Search


Jun 30, 2012

Sinlung Hills-VIII


Nothing happens until something moves.
- Albert Einstein

Even if you are on the right track,
you’ll get run over if you just sit.

- Will Rogers

April 20-May 4, 2012 sûnga kan inzinna le inzoma ka titi sep chu artikul pasari-a khum zo phuor ka tum kha ni thum zet (1-3 May) a tawpa kan chàmna Hmarkhawlien thrang sa loa khàr el chu khuonu khoma a remti ka ring naw leiin, a benedikson dingin, Hmarkhawlien hi khàn poimaw (strategic location) a nizie, kum 2003-a ka thu hril, ka hung thur suok nawk tum a nih.

‘Hmarkhawlien’ ti-a ei hung ko vung hlut tah le a sè vel ‘vêng’ hrang hrang hai hi awfisial taka a khaw hming phurtu chu Lakhipur a nih. Lakhipur hi Lakhipur Sub-Division (pop. 2,52,642 approx.) khawpui a nih. A tira Lakhipur Town Committee kha kum 2007 khan Lakhipur Municipal Board ngirhmunah an hlangkai a, kum 1960 laia Ward 4 chauh ni hlak kha 1999 khan Ward 12-in an hung thrè ta pei a nih. India ram tlangmihai laia IAS tling hmasa tak Jamchong Nampui kha Silchar District Commissioner a ni laia ‘Hmarkhawlien’ ti hming hi a phuok, an hung hmang tah pei nia hril pawl an um. Chun, misawnari Watkin Roberts (Saptlangval) le a sangawi zawnpui H.K.Dohnun khan Rêngpui Ram (Tripura) a inthokin ‘rêngthei’ le serthlum chi an hung lak a, fak zongna ngêlnghet siempek tumin mi 16 vel an inchingtir a, hieng lai hmuna hin an umtir bok a. Chuonghai chun dam tea khuo hung siem peiin, chu chu Mission hmunpuia hung hmang zuiin, a hung inthranglien ta pei niin an hril bok.

Kum 1964 January-a zan khat rieka hi hmun ka sir vuot kha kea ka sir voikhatna a nih. Chu trum chun Meihol Kai (Fulertol) ti bâk chu ka hrietnaah a châm hman nawh. Fulertol hi awfisial taka tu chena Hmarkhawlien huomtu hming niin ka hriet. Chu kum June thla chun zan khat riekin ka hung sir nawk vuoi a, a khaw hmelhmang ding awm khom ka hriet hman nawh. Kum 34 hnung, 1998-a Rev. Koh Hae Sung le ICI General Assembly hmanga kan fe-in, Silchara insaisang kan ni leiin inkhawmna hmun bak kan sir hman nawh. Kum 2003 February-a North Eastern Council (NEC) sum tuoka ‘Rêngthei Seminar’ kan nei ruok khan chu Keynote address petu ka ni leiin hi khuo le hin kan inhmelhriet hman vàng a nih.

Sienkhom, buoina rûk ka nei a. Ei mi pawl nuhnung hnung kha a fel tak le indik tak, a dang chu ring tlâk lo ni awma hril rik a tam lei khan, hi khuo hi ka nèl naw pha a, a poi khop el. Hi hnung hin kohran, hnam le pawlitiks thil leiin voi tam hi khuoa hin lûtin ka suok ta a, sienkhom ka rawihai remruotnaa chauh fak le dawn zongin mi ka’n pawlpui hlak. Hmun danga chuh, khawtlang thruoituhaiin inpawl khawmna hun dam ruotin ei titi a, thil fe le hung le ei hmathlir dam ei hril tlang a. Hmarkhawliena ruok hin chu an thaw ngai nawh ni ngei a ta, voi khat khom ka tuok ka la hriet naw a, kong khata chu a hadamthlak khop el.

