghe nghe a. Hi Group hi Isaac-in tu lai hnai ela a hung zom ve ni sien khom a’n lar pawl tak lai a thrang hman a, Zotrong ziek khom mak khopin hma a sawn hman a, mi po po sukhlimtu tak a nih.
Chuong ang mi chu a ni leiin, Judahai anga mani Messia lo hemde nuom khopa Setanin an lungril a chok invethai chauh naw chu ama ta dinga trium um theiin ka ring naw a, chuong anga invet biling chu a hnam chanpuihai lai hin mihriem an um thei ka ring ngai bok nawh. Chu tieng panga chun Isaac chu him piela ka lo ngai hlak a nih.
Chuong ang chu thil um dan a ni leiin Aizawl tlanga Isaac zonga tlawmngaia tlan veltuhai chun thil chinchang hre tak dinga an ring chu HPC (D) hai ni mei an tih. Meitei helpawlhai laka an mihai an san dan le san ngam naw dan chungchangah vai voi khom tluk zo loa inthang ni hai sien khom, an mihai humtu dinga ngira inhril le mipuiin an nei sun sun thaw khawma an lo chawm lien an ni mieu si leiin, an hotuhai chu telefawnin an inbiekpui nghal a, ieng thu khom an hriet nawzie le an hrietpui nawzie thu an lo hril nghal a. A tlungna pa, thil chinchang hre nuhnung tak dinga ngai hlak chun, a mikhuolpa inhmang chu vut lak voi ang chaua ngai ni awmin, a sinthawna poimaw tak ni awm tak chu ngai poimaw tak lem ni awm hrimin, Calcutta tieng a’n zinsan dai an hung ti bok a. Delhi tlanga inthok chun a ngaina hriet a harsa khop el. Beidong taka iengkim a hung thrat beiseia nghak tlok tlok naw chu hang thaw thei dang rak a um nawh.
Vanpui a chim
Zan tieng chun Vunga bokin a mi hung telefawn a, a rawl ka hriet charin “Iengkim a tluong de maw?” tiin ka’n don nghal a. Ama chun dang inawk, trong thra thei lo ang el hin, rawl inlap deuin, “An nawh, Pa Muong, ei lo inzo dêr an tah. Aizawl Zemabawka Beraw muolah a ruong an hmu a, tu hin Police kutah a um. A pa khom an la hril ngam naw a, an hril tum mek a nih” a ta. Trêk deng an hril ang elin, ka mit sul a, ka pumin ka zoi thla a. Hi hi ni’ng a tih pi le puhaiin ‘vanpui a chim’ an lo ti hlak chu! Iemani chen ka to hnung chun, “Vung, nuom inla, nuom naw inla, a nu le pahai chun an la hriet tho ding a ni leiin, a’n rang thei anga hang hril thrang a tih” ka ta. Isaac a hang um ta naw el chu, awi a va hang harsa de aw!
Nat natzie hril chânga na chungchuonga hril rop laia pakhat chu nau hase tuor a nih. Nisienlakhom, nau hase tuortu chun ra hlimum tak hmu ding a nei ti a hriet zing leiin na hle sienkhom beiseina leh a tuor muolsuo hlak a, harsa taka hlimna kotsuo a tlung hnung chun a hmuoktu naute lawmum tak lei chun a rinum tuor po po a theinghil hlak. Isaac thina chungthua mi hmuoktu ruok chu lungngaina, beidongna le lungsenna a nih. A dam laia ram le hnam le mihai ta dinga beiseina èng petu a hringna khawnvar chu nunrawngna kutin a hmet mit ta si! Chuleiin, beiseina thrang loa tûr neka kha lem dawn ei ni leiin a nat dan a’n ril a, a kheiin a mi khei ngut ngut el a nih. Setan khom sukzak le hmai sen trawn trawna siem thei khopa rawng le tawrot eini lai hin ei lo um zing a nih ti ei zuk ngaituo lem chun a na zuol a, inzaka lungphu chawla thi topna tham a nih.
