Search


Jan 14, 2012

Tum Nei Le Nei Lo Kar


A man without a plan is not man.
- Freidrich Nietzsche

Manipur simthlang bielin Gospel Zabili ei hmang zo hnungin kum khat chu ei lo suo nawk dèr el tah. Zabili khèl tienga dinga thupuia ei thlang chu ‘Hmar tieng panin’ ti a nih. Kong hrang hrangah ieng chen am hma tieng ei pan ti mi tinin hang insût inla, ei donna chu inang naw thei hle dingin ka ring. Danglamna siemtu poimaw laia a pikhawi chu tum nei le nei lo a ni ka ring.

Tum chieng tak nei, an tum hlen suok dinga hma lakna ding hrie, a hlawk thei dan taka thrang lak dan ding hisap diem mi, an hisap anga a tluong naw khoma remhrietna hmanga a tluong lem dan ding dap suok pei mi an um a. Chuong mihai chu dannarain an tlatna muol sengah mi hlawtling an ni deu tèi. Threnkhat chu tum nei, an tum hlen suok dan ding ruok chu ngaituo chîk loa pawng nor an um. Remhrietna an hmang tlawm a, sawl rak lona dinga khom sawl takin an nor a, hlawtling ngiel ngiel khom an um a, sienkhom an rimsi. Threnkhat nawk ruok chu tum neia inngai, an tum tak khom hre mumal lo, a hlenna dinga inbuotsai dan ding khom hre lo le ngaisak lo an um. Mi hausa an hmu leh hausa, mi thiem an hmu leh thiem insang ve, hla sak thiem an hmu leh thiem ve, inkhel thiem an hmu leh thiem ve an nuom a. An lung puok sung sawt nawte chu an phûr hlut a, sienkhom an dai sawt ngai nawh. A thren nawk ruok chu tum khom nei lo, tum lo khom nei lo, tuipuia thingbong inlang anga inlâng, tuifawnin a hnawkna tieng tienga inlêng, an um.

A ieng pawl lai am ei thrang ti chuh mani seng inngaituo dingin sie inla. Kum thar 2012 chu ei phok tran mek a. Kum dang ang bokin ni 365, chawlkar 52, thla 12, ni tin darkar 24, darkar tinah minit 60, minit tinah sekhon 60 tho a ni ding a nih. Hi hun hi ei umna hnuoi invir hrat dan le nisa a hêl suokna dinga hun a lak zat besana inkhi a nih. A tak taka ruok chu hun hi a thar amanih a hlui amanih, a liem tah amanih a la hung ding amanih a um nawh. Hun chu um zing, danglam ngai lo, Present Tense a nih. Chîmbuka inthoka Mosie zawna hung dontuin UM ZING CHU KA NIH (Exodus 3:14) a ti leh khan an inzawl hle. Hun chu Pathien a nih. Thilsiem umphung chu inthlak danglam zing a ni laiin HUN chu “TU HIH’ (Present Tense) a ni zing. Hun chu, kong danga hril chun, CHATUON a nih. Ei pi le puhaiin Iengkim Pathien hminga ‘Khawzing’ an lo ti khah ‘Khuo+Zing’ tina a ni a, chu chun ieng lai khoma Khuo (Pathien) ni zing a kawk ve tlat leiin ei pi le puhai ngaituona thla ki khan a lo hol inthuk khop el.

Ei thil hril ding takah lut inla. Kha hma ang bok khan tuta le chatuon chenin, tu khom ni khatah darkar 24 neka tam pek bik ei um nawh. Hun hauh bik amanih nei tlawm bîk tu khom ei um nawh. Chun, Pathien ei ring amanih ring naw amanih thua khawvel hi inher ni loin, ama remruot sa, khuorel anga inher a ni lem. Paulan Athens mihai kuoma, “Ama leiin ei hring a, ei chang a, ei um a ni si a” (Tt. 17:28) a ti dam hi ringtu ei ni bik leia thil tlung ni loin, khawvel le a sunga chenghai umphung dinga Pathienin a rel lawk sa anga inher a nizie thu a hrilna a nih. Chu khuorel intlungtirtu tak chu ‘Hriet Lo Pathien’ tia an lo ko khah a nizie thu le chu Pathien thu chu tlanginsampuitu a nizie thu var takin a hril fie tawl a nih.