Hi khuo hi indik taka sum le pai lam suok theina kotsuoa siem a, chu sum chu hmanga Chanchin Thra nasa taka thè darh chu sûlsutuhai hmathlir a lo ni angin, Watkin Roberts le rawihai chun Mission hmunpuiah an lo siem a, Baibul sikul dam an lo indin a, Hmar tronga hla bu hmasa tak khom kum 1923 khan hi hmuna inthok hin a hung pieng a nih. Kohrana buoina-in a hung nangching hlima Coleman le a rawihai mankhawng kam dan chanchin chu ei kohran chanchin ziekna bua hmun hluo rawn pawl tak a hung ni tah.

Kum sawt tak hma sawn hlei thei loa a thrung inbiel hnunga hung kei tho nawktu kut poimaw khom kohran kut bok a nih. Chuonghai laia chawimawina nopui pakhatna dom tlàk chu RPC (NEI) a ni a, a pahnihna chu PMS a nih.

Hi hmun bok hi a nih, ziek ngeia Zo hnathlakhai insuikhawmna gospel an puong hmasakna tak hmun chu. Kum 1946 April-a Aizawla Mizo Union an hung indin hnung, November 21, 1946-a Lakhipura H.K.Bawisuok inrawina hnuoia an inkhawmpui khan Constituent Assembly-a pek ding Memorandum an ziek a. Hi Memorandum hi Zo hnathlakhai chengna ram po po hui khawma Zoram Sorkar siem ei nuom thu khawvel hrieta Zo hnathlakhaiin ei puong hmasakna tak a nih. A hnunga ‘Greater Mizoram’ indin dinga Laldeng inrawina hnuoia silai le Mizo National Front hminga hnam pasalthrahai an hung phul hlut kha a hung intranna chu Lakhipur inkhawmpui ei hril hi a nih. A hnunga hnam bing pawlitiks tienga hma ei nor peinaa khom insaisangna hmun poimaw a hung ni pei a. Mak takin, a sula inthokin, tu beisei phak lo, Barak Valley Hill Tribes Development Council (BVHTDC) khom 1996 khan a hung pieng ta nol el a nih.

Hmarkhawlien danglamna nia thil pahni an hril rop chu: ‘mikhuol lawm rop ro’ ti le Isu’n a zirtirhai trongtrai dan a hril laia ‘ni tin kan fàk khopin bu mi pe la’ ti hi an sukdik lei a nih. Kot poimaw le lùn a ni leiin mikhuol an lut rawn a, sienkhom tlungna in invai an um ngai nawh. Mi zaa sawmriet vel hi fakzongna ngelnghet le kamdingna nei lo, fak fawm zong an nia chuh, zan tieng suong ding an nei naw khomin an lungkham naw a, an zong chop a, phing ruokin tu khom an zàl ngai nawh, an ti bok. ‘Sangi Counter’ le Meiholkai laia a unauhai sumdawngna hmun ti naw chuh sum siema invir vêl mi dang hmu ding an vâng hle a; thil siemna khawl inri tlut tlut ka hriet sun khom ‘Barak Handloom’ neitu Siema Hmar puonkhawngna khawl an tet ri a nih. Kum 2009 khan khawl (looms) 8 le chauh a tran a, 2012 May 2/3-a ka sir lai chun khawl 25 a nei hman ta a, Kawl mi ngot a ruoi a, sìn le zànin an inri tlut tlut el a nih. Hotel chikté tèa papui ruol gawp ri ringot hriet nêk chun beisei a suksang khop el.

Hi hmun hi khuonun hmun poimaw hluo dinga khàn thra a mi lo ruotpek a nizie hril fiena dingin February, 2003-a Hmarkhawlien-a ‘Rengthei Seminar’ kan nei truma ka hril hang bi vak ei tih:
]
Quote:
LAM THRUOM POIMAW

Khawvel histawri chîk taka ei bi chun ram hrang hrang le hun hrang hrangah, a mihriem chênghai ngirhmun le inphû ang peiin, hmun poimaw bika Siemtu ruot tia hril thei a um hlak a. Chuong ang hmun chu hmun khàn thra, infe pawna le châk lâkna remchâng a ni rop hlak. A thren chu sawtnawte sunga ngirhmun poimaw hluo an um a, a thren ruok chu ieng lai khoma poimaw zing an um bok. Manipur sim thlang, Mizoram hmar sak le Barak phai thruta chênghai ta dinga chuong ang hmun khàn thra le poimaw kum hlun hluotu laia pakhat chu sim tienga inthoka Cachar phai zuk lutna kotsuo Lakhipur hmun hi a nih.