Chu nunrawngna kut tirdakum, Isaac chunga tla chu a nih khawvel histawria tuol thattu hmasa tak Kaina khomin a unaupa chunga a lo inlet kha. Chu pa bausuok, tûr anga kha chu iem a na? “Ka unaupa vengtu am ka nih?” ti a nih. Mani unauhai vengtu ni loa that lemtu chan chu iem a na? “I kuta inthoka far thla, i sang thisen lo dongtu leihnuoia inthokin trongsephur i ni tah. Lei inlet la khom hnuoiin i ta dingin a hàngna insuopek ta naw ni che. Hnuoia hin mi tlan hmang le vakvai ni tang i tih” ti hi Iengkim Lalpa thu suok a nih (Gen 4:9-12). Chuleiin, lungngaina kan tlangpui, buoina tam tak ka tuorpuihai, hieng ang mi hi ei ram le hnam laia an um sung chun Pathien malsawmna beisei tum naw ro.
Dawikawlok thuomhnaw
Sap film en ta hlakhai chun hrieng ei ta, ralthuom chawi lo, ralthuom hmanga bei chu mi dawikawlok thuomhnaw, thaiduophai hmangruoah an ngai leiin ralthuom chawi le ralthuom chawi an inbei a, kuttum hmang le kuttum hmang, fei chawi le fei chawi, chemtum chawi le chemtui chawi an inbei hlak a, nuhmei le nuhmei an inbakkei hlak. Mi hnung tienga kap chu paduop le thaiduop thila an ngai a ni leiin mi dawikawlok naw chun an thaw ngai nawh. Chun silai le ramsuoka an fe chàng khomin ramsa le vatehai rêng rèng an inring naw laiin an kap ngai nawh. Chuonga thaw chu thieng lo tluka an ngai a nih. An hawl tho zet a, an tlan amanih vuong suok charin an kap hlak.
Indona lai po poa indona ropui tak le trium tak chu thluok le ziekfung hmanga thua indona a nih. Chu chu lungril ram hnèna dinga indona a nih. Chu taka khawvela ralthuom hrat tak le huoisen tak chu Baibul hi a nih. Lekhabu ropui Joba dam hi hang tiem la, thuvar hmanga inbuonna ngot a nih. Ei pi le puhai dawi hla hi bi chieng ro, thuvara inbuonna vong a nih. Chu indonaa thrang thei dinga Pathienin a siem um sun chu mihriemhai chauh ei nih. Ramsahai chun mihriem angin ngaituona ril an hmang thei naw a, mihriem angin an trong thei naw a, ziekfung hmangin thu an hril thei bok nawh. Chuleiin, an lungsen chang le thil an inchu phaa ramsahaiin an thaw thei sun chu tharuma inbei a nih. Mihriem ni si, thluok le varna hmanga thua inbei loa mani mihriem chanpuihai chunga tharum thawtu chun ramsa lungril a la put tina a nih. Rawng taka Isaac philtuhai khom hi ramsa kol tak neka inhnuoi lem sartifiket pek ding an nih. Einin ei pek naw khomin Pathien chun pe tho a tih.
Inbi chieng a hun
Ei ngirhmun hi ieng le am tekhi tang ei ta? Huon vengtu dinga huon paldai an sie ang el ei ni ta naw maw? An ti annawm, huon vengtu dingin paldai hi an ruot a, huon paldai chun a huon chu veng him ta nekin ni tinin huona thlai chu a lo pet hlak a. Ni khat chu huon thlai chu pet dingin bawngpuiin dai chu a hung nèr a, sienkhom sir ziel el naw ding chu huona chun thlai pet tlak khom a hmu ta nawh.
Ei ram le hnam le mipuihai vengtu le humtu dinga ei thlang tlinghai le ral laka mi humtu dinga ei chawm thau, ei hnam paldaihai hi ei ram le hnam fa zotu an ni ta lem naw maw? Ei huonah mi danghai lut ding vengtu ni ta neka mi danghai thruoi luttu khom an ni ta lem hiel naw maw? Ei nei bâk bàk thaw khawmin hnam sipai ei indin ve a, ralmuong hmunah ei paldaihai chu an inhûk pam pam a, an nuom pha pha âr ang elin an humhal dinghai rìng chu, hnachang ei fika a hung indawn nawk nghal el ding anga ngai ni awm hrimin, ram le hnam hmingin an àt a, mi thra tam tak ei chàn pha tah. Ei rìng attuhai kha, an suol leia thi an ni khomin, martar thiin ei inthitir a, ei chawimawi a, martar lung ei phun a. A nih, kum tin umni hiel khâmin hrietzingna hun ser ei hmang hlak a ni naw maw? Ei ngirhmun hi inbi chieng a hun.
