Search

TOTAL ARTICLES: 514

Apr 11, 2008

Sie le Thra Hrietna Thing


“…huon lailung taka chun hringna thing le
a sie le a thra hriet theina thing a sie a” (Gen 2:9)

Baibula thu pakhat, mi thiem le mi mawlin an chai rawn pawl tak ni dinga ka ring chu Eden huona Pathienin sie le thra hrietna thing a sie thu le a ra, mit la deu el chu fak a khap thu hi a nih. Chemtâttepu tienami anga buoina bul, a kaikuongpa ei sui chun hi thinga hin ei lut naw thei nawh. A ziektupa ni dinga hril Mosie kuomah a’n ziektirtuin a hrilfiena ziek sa dingin a hril nawh ni ngei a ta, ieng khom a ziek sa naw a, zawlneihai khomin an ziek naw a, Isu Krista le a thucha tlanginsampuitu hmasahai khomin an ziek bok nawh. Poimaw an ti naw lei amanih ti ding ni inla, an thu tlang insampui tak, Isu Krista hung san bul a ni bok si. Mak tak chu a nih.

Thuthlung Hlui intrawm sakhuo pathum, Juda sakhuo, Kristien sakhuo le Muslim sakhuo Islam ei um a, sie le thra hrietna thing ra an fak leia mihriem hmasa tak Adam le Evi an tluk thu hi ei hril dan a’n ang vong a nih. Chu mihriem tlu tah tungding nawkna dinga ei damdawi inchaw ruok chu a khuongruol nawh. Kristienhai ring dan chun, Eden huona mihriem tlu tah tungding nawkna dinga Pathien remruot chu Luru hmuna thing kraws phun le chu taka a Naupa, mi tin intlanna dinga khaikang chu a nih. Edena sie le thra hrietna thing chu ieng anga hna mawi le rà inhnik hmêl put khom ni sien, thina thing a nih. Kalvaria thing ruok chu kraws râpum, misuol khaihlumna dinga siem, sienkhom hringna thing ni tlat bok si a ni thung. Chuong ang khopa thing pahni inkhan lo, tlûkna thing le tungdingna thing, thina thing le hringna thing, thing hring le thing trawl, sienkhom thing hring chu a trawl, thing trawl chu hring kumkhuo ni si, mihriem sierkop pangngaia chok chun chok dik ngaina um dèr lo thil a ni leiin, hi thu hi khawvel um sung chu chai tawp ni um kher naw nih.

Sie le thra hrietna thing chu ieng thing tak am ni tang a ta? Ieng leia hi thing hi Pathienin Eden huona a sie kher kher am ning a ta? Ieng leia Adam le Evi fak a remti si naw chu a sie tlat am ning a ta? Adam le Evi khan a sie a thra an hriet ve Pathienin a phal naw lei ning a ti? A phal naw chun a san iem ning a ta? Naute anga a sie le a thra hre loa mawlmang taka Evi le Adam sie kumkhuo chu Pathien dit zawng ning a ti? Ama angpuia siem mihriem, hringna thuok a’n thuok khum leia ‘mihring’ hung ni tah ni si, chuong ang ngirhmuna sie zing el chu Pathien tum a ni thei ding am a ni? A sie le thra hre naw kuoma thaw ding le thaw naw ding thu pek chu ieng am umzie a nei? A sie a thra an hriet si naw chun ieng leiin am an thilthaw chungah maw an phur thei ding? Hieng naw khom hi zawna tam tak indon ding a um.

Hieng zawna hrang hrang don ding hin zieka um ei hmu thei chin sirsana hmanga thil um dan ding awm zeldin a ngai. Chu chu ei thaw hmain, a ziektu ngirhmun le a thlirna tukver bi chieng hmasak phot trûl a tih. Tu khomin thil a ziek chun a umnaa inthokin an kalchar (culture) mitin a thlir a, a hmu dan ang ang chu a hun laia mihai hriet thiem thei zawng dingin, an trongkam hmangin a ziek suok hlak a. A san chu thil rêng rèng hi ei kalchar mitin ei en a, ei kalchar hlam le fùna ei inkhi hlak lei a nih. Hi thil hi hril fie tumin 1998 June khan thusep sei tak, KALCHAR HLAM LEH SUM (Cultural Yardstick) ti Mizo-Lusei trongin ka ziek a, chu chu ka thusep ziek lawr khawm Zoram Khawvel-8 (2001) ah a chuong nghe nghe a. Chu taka chun hieng hin ka ziek a:

