Search


May 17, 2012

Penticost Ni


Thlamuongtu Thlarau Thienghlim,
ka hminga Pa-in a hung tir ding chun,
iengkim zirtir a ti cheu.

- Isu (John 14:26)

Kum 2012-a Pentecost Ni chu May 27 Pathienni, Isu thonawkna ni April 8-a inthoka tiema chawlkâr sarina amanih ni sawmngana a nih. ‘Pentecost’ chu Grik trong thumal ‘pentekoste’ tia inthoka lak a ni a, chu chu 50 tina a nih. Judahai chun ‘Shavuot’an tih. Aiguptaa inthoka Israelhai an suok, Tuipui Sen an kàna inthoka chawlkâr sarina, a ni zawnga tiem chun 50-naah Horeb (Sinai) tlanga inthokin Mosie hmangin Pathienin an invongna ding Dànpui, Sinai Constitution a pek a. Chu ni chu makmawin an inser hlak a, Shavuot Kùt (Hag haShavuot) an tih. An lekhabu hlui threnkhata chun ‘Atzeret’ an ti bok a, chu chu an kùt ‘Trumtriekna’ (conclusion) Ni tina a nih. Isu kha a tho nawk hnungin ni 40 sung hnuoiah a la um a, chu zoah Ningani-in van tieng a kîr nawk a. Van tieng a kira inthoka a ni 10-na, Thlamuongtu Thlarau Thienghlim hung tir dinga a tiem chu a hung tlungna ni a nih. Hi ni hi Kristienhai chun Kohran piengna niah an ngai a, ‘Shavuot’ ti loin, ‘Pentecost Ni’ tiin ei hung inser tah pei a nih.

Kristien khawvela Pentecost Ni ei inser hun ruok chu a’n ang nawh.Kohran chanchin suituhai chun hrieng an ta, Roman Empire tawp tieng khan khang hun laia sak rama ngai Balkans, Eastern Europe, Asia Minor, Middle East le a se vel rama kristienhai, Grik trong le an kalchar Hellenism-in a uopna ram po chu, Constantinople (Istanbul) khawpuia inthoka opin, Eastern Roman Empire amanih Byzantine Empire tia hriet a hung ni a, kohran chu Eastern Church (Sak Kohran) ti a hung ni a, chuonghai laia a lien tak chu Orthodox Church a nih. Rome-a inthoka ophai chu Western Roman Empire ti amanih Western Church (Thlang Kohran) ti a hung ni a. Chuonghai pahniin a ni an sut dan chu a’n ang naw leiin tu kum 2012 Pentecost chu Western Church chun May 27-ah hmang an ta, Eastern Church chun June 3-ah hmang thung an tih. Kum 2011 ruok khan chu June 12-ah an hmang ve ve.Protestant kohran chun Western Church thaw dan zuiin May 27-ah hmang veng an tih.

Judahai Pentecost
Pathienin ‘Kût’ chi hrang hrang inser le hmang dinga Israel thlahai thu a pek laia kût pathum chu Jerusalema hmang ding a ni bakah le pasal puitlinga ngai chin chu fe ngei ngei dinga bituk an nih. Pakhat chu Fekân Kùt, ni sari sung daih, Chol Thrang Lo Bei Kùt tia an ko bok chu a nih. Pahnina, loa an thar suok hmasa tak, rà hmasa kùt, Busîk Kùt an hmang ding a nih. Pathumna, thar hmasa an inhlàna inthoka chawlkar sarina amanih ni 50-na, lo tharsuok an hlù lût vong pha leh Pawl Kût an hmang ding a nih. Hi kût pathumna hi a nih Judahaiin ‘Shavuot’ an ti le Kristienhaiin ‘Pentecost’ ei ti chu. A hmang dan ding chipchier taka inziekna chu Leviticus 23:15-22 le Numbers 28:26-31 a nih. A hmaa ei hril vuot tah ang khan, hi Kût hi Pathienin Sinai Constitution a pekna ni a nih.

