Zing arasihaiin zai hla rem a,
Vantirkohai hlima an khèk lai khan,
Nang khaw lai am i um a?
- Joba (38:6)
Vairengte, December 11, 2007. HSA General Assembly Voi 51-na intran ni a nih. Chu inkhawmpui chu hmang ve dingin Delhi tlanga inthokin December 10 tuk Calcutta fe thlengin Tv David Buhril le Lalremlien Neitham leh Aizawl kan pan a. Kan hma daia lo fe Tv Samuel Darsuolal le a ruolpain Lengpui erpawt-ah an mi lo tuok a, erpawt bula restaurant pakhatah bu kan fak khopin Vairengte panin kan suok nghal a. Inrui dâlah tiin simkerlêk suk, hmarcha hmui innam hieua an pol chu fùn iemani zat le kuong kuva fùn hni kan inchawk a. Thei du mi intlon khawm kan na, thlasik dei, boruok innem le inthieng, kristmas rim innam rum rum hnuoiah simkerlêk suk kan hang fak chu kan har song song a. Amiruokchu, lam kawi, mi kawi le thil kawi hrim hrim ngei ve lo David Buhril ruok chun a phingah bu malte khat khom intâng ding um lo khopin, motor kan chawl zatin, uipui ni thum tlân khop ding hiel, a bun suok a nih.
Sun prokram chu rorelna le 2007-2009 sunga thruoitu ding inthlangna hun a ni leiin, Forest Guest House-a mi lo mikhuoltu, pa fel le tlawmngai thei Rohminglien Buhril, Indian Forest Service (IFS) leh ram en malama khuo fangin, Vairengte se velah kan fienriel a, ram sukhmasawnna dinga kan hmathlir hrilin, a chângin boruokah in ropui tak tak kan bawl a. Tipaimukh Dam dam a hung puitling a, chât loa power supply ei nei phaa thiemna hmanga ei tlang le khawzawl ngeia inthok khoma computer hmanga khawvel ei la rûn ve thei dan hai, chu chu tu hri hin thil thei loah ngai inla khom Delhi tlanga inthok khoma eini mihai ngei hmanga an thaw tah zing thu dam chen kan hril kai a. Invetthlak taka kum 2003-a Dimasa le Hmar ei insik truma râltlanhai um khawmna veng dam kan sir bok a.
Mizoram kotsuo Vairengte hi kum 1891 laia Hmarhai khaw indin a ni a, 2001 intiempui khan mihriem 7687 chauh an la um phak a. Tu ruok hin chu, anni inhril danin, in 3000 chuong an ni ta a, chok ruolin in khatah mi panga pei um hai sien, mihriem 15000 chuong an ni ta a, chuong laia hmun thuma hmun hni chu Hmar, a tam lem chu pêm thar le râltlân an nih. An hmel hang hmuin tien lai, khawvel hmun hmun hrang hranga tlan darh Judahai kha a mi’n hriet suoktir naw thei nawh; Judahai nungchang an put zo ve di’m ti ruok chu ka don ngam lo le don thiem lo, zawna lien tak inkhang chu a nih. A ram puo tienga mihaiin Vairengte an hriet làrna ruok chu Counter Insurgency and Jungle Warfare School (CIJWS) a um lei a nih. Hi sikul hi helpawl le rawlrala che pawl bei dan inchukna a nih. Ram hrang hranga inthokin trening dingin hi sikula hin an hung hlak a, kan inzin laia chuong mihai lo enkoltu chu tlangval fel, duongkai thra le suongum Major David Khawzawl a nih. A khuoa hmun lien lem hi sipaihai hluo a ni leiin umhmun an khuorna sung po chu uluk tak le fai takin an chei a, Mizorama khuo ka sir ve china chu ram hmasawnhai khuo a la ang takin ka hriet. Umzie neia thil thaw nuom tak tak hai chun mazu anga rawl kara inbeng khawm loa hieng ang khaw lawilen inhoi le remchanga hmun khuor hi thil varthlak ni lem mei a tih. Ram inchawk ding en malama a khaw se vel kan fang hnungin Forest Guest House tieng panin kan hung kir nawk a. Chuonga ram tin hrila kan titi mel mel lai chun voi tieng lam sira sipai diuti, mit la tak el hi kan hmu a. Pa ngo tieng, feet nga inches hni vela insang, hmai inphân le intol tieng, combat dress hak a nih. Ama chun perkhuong pai angin AK-47 a pâi a, a fung hmawr tieng chu perkhuong khei anga hmetin, a silai kawm zawna chun perkhuong hrui a um anga ngai ni awm tak hin, a kut chang tiengin boruok a per vet vet a. A hoiher chun thu a hril rawn hle.