“Baibul ziaktute zinga ropui bera ngaih Mosia chuan a hun laia tarmit vuahin, Pathianin ni ruk chhunga lei leh van leh a chhunga awmte a siam dan leh a ni sarihnaa a chawlh thu chu a thlen atranga kum sang tam tak hnuah a ziak mawp mai a. Chutiang thu chu Pathianin a hnenah a hriattir ni ngêi tur a ni a, a puan thu erawh engmah a ziak lo a ni awm e. A thu dawnna hnâr sawi lo mah se, thawnthu tam tak mi sawi a hriat atrang emaw, Chungnung hriattirna a dawn, a hun laia a mitthla dan leh an trawngkamin a daih dan anga a rikawt ni turah dah ila. Mahse, thil chiang êm êm pakhat a awm a. A ziaktu Mosia chuan a hun laia a chenna khawvel hmuh leh hriat thiam phak tawk tur leh an trawngkam hmangin lehkhabu huaisen leh pawimawh Genesis hi a ziak a ni tih hi ka sawi duh ber chu a ni. Thrangthar Mosia (Modern Moses) hnena puan chu ni se, Big Bang Theory emaw leh thil dang hmangin a hrilhfiah zawk a rinawm hle. Kan phâk chin zêlah, kan hriat thiam phâk tawkin Pathianin a ropuina, finna leh thiltihtheihna a puang chhuak thrin si a.

“Mosia chuan a hun lai kalchar mit leh beng vuahin, a chenna khawvela thil awmte nen vuah remin, an tehfung hlam leh sùm hmangin, a thu hriatte chu a hun lai trawngkam hmangin huai takin Genesis hi a ziak a nihzia chu a bu han chhiar hian a fiah uar mai. Entir nan, hun bi thliahna pakhat ‘chawlhkar’ a vuah rem dan hi a ni. Keiniho chuan hman deuh lawka British sorkarin min rawn awp atrang khan chawlhkara ni thren hi kan hre tran chauh a. Khawvel siam tirh kha chuan a la awm teuh lo vang tih chu a chiang sa a. Aigupta-ho chuan Mosia pian hma kum 350, Josefa hun lai khan chawlhkara ni thren hi an lo hmang tawh tih Baibulah kan hmu a. Chumi hun bi thliahna leh thilsiam hun ni ruk leh chawlhni chu a rawn vuah rem a. Eden huan pawh an pu bul ber Abrahama lo chhuahna, tuna Irak ram ni taah hian a khung daih a. Leiah mihring tumah dang an la chen hma hauhvin, Eden huan tihnawngtu luite leh chumi ram hual veltu ramte chu hming a neihtir vek tawh a. Chung lui hming a sawite zinga pahnih, Eufretis leh Tigris te chu tun thleng pawh hian an la luang reng a ni. Eden huan awm dan awm a mitthla pawh Midle East hmun hring nuam (oasis) a an lalte huan nen a inthothil hle. Tin, Eden luahtu Adama leh Evi’n saruak an ni tih an hriat veleha an siapsuap atana a hmantir chu heng ram vela thing lâr ber pakhat, theipui hnah a ni. Keiniho thawnthu ziah chu ni se, theipui hnah thap tak ai chuan, khawngaihin, hnahthial emaw changêl hnah emaw, a nih loh vekah hnahkhar hnah emaw talin kan khuhtir zawk ngei ang” tiin.

Hi hi bûl taka Pathien thu la pawl chun a Pathien thu naw deuh an ti khom a ni el thei. Chuonga ngai pawl chun Baibul hi mitdel pathum sai hmu an hril, an them phakna lai chauh seng kha sai piengzie ni dinga an hril angin an them phakna lai chauh kha Pathien thu ni dingin an ngai hlak. Baibul hi mihriem hmanga Pathienin a thu a puongna, mihriemin an ziek thlak laia a thren chauh lak khawm, hun sawt tak sakhaw tienga mi thiemhaiin an buoipui hnunga pom tlaka an ngaihai po lekhabu pakhata an hlù lut, a hnunga sakhuo lekhabua ei hung hmang tah pei chu a nih. Mihriem chanchin ziek a ni ang hrimin thu pangngai hrilna ni si, inmil lo khom tam tak a um. Pathienin mihriem inhriettir a tum, a thu tak ruok chu a danglam thei nawh. A thu sunhang khat khom a bo nek chun hnuoi le van sukbo a ni ding thu chieng takin a hril. Chu chu a ni lai zingin, ei hrietna mit a kêu dan ang peiin a thu umzie ei man phak chauh a ni leiin, mihriemin siet le thra hrietna thing umzie ei suongtuo le zeldin dan khom ei phak chin ang peiin a ni ding a nih ti chu hril tam khom a ngai nawh.