Chuong ang hmun chu nunghak hmêl thra, lêngtu le beiseitu hau tak ang a ni leiin hmangruo chi hrang hrang hmanga nei le pumbil tuma inchùtu an tam a, a hluotu taphotin an ngirhmun sukngheta an humhal hnè a ngai. Esau anga bu thleng khat chaua rohluotu nìna zor nuom el hai chun an dai sawt naw khop el. Chun, hi khawvel hi a ru no no an hneng suokna, a hrât hràt an dingchangna hmun a ni leiin, khawvel histawri ei tiem chun hun khata hmun poimaw hluotu hnamhai kha hun danga chu hnam dangin an hlu suok a, an dîp hmang dai a, an hlimthla khom hmu ding a um ta nawh. Chu chu tuta truma ei nunghak lèng khom hin sun le zanin a hmasuon zing a; a ngirhmun suknghet le sukphuisui dan zongin ei hung inkhawm a nih.

Nina le ngirhmun hriet
Rangkachak le lunghlu chi tinrêng umna muol le tlâng neitu le hluotu chun a hmun hluoa khan thil hlu a um ti a hriet si naw chun a thil nei kha ieng tìna khom a ni nawh. Thil hlu a um ti a hriet khomin a lak suok dan le hmang hlawk dan a hriet si naw chun umzie nei tam bok naw nih. Khawnvartui dil chunga inthrung Arab ramhai khomin an thil nei le a sor dan hmang khawthlang mi thiemhai zara an hriet hma chun rethei mong tola thrung mei mei an nih.

Mihriem hin mani theina zawng chitah talen ei kol seng a, ei kol zat ruok chu an chen naw thei. A poimaw tak chu hmang hlawk a nih. Talen tlawm lem neitu khan a talen kol poimawzie a hriet a, hlawk taka a hmang chun talen hau tak, sienkhom a talen kol hmang pei lo amani, a hmang dan khom hre lo le thiem lo nek chun trangkaipui lem dai a tih. Isu tekhithua talen koltu ang el khan, talen hi phûm hlawk ding ni loa hmang hlawk dinga pèk ei nih. Mani talen rûla raw nei a, zàlpui le inthrungpui ringot hi suol a nih.

Israel ramah inzin chun, tlang khat hluo seng seng Judahai chengna chin le Arabhai chengna chin chu thim le var ang deuthawin a danglam ti hmung an tih. Judahai hluo chin chu a hring dup a, Arabhai hluo chin chu a trawlin a thring bor bor el. A hnuoi, a ruotui dong, sik le sa le thil dang iengkhom a danglam nawh. A danglamna chu a neituhai lungril puthmang a nih. Pakhat chun a ram nei sun a nih ti a hriet a, a hmangai a, a duot a, tuoi thar tumin a theina po po leh a thrang a; pakhat ruok chun chuong ang lungril chu a put ve nawh. Ram siemnaah hi thurûk hi hriet a poimaw khop el.

Eini khomin, ei ram hluo, ei hmun le hmahai hlutzie le poimawzie ei hriet chieng a, a hausaknahai huot suok dan le hmang hlawk dan ei hriet chau ni loa ei thiem a ngai takmeuh a nih. Ei ram naw hi ram dang ei nei naw leiin, duota, ei cheibawl a ngai.