Kan tlan pêl char chun Rohminglien kuomah, “Sipai diuti, perkhuong anga a silai kawm per vet vet kha i hmu?” ka ta. Ama chun, “Hmu e. Mizo chu a ni hmêl ngei maw?” a ta. Chu zawna le inzom chun a ngaituona le a khawvel chengna ding awm chu suongtuoin kan zeldin a. Chuong laia threnkhat chauh chu hang thlir thuok thuok ei tih.
A nih, HSA Inkhawmpui hmang dingin hmun tina inthokin Vairengte an hung lut zut zut a. Hall tieng hla sak thiem tak takin hla tin hla tang sak a, a phûr zuol le sahot pawl an lam dup dup ri chun Vairengte khawtlang chu a nghor nghing a. Hi sipai hi HSA membar hlui, inkhawmpui nikhuoa a sa kaptu tak anga lo phul liem hlak a ni chun a lung hlui inlêng vong vong a ta, a biel hluihai le lungruoltea inkhawmpui tui hàng an hrawp tlàng lai dam chu a mitthlaah chieng êm êmin sinema angin hung invir let nawk ngei a tih. Tu hlak hin mani kawngchùn chûna nuomna tieng tieng inher dinga a sezawl suok hlak ang khan um thei ta loin, a diutiin a keina tieng tienga inhèm chu a chana tlu a ni ta si. A diutina kota inthok chun mipui inlon zut zut chu a thlir vong vong a. Kha hma inkhawmpui nikhuoa perkhuong le mipui inawia an hla sak hlak hai kha a naah an hung inri non a, a lungrilin a zawm a, perkhuong aiah a AK-47 kawm a hmang el khom ni rawi naw n’im.
Chu nêk hman chun kristmas zûna inuoi a ni el thei lem. Lal pieng hun champha kar hni chauin a bâk ta a. Kum tluona Lal pieng champha hmuok dinga lo insingsa tlângsam par vul chûkhai chun nghatna tieng tieng to zingin, sienkhom nêm inno le inring tak siin ‘kristmas biethu’ an mi lo hril a. A boruok le a thli hrâng velhai khomin ‘Jingle bells, jingle bells, jingle all the way’ tiin rimawi an rem ni awmin ei hriet a. Lam sira nuhmei ruolin sekhonhan an thrungpuihai chu nu le nauin an hàk tawk a um takduoiin tiin an bùm lai lai a. Râltlân le pêm tharhai baua inthoka inri rawn tak chu kristmas thawlawm ding takngiel khom an nei naw thu a nih. Krista ruoi hi lungril le thlaraua kîltu neka taksa thila thrè lemtu ei hung pung pei hnung hin, mi retheihai ta ding chun Lal pieng champha hi beidongna le lungngaina thla a ni hrim a nih. A ieng ieng khom chu lo ni ta sien, Lal pieng hun parte a hung vul nawk pha hin chu lungril in hnung lungleng a kei tho naw thei nawh. A zûnin a mi thram dan khom hi a danglam a nih. Hi hun hi sûng kim le ruol kima hlim taka hmang tlang nuomin, hmun hrang hranga sinthawa khawsahai khomin a thei phot chun mani khuo le veng, mani in lum ei pan sang sang hlak. Inthrena le lusunna tuokhaiin sung kim loa an hang hmang el ding chu an lai a na a, hlim taka an lo hmang tlang hlak hunhai kha ngaiin an kùr a, an trap tlok tlok hlak. Chu boruok man chiengtu laia pakhat, zaipu hmingthang Rokunga chun,
Kumpui sul a lo vei chang hian lunglen a tho leh thrin:
Ngai lo leh lawm lo rêng awm hlei lo;
Kan ngaih Kristmas ni êng a lo zâm thar leh ta..
