October 12, 2007 Zirtawpni tûk. Zanah mang nei hman lo khopa indêna ka in hnungin zingkar nisa suok ruolin ka thranghar a, ka tho suok nghal a. Vunga le David Buhril ruok chu mang ramah la umin inhnàrpui an la thaw a. Ka ngaituo a, zan khuoa mi pathum hnar riin a not buoi kan pindan bula riekhai kha ri sie nghok mi an ni hlauh chun imu an hmu tlawm awm de aw! Kan pathuma kan hang inhnàr tak tak kha chu, râl le sahuoi khomin kan tlungna in kha hung hnai ngam mei mei naw ni hai. Sienkhom Sam 19:12 a Davidan, “Mani indik nawnahai chu, Tuin am inman suok a ta?” a ti ang el khan, mani inhnàr ri hriet thu um nghal lo chu, “Kei chu ka’n hnâr der nawh” kan ti seng a nih.
Zan khuo deuthaw ruo chîng sien khom zingkar chun khuo a hung inàng a. Naupang trap khuoihnang thaw hung innui suok ang elin a hmel a danglam a. Zing thlifim hrang hieu hieu karah ni zung mawi takin tlang le muol hring dum dur a hang sun tle sur chu ka hla phuok a, ‘Thlirin a mawi, salung a awi, Zo thlifimin damten mi thawi’ ti kha a tak takin ei insam non a ni ringot el. Ieng anga phakin tho inla khom, chuong ang boruok innem le thlifim inthiengin a mi hang thawi zet chun, tleirawl laia ngaizawng sam thlai mawi tle sengin a mi hang thawi luot a, lusipa inthoka kepar chen ei trim sur hlak ang el khan, ei taksa bung tin hi a thawi har song song el a nih. Hi boruok inthieng le rim inhnik hi Delhi tlangah zor thei ni sien, ni khat thilthuin Hmar Biela chenghai po po hi multi-millionaire an ni nghal vong ding a nizie dam a mi’n ngaituotir a. Chu ruol chun, hieng ang boruok thra a thlawna dongtuhai hin an vangneizie an inhriet di’m aw? ti dam chu ka ngaituo bok a.
Senvon tlâng hi Tuiruong kam hrûl hmar tienga inthoka sim tieng zawnga tlang inzam phei tawpna a nih. Senvon zopuia inthokin a chim thla a, chu thrut chu Tuivai a na, chu chu Mizoram le Manipur inramrina a nih. Senvon zopui hnuoi, tuta Senvon khuo umna hmuna hin Mizoram rûn dinga hung inthok British sipaihai chun Camp No. 6 siemin December 18-19, 1871 khan an inkul a. Hi hi eini chun Vai Lien Voi hnina tiin ei hril hlak. Hi chanchin hi R.G.Woodthorpe ziek The Lushai Expedition (1871-72) le Alexander Mackenzie buotsai The North East Frontier of India ti-ah chieng takin an ziek. Hi lekhabu pahnihai hi ziek ngeia lekhabua Senvon khuo inlang hmasakna tak a nih. Hieng lai huna hin hieng laia vadung le khuohai hi tu lai chena ei la ko dan hminga chuong vong a ni tak leiin, Senvon khuo le a se vel khuohai hi a hma kum tam fe an lo hluo hman tah a nih ti a chieng. Kum 1720-50 inkar laia an hluo tran tah ni ring a um.
Senvon khaw chanchin ziektu threnkhat chun kum 1896-a hi khuo hi Leiri pahnamhaiin an indin niin an hril a. Chun kum 1990-a Senvon Youth Club hai lungphuna chun “Senvon hluo kum 1870, a sattu Leirihai” tiin an ziek thung a. A ieng lem lem khom hin sui chet a dawl naw ve ve. Hieng ang boka sui chet dawl lo, kohran hung pieng dan chanchin huoisen taka lungphuna an ziek khom hmu ding a um. Sulhnung hlui hmu theia la um threnkhat chu (1) Zopuia Zawllung, feet 5x 4, lungthu anga lung pathum inthrut chunga daw, Sikpui Lam an thaw changa Khuongpu le Zailak hai inthrungna; (2) Zopuia Thangchonlut Lungtrau hriet zingna lungphun, February 2, 1887-a a phun ni dinga an hriet (3) Chonglervung Hriler hriet zingna lungphun feet 12 vela insang le (4) Hmuntea Hmunzaliana Varte lungphun nia an hril hai chu an nih.