Kristienhai Pentecost
Kristienhai ‘Pentecost’ hung intran dan chu Thilthawhai 2:1-6 ah ei hmu a, a dangdai khop el. Van tienga Isu a kir nawk hma khan, Jerusalem suoksan lo a, ni sawt naw te hnunga Thlarau Thienghlim hung ding chu lo nghak dingin a zirtirhai a hril a (TT 1:4). Chu hun chu tri dor dorin, pindanah inkal khumin, Isu rawia zanbu nuhnung tak an kilna in, Jerusalem Zion muola pindan chunghnungah, an saku ser nghak tlok tlok el a nih. Van tienga inlawipa hlak chu chêpchêp vuok thlak ang elin a rè tah vong vong si. Tu laia ram hlaa um khom boruok zai hmanga mobile-a ei biek el ang hin biek thei a ni bok si nawh. Mobile um khom ni ta rèng sien, a network dinga tiem Thlarau Thienghlim boa inbiek thei a la ni si nawhHi an nghak sung, ni sawm tluka an ta dinga ni sawm sawt hi um ngai kher naw nih.

Version hrang hrang ripawt
A hung tlung zet chun a mak dangdai hrim a nih. Baibul pumpuia Jentel mi, ziektu um sun Dr. Luka chun tawi fel takin hieng hin a rikawt a: “Pentecost ni a hung tlung chun an rêngin hmun pakhatah an um khawm a. Thawk le khatin van tienga inthokin thlipui na tak ri ang an hriet a, an thrungkhawmna in chu a hung tuom ta mup el a. Meichok, lei ang tak, insem dar an hmu a, mi tin chungah a fu a. An rêngin Thlarau Thienghlimin an sip ta vong a, Thlarauin a’n trongtir ang peiin trong dang dangin an trong tawl a” (TT 2:1-4 Delhi Version) tiin. Bible Society of India (BSI) suta chun, “Chun, Pentecost ni a hung tlungin, an rêngin hmun khatah an um khawm vawng a. Chun, kârloin vana inthawkin ri thlipui hrang angin a hung tlung ta phut a. Chu chun an thungna in chu a suksip ta vawng a. Chun, leihai ama le ama insemin, mei angin an kuomah a hung inlâr ta a. Chun, an chungah a chuong seng a, an rêngin Thlarau Inthiengin an sip ta vawng a, Thlarauin ân tawngtir ang peiin tawng danghaiin an lo tawng tah a” tiin an inlet.

DV le BSI Version danglamna hi samphuola Baibul tiemtuhai chun an hriet naw el thei.Research thaw a, sîr tin, abikin linguistics le theological angle-a inthoka chîk taka bi-a sui ruok chun Doctorate (Ph.D) hmu theina khopa thupui fùn niin ka hriet. Ei ngaituona mit tuomtu phuhlip chi hrang hranghai hi iemani zat bek hrietna tuia ei phi thlak pha chu, tuta thrangah la ni lo, thrang dangah, ei la hung hmu phak dingah ngai inla.Ka hril tum tak ruok chu, ripawt dan ding hang khikhawk dingzie thu a nih.Khawvela thil la tlung ngai lo a ni leiin a hrilna ding trongkam khom la pieng lo dingah sie inla. Chu thil hung tlung chu hmu thei ni lo, hmu thei ni bok si; ri nei lo, sienkhom a ri inring èm èm bok si; thilthawtheinaa sip, trong tin thiem, trong tin hriet theina dinga nä le hnam dang trong, hriet ngai lo khom hang thaw el theina dinga lei hong theitu chauh khom ni loin, trong hriet lo, threnkhatin ‘van trong’ (glossolalia) an ti chen khom inthawtirtu a nih.