A thren chun, abikin Judahai khawvelah, sie le thra hrietna thing chu theichang (fig) amanih, epul (apple) amanih, theibufai (pomegranate) amanih, grêp (grape) amanih ni dingin an bel a. Chuong laia ni dinga Judahaiin an ring tak chu theichang a nih. A san pahni an hril chu: (1) sie le thra hrietna thei an fak zoa saruok an nizie an hrieta an saruokna inkhumtu dinga an hmang kha theichang hna a ni lei le(2) maichama pumraw thilhlan rawna dinga thing hmang an phal laia thei ra chi thing hmang an phal um sun chu theichang thing a ni lei. Sienkhom, an theichang le eini theichang hi an inang nawh. Epul thei ni dinga ring pawl chun rawlbawk, Saptronga ‘Adam’s apple’ an ti hung suokna bul hi ni dingin an zeldin. Evi’n sie le thra hrietna thei a lo chu a pasal a pek ve a, a fâk a, a hnukah a’n tàng a, a hnaw puom a, chuleiin pasalin rawl bawk an nei bik nia hril pawl an um. Chu thusim le eini laia ‘Manmasi’ chu ‘Manase’ hminga inthoka suok, thlalera Israelhai bu ring ‘manna’ chu ‘Iemana ?’ tia inthoka hung suok ni dinga hril pawlhai thukhawchang chu bawm khata khum chi an nih.

A ieng ieng khom chu lo ni tah sien, hi thing ra hi mit la tak, thei tuihnai le inhnik hmel tak le var theina dinga fak châk um hlie hliein Evi chun a hmuh tih ziekin a um. Hienga a hmu tranna chu rûl hmanga thlèma a uma inthok khan a nih. Kha hma khan Eden huonah kum maktaduoi ieng zat hiel am muong tak le tlai takin an lo um tah ding ti ei hriet nawh. Pathienin hun a’n khi dan le mihriemin ei inkhi dan a’n ang naw leiin hrilkhi ngaina a um nawh. Pathien chu hun neitu le ama chu hun, chatuon mi, intranna le tawpna nei lo a ni leiin a ta ding chun ieng lai khom hi ‘TU HIH’ (Now) ti a ni zing.

Evi lungril le mita fak chakna a hung um tranna chu rûl hmanga Setanin a thlema inthok chauh a nizie thu hi hang hril sei met ei tih. Hieng anga inthlêmna hi ‘fiena’ (trial/test) tia hril a ni bok. Threnkhat chun rûlin Evi kha a hlèm a ni tlat leia a thilthaw chunga maw phur lo ang le ditthlangna hmang thei lo angin an hril. Hi hi zirtirna indik lo le trium a nih. Baibul hril dan chun, rûl khan Evi kha a hlèm naw a, thudik chenve hmangin a thlèm lem a nih ti ei hmuh. A hril anga an hang fak khan a hril kha kongkhata chu a’n dik vong a, a pasal leh an thi el naw a, a ti ang ngeiin an mit a hung inhong a, saruoka um an nizie an hung inhriet a, an saruokna inkhumna dingin theichang hna an mai ruoi el a nih. Pathien tienga ruok chu a hril lawk ang takin a tlung a, an inzomna an tan a, Evi le Adam chun taksa le thlarau thina an rochung a, Eden huona inthokin hnot suokin an um tah a nih. Hi taka Setan thudik chenve hmang chie hi Shakespeare drama ziek Macbeth-a nuhmei dawithiem pathumhai (three witches) khom khan a changtupa Macbeth chungah an hmang ve a nih.

Kha sie le thra hrietna thing le a ra khan thina tûr amanih thil thra lo amanih an pai ti hriet a ni naw a, Evi le Adamin an fak khan hrietna an hau thut thu hriet a ni bok nawh. A san chu hi thing hi hrietna sukpungna thing a ni nawh. Pathienin a thu an awi le awi naw fiena dinga thing a sie niin a’n lang. Ieng thing khom ni sien la, a danglamna a um nawh. A poimaw tak chu a ra fa lo ding le an fak chun an thi ding a ni thu Pathienin a hril kha a nih. A sie le a thra hrietna thing a nina san chu Pathien thu an awi sung phot chun chu thing chu a thra tieng hrietna thing a ni a, Pathien thu an bawsiet charin chu thing chu a se tieng hrietna thing a hung inchang el a nih. Chu thil pahni chu pakhat lem lem thlang thei dingin zalenna pekin an um a, chu zalenna chu dit lem thlang theina an nei kha a nih. Anni ditthlangna hmangin Pathien thupek an bawsiet a, Pathien le an inzomna a chat a, chatuona thina intem loa leng zing ding kha taksa thina le thlaraua thina an rochung tah lem a nih. An fak char khan Pathien ngaia chu mithi, thlaraua thi, a thlarau le inzom thei ta lo an ni nghal a nih.