Hmathlîr nei
Hmathlîr nei thra nei an um nawna hmuna chun a mihriem chènghai chu thimthama inmai ang an ni leiin ram le hnam a tlu se hlak. Fèna ding tong khat khom hmu lo le thlîr phâk loa kalchawitu le hma tieng fie taka hla tak hmu theitu kalchawi dan chu a’n ang thei nawh. Darkar khat, ni khat, kar khat, thla khat le kum khat dinga thil hisaptuhai hma lak dan chu an hisapna sei le tawi dan dungzuiin inang naw nih. Kum khat chaua dinga thil hisaptu le thrang khat dai dinga hisaptu hma lâk dàn khom an ang ngai bok nawh. Kum za tam tak la hung pei ding ngaituoa thil thawtu hisapna lem chu a danglam dai a nih. Hmathlir neihai chun hma tienga ram le hnam damna ding thil thra, mit lawnga hmu thei lo chu lungril mitah an hmu tlat leiin, an hnot trâng trâng a, an tuor fan fan hlak a nih. Chuong ang mihai chun, ram le hnam damna ding chun sungkuo tin ngirhmun siem nghet hmasak phot a poimawzie khom an hriet chieng hle hlak.

Sûlsutuhai hmathlìr
Lakhipur khawzawla ngei chuong ang hmathlîr hla tak neihaiin hniekhnung poimaw le hmai ruol lo an lo maksan dan chu hma thar lak ei tumnaah phûrna thar le tha thar mi petu a ni beiseiin, a trobula inthokin a tawi thei ang takin hang thlir ei tih. Hi hi ei ngirhmun inen chiengna dinga darthlalang thra tak a ni bakah hnam damna thu a ni leiin, ngaithlakna dinga na neihai chun ngun takin ngaithla raw hai se.

Kum 1910 February khan Welsh tlangval, kum 24 mi, Watkin Roberts, hming lema ‘Saptlangval’ an lo ti, a hnunga a rawihaiin ‘Pu Tlangval’ tia an hung inza ko ta pei chun Senvon khuoah Chanchin Thra meiser a put lut a, enkol tham Kristien an hung um tak leiin kum 1914 khan Zo misawnari hmasa tak R.Dala chu optu dingin Senvonah a tir a, Thado-Kuki Pioneer Mission (TKPM) chu an din tah a nih. Chuong lai huna Mission hrang hrangin biel an insem danin Manipur tlangram po chu American Baptist Mission (ABM) biela an lo sie tak leiin TKPM chun harsatna a tuok tran nghal a. Zalen tak le hlawk taka rong an bawl theina ding, insaisangna hmun remchang an hang dap vel chun an mit chu Lakhipurah a fu ta tlat el a nih. A san iem ning a ta?

Saptlangval misawn phun TKPM, a hnunga North East India General Mission (NEIGM) tia an hung thlak chun Manipur tieng Churachandpur Biel le Tripura tieng Jampui tlang dungah hmun a khuor hmasa tak a. Kohran an hung pung pei tak leiin a op khawmtu ding mingo misawnari sie thrain a hriet a. Manipur le Tripuraa sie chu an Renghaiin an phal si naw leiin Assam ram sunga um ni si, khaw tieng tieng khoma a lawilên remchangna taka an ngai Lakhipur hi hmunpuia siem dingin an hung rèl thlùk tah a nih.

Lakhipur an thlangna san chu, biel zauh an tum pei tawnna dinga khàn thra nia an hriet lei a nih. Kum 1920 khan misawnari ropui le hmingthang Edwin Rowlands (Zosapthar) chun TKPM a hung zom a, Saptlangval leh hma lak dan ding ngun taka phanin survey an thaw tran nghal a. Mission ngelnghethaiin ram thim an nornaa an ngaisak ve phak lo, mi kara tla zep, Manipur, Tripura, Cachar, Chittagong Hills, Arakan le Chin Hills biela hmun kilkhawra Zo hnathlak khawsahai chu Kristiena siem a, hmun tinah mania inenkol thei ding kohran indin a nih. Chu bâkah chun Naga ram thlang tieng, Angami Naga, Kacha Naga le Kuki an um polna Henemaah hmun khuor an tum bok a. Chuonga an thaw chun Zo hnathlakhai chu rut kim deu vong thei dingin an inring a nih. Chuong hmun kilkhawrhai po po chu Lakhipur hmunpuia inthoka kap êng an tum a nih.