Hieng hniekhnung hluia an ngaia inthoka sui hin Leirihai sulhnung hrim hmu ding a um naw leiin a khuo sat hmasatu chu an ni nawh ti a chieng. Amiruokchu, lal neia tu chena Senvon khuo chanchin suidon theia um, Modern History of Senvon indin trantu le bulsutu ruok chu Leiri pahnamhai niin a’n lang. Anni pahnam hin an lal dingin Jiri vadung kama Changkêl khaw lal Khawtinkai naupa Ropui Singsuon le a nuhmei Hmangneikim an zu thruoi a, chu taka inthok chun Senvon ram hi nghet takin an hung hluo tah a nih. Suonmonga Ropui a thi chun a nuhmei chu a pate naupa Mangpu chun a hung hluo a, Ropui nu le inkopin iemani chen lalna an chang zom pei a. Amiruokchu, an laichin dang Kamkhawlun chun lalna a hung inchu ve leiin chuong laia Manipura Political Agent Major H.W.G Cole hmaa chun an inkhing a, Kamkhawlunin lalna a chang a. Mangpuin Ropui ro a chang thung a. Mangpu chu Rawvakotah iemani chen lala a um hnungin Tuolbungah a’n pèm tah a nih. Kamkhawlun inlal lai, 1910 February thla bulin Chanchin Thra hril dingin Watkin Roberts chun Senvon a hung sir a, chu taka inthok chun Hmar history thar a hung intran tah a nih. Senvon hi British sorkarin an mi op lai le an mi op naw hnung hun sawt tak chen khan Manipur tlangrama khaw lien tak chauh ni loin, Zo hnathlak tlangmihai ta dinga pielral kot hongpektu kotsuo poimaw tak a nih.
Thlàn lam zongin
Zing thingpui dawn zoin kan tlungna pa kuomah thlàna hriet zingna lungphun pakhat sir ngei ngei ka bat thu ka hril a. A umna hmun a hriet el bakah mi fepui dingin a’n pêk nghal a. Zana inthokin inkhawmpui a’n tran ding a ni leiin khuo fanga thawveng taka leng suokna hun a um ta naw ding a nih ti ka hriet leiin inrang takin kan insiem sok sok a, Hrangthangvung leh David Buhril leh thlalakna chi kim chawiin kan tlungna pa chu zuiin, phûr takin kan inthok suok a. Kan sirna hmun taphota a khaw mihai khawsak ngirhmun a tam thei ang le chieng thei ang taka rikawt chu kan thil tum laia mi a ni leiin, kan zìng leng chu a hlawk thei patawpa hmang kan tum a nih.
Senvon khaw hmun anga tlâng zam inhoi hi, Tinsuong khuo ti loa chu Hmar Bielah khaw dang a um nawh. Kan tlungna hi a khaw lailia um a ni leiin Lailak Veng ti a ni a. Khuo hang fang inla, khawlai hmun tin deuthaw-ah bawng an bok fek fuk a, bawng ekah an hnienghnar a, hlawk taka hmang nachang hre hai sien, Gobar-gas plant iemani zat siem a, thing hmang der loa gas hmang theina hmun a nih. Kum sawmnga chuong liem taa Pherzawla kan um laia kan khawsak ang bok khan an ran vai bawng, vok, ar le ui leh inhneng zinga la khawsa ve an nih. A danglamna um sun chu rangva inchung a tam ta a, telephone le mobile nei an um ta a, solar light an hmang nasa a, biek in a pung em em ruolin piengthar inti le inrui thei thil thaw an pung em em bok. Inchukna tieng ruok chu a letlingin an sukbir a, a mong khawn an dâp.