Hi taka zawna pakhat um chu hi hi a nih: Sie le thra hrietna thei ra an fak chun an thi ngei dingzie thu a hril umzie tak kha Evi le Adam khan an hriet chieng di’m maw? Chu lai thu tak chu rûl hmanga Setanin Evi a thlem thlukna point, “Thi teu hlak inti’m ie!” tia khelhrila Pathien a’n tumna kha a nih. An fàk a, an thi naw hrim a, a ti angin an mit a hung inhong bok a nih. Huoi taka Setanin a hrilna san khom ama ngeiin Pathienin ‘thi’ a ti umzie chu thlaraua thina, Pathien le inzomna intan a nih ti a lo tonhriet tah lei a ni ring a um. Pathien lakah a hel a, pei thlakin a um a, a chan chu chatuon hremna meidil nghak a nih ti a hriet leiin, Pathien thu awm tak sia indik lo taka la peng a, mi hlèm char char chu a thil tum a nih. Angel ruol a thruoi suol khom tam tak an um thu Baibulah ei hmuh (Mat 25:41; Thup 12:7). A thlèm nuom tak khom Pathien thu ngaisak le invoi mi, invetchilh hiel khopa thrahnemngai dam an ni nuom khop el. Chuong mihai chu awm thlapa Pathien thu inkei kawitir dan a zirtir thiem a, mi tam tak an thruoi suol hlak.

Pathien thuin a kawk tak umzie ei hriet naw leia thil suol ei thaw chang a um thei. Pathien thu awia inngai, thlarau chang sanga insie, sienkhom Pathien thu ei man suol leia ringna tienga fe suol, thlarau khelhlipin a thruoi hmang, thlarau inhriettirnaa ngaia mani lungpuok zawng zawnga Pathien thu fepui hi ringtu lai ei um rop a, la um pei ei tih. Mizorama pa pakhat Vanawia khomin Isai 41:2 a “Khawsak tienga mi pakhat, felna leia rongbawla ko, sir tina hnèna changtu” tia ‘khawsak tienga mi pakhat’ ti kha amaa inbelin Phawngpui tlang bula khuo Sangau-ah kum sang rorel a tranpui mop el a, an rihau a na hlea chu sawt nawteah mazu mei angin an inzui ral tah a nih. Adam le Evi ruok chun an kuoma Pathien hril umzie an hriet chieng ti an khawsak dana inthokin ei hriet. An bawsiet charin inthiem nawna an nei nghal a, an zàm a, an inzak a, Pathien hmel an hmu ngam naw a, thing bukah an inbi a, mani inthiem chop tumin, inhril tlipna ding suonlam an zong ruoi el a nih. Evin rûl a’n tum a, Adamin Evi a’n tum. Sienkhom a sawt ta nawh. Bawsietna le suonlam siem ding zong hi laihrui inzom an nih.

Bible Society of India (BSI) sut Millenium Edition (2005) Baibula khan ‘sie le thra hrietna’ ti hi ‘suol le a thra hrietna thing’ tiin an sie tlat chu tie! Khaw lai Baibul besana an inlet amanih ti ka hriet nawa chu, hun inthim lai (medieval age) kha chu ni sien, a thawtuhai hi ringna le zirtirna indik lo pomtua ngaiin Inquisition an ti khan an chungthu rêl a ta, hniek phawi dêr loin raw hlum ngei ngei an tih ti ka ring. ‘A sie a thra’ ti le ‘a suol a thra’ tihai hi thil thuhmun an ni nawh. Hebrai tronga ‘sie’ ti hrilnaa an trongkam hmang chu ‘ra’ rââh (rah, raw-aw) a ni a, chu chu Saptronga an inlet dan tlangpui chu bad, evil (naturally or morally), adversity, affliction, calamity, distress, harm, hurt, sore, sorrow, trouble, wrong ti a nih (Strong’s Hebrew & Greek Dictionaries).