An hmathlir chu bawzui dingin Edwin Rowlands a hung suok a. Silcharah umhmun khuor hmasain, chu taka inthok chun June 21, 1921 khan Lakhipura Mission hmunpui relna dingin Cachar Land & Loan Corporation-a inthokin kum khat peiah bigha khatah Rs. 4 pei haw man pek dingin hmun a lâk a, chu hmun chu tu chena Mission Compound ti hung ni ta pei hi a nih. Hebron khuoa Abrahamin ram an chawk hmasa tak ang el khan, hi Mission Compound hi Saptlangval Mission chanchina ke nghatsan remna dinga ram a lak, sorkar rikawta chuong hmasa tak a nih. Chu ni, Mission-in ke nghatsan a phìm tran ni chu, eini tieng panga chu, Lakhipur khuo khoma in ban ding a phun tran nia ngai thei a nih.

Sûlsutuhaiin Lakhipur hmun an thlangna san dang chu Bible School indinna dinga khàn thra nia an hriet lei a nih. An hmathlir dan chun, hi taka Baibul thu inchuktuhai hin an thu inchuk, Pathien silaimu hrat tak chu hmangin an hma bul ela ramthim inzar khup el chu an kâp dar ding a nih. Kong danga hril chun, Bible School-a a thua an inchuk kha an hma bul ram thimah a tak ngeiin an hmang nghal pei thei ding a nih. Chu chungthua Kemmendine, Rangoon-a inthoka May 20, 1926 a Edwin Rowlands in Watkin Roberts lekha a thona chun thil dang tam tak bakah, “the ideal position would be one where on one side the students had the fields- the Christian churches behind them, which would be an inspiration, a perpetual inspiration within reach and call; and on the others, an unevangelized region where the students could be poured into, if only for short periods” tiin an hmathlir dan chu a lo ziek a nih.

Sûlsutuhaiin Lakhipur an hung thlang san dang poimaw chu tuta Seminar/Workshop le inzom thil hi a nih. An rongbawlna thiltum chu mihai thlarau sandam chauh ni loin an ni tin khawsakna sukchangkang a, an intodelna ding lampui zongpêk a nih. Chu ding chun lekha inchuktir le fak zongna ngêlnghet indinpui a nih. Watkin Roberts thiltum laia poimaw pahni chu (1) nasa taka sumdawng a, a hlawka Mission enkol le ramthim nor le (2) ringtharhai chu fakzongna ngelnghet zongpui a, anni thawlawma kohran enkol thei ngirhmuna siem a nih. Tirko Paula ang bokin, Watkin Roberts ngaihlut chu mani inenkol le mani kea ngir thei dinga sinthaw, mi somdawla um loa mi tungding lemtu ni ngei tum chu a nih.

A tum pakhatna hi sukhlawtling tumin Calcuttah sumdawngna company a siem a, chu ruol chun India rama trong lien tham po po deuthawin ram thim nornaa le ringtharhai chawmna ding Pathien thu a sut a. Chun, ama hi Chemist a ni leiin damdawi iemani zàt a hmu suok a, thuok sam (ashma) damdawi a siem lem chu a thra hlea hril a ni nghe nghe a. Company lien tak leh inthukopa khawvel hmun tina thon suok dinga siem a, a hlawk zaa sawmkhat ringot khoma a Mission phun chu chawm hnè a’n beisei a. Amiruokchu, a hun tongin a zir ta naw a. Indopui Pakhatna a hung suok bakah sawt nawte hnungah Great Depression an tiin a hung nang a, khawvela sumdawngna a hung tlu se ta ruop el leiin a thiltum pakhatna chu a hlamzui tah a nih.