Chanchin Thra bu thumna (Luka) le Thilthawhai ziektu nia ngai Luka hi Thuthlung Tharah voi thum (Kol 4:1-4; 2 Tim 4:11; Fil 24) a hming ei hmu a. A thu tam zawnga sùtin Thuthlung Thara thu chuong 27% vel hi Luka ziek a na, Paula ziek chu 24% vel a nih. Paula inzinpuitu le Rome-a lung ina a’n tang lai, mi dang tu khom an um naw lai khoma umpui zingtu a nih. Daktor a nizie hriltu chu a thu zieka hin hmu ding tam tak a um. Chuonghai laia pakhat chauh chu hang hril inla. Peter tarpi dam naw thu a zieka chun, ziektu dangin an ziek sa ve lo, a khawsik insangzie thu a ziek sâ kher ti ei hmuh (Lk 4:38). Isun a sukdam hma khan daktor a ni leiin a lo en hmasa a, a pang sat dana inthokin a khawsik insangzie a hriet a ni hmel hle. Ama kha Isu zirtir laia thrang ve ni si lo, sienkhom kum thum sung Isu rongbawl hun le a hnunga a zuituhai rongbawlnaa inzêl tlat niin a’n lang. Jentel tukvera inthoka thlira a ziek a ni leiin Juda tukvera inthoka thlir ziektu dangin an ziek hmai iemani zat a ziek sa a nih. Pentecost nia Thlarau Thienghlim hung tlung kha a tak ngeia hmutu le changtuhai lai thrang veng a ti? A thrang ve si naw chun tu ripawta inthokin am a thu ziek hi a lak ning a ta?

Mei am, lei am, trong insem dar?
Ieng le khaw leh, thil thar le danglam ei hmu thu ei hril ding pha leh ei hmu le hriet tah hlak, a angpui hnai taka ei hriet khah tekhia neiin, thu mal ‘ang, angin’ ti hmangin hril ei tum hlak.TT 2:3-4 chu DV-ah “Meichok, lei ang tak, insem dar an hmu a, mi tin chungah a fu a” tia a sie laiin BSI chun dutawka grammar suosamin, “Chun, leihai ama le ama insemin, mei angin an kuomah a hung inlâr ta a, chun an chungah a chuong seng a…” tiin, 1968 suok, Hmar tronga Holy Bible suok hmasa taka Dr. Thanglung inlet angin tu chen hin an la sie zing a. 1980 suok, Rochunga Pudaite buotsai, Bibles For the World suta chun (a hnungah BFW Version ti ning a tih), “tawng hai mei anga inlâra indarin mitin kuomah a hung tlung ta a, chun, an chungah a chuong seng a…” tiin a sie a. BFW Version hi a leplehâng deuh amani ding, 2008 suok Hmar-English Parallel New Testament-a chun “Chun tronghai chu mei anga insemdarin ân lang a, an chungah a chuong seng a” tia an hung sie hnungin 2008 suok bok, Sam le Thuvarhai (Psalms & Proverbs) thrang saa chun, “Chun, leihai chu mei anga insemdarin ân lang a, an chungah a chuong seng a” tiin a hung suok nawk daih a nih.

Khi Version pathumhai hril dan khi, mitdel pathum sai hmu an ti ang elin, a danglam vong a nih. Saptrong version hrang hranga an ziek dan khom a khuongruol chuong nawh. KJV-a chun “cloven tongues like as of fire” a ti laiin NKJV, NRSV le ESV-a chun “divided tongues, as of fire”; NIV-a chun, “what seemed to be tongues of fire that separated”; New English Bible (NEB) chun “tongues like flames of fire” ; Today’s English Version (Good News Bible) a chun “what looked like tongues of fire”; Jerusalem Bible (JB) a chun, “that seemed like tongues of fire” tiin an sie thung. A um dan ding awm chu suongtuona mitthlain a hmu a, sienkhom a hmaa la tlung ngai lo, a hnung khoma chuong anga tlung nawk ta lo a ni leiin, Peter hai, Luka hai hun laia a ni ang taka hril suokna ding trongkam an tlaksam ang bok khan tu chen khom hin khawvelhin a la tlasam a nih.

A san bul chu mi hrang hrang chunga Thlarau Thienghlim thilthaw dan hi mihriem tronga hril suok thei lo a tam lei a ni el thei. Chuong chu a ni lai zingin, ei trongkam hmanghai hi hang bi uluk deu inla chu, bèl chieng an dawl naw el thei. Chu chu fie taka hmu thei dingin, chenchiltu ding Thlarau Thienghlim, taksa le thlarau mit sukvar theitu le iengkim zirtir theitu hung tlung khan ei mit a la sunvar naw khom a ni el thei bok. Ei hmu thei tlat naw chun thangtlawm thila lak chi khom a ni nawh.Thlarau mit a mawk chun lungril mit khom a mawk a, chu chun taksa mit khom a sukmawk ve el a nih. Taksa mita ei hmu hi, ieng angin ei mit var sien khom, lungril mita ei hmu thei si naw chun, a umzie ei hriet thei nawh.Hieng lai thua hin thil insersuon a tam a, lekha tawitea hril suok zo ruol a ni nawh. Mani ngirhmun seng inen fie tum ei tiu.