Lailaka inthokin Muolveng kan pan tung a. Kum 1949-a Pastor Taisenin Manipur a lut nawk theina dinga zalenna a hmu lawmna Jubili hmanga ka fe truma Independent Church biek in kha a hmunah a lo ngir ta naw a, Muolvenga kha hmaa lal in tuolah an lo son tah lem a. Lal in kha a um ta naw a, a tuola lungdaw le lungphunhai khom hmu ding a um ta bok nawh. Muolvenga inthoka fe peiin Lungtrau veng kan tlung a, a tontir voi tieng lampuia chun petin, sim sak tieng tlang pangpera veng Hnathiel Kawn chu kan hraw phei a. Iemani chen kan fe hnung chun lam thlangah thlan muol a lo um a, lungphun hlui tak taka inlang a ngir fuk a. Chu taka chun kha hmaa lal in tuola lalhai lungphun po po khom kha an lo son thlak a, a tlarin an phun a. Chutaka chun a khuoa chanchin thra hril dinga mingohai fieltu Kamkhawlun lungphun khom a um a, a lungphun inlangin thla kan lak a. Ni khat bek hun neiin hieng thlan lunghai hi bi hman inla chu, chanchin hril ding an va pai rawn awm ngei! ti dam ka ngaituo neu neu a.
Chu taka inthoka hla rak loa chun kawn, hmun thawveng takah kan suok a. Chu chu Senvon High School ngirna hmun a nih. Sikul tuol, lam sira chun lungphun an intlar diet a. Chu lungphun laia pakhat chu zonga fe kan nih. Lungphunhai chu arasi êkin an bawm nasat leiin rala inthoka hang tiem thei a um ta meu nawh. Kan hang zong a, lungbuot chawiin a ziekhai chu kan hang zui a. Lungphun hmasa tak chu kan lungphun zong chu a lo ni zing el! Hi thlân hi ka ruol dittak Lal Rokung, kum 2003-a muol mi lo liemsan tah bielnu, kum 19 mi, a hming Darkhawlkim zalna, keini ruolcham ta dinga hmun thienghlim chu a nih. An inkara hmangaina kumum, inno hlep hlep, par ngei ding le ra ngei dinga an duot lop lop lai chu 1958 khan thina nunrawngin a hung her tliek a, inring hman loin Darkhawlkim bànah a chel a, a lo fen hmang tah a nih.
Hi thlâna hin ka ruolpa hringnuna bung poimaw tak el chu phumin a um a, chu chu a hringnun panser laia thawi dam harsa, kum sawt le sei le hun tui lien hrang hrang khoma an nawt re thei lo panser chu a nih. Senvon khuoa a’n zin zata lo thei loa a sir hlak chu hi thlan hmun, a hringna her khing a zalna hmun hi a nih. A duotlai a thi truma ralna puon an pek laia pakhat chu a hriet zingna dingin ka ruolpa khom hi an pek ve a. Chu puon chu a thi phaa a ruong inkhumna dingin a hnunga nuhmeia a nei Ngurkim kutah a’n koltir a. Chu thu chu a mi hril hlak a. Chu hmangaina ruongpuon ngei chu kum 45 hnungah kum 2003-a ka ruolpa L. Rokung a thi khan ka hrietpui le hmupui ngeiin a ruong inkhumnain kan hmang a nih. Ama Lamka thlanmuolah zalin, a bielnu Senvon thlan muolah zal sien khom, pipu tienami anga ei hisap chun, Zawlpal le Tuolvung thlarau ang khan, pengpelepa inchangin lungruol taka an vuong dun riel riel ring a um.
Senvon-ah ka’n zin pha chu sir ngei ngei dinga ka ruolpa kuoma thu ka tiem anga ka hlen thei leiin ka lung inleng hle sien khom thangsuoah kan ngai a, ka lawm a nih. Kan sìr vel thingbuk tina rengchal inhrâm veng veng hai khom chu lungleng mi tuorpui dinga kiu niin ka hriet a. Anni dungthula rawl tawp insuoa kiu ve vong vong ka nuom a, sienkhom ka rawlin a tlin ta si nawh. Ka ruolpa ngei khomin van sanga inthokin a bielnu leh innui sieua mi zuk thlirin ka ngai tlat chu tie!
A nih, hringnun khawvel hi “luah loh lungdi” bung le chânga sip a ni a, mi tin deuthaw hin chuong ang bung le châng inzawt ding chu ei nei ka ring. Sienkhom, chuong ang bung le châng ropui tak tak chu tu hriet hlaw loa ngaituona ruka thamral a tam lem a ni ka ring. Ka ruolpa le a duotlai inkara hmangaina hlamzui thu ruok chu ka tienami ziek, LALNUNNEM KA NGAI EM CHE tia besana ka hmang kha a nih. A thupui hi a sei taluo leiin LALNUNNEM tiin a hnunga lekhabua kan suta chun kan kei tawi a nih. Zoram khawvela tienami tawi tiem hlaw tak laia pakhat a ni ka ring. Khuo pakhata ka’n zinnaa lem chun nu pakhat hin ka chanchin ka ziek sawnin a mi lo tuorpui hle a ni awm a, a mi hang hmu chun trap pumin a mi lunginsiet thu a lo inzawt mol mol a nih. Hi thlan hmun le a lungphun poimawzie hi keima angin hre chieng hai sien chu, a khaw mihaiin ieng ang topa duotin an hum thra ding maw!