Mizoram-ah kuo suot nuomin HPC an hung suok a, an khawvel pal phak china an hisap dan chun thil thra thawah an inngai a, dem ding khom an ni nawh. Sienkhom a tuortu tak le sengtu tak chu Manipura mihai an ni rop. An tuorna laka hlawkna an hmu sun chu hnam ta dinga thil thra thawa an inngaina chauh a nih. HPC le Mizoramin inremna an hung siem a, an inremnaa lungawi lo pawlin HPC (D) intiin ram an la rol pei a, an thiltum nia an hril khom Mizoram sunga kuo suot bok tho a nih. Sienkhom, an kuo suot tumna ramah um si loin Manipur le Cachar hmun hrang hrangah umhmun an khuor a, a tam lem chu Manipura um an nih. An kut luma thihai po po khom hi Manipur tieng mi deu vong an nih. Hienghai rawi hin Manipur rama inthokin thil hni an nei si naw chun ieng leia Manipurah an inkul am an na?
Hnam tinin ruolêng inlain, ei hnam chit veng himtu dinga ngaiin hnam sipai ei nei fir fer a. Amiruokchu, sipaite le ralthuom ei nei rawn po leh ei him naw deu deu. Tu hnam khomin sipaite ei nei leiin ei ram inches khat khom ei la zauh naw a, zauh nek hmanin ei inhmang tiel tiel lem a nih. Thil thra naw ei thaw lai po poa ei thaw hlawk tak chu kohran vuok dar le silai chawi pawl, ramhuoi ei indin hi a nih. Sipaite ei hau po leh Krista sipai ei nina tieng ei da deu deu a; “chengrang chawia doral ropui rel a ngai nawh” tia sak rawn rawn hi chengrang chawihai hmaa tlan sie hmasa ei ni nuom bok. Thlaraua hla phuoktuhai thu le hlahai chu mani nunah la lut a, tak rama inchangtir nekin, dawi hla anga samphuola hmangin, chu chun ramhuoi hnot suok ei tum a, a chang insang inti deuin mi um trok trok nam thluk phet ei tum a, chuong ang deu mei mei chu a nih. Umzie ei nei tlawm. Tak ram khawvel leh ei inhnai naw a, ei inzom bok nawh.
Tuta ei thaw ding hmasa tak chu khaw tinin mani khuo seng veng himtu ding tlawmngaipawl indin inla, chu chu a hmingah ZAWLBUK ti nghe nghe inla, ei rama inthokin silai chawi pawl hi insuoktir vong ei tiu. An thil tum bawzui pei nuomtuhai chun an kuo suot tumna hmun tieng umhmun khuorin ram rol zui zing hai sien, sienkhom a hung suok nuom taphot le tling taphot chu sorkar sipai amani le an thw thei tawk sinah thun lut vong ei tiu. Chu chu thil thaw thei a ni el bakah sorkar lawm zawng tak khom a ni bok. Khaw tinin mani khuo seng inthuruol taka porchena tinrenga inthoka inthiel fai a, ei sikulhai ei indin thar nawk a trul. Chuong anga ei thaw chun ei ram la par vul a tih. Chu chu tak ram le inzom, hma lak dan ding chu a nih.
Ni hni liem taa Hosea lekhabu thuhma ka ziek laiin ei ram ngirhmun nasa takin a min ngaituotir a. Ei thuhriltu tam takin Hosea lekhabu chang thlang hi standard practice ang deuthawin an hmang tah khom ni sien a hoi hiel a. Israelhaiin thu an awi naw chun an chunga sietna rapthlak Pathienin a hung intlungtir ding thuhai dam chu mani inen fiena darthlalanga hmang a trulzie an mi hril bakah Lalpa kuoma kir nawk a poimawzie (6:1) an mi hril kur nguoi hlak a. An chang vor lar laia pakhat chu 14:4 (Delhi Version).
An laka ka lungsenna chu,
Ka lak kiengpek ta leiin,
An hnungtolna suktawppekin,
Tiem chin boin hmangai ka tih.
ti hi a nih. A chang tawpna hi ei Baibul danga chu “Anni chu ka hmangai hrim hrim ding a nih” ti a nih. An zawlneihai po po deuthawin, Pathien dan an zawm naw leia an chunga sietna rapthlak tlung ding an hril laiin, a tawpah san suoka an la um dingzie, beiseina thuin an khar deu vong a nih.