Pentecost thilthawtheina
Vana a lawn hmain Isun a zirtirhai kuomah Pa thu tiem, Thlarau Thienghlim chu peka an la um ding thu dam, chu Thlarau Thienghlima baptis an ni pha leh thilthawtheina la nei an ta, an chengna khawvel le hnuoi kil tawp chena a thu hrepuitu le the dartu an la ni ding thu dam a hril a (TT 1: 4-8). Sienkhom, a hang fesan meuh khan chu a zirtirhai kha an chi-ai takzet a nih. Hi hmaa thil tlung threnkhat ei thlir chun, zirtirhai laia a sa se ngam tak Peter khom khan a hotupa bula chu zak khawng khûr khûr ngam sien khom an hang man zan zet khan chu voi thum an phatsan el bakah, trongsephur dong huoma inkhâmin “Chu mihriem in hril chu ka hriet dèr nawh” (Mk 14:71) a ti hiel a ni khah.An hang hemde lem khan chu man inlauin an tlan dar vong a, in sungah inbiin kot an inkal khum a, an inthin hawp el a ni khah.

Pentecost ni a hung tlung zet khan chu kâr sari hmaa inphattu Peter kha phatsantu Peter ni ta loin trantu Peter, lu bong le bân bong huoma trantu a hung ni ta lem a nih.Miditerranean Tuipui le a sè vel hmun le ram tina inthoka Jerusalema Fekân Kùt hmang dinga hung fuon khawm Juda mi, Jerusalema la châmbâng, trong hrang hrang hmang tah hai chu an la’n zi nuoi nuoi a.Chuong laia threnkhat chu Juda mi fir, kar sari liem taa ‘Hemde rawh, Hemde rawh’ tia rawl tawp insuoa khek pawlhai laia mi kha ni ngei an tih.Chu nia pindan chunghnunga Isu thutiem nghaka intom mi 120, Thlarau Thienghlim changhai lai khan Peter khom kha a thrang ve a. An thlarau chang ri chu a so vêl el leiin, threnkhat chun, “Zu an inrui a ni hih” lo ti tawk an um a nih. Ti awm hrim khom a ni el thei.Thli anga hmu thei lo, thilthawtheinaa sip, mi dawikawlok khom mi huoisen tawpkhawka inchangtir thei, thil mak inrui an nei tlat!

Chu phing leh Peter chu a ngir a, “Hienghai hin zu an inrui nawh. Zing dar kuo chauh a la ni hih” tia tranin, zawlneihaiin an lo hril lawk anga thil tlung a ni thu, an hnam histawri leh sehmein, sermon ropui tak a thlâk a, mi tam takin an pom a, baptisma an chang a, chu ni chun ringtu 3000 lai zetin an pung sap a nih.Chu ni vek, chawhnung tieng Peter le Johan chun Pentecost ra hlimum sîk peiin, Tempul kota kutdaw, zeng pakhat an sukdam zoin tempula chun thu an hril a, mi 2000 lai zet ringtu an man sa bok a nih (TT 4:4). Pentecost a tlungna taphotah ringtu an pung naw thei nawh. Dangtu le dâltu an nasa po leh a puok darh nasa ting el a nih.