A thiltum pahnina hi sukhlawtling tumin kong hniin hma a lâk a. Pakhatna, a ram suok thing le ruo le thil dang dang zorna ding le a zor hlawk dan ding nasa takin a dappui a. Pahnina, kum hlun thil, sum hnâra inchang thei thil inchîngtir a tum bok a nih. A kaiza vengtu, mi var le ringum, sumdawng thiem, Aizawla dawr ropui nei hmasa tak, Tripura biel le a se vel sut engtu dinga Jampui tlang, Tlangsang khuoa a sie H.K.Dohnun chu hieng ang thila hmalatu poimaw tak a nih. Kum 1917 khan Mission-in serthlum kak phun ding inchawkna dingin lal iemani zat sum an pêk a, sienkhom a tol suokna ding hmangruo le lampui a remchang tawk naw leiin tam an tol tlung thei naw a. A kum nawk chun Tlangsang lal Hrangvunga le lal dang iemani zat Calcuttah an tir a, jija (jute) an ching nuomna ding le ruo (bamboo) an tol nuomna dingin jija siemna le lekhapuon siemna (jute & paper mills) le thil siemna hmun hrang hrang an fangpui a. Chun, pat an inchîngtir a, Calcuttaah a zorna hmun an zongpui a. An tum tak chu a ram tharsuok hmanga sum hnâr nghet siemna lungril nei thei dinga an lungril mit sukvar a nih. Chun, fak le dawnah an intodel chun kohran hung intodel a ta, ram thim khom hrât takin an nor thei ding a nih ti an hriet bok a nih.

Rêngthei, Rêngthei
Manipur Biel enkoltu Field Superintendent R. Dala chu January 11, 1922-a a thi tak thut leiin Mission hmunpui chu 1922 khan Lakhipurah son thlak a ni nghal a, Edwin Rowlands bakah mingo misawnari pahnih R.Edwin Roberts le D.T.Morgan an lak sa bok a. Mission field po enkoltu dingin H.K.Dohnun khom Tlangsanga inthokin Lakhipurah an son thlak a. Ama hin Rêngpui Ram (Tripura) a inthokin Lakhipur vela thra nuom dinga a ring thei chi a hung hawn lut a, an chîng a, a thra nuom èm ém el a. An làk lût hlim chun chu thei chun hming a la nei naw a, Rêngpui rama inthoka an làk lut a ni leiin ‘Rêngthei’ (Maharaja’s Fruit) tiin Dohnunin a hming a phuok a, chu hming chu a hung put song tah a nih.

Chu thei chu a hnung peiah Lakhipur le a sè vela eini mihai damna thei a hung ni ta pei a. Chu damna thei chun voisun hin Lakhipur-Hmarkhawlienah a mi thruoi khawm tawl a nih. Hi hi India ram pum huopa eini khawzawl ngeia Rêngthei Seminar ei nei hmasa tak a na, ei thunon khom rengtheiin a sip a nih.

Ngirhmun inbi chiengna
Ei thupui tak chu rêngthei a ni lai zingin, rêngthei nèka thil poimaw lem a um a, chu chu a chîngtu, hieng lai rêngthei khawzawl hluotuhai hi ei nih. Saptlangval le H.K.Dohnun hma laknaa inthok khan kum 80 zet a lo liem ta a, hi sung hin mel ieng zat am hma ei sawn ta a? An hmathlir kha ieng chen am ei sukpuitling ta a? Ei ram, ei hnam, ei sakhuo ta dingin ieng ang bulthrut nghet am ei rem ta a? Ei la rem naw a ni chun ieng tin am ei rem ding a na?

Chuong thilhai chu hril tlang dingin Seminar ei ko a nih. Ei thupui chu hma tieng pan a na, engthawlna ram ei tlung theina dinga ei thunon chu ‘Pên khat bèkin, pên khat bèkin’ ti a nih. Chu chu ei thaw theina dingin, rêngthei khawzawla chênghai hin ei ngirna hmun hi ei ram le hnam damna ding le thruoi suokna hmun dinga ‘hmun thienghlim’ a nih ti hre a, retheina le hnufuolna pheikhok hlîp a, hmasawnna pheikhok bun ta lem ding ei nizie ei inhriet hmasa phot a ngai. Chu chu ei hril lei chun ei chepkhai pheikhok pei a, Reebok/Nike pheikhok ei bun ding tina a ni nawh. Ei hril chu intodelna pheikhok, Paula khoma a hlutsak êm êm, kha a nih. Pheikhok boin khawsa inla khom mani ei intodel phot chun inzà ei phur tho tho. Iengkhom thaw mumal nei loa rethei mong tola mi thaw sa ringa trongtrai trongtrai nekin lungril taka sinthawa Pathien biek le chawimawi a hlu lem. ‘Làk nekin pekin lukhawng a nei lem’ ti a ni kha.