A sukchiengna dingin entirna pakhat hang hril inla. Chu chu hnuoiin hîpna (gravitation) a nei hi a nih. Vana tiem seng lo arasi bawr danghai ang bokin, ei umna hnuoi le leivir (planets) danghai chu nisain boruokah a hîp tàng a, a hìp tàngna kuol sengah nisa an hêl a, a hnai deuhaiin an hèl suok inrang a, a hla deuhaiin an hèl suok intak a. Nisa hêltu leivir (planet) tin chun hìpna thä an nei seng bok a, an hìp phak thei chin an hìp tâng seng a. Ei hmu phaka um arasi bawr lien (galaxy) Thlasik Trumkong (Milky Way) ringota khom hin chuong anga inhîp tuo chu arasi tlukledingawn (tda) 160 neka tam an um a, an invir mup mup el a nih. Ei nisa khom hin mani tum tawk vanzêmah ti angin sekhon khatah km 250-a hrata fein Thlasik Trumkonga arasi (nisa) dang, var kum 32000 a hlaa um chu a hêl ve a, voi khat a hèl suokna dingin hnuoi kum tiemin kum maktaduai 225 a lak a nih. Chu chu nisa ta dinga kum khat a nih.

Hi an inhîpna thä hi bo thut tah sien chu mitkhapkarloin vanvel le hnuoi le a sunga cheng le thil umhai hi inchek dar vong a tih. A um dan ding awma ka suongtuo chu Delhi Version-a Genesis 1:2, ‘ruongâm mumal la nei lo” tia kan inlet ang kha a nih. Chu hîpna dàn (gravitational law) chu hnuoi le boruoka thilsiem po poin ei hmang a, thrung le ngir le lawn theiin ei um a nih. Chu thila chun Pathien ei ring le ring nawin thu a phur nawh; ama remruot dan anga inher el a nih. Hi hi khuorèl (natural law) dan ei ti chu a nih.

Inchuktirna thra, sienkhom ei hmang suol tam tak a um. Pakhat chu, a ram le a felna zong hmasa phot a, thil dang po po khom pek belsaa um ding ti inchuktirna hi a nih (Mat 6:33). Piengthar hmasa phot a, a dang mamawhai chu autawmatiks-a hung luong lut zung zung ding ni awma ngai pawl le chuong anga inzirtir pawl khom chu ei um. I piengthar a, i sin ding i thaw si naw chun i hmabak chu hlawsamna chauh ning a tih. Piengthar inti iengang la khom i lekha tiem ding i tiem si naw chun i piengtharnain sunhang khat khom thrangpui naw ni che; i puonkhawng ding tet khat khom tetpek naw ni che a; i thlaisuong ding suongpek bok naw ni che. Voi za tam inkhawmah fe la khom i lekha tiem ding khah tiem sain um naw ni a, nangmaa hrietna luong lut ding kha far khat khom lut bok naw nih. Tirko Paula lem chun, “Sin thaw pei lo chun a fak khom fa naw raw se” (2 Thes 3:10) a ti top el a nih. ‘Piengthar inti, Kristien Samdal’ hai hi a theida hle a, bu ngheiin thi hai sien khom an chan ding hrimah a ngai hmel khop el. Sung tin, kohran tinin hi pawlisi hi hmang ve inla chu, ei ngirhmun inkâng awk awk el a tih.

