Search


Jul 7, 2012

Nairobi Diary


For truth is always strange, stranger than fiction.
- Lord Byron (1788-1824)

July 5, 2012 khan Robert Sungte-in a website pakhat mizonews:news and views for the hill tribes ti-ah Manish Chand-in book review ‘Beyond champagne chic: A peek into Indian diplomacy’ ti tawite a ziek chu HYG-ah a hung thun a. Hi a lekhabu riviu hming hi “The Ambassadors’ Club” ti a ni a, ram palai sinthaw mi hrang hrangin an tonhriet an ziek lak khawm, K.V.Rajan-in editing a thaw, a nih. Chu a ziek lai chun ka mit la deu el thu, hieng ang hin a chuong a:

A.N.D Haksar’s brief but compelling account of an impromptu summit meeting between Pakistan’s dictator Zia-ul-Haq and India’s then Prime Minister Morarji Desai in Nairobi in 1978 during the funeral ceremony of Kenyan leader Jomo Kenyatta is one such example that will prod readers to dig deeper into the book.

In the chapter entitled “A Singular Summit,” Haksar writes: “Bhutto was executed in the following summer of 1979 by the Zia government despite pleas for clemency from many leaders and governments around the world. One which made no such plea was India, the Desai government taking the view that the matter was an internal affair of Pakistan. Whether or not the previous summer’s summit had any role in this can only be a subject of speculation.”


Hi lai thu hi ka zuk tiem leh ka thrang vèna bung le châng a ni leiin kum sawmthum pali zet lo liem taa sulhnung a kei tho leiin, HYG-ah “Hi taka a hril, Jomo Kenyatta a thi truma râl dinga Nairobi-a Prime Minister Morarji Desai a hunga a lo enkoltu chu A.N.D Haksar le kei kan ni deuh tak a, zing dar 3:30-ah a hung tlung a, zan dar 9-ah a kir nawk a. A hung hun hi a tawia chu zan tam daih chanchin hril ding a um” tiin tawite-in ka thluoi a.

Palai sin kan thawnaa hin mani tawk senga thil tuok, a hun laia pangngai deua ei pal liem, a hnunga ei hang thlir lêt chànga arûka ei hlimpui thil a tam ang boka a thren ruok chu ei inzàpui leia kut tin ei sik elna thil khom a tam. Ram palaihai chu, ningkhong hre china ngai, khawvela thil fe le hung chanchin le abikin ei ram seng chanchin chu a ieng khom mi’n don hai sien, hre vong dinga ngai ei ni a, sienkhom hriet seng zozai a ni bok si naw leiin, a muolpho naw dan ding taka hèm thiem a ngai.

Pa dangdai Morarji Desai
Thil hêm dan thiem hril tâka chun, India Prime Minister palina (1977-79), Morarji Desai (1896-1995) kha a dangdaina tam tak hril ding um laia pakhat chu chanchinbu mihaiin thil an indon chànga a don nuom rak lo amanih le a hriet chieng rak lo, hre lo anga inlang si loa her kawi dan a thiem kha a nih. A thaw dan chu, thil an indona inthok khan thil indontuhai kha an thil indon le inzom zawna khir tak tak indon lèt a chîng a. Ama intarviutu kha amain a’n tarviu lem a, a chik le a tektik hre nawhai chu an ngaidan le hmu dan a’n hriltir treuh lem hlak a nih.