Lungril thar put
Mihriema kansar trium tak chu lungril zeng, iengkhom thaw thei lo anga insiena, dol zor anga inngaina, chèpa anga awk ta laileng chu intâl suok thei ta lo ding anga inruotna lungril a nih. Chu chu a tawi zawng chun mani inngaihnuoina lungril put a nih. Hi lungril hi mi tam tak chun mani inngaitlawmna leh an ngai pol hlak a, sienkhom thim le var anga danglam an nih. Inngaihnuoina chu hrat nawnaa inthoka suok a na, inngaitlawmna ruok chu hratnaa inthoka suok a nih. Entirna chieng tak chu Isu Krista mihriem nun kha a nih. An ngaitlawm a, sienkhom an ngaihnuoi ngai hrim hrim nawh.

Ringnan iengkim thaw thei a ni thu ei inchuktir nasa hle. Chuong ang bokin, eini rawi khom hi khawvela hnam var le thilthawtheia an hrilhai ang boka Pathienin thluok thraa a mi siem vezie le mihaiin an thaw thei chu ei thaw thei vezie hi ring ngam dingin inchuktir ei tiu. Mani ei inngaihnuoi chun a min dintu khom ei ngaihnuoi tìna a nih.

Chun, ringna hi thilthaw thrang lo chun thil thi el a ni thu hi hril uor ei tiu. Ringna ang bokin thilthaw thrang lo chun tumrùna hai, thrahnemngaina hai, tlawmngaina hai, hmangaina hai le thil thra tinrêng ei hluthai hin umzie an nei nawh. A thua hril le a taka thaw inkâr hi van ram le hremhmun angin a’n hlat a nih. Mi hlawtlinghai hrim hrim le ram le hnam changkanghai hi an thil hrilhai a taka thaw mi an na, an hril le an thaw an thlop tlat hlak a nih. Ei thaw tum hun ni loin ei thaw tak tak hun khan thu a hril chau a nih. Ei thaw ngei ding a ni chun thaw tumin umzie a nei a, inpuochàna hun a nih; ei thaw si naw chun thaw tumin umzie a nei dèr nawh. Tum chun lampui a um vong a, sienkhom lampui tak sut kawtu chu thilthaw a nih. Ram hnuoia thingtum chu i put si naw chun ama ringotin i thukah hung inhlum lut naw nih. Eini laia kalchar thar ditum lo tak chu mani zawm le zui ding ni loa mi zawm le zui dinga thu hril le ngaithlak ei chîng hi a nih. Chun, thil thra thaw ding hre a, hril hril sia thaw si lo hi suol a nizie khom hriet chieng a thra bok. Thil thra thaw ding ei hriet ei thaw naw sung po po hin suol ei thaw a nih.

Chuleiin, hma thar ei lak ding chun lungril thar ei put a ngai. Ei thluok hin hnam dang thluok a chen a, miin an thaw thei chu eini khomin ei thaw ve thei ti hi ring ei tiu. Hi khawvel hi intlansiekna ram a ni leiin, Bethesda dila zeng ang khan ieng khom inpuochàna nei mumal loa damna nei beiseiin nghak ringot nawng ei tiu. Chu khawvela damna chang ding chun hun remchang an hong phaa an chawm lut hmasa tak ni dinga inbuotsai a ngai.

Chun, ei kut ngeia ei thaw thei khom thaw thei lo anga inngai a, Sura pelte lo tum anga, a ra them phak zing khom, “Nahai chu ni sien, hieng hin a hang lo el ding a na” ti ta nawng ei tiu. Saphai amani vaihai amani chauh thaw theia ei lo ngaihai kha eini khomin ei thaw thei ve vong a nih ti hi hrieng ei tiu.