A hnung ela Peter le Johan hai rongbawlna ei thlir pei chun, man an tuok a, tàng inah an khum a, Sanhedrin hmaah an inngirtir a, Isu hminga thu hril ta lo dinga an khap khomin zâm der loin, “Keini chun kan hmu le hriethai hi hril loin kan um thei nawh” (4:20) tiin, ieng ang vauna le inthrìna hnuoia khom huoisen takin thu an hril el a nih. An huoisenzie an hmu chun, lekha inchuk lo le mi mawl satlie el an nih ti an hriet si leiin, mak an ti hle a; Isu kuoma um hlak an nih ti an hriet ta a (4:13). Ringtu danghai leh huoisenna hnia an trongtrai zo lem khan chuh, an um khawmna in chu a hung inhnìng a, an rêngin Thlarau Thienghlimin an sip a, huoi takin Pathien thu an hril ta pei a nih (4:31).A hnunga Isu ringtu Stefen an man a, lunga an deng hlum lai khom khan Thlarau Thienghlimin a sip a, van inhonga Pathien ropuina le a chang tienga ngîr Isu (7:55) a hmu tlat leiin, zàmna hlekte khom a nei nawh.Pentecost ni tlung tah, chuong ang mi huoisen chu kohran chanchina hin hril seng lo an um.Tertulla (c.160-225 AD) lem chun a lekhabu Apologeticus (Apologia) ah, “Kohran hi martarhai thisena inthoka hung tro suok a nih” (The blood of the martyrs is the seed of the church) a lo ti hiel rèng a nih. Hi taka a hril tak chu martar changhai thisen ni loin, hringna chân ngam khopa Isu Krista ringtuhai kuoma huoisenna petu Thlarau Thienghlim thilthaw, Pentecost ra suok a nih.

Pentecost Hlui le Thar
Pathienin Horeb tlanga inthoka Sinai Constitution a pek trum, Pentecost ni hmasa tak kha a rî a râpum bek leiin mipui chu triin an inthin hawp a. Mosie kuomah, “Nangman kan kuomah thu hril lem la, lo ngaithlang kan tih. Pathien ruok chun kan kuomah hril ta naw hràm raw se, kan thi el ding a nih” an ti hiel a.Hi lai chanchin hi kha hma khan ‘Sinai Constitution’ ti thupuia hmangin ka ziek ta a. Chu chu Israelhai Pentecost hmasa tak ‘Shavuot’ a ni leiin, chik zuola sui nuomtuhai chun hi lekha leh hin tiem kop dingin ka’n fui a nih. Chun, hi trum bok hin, Dan laa Sinai tlanga Mosie a thang sung rangkachak bawng lem lo be hman pawl an um a, chuonghai chunga chun Pathien lung a sen leiin mi 3000 velin hringna an chàn a nih.

Thlarau Thienghlim hung tlung ni khom hin Zion tlanga lo nghaktuhai umna in chu thlipui na tak ri angin a hung tuom mup a,an rêngin Thlarau Thienghlimin an sip vong a, sienkhom thlabar tah nekin an lawmna ri chu a so-inêk thung a nih. Pentecost hmasa taka khan mi 3000 laiin hringna an chàn a, Thuthlung Thar Pentecost-a ruok chu Peter thu hrila inthok ringot khomin trum khatah mi 3000 velin sandamna an chang thung. Chu chu a nih Paulan, “Ama chun Thuthlung Thar rongbawltu ni tlâkah a mi siem a, chu chu Dàn, hawropa ziek ang kha ni loin, Thuthlung Thar, Thlaraua ziek chu a ni lem. Dan, hawropa ziek chun thina a’n tlungtir a, Thlarau ruok chun hringna a pêk” (2 Kor 3:6) tia a hril kha.

Pentecost hmasaa Dan a pek lai khan Israel mipuihai chun lungruol takin, “Lalpa hril taphot chu thaw pei kan tih” an ti duol duol a (Exo. 19:8). Sienkhom anni theina ringot chun an thaw thei naw ding ti an hriet. Hla taka ngirin, inthin pumin, Pathienin an kuoma daireka thu hril ta naw hràm dingin an ngen a nih.Chu Pathien bok chu Thlarau Thienghlima Pentecost nia a hung inlang chun mipuiin Peter kuomah, “Unauhai, iem thaw tang kan ta?” tiin an indon a, Peter chun, “In suolhai ngaidam a ni theina dingin inrêngin sim unla, Isu Krista hmingin baptisma chang ro. Chuongchun, hi thilpek Thlarau Thienghlim hi dong in tih. Thutiem hi nangni ta ding a na, in nauhai ta ding khom a na, ei Lalpa Pathienin a ko taphothai ta ding khom a nih” (TT 2:38-39) a ta, a hril ang chun an thaw a,thutiem chu an zui theina dingin Thlarau thilthawtheina chu an chang tah a nih.Ei hlaa khom, “Suol hre dinga mi san dingin, Thlarau chauh a trangkai” a ti hrim a nih. Hi lai châng DV-a kan inlet hi UPC mi threnkhat chun an thuring le inzirtirna tawkbuoia an ngai leiin, sut nawka chuh inlet thra dingin an mi ngen chu tie!