Amiruokchu, zawlnei Hosea duthusam le tak rama thil tlung kha i ngaituo hlak am? Chu chu ei pastorhaiin an hril ta hlak cheu am? Hosea hi hmar tienga Israel thla hnam sawmhai indin Israel lalrama thu hriltu dinga Pathien tir a nih. Ama dam lai ngeiin, a hril lawkna thu a ziekna pen tui khom a la hul chieng hmain, Assuria lalin Israel lalram chu 721 B.C khan a hung rùn a, salah mi tam tak a thruoi hmang a, a ram hluotu dingin hnam danghai a thon lut a, Israel hnam sawm chu hun sawt naw teah khawvel histawri pheka inthokin an inhmang ta vong a, chu taka inthoka kum 2727 hnung, voisun ni chen hin ‘Israel hnam inhmanghai’ (The Lost tribes of Israel) tia hriet an la ni ta zing a nih. Hosea duthusam kha zawmin, ‘tiem chin boin hmangai ka tih’ titu Pathien khan a thu bawsetuhai chungah hremna kut thlak a’n tìm a ni? An tìm chuong der nawh. A hrût nâm vong a, hlà hrim a nei nawh.
Chuleiin, ka unau dittak, lungngaina ka’n tlangpui le buoina tam tak ka tuorpuihai, ka tupa le mi danghai chunga rawng taka kut thlaktu mihriem le hnam hai chungah Pathienin malsawmna a vur ei ring hrim hrim am? Chuong ang mihai ngaitheitu le humtu mihriem le hnam chun hnuoia hin ke nghatsan ram an nei ei inbeisei thei ding am a ni? An nei ta sa a lo um a ni khomin, Kaina kuoma Pathienin a hril ang khan, chu ram chu malsawmna dong thei lo ramin inchangtir vong a tih. Ama ngei chu a nih,
“Sietnain vur tawl ka ta,
Ka thalin kap zing ka tih.
Tàmpui mitsìm tir ka ta,
Lum le hripui tiumin,
Anni chu lem zo a ta,
Anni se hlumtu dingin,
Ramsa ha ngei tir ka ta,
Rûl tûr nei tir bok ka tih.
Kotthlerah thal inlêngin,
Suon nei loin thîng an ta,
Insungah thlabârnain,
Ro la hung relkhum a ta,
Nunghak, tlangval le naute,
Tar chenin bohmang an tih.
Anni chu hnot dar vong a,
Mihriemhai hriet ta lo di’n,
Nuoi bo ding ka tia chu,
Hmelmahai nuizatbur a,
An um ding ka’n lâu bok si:
Hmelmahan hre thiem lo a,
“Kan kuta kan hnè a nih,
LALPA thaw vong a ni nawh”
An ti pal ding ka veng si.
Varna nei lo hnam an na,
Hrietthiemna hrim an nei nawh.
Varin hre thiemhai sien chu,
An la tawp dan ding hai khom,
Dawn thiem el ding an ni bah!
An Lungpuiin zor hmang a,
LALPAN a hnawl tawl naw chun,
Ieng tin am mi pakhatin,
Sang khat hnot zam thei a ta?
Ieng tin am mi pahniin,
Tiem seng lo hnot zam an ta?
An lungpui chu ei Lungpui ang,
A hang ni teu nawzie chu,
Hmelmahai khomin an pom.
An grep kung chu Sodom grep,
Gomorra ram suok a nih:
An grephai chu tûra sip,
Khâkna bawra ra a nih.
An uoiin chu rul tûr ang,
Chongkor tûr hrat ang a nih.
Chuong thil chu ka robawmah,
Ka kol lawk zing an naw maw?
Phuba làk hi ka chan a na,
Anni chu thungrul ka ta,
A hun a hung tlung pha chun,
An sir la’n phet vong a tih.
An sietna ni a hnai ta a,
Sietnan hung nang vak a tih” (Delhi Version Deut. 32: 23-35)
titu kha.
Hieng thuhai hi a tiemtuhai ei har suok theina dinga Pathienin Mosie hmanga kum sangthum zali liem taa a hril tah a nih. Tlar tin le thu mal tin hi tiem unla, ei ram le hnam ngirhmunah bel unla, thu indik vong a nih ti hrein, ei ngirhmun hi a thara inbi nonin, a tak takin Lalpa kuom tieng kir nawk ei tiu. Ka hril bak cheu hi hril dingin in kuomah mithi khuoa inthokin zawlneihai hung kir nawk ta naw ni hai.
(April 28, 2006; Delhi)
###
No comments :
Post a Comment