Sikul ching le kawrong
A letlinga Manipur hming inthangna hi iemani zat a um a, chuong laia pakhat chu sikul ching le kawrong mak tak tak umna ram a nina hi a nih. Chu chu tlangrama sorkar sikulhai hi an ni zuol. A thren chu sikul bilding le zirtirtu bu kim nei, sienkhom a nghaktu zirtirtu le inchuk lai naupang ruok chu um lo, vate bu rausan anga khawsawt taka a sikul bilding chauh ngir an nih. A thren chu sorkar rikawta sikul le zirtirtu nei, mani umna senga inthoka hlaw khom la zing, sienkhom sikul ruok chu um lo an nih. A thren ruok chu a hming khoma sikul um loa thok, boruok mong nei loa kai zirtirtu, schoolless teachers an ti tam tak an um bok a. Chuonghai naw khom chu thi hnung khoma la pension lo, anni hminga threnkhatin hlaw an lak zing khom an um bokin an hril.
Senvon High School khom hin, an hril dan chun, zirtirtu 12 a nei a, a hmingin naupang 15 lai zet chu an nei ni awmin an hril bok. An hril pei dan chun, kan inzin lai hin school inspector-in a hung sir hnai ding a ni leiin Churachandpura inthokin zirtirtu pahni chu an hung thlâk hràm a ni awm. Kan cham sung sikul naupanghai kuoma thucha le infuina kan hril theina dinga remchang hung ruot dingin zirtirtuhai kuomah mi tlawmngai threnkhatin thurawn an pek a, sienkhom sikul chawl ni a ni thu suonlam remchanga hmangin an rotna chu an hnawl a nih. Hi sikul bul suo tieng muola hin sikul bilding thar hlok, la hluo hman lo, MLA inthlang tawma an bawl chuk chuk a um bok a. Chu khom chu kan hang sir a. A bawlnaa an seng zat le an lak zat indangna ieng zat am ning a ta? ti chu kan zawna nei sun a ni a, sienkhom Delhi tlanga inthoka hung, Manipur sierkop thiem lo vong kan ni leiin a hisap ngaina kan hriet nawh. Ra insuo ta lo sikul ching le thi le mithihaiin thlan muol an intrawm hi kong threnkhat zawnga ngaituo chun, ieng anga vangduoithlak khom ni sien, thil awm tak a nina lai a um.
Ram le hnam hmasawnna bulthrut ei sikul tlu se tahai khom ngaisak si loa ei inkhawm zing dup el dam hi ngaituo tham tak chu a nih. Mani sin thaw pei si lo zirtirtuhai hi rukru trium tak nek khoma trium lem an nih ti hi pom tlâng inla, chuong mihai chu kohrana khom sor naw ngam inla, thaw lo hlawa inthoka thawlawm an hung pek khom hnawl ngam bok inla, chu chun trong chàng lakna ang hiela ei hmang tah Pathien thu ei hril vet hin umzie nei tak tak chauh a tih. Mani khuoa zirtirtu anni hmuna um lohai khom ripawt ngam lo khawtlang le kohran thruoituhai chun rukru thilthaw ei ngai thei tina a ni leiin a maw ei phur ve a nih ti ei hriet nuom a um. Chuong ang bokin vantlang mipui khomin maw ei phur ve a nih. Ieng leiin am sikul ching le kawrong ei khawzawlah ei kol zing ding? Ei nungchang le khawsak dan enin, kristiena ei insàl rikngot hi ieng tina khom a ni nawh. A tak takin ei kristienna hi hmang ei tiu.