Pathien angna neiin
India ram thim sut dinga Gospel meiser sita sul hung nêr hmasatu misawnarihai laia a hming theinghil ni ta ngai lo ding mi pakhat chu William Carey a nih. Pheikhawk siema inhlaw, sikul khom kai mumal lo ni sienkhom, ‘Father of Modern Missions’ ti hiel nina inzaum put phâkin sin a thaw a nih. A hlawtlingna thuruk chu, ama bau ngeia a tlanginsampui, “Pathiena inthok thil ropui beisei unla, Pathien ta dingin thil ropui thaw tum ro” (Expect great things from God; Attempt great things for God) ti hi a nih. Hi a kam suok hin ram thim nortu ding lieu lieu pawl pakhat, Baptist Missionary Society (BMS) a cho suok a nih. Ama ngeiin chu thu chu hlen suok dingin India ramah a lu a hung phum top a nih.

Reformation hun lai khan Europe ramah zirtirna poimaw tak a hung suok a. Pathien hi a ropui a, a nauhai chun a nau ni phû khopin taksa khawsak thila khom an changkang ding a nizie thu an hung uor a. Mawlna, lungril tum inhnuoina, thabona, tlakranna le hnufuolna thil hrim hrim chun ram le hnam le mi mal le sungkuo a chawimawi naw ang bokin Pathien khom a sukmuolpho leiin chuong thilhai chu hnung son tuma thrang la dingin nasa takin an infui a. Pathien laka an beisei a’n sang ang phûin Pathien ropuina dingin nasa takin sin an thaw a, thilthawa Pathien an sukropui nasat po leh anni khom an ropui el a nih.

Pathienin a min tlan suok hin ei thlarau chauh zalen dingin a min suo naw a, ei taksa khom zalen tak le hrat taka ama rong bawl dingin a’n tlan sa nghal a nih. Thlarau a zalen naw chun taksa a zalen thei naw a, taksa a zalen naw chun thlarau a zalen thei bok nawh. Pathienin thlarau tieng le taksa tienga hausa le hnienghnar dingin a mi dit a nih. Mi rethei chun Pathien hnai bik ding anga ngaina le mi hausa chun Pathien hlat dinga zuk sie tumna le chuong ang chu ni dinga inzirtirna hi Setan changkam a nih. A hausakna ren ruol lo tlàntu ei inti si chun, a tak ngeiin thlarau le taksa tieng a hausakna chu ei tlân ngeizie mihai hmu theiin ei nungchang le khawsakah tar lang ei tiu. Pathien nauhai ei inti chun ama angna nei tum ei tiu.

Inthuruolna
Mission hmunpuia Lakhipur hung siemtuhai hmathlir chu hrât taka sukpuitling a hung ni tran mek charin mingo misawnarihai le sorkar hotuhai ngei chu Setanin hmangruoa hung hmangin innghirnghona chi a hung tu a, chu chu remchânga hmangin a tawpah H.H.Coleman-in a hung vuok dar a, Watkin Roberts sun mang le hmathlir chu buoina sumpui chun a hung chîm buoi a, voisun chen hin a nghong ei tuor zui ta pei a nih.
Tu khom hin hmathlir sei tak neiin thil riruong inla khom, inthuruolna thra tak um loa a khel se nuom pawl ei um chun mani insè kheknan hun hmang zo ei ta, iengkhom puocha thei naw mei nih. Dimokrasi hnuoia hlawtlingna bulpui chu, mi tam lem damna le thratna ding maichama mi mal hlawkna ding chauh hisapna po po inhlàn fâi vong a nih. Chu chu tlawmngaina ei ti vet zepui hi a nih. Tlawmngaina a’n lalna hmunah inthuruolna a um naw thei nawh. Inthuruolna le hlawtlingna chu nupa an nih. Unquote

(June 30, 2012 Delhi)

1 comment :

Henry said...

Tiem nuom a um in,hrietna a suk zau hle khel ah hlawkpui ding tamtak a um. Pu, ei tawng ah hin NOVEl tiem ding a vang em em el a,i damsung pakhat bek chu zieksa thei nawk la aw!!!