‘Thil thra lo’ ei ti nazong hi ‘thil suol’ tina a ni kher nawh. Hmè thûm (sie) chu fak dinga thil suol ni loin thil thra lo a ni leiin ei pei hlak. Theulawzi tienga ‘suol’ umzie chu ‘dan bawsiet’ tina a nih. Evi le Adamin Pathien thupek bawsiea fak lo dinga a ti an fak khan Pathienin thaw lo dinga a pek dan an bawsiet leiin thil suol an thaw a nih. Chu chu Saptrong chun ‘committing sin’ ti a nih. Tirko Paulan, “Dan a um nawnaah chun bawsietna khom a um nawh” (Rom 4:15) a ti bakah “Dan thu pek a ni hma khomin khawvelah suol a um tah a, amiruokchu, dan a um si naw chun suol chu suola ngai a ni nawh” (Rom 5:13) a ti khan a hrilfie chieng hle. Evi le Adamin fak lo dinga Pathienin a ti an fak khan an thaw suol a ni nawh; hre zingin, an ditthlangna hmangin, Pathien thu an bawsiet a, thil suol an thaw a nih.

Hi le inzoma voi tam artikul hrang hranga ka ziek tah chu ‘thil suol thaw’ (committing sin) le ‘thil thaw suol’ (committing mistake, blunder) indanglamna ei thlier thei tlat naw thu hi a nih. BSI le BFW sut ei Baibul hi hang en inla, ‘thil suol thaw’ ti ding po po hi ‘thil thaw suol, thil suksuol’ tiin ei inlet deu vong a nih. Ka artikul Chawlolna-3 (June, 2006) a chun hieng hin ka ziek a:

“Ei chawlolzie tar langtu pakhat nawk chu ‘thil suol thaw’ ti le ‘thil thaw suol, thil suksuol’ ti indanglamna ei hriet hrang thei tlat naw hi a nih. Baibula thu chabipui pakhat chu ‘thil suol thaw’ ti hi a nih. ‘Thil suol thaw’ umzie chu danin thaw lo dinga a ti thaw, dan bawsiet a nih. Chu chu Saptrong chun ‘committing sin’ ti a nih. Sie le thra hrietna thei fa lo dinga Pathien dan le thupek chu Adam le Evi-in an bawsiet a, an fak a, chuleiin thil suol an thaw a nih; thil an suksuol amanih thaw suol amanih ni loin ban bawsiein thil suol an thaw a nih.

‘Thil suksuol/ thaw suol’ ruok chu Saptronga ‘committing mistake or blunder’ tina a na, dan bawsietna a ni nawh. Tui ka dawn a, ka lem suol a, ka’n hàk a, sienkhom thil suol ka thaw a ni naw a, ka thaw suol amanih lem suol a ni lem. Lekhathon ka ziek a, thu mal spelling ka ziek suol amanih ka ziek hmai thei a, chu chu ka thaw suol a na, thil suol ka thaw nawh. Lam ka lawn laiin ka’n sui thluk a, chu chu ka thaw suol a na, suol ka thaw a ni nawh. Amiruokchu, danin lampuia insui thluk khap sien chu, dan ka bawsiet ning a ta, thil suol ka thaw ning a tih. Ei Baibul hmang hlak pahnihaia hin hang en la, thil suol thaw ‘committing sin’ hi thil suksuol (committing mistakes/blunder) tiin an mi siepek vong a nih. Hi hi pangzatum deu a nih. Pathien thu a ni naw zawnga hrilna a ni leiin Setan hmangruo trium a na, ei thaw indik nawzie hmu thei loa ei um chun a hnam puma inngaisietna tham a nih.

“Hi thu hi Churachandpur-a 2003/2004 a kan inzin trumin pastor le kohran thruoitu iemani zat hril fie ngiel ka tum a, voi hni voi thum kong hrang hranga a danglamna ka hril hnungin hre angin an um a, sienkhom a tam lem chun an hriet chieng tak tak naw niin ka hriet. A nawkah an hril dan pangngai thoin an hril nawk a, an thaw indik nawh ti ngaituo zuina khom an nei chuong nawh, an chawlolzie an hriet tlat naw leiin. A san tak chu, hi thil hi an ngaituonaah a lut ngai hrim hrim naw lei a nih” tiin.

Mi tin chengna khawvela hin sie le thra hrietna thing a um vong. Chu chu Pathienin ama angpuia siemhai hi ama anga um le khawsak an nuom chie le chie lo fiena dinga a sie a nih. A thra am a sie ei thlang ding ti thu chu ei ditthlangna lieu lieua innghat a nih. Tu khom inthlang kêp thei a ni bok nawh. Mani Eden seng veng fimkhur a ngai.

(April 11, 2008 Delhi)

No comments :