tiin hla mawi takin a lo insampui hrim a ni kha.
Vairengtea lam sira sipai diuti khom hin kristmas zùna inuoi chu pumpel thei bik naw nih. An khaw tlang le zawla hlim taka kristmas an lo chèn hlak hunhai kha ngaituo ngei a tih. Thingtlang khuoa inthoka hung a ni chun, a bielnuhai le kristmas thing phura an fe lai hun hai; hmun fienriel vadungtea puonsawpa an fe lai hun hai; urlawk zana kristmas bei zêua tap kila ruolhai le an innui dar dar lai hun hai; kristmas carolah suok a, thiem êm êma an khuo dung le khang fanga hla mawi taka an sak thriep thriep lai hun hai; vana arasi de thriepa thlirtuhai ur thlak tum ni awm hrima meipui intrêk uoi uoi kara,
Chung si-ar a hung par sing seng,
Ranthleng laikhum zawl chungah
tia insîm hmer hmera sak a, ngaizawnghai leh tu dang ngai loa an insawi diel diel lai hun hai dam le thil dang dang hai chu a mitthlaah hung inlang nawk ngei a tih. Tu ruok hin chu a ta dingin chuong thilhai chu vana ra ang a ni tah. Bethlehem daia berampuhai anga Lal thar hung pieng chu chibai bûk nekin, a chunga mihai an hung a hmu chara khong taka ngira salaam lo buk chu a chana tlu a lo ni ta si. A puhai an hung naw inkara a ngaituona vuong vel leh inpawl a, a AK-47 chu perkhuong anga ngai a, lungrila kristmas hla rem a, per vet vet chu a thaw thei tawk a ni tah mieu leiin, inthiem naw ding khom a ni nawh. Chuonga thlasik thli hrangin a thawi del del laia lungrila hla a sak lai chun, “Aw, virthli lenghai, ka zai hla hi inlengpui inla, ka lungdum le enchimlo kuomah mi va’n tlunpek ro” a ti ngei ka ring tlat chu tie!
Chuleiin, Rohminglien kuomah, “Hi pa chanchin hi ziek ding ni lang chu, a thupuiah ‘SIPAI LUNGLENG’ ti hmang ngei ka tih” ka ta, ama khomin a mi amenpui a. William Wordsworthin thingtlang nunghak, makhat chaua hla sak puma bu sîk a hmu thu chu hla mawi takin a hril a, a thupuiah THE SOLITARY REAPER ti a hmang nghe nghe a. A fesan hnung, a rawl a hriet phak naw hnung khomin a lungrilah a châm zing leiin, And, as I mounted up the hill, The music in my heart I bore, Long after it was heard no more. Tung lam hrawa tlâng ka chuonin, A zai ri mawi thâm hnung khomin, Ka lairilah aw, a châm zing a ti ang el khan, lungrila hi SIPAI LUNGLENG hla sak, iem a nih ti ka hriet dèr si naw chun, Delhi tlang ka chuon hnung chen khomin, ka lunglai a hluo tlat chu tie! Hla ri bo inthukzie le mawizie paw phak tahai chun a umzie mi hrepui ngei an tih.
(Delhi, December 22, 2007)
No comments :
Post a Comment