Pawl indaidanna bang
High School tlak tieng tlang, Vengsak tieng kan kai tung a. Hi lai veng hi kum 1966-a Mizo National Front (MNF) haiin ralthuom hmanga zalenna an suol leia Mizorama inthoka hung raltlanhai um khawm tamna tak niin an hril. In iemani zatah lutin bu an inthar zat kan indon pei a, an bupang inthêp tak el hai chu thla kan lak pei bok a. Mautam leia mazu pungin an buhai an fak siet nasa leiin ieng tham sîk an um naw a, an hma bak a’n thimin a pik kher el. Manipur sorkar lakah ieng khom an beisei ngam naw a, an thruoituhai ngei khom February-a inthlang laia an hmel an hmu zing dup bak kha chu a hung kan zui an um ta nawh. Bufai inchawk ding um reng khom ni sien, a’n chawkna ding sum an nei naw a, sum siemna dingin an lo le huon thlaisuok tlawmte khom a hlawka zorna ding an nei bok nawh. Kohran hrang hrangin bufai an sem hlak chu a temnem leiin khopkham a tling naw a, chubakah pawl zongna le inkop ni fawm dama sem an um leiin threnkhat chun kohran bufai sem fak nek chun bahra cho an thlang lem thu an hril bok.
Thil pangzatum deu el chu, an kotkhar lu chunga hming an tarah kohran pawl EAC, EFCI, ICI, RPC, UPC le a dang dang an ziek sa kher chu a nih. Veng tina in tin deuthaw chu kohran pawl indaidanna banga inhuon hran seng a nih. Hieng thil hi Delhi tlanga inthoka hung haiin kan hmu voi khatna a ni leiin mak kan ti tawp thei nawh. Hieng ang lawm lawma nasa hin kohran pawla indaidanna bangin ei mi le sahai hi a lo daidang tah ti khom kan hisap phak bok nawh. Mit ngeia kan hang hmu chie chun malsawmna dong tlak ei lo ni nawzie kan hriet chieng zuolin kan ngai a, poi kan ti bek bek a, lung a dong rong rong el a nih. Hieng lawm hin pawl le ei hotuhai hmangruoa hmangin Setanin a mi lo dawi vet tawl a ni maw? A va hang tlawm thlak de aw!
Tirko Paulan “Krista chu threin a um am a ni?” (1 Kor 1:13) ti zawna a’n don kha ei khawtlanga hai hin threin a lo um takzet a nih. Pawl indaidanna bangin ei khawtlang a sip a, ei sumphukhai hi Krista hang chuong lut ngamna ding a tlawm êm êm. Mita ei hmu zing ei unauhai hman inrempui si loin iengtin am Remna Lal Krista leh inrem tang ei ta? Eini lai Krista cheng dinga ei beisei chun pawl indaidanna bang po po thriek ei tiu. Kotkhar chunga ei hming hnuoia ei ziek khom ‘Remna Lal naupa’ ti ni seng raw se. Chu chu ei lungril phekah mi po po tiem thei dingin inziek bok raw se. Chu chu thaw nuom si loa ‘kristien’ ei inti hi mani le mani inhlêm chauh ei nih.
Hi lai tlâng veng kan fang laia in hrang hranga inthoka kaset an sut ri kan hriet po po chu Mizo-Lusei tronga sak hla vong a nih. Chu chun Lusei tronga thu le hlain a mi hang rûn nasatzie chieng takin a hril a nih. Manipur ramah ei cheng a, a ram trong chu Meitei trong a nih. Senvon tlânga hin Meitei tronga hla an sakna kaset an insuttir ta hlak hrim hrim am aw? Chuong mihai chun ei ram le ei mipuihai hi hmangaiin, tràmpui mitsimin a mi tuom mek lai hin an mi hung ngaisak ei ring thei ding am a ni? Harsatna ei inbichilpui tak tak pha unau tak tak le tak tak naw le mi hmangaitu tak tak le tak tak naw ei hriet chauh hlak a nih. Chuong ang hun a tlung pha chun, ei thisen inzompui le ringkol batpui Zo hnathlakhai hlutzie le poimawzie hung hre deu deu ei tih. Chuleiin, mani ninaa hin chieng ei tiu. Insukkholbing tumna lungril bànin, lien lema Zoram khawvela insung khawm dingin kal pên ei tiu. Chu chu hnama ei dam khawsuok theina lampui um sun chu a nih.