A dangdai nawkna pakhat chu pa huoisen, a nina ip trèt trût lo, damdawia zun hmanga dawn mi, chu chu inzàpui tah nêka uolau taka hril mawi mi (Advocate of Urine Therapy) a ni khèlah mi an biekpui dinghai chophawk a, sukzàm tum mi a ni a. MNF thruoitu Laldenga leh dam khan an intèr thei naw khop el. Trum khat, sin poimaw le inzoma Delhi-a ka hung inzin trumin Delhi Mizo Welfare Association-in piknik an lo rot a, ka thrang ve a. Inkhèla an suok vong laiin Laldenga leh muongchangin kan lo inpawl a, Morarji Desai le an inbiek ulh dan ama ngeiin a mi hril a. Khânga inbe dinga Prime Minister Morarji Desai ofis a lut kha, a mongin thrungna a tawk hman chauh ti khan Morarji Desai-in, “Mr. Laldenga, I don’t trust you!” a ti ringot a. Laldenga hamhaih, sienkhom lungril hrât tak put chun, “Mr. Prime Minister, that’s your privilege!” tiin hawihawm takin a don lèt a. A ring ang rok a lo ni naw amanih, an naw leh thaw suol a’n ti amani ding, “I am just joking” a ti nawk a. Laldenga chun hniek phawi dêr loin, “Mr. Prime Minister, that’s also your privilege!” tiin a don let nawk a, a suoksan nal nal el a nih. An inaihal thra khop el. Patling le patling, “Ka ring naw che” amanih “Ka mi ring zawng i ni nawh) hang inti pawngchang el chu a dangdai khop el.

Jomo Kenyatta vuinaah
Kum 1976-79 sung khan Kenya khawpui Nairobi-ah First Secretary sin chelin ka um a, ka posting hmasa tak a nih. Ka zuk tlung hlima ka High Commissioner thokpui chu Indopui Pahnina lai, 1944-a Arakan Compaign a Indian Air Force Squadron No. 1 kawmantu, Indian Air Force laia Air Chief Marshal kai hmasa tak Arjun Singh kha a nih. Ama hi, five-star general hmasa tak Air Chief Marshal Manekshaw dottu a nih. Pa hron inhoi deu el a ni a, Imphal vela indopui laia an chet dan ngainuomum tak el ei inhriltir lem chun tawp zai a rèl thei nawh. Ama hi career diplomat A.N.D Haksar-in a hung thlak a, Nairobi-a ka um sunga ka’n thloppui tak, ka zirtirtu thra a nih.

Ka sinpui tak chu sumdawngna tieng (commercial wing) enkol le UNO peng United Nations Environment Programme (UNEP) le United Nations Human Settlements Programme, a tawi zawnga UN-Habitat an ti, an hmunpui tak Nairobi-a inthrut vé vè enkol a ni a, kum tin thla thum vêl bek conference hrang hranga thrang lo thei lo a nih.

Palai sin (diplomatic service) ei ti hih a tawi zawngin ‘ruol siem’ a ni tak a, chu chu hrietna, thiemna le varna ringota nor thei a ni nawna chin a um. Africa le Asia ram tam takah vai sumdawnghai hi mamaw hle hai sien khom an sum le pai fapektu nia an ngai leiin, chuong ang hmêl put hrim hrim chun mi hnàm an kai a, chu chu Indian sub-continent a inthoka hung hai hrim hrim an mi hmu dan a ni tlangpui. India hmar saka inthoka hunghai hin chuong ang hmèl chu ei put tlawm lei le dannarain ei hmel a tlâi leiin miin an mi nèl lem a, ruol siem ei olsam lem bokin ka hriet. Hi lei hi ning a tih, Nairobi-a kan khawsak sung khan, ka nêka siniar lem khom an uma chu, mi dumhai le kan inzomna leilak tak chu kei kha ka ni lien ve leiin, ka sina ruot ni si lo sin ka hau a, ka buoi thei hle.

Kum 1963 December 12-a British kuta inthoka Kenya ram thruoi suoktu Jomo Kenyatta chu zalenna an hmua inthoka President ni ngar ngarin, August 22, 1978 khan Mombasa-ah a tar thi a. A pieng kum chie hriet a ni naw leiin, a thi hin kum 85-89 inkara upa ni ta dinga ngai a nih. August 31 khan an Parliament kompaun sungah vui liem a ni a. A vuinaa India aiawa hung chu ama nêka kum thum vêla naupang lem, kum 1896-a pieng, Morarji Desai, Indian Prime Minister a nih. Ram lu (Head of State) amanih Sorkar lu (Head of Government) amanih an thi hin ropui taka vui liem an ni hlak a. A vuinaa thrang dingin ram hrang hrangin a hranin palai an tir hlak a, a hrana an tir naw khomin an ram palaia um Ambassador/High Commission amanih le a aiawtu a thrang hlak a, chu chu khawvel thaw dan pangngai a nih.