Pathien ‘ram’ a tlungna mihriem, sungkuo le kohrana inhril si, Samdal anga zàl puma malsawmna hung far thla ding trongtraia lo inchàn mi ei ni chun, Pathien thu umzie ei man threlh tìna a nih. A tù rawnin an sîk treuna, a tù tlawmin an sik tlawmna (2 Kor 9:6) khawvelah chuong mi le hnam ta ding chun dam khawsuokna lampui a um nawh. Hnuoia hin hausakna le thilthawtheina tinreng Pathienin a phum sâ a ni a, thiemna, lungvar, taimakna, remhrietna le tumrùna le thrang la nasâ sàin an huot dok rawn el a nih. Boruok fawn hmangin internet thawtuhai chun khawvel inbiekpawna le indawrtuona hi chalaiin sum tam tak an hmu a, inhmatonin ei inbiek a, kha hmaa chanchin hmu thei lo dinga ngaihai chen khom kha voi khat hmetin ei hmaah an hung inlang el a nih. Sumdawng thiem Marwarihai chun Baibul chang hlek khat khom a hriet naw el thei. Sienkhom a hnam pumin a hausa naw pawl laia pakhat khom ei tluk zo tlat naw thei bok. Pathienin hnuoia hausakna a sie sa eini neka huot dok rawn dan le sukhlawk dan a thiem lem lei a nih. Hrietna, thiemna, varna, remhrietna, tumruna le taimakna hai hi ni tin khawsaknaa hma tieng pana mi thruoitu dinga hmangraw poimaw an nih.

Civilisation hrang hrang sawmthum chuongin hi khawvel hi an hluo ta a, an inkhak a, an insor tuo a, damten varna le thiemna tienga hmasawn lemhai chun a hmasahai chu an hung hluo-hlan pei a. Iemani chena inthok khan Christian Civilisation ei ti, Western Civilisation tia hriet bok chun khawvel a thruoi a, sienkhom a thä a hung chuoi tiel tiel a, kha hma daia ropui taka khawvel civilization lo thruoitu Asian civilization hung vul thar chun hma hung lain, China le India chu khawvela hmasawn hrat tak an hung ni tah mek a nih. Hma lo thruoi hmasatu Japan ram le hmasawnna tienga lu lokhai hi kristien ram pakhat khom an um nawh. Chuleiin, kristien ram ni leia hmasawnna le changkangna chabi neitu anga an lo hril hlak kha Pathien thu le ngai fin chu a him ta nawh.

Gospel Zabili 2010 ei hmang sunga thu le hla ziektu le hriltu tam takin ei hril uor chu kristien ei ni leia lekha inchukna tienga hma ei sawn hrat thu a nih. Chu thil le inkopa ei hril sa rop chu Chanchin Thra hung tlung naw sien, thing bul lung bul bea ei la’n thawi zing an ring thu a nih. Hi thukhawchang hi chik deuh meta ei bi non ngaiin ka hriet. British-haiin an mi op sung khan inchukna tieng anni kuta um a ni leiin, lekhathon ziek thei le Baibul tiem thei ei ni bak chunga mi hlangkai kha an tum naw a, inchuk zomna ding high school hong lem kha chuh a trul tongkhongna hmuna naw chu an remti nawh. Mizorama khom an tlawm ding ruoiin high school ngir an phal chauh a nih. Lekha tieng ei hung leikâng met chun ei chanah lungawi nawng ei ta, anni lakah ei hel an inlau a nih.

Manipur simthlang biela ei ngirhmun ei en chun India ramin zalenna a hmua inthoka kum nganaah 1951 khan Pherzawlah High School hmasa tak a hung ngir a, chu ra suok chu Matric tling an hung suok tran a, chuonghai chun college an hung kai a, a threnin engineering le pharmacist an inchuk bok a. Chu chu thiemna tienga bulthrut ei hung rem tak tak tran hun a nih. Chik taka ei sui chun, ei mi thiem tam lem hi India ramin zalenna a hmu hnunga secular educational institution ra suok deuh vong an nih. Kohran chun iemani chenah, primary/middle level-ah a mi thrangpui bak chuh thiemna tieng a mi dom sang hle ti hril ding a vang khop el. Khang hun laia India rama inchukna in thra deuh hleka ngai chu kristienhai ta a ni tlangpui a, chu chu India ram puma khom a ni vong a, eini laia thil um bik a ni nawh. Hun a hung fe pei a, college le damdawi in thraa hril chu secular institution an hung ni tah lem a, kristienhai enkolhai chun chau tieng an hung pan tiel tiel tieng lem vong a ni tah.