Tuikul ruok
Vengsak tawpna, Zopui pan tungnaa chun pucca-a bawl tuikul ni awm tak hi a um a, chu chu en dingin kan pan phei a. Ruo a sur nasat vei leh tuikula chun tui a tlawm hle a, a tui intling sun khom a bal bok a. An tui lakna ni awm tak thir tuidawt (pipe) a chun tui a far fep fep a, chu chu nuhmei pakhatin chawi tumin a lo indaw a. An tui lakna hnâr tieng huot fai hai sien chu van ruotui tla ringot khomin a tuikul chu a sip el ding a ni bah! Sienkhom, rausan khaw ram hnung angin a ngaisak an um nawh. Mania ei thaw thei zing khom sorkar kut nghak hi ei inruolsiekna a ni tak leiin sorkar kut an nghak lei khom a ni el thei.
Mi threnkhat chun, ei ‘ramhuoihai’ lal pakhat, Hmar Revolutionary Front (HRF) intihai kawmandar, milien beidong, a hming Lienzam an tiin Senvon a op lai le silai piellung hmanga lal a hrot laiin an tuikula tui hi Lungtrau Venga a inah a lak lut a, mi dangin an tlàn ve ding kha a sikchat leiin, tu khomin hi tuikul hi an ngaisak ta naw a nih tiin an hril. An ti ang luo chun, thir tuidawt kha a tuol chen a tlung a, khawlaiah muolpho takin a la’n zam zing a, sienkhom tui ruok chu a pût ta nawh. Ei khawvel hi a lo inkhaw vel takzet chu a nih!
Zopuia Sikpui Lung
Sawt riel loa sùna ruo hung sur nawk kha chawhnung tieng a hung inâng met leiin Senvon Zopuia kai dingin Vunga, David Buhril, Sanga, Upa Ramchuoilo le a hming ka theinghil tah mi pakhat leh kan inthok suok a. Kan kai tran chauh ti chun ruo tehmer a hung sûr tran nawk a. A lampui chu sat thrat ti um lo, thing zung inphan trek truk kara sirbi a remna na sira kai tung el a nih. A lam inpheina lai chu indiekin a’n nàl èm ém a, bawng ruolin an hraw chier dup leiin a por zuol a. A tlâng hi a’n zo ta leiin a boruok a zângin a dei bik ta hle a. Amiruokchu, kan lawn sawl leiin thlan a far fep fep hman a nih.
A tlâng zawl kan tlung chun a lo inhoi èm ém a. Tuiruong an ting zo phaa khuolzin chawlna ding hotel mawi tak tak an la hung bawl ding dam chu ka mitthla a. Chu hotel-a chun ngaituonain ka tlung a. A bathlar thrungna innema chun chilled beer domin ka zâl inzam a. Favang thlifim hrang del delin a mi hung thawi a, ka dam song song a. Favang awitu, a vel thingbuk inno hlep hlepa fu, hràm thiem uleu le rengchal hai chun rawl thler amanih a thâm amanih le a’n lai amanih um ve der loin, rawl tawp insuoin an mi’n awi a. Kompaun tuoka par vul chukhai zu chu tlanin, a kop kopa insaiin pengpelep chi hrang hrang an vuong kuol nak nak a, a thren chun par chungah fuin hmangaina khum an rem a. Sîr tina tlâng insi khuphai chu ka thlir a, hmar saka um kan Zawlkhawpui khom a’n lang chieng kher el. Chu hun chu ka tong ve phak ta naw ding a ni leiin ngaituonaa lo chên lawk chu ka thaw thei um sun a nih. Chu thil a tlung pha chun, hotel mawi le inhoi tak tak neituhai le chu taka sinthawtuhai chu tuhai am ning an ta? ti zawnain ka lungril a hung dèng a. Tuta a rama chenghai nungchang le khawsak dana inthoka ka hang inkhi chun, anni hmel hrim ka hmu phak nawh. Chu chu a nih ka beidongna chu.
Beiseina mita khing tieng ka ngha ruok chun eini hmel ngot ka hmu ve thung a nih. Tuta Vairampur le hmun hrang hranga thiemna le varna zonga thralai ruol inthok suokhai hin damten mi hmusitna karah ngirhmun nghet la hung siem an ta. Ramvaka fein sapui sahrang lu an hung hawn a, kotsuoah khuong leh dar leh inri bung bunga ei lo hmuok hlak ang khan, thiemna le varna lu kip hung hawnin, Aigupta bawia inthoka suoka Israelhaiin an ram tiem pana an kir nawk ang khan, ei ram tieng la hung kir nawk an ta, ‘En tu’m, mihrang pasalthrahai’ ti hla siemtuin beiseinaa Tlumte thlira a lo thlir,
Khuonu le Chung Pathienin zarin,
Lungzûr chang loin dam ei ta,
Ei ram lungsietuma te hin,
Pomlai nau angin la’n nui ei tih
a ti chu a thuphung chauh ni loin, a tak takin a la hung tlung ding a nih ti ka ngaituo chun ka beidongna chu lawmnain a hung inchang nawk ta thung a nih. Chu beiseina tukvera inthoka ka thlir chun, chuong hotel mawi tak tak neitu le a sunga sinthawtuhai lai chun eini mongolian hmel naw chu ka hmu naw hrim hrim. Chu chu a nih kei ka’n hnemna chuh.
Zopui zawla hin hmun pakhat, tien laia Sikpui Kût an hmanga Khuongpu le Zâilâk inthrungna dinga an daw, Zawllung an ti, feet 5 x 4 a um a. Champhai bul Zote khaw hluia Sikpui Kût an hmang truma an Sikpui lung le tekhi chun hi Zawllung hi a lem ang chauh a nih. Zote khaw hluia Sikpui lung hi March 8, 1989 khan ka sir a, Zoram Khawvel bu khatnaah a chanchin ka ziek nghe nghe a. A hnung daia thlang hung tla le hi hmun hung hluotuhaiin an hmu chun Sikpui Lung a nih ti an hriet leiin inza takin an hum thra a. Hi lunga hin, “He lung hi hmanlai Hmarho sikpuina a ni. Tin keini kum 28.2.1918-a hian kan awm tran ta. Zahula Sailo” ti an ziek. Zote khuoa Sikpui an hmang kum hi hriet a ni ta nawa chu Luseihaiin Trieu an hung kàn hma daih, kum 1350-1550 inkar vel kha a ni el thei.
Senvon Zopuia Sikpui an hmang kum ni dinga an zeldin chu 1898 a nih. Ieng le inmata hi kum hi an sui suok am a na ti ruok chu ka hriet nawh. Senvon tlanga hin bel chieng dawl lo lunga thu ziek a tam a, chuong laia pakhat chu a ni ve el thei. A iengkhom chu lo ni sien, kum 2005 December 5 khan hi hmuna ngei hin HSA huoihotin siel 2, bawng 1 le vok 4 thatin Sikpui Kut an hmang a. Pi le puhai thaw danin, zupui an lo bil lawk a, chu chu semin, pipu inchei dana incheiin, nunkhuo an pham ve a. Hrietzingna Sikpui lung an phuna chun hieng ang hin an ziek: “Kan pi le puhan 1898 kuma Sikpui Ruoi an lo huoihotna Zopuiah ni 5 Mimtuk thla kum 2005 in Hmar Inchuklaihan Sikpui Ruoi hmanga kan fuon khawm hrietzingna dingin hi lung hi kan phun” tiin. A trumtriek zoa a hmun inthieltuhaiin an inthiel rawn tak nia an hril chu zu bûr ruok le serbawm (condom) a nih. Hieng ang khopa porche hin Sikpui Kut an hmang hlak ti hriet a ni ngai naw a, hril ding dang um ta naw hram sien nuom a um bok.
Zopuia inthoka kan hung kir tieng chun lam thlangah par pakhat kan hmu a, chu par hming chu David Buhrilin a’n don a, simbuthut par a ni thu le par truoi ol tak a nizie ka hril malamin tien laia nunghak tlangval hla bika an nei, a hnunga Liendang hla tia an koa nunghak lèr pakhat hla an phuok khum thu hieng ang hin ka zuk insam a:
Ka lungdi kha in lo hmu’m, saw rala fe,
Sorthla tûk suok ka lungdi kha in lo hmu’m?
tiin tlangvalin mihai chu a hei indon a. Anni chun mawi tak le a nunghak chu entlêu (sarcastic) tak siin hieng ang hin an lo don a:
A hmu chu kan lo lo hmu ngei,
Simbuthut par khom be truoi hman lo nu kha!
Ei hlahai hi an nalin an inthuk ti ro maw? Sienkhom, ka lo titi sawt taluo tah leiin chu thu chu ni dang hun remchanga hril dingin la khêk ei tih.
(Delhi, November 16, 2007)
No comments :
Post a Comment