Nambar 50-na poimawzie
Thuthlung Hlui hunah nambar 50 (Pentecost) hi zalenna le sansuokna kum a nih. Kum 50-na hi Jubili kum, insuona kum, bawihai an suok zalenna kum, leibat po po an fihlimna kum, in le lo zor tah khom a neitu hlunin an chang nawkna kum, ram khom insuo zalen a, ieng khom ching an phal naw kum, amaa tro bu le bal le theihai khom sik an phal naw kum a nih. Hi thu hi chipchier takin Leviticus 25:8-55 ah a’n ziek. Aigupta bawia kum 430 zet intang tah Israelhaiin Tuipui Sen kân a, an Pathien Jehova chu zalen taka ‘Ni thum lamah’ be dinga Mosien Faraw kuoma a lo hni khah sukpuitling theiin a lo um ta a. A mihaiin a thuthlung an zawm theina dinga an thaw ding le khawsak dan ding Danpui chu meichoka lungphek ngeia ziek a pekna ni chu Tuipui Sen an kàna inthoka ni 50-na, tu lai thil anga hril chun, an ‘Republic Day’ a nih.

Thuthlung Thara Pentecost nia ruok chuh lungpheka ziek ni ta loin, an lungrilah ziek a ni tah lem. Chu chu a nih Jeremia-in a lo tlanginsampui (31:31-34), a hnung kum 650 vela Hebraihai kuoma lekhathon ziektuin,

Chu phaa Israel sungkuo kuoma
Thu ka thlung ding chu hi hi a nih:
Ka danhai an lungrilah sieng ka ta,
An lungrilah ziek bok ka ta,
An Pathien ning ka ta,
Ka mihai ni bok an tih

tia a hung insam non khah (8:10).

Tlangkawmna
Ziektu hmingthang Alexander Dumas tienami ziek ‘The Three Musketeers’ –a bu pakhat, Twenty Years After - tia khan kul sung tang ina um pasalthra mi pathumhai hin an suok dan ding an phan laiin bu fa dingin lung in vengtu lu tak dottu La Ramée chu an fiel a. Chu pa phierpuina lei chun Duke of Buckingham chu a suok hrim a. A tlan suok ding thu fiemthu anga hril lawkin, “Khai, Pentecost chu ieng kongin am ka sor trangkai ding? Thlarau Thienghlim chu lei chok anga hung trumin, ka’n tàngna lung in talahai hi hung hong el a tih ti i ti ngam naw a ni?” (Now, what has Pentecost to do with me? Do you fear say that the Holy Ghost may come down in the form of firey tongues and open the gates of my prison?) ti thu a ziek a.

Hi thu hi ka tiem laia ka lungrila thil hung inlang chu Filipi khuoa Paula le Sila lung in intang lai thu Thilthawhai 16-a inziek kha a nih. Zanah an trongtrai a, hla an sak zoin lir nasa tak a hung inhning a, lung in kotkhar po po a hung inhong a, tânghai kol bun khom a hung insût vong a. Lung in vengtu a hung har chun tânghai an suok vong tah ringin inthat a tum a, Paulan a khap a, ama le a sunghai leh Isu ringin chu zân lá là chun baptisma an chang tah a nih. Chu chu a tak ngeia Pentecost ni hmangtuhai tonhriet chu a nih. Pentecost chu suol bawia intanghai kol bun suta chatuona zalen dinga insuotu a nih. Amiruokchu, ei ring ang phu peia Pathien ropuina hmu chauh dinga ti ei ni leiin, kong hrang hranga ei kol bun sut thla theitu Thlarau Thienghlim chun ei ringzie ang peiin thil a thaw hlak.Chu chu a nih Paulan, “Pathien felna chu ringnaa inthoka ringnaah suklangin a um pei” (Rom 1:17) thu, inril tak, sienkhom fie tak sia a lo hril kha.

(May 17, 2012, Delhi)

No comments :