Chuleiin, kristien intihai hin ei ngirhmun hi a thara ei inbi non ngaiin ka hriet. Kristien indik tak chu Krista ringtu a nih. Ringtu a nina hriltu chu a thilthaw a nih. Ringna hi thilthaw thrang lo chun thil thi a nih. Ringtu inti si, thil thra thaw si lo chu ringtu thi a nih. Ringtu thi le ui thi sain tlaktlaina an nei nawh. Ringtu intiin inchei vurin leng suok inla, ei tuola dhoti keia trop bara a sin taima taka thaw hlak, ei hmusit em em kha a thil bata lain amanih, a sum pukpek si inla, chu pain a lungril taka a mi hmu dan ding chu hisap buoi khom a ngai nawh. Ei hmusit rok, milem biea ei hril leh khan eini Pathien tak betua insie kha Competitive Exam ei thaw ve ve a, rizal a hung suok a, ama hming chu fie kuouin khi khi khi vah, eini hming ruok chu boruok mong nei lo, khuorkhuruma thlak angin hmu zo ni ta rêng rèng lo! Chu huna chun i thiempu suongtawlol khah thruoiin vaipa kuomah kampênin fepui la, “Keini Pathien hring betu kan nih” tiin va hril ngiel la, i thu a lak i ring am?

‘Thuruksek’ ti chauh naw chuh hlaw i nei naw el thei. Ieng leiin am? ‘Ringtu’ inti pa/nu khan ei Pathien ‘hring’ kha Pathien ‘thi-ah’ inchangtirin, ei sukmuolpho tlat annawm! Baal maicham buotsaituhai Elija’n a ela, “Khêk inring deu ro khai! In pathien chu a ni chie sia maw! A’n ngaituo vung vung amanih, a buoi amanih, a’n zin hmang amanih khom ni rawi naw nim. An naw leh a in a, kei tho a ngai khom ni bâng a tih” (1 Lal 18:27) a ti ang khan mi ti ve hai sien, intlansieknaah an hnung tieng khom ei hmu phak si naw chun, ieng am hril tang ei ta?

Pitarte thlanpuk fangin, “Mithihai, a zâl am in um a thrung?” tia trap hla an zawt a, a nakawr a dei leia thia inngaia thlana lo thrung Sura’n “A thrung khom kan um; a zâl khom kan um” a lo ti hlut leia thlabara a tlan siet ang el khan, kha hmaa All India Civil Services Exam-a eini rawi hming kum tin hmu ve ding a um zut lai kha ei riel sawt tah èm leiin, kum tam danah pakhat amanih a mongkhawna ei hung inlang kek khomin maktiin pitarte angin ei tlan se vê vàng el chu a ni tah hi tie! Hi hi gospel ra suok, pulpit tlanga inthoka ei suong thu ei hril vet hi a ni tlat si chun, eini-ah thudikin hmun a chang ta naw khom a ni el thei.

Ei ngirhmun hi inbi nona ei ngirna tak ei hriet chieng a thra. Gospel zara taksa le thlarau tienga hamthratna le hmasawnna tam tak ei dong nia ei hriet hi eini level-a chu ropui hle-in ei ngai khom a ni thei a, mi dang le ei inhrilkhi chun suong a um naw vieu el thei a nih. Ringtu tak tak ei ni chun ringtu ei nizie thilthawin tar lang ei tiu. Ringtu indik tak chu a taimain a ringum ding a nih. Thil thra thaw dinga Krista Isua siem le buotsai lawk, Pathien kutsuok ringtu chu khawvel hnea ngamtu a ni leiin a thawna taphotah mi hlawtling a ni ding a nih. Chu chu Reformation hun laia an thupui tak, khawvel chunga Europe ram inlengtirtu a nih. Hlawtling ding chun tum nei a ngai a, tum hlen ding chun theina po po le remhrietna po po hmanga phan lawk a, hma nor a ngai a, thaw thei loa mi ngai khom Pathien hratna hmanga theina po po leh thaw a ngai. Tum nei ei tiu. Tum nei le nei lo, thaw tum le thaw inkar hi hnuoi le van ang a nih.

(Delhi, January 14, 2012)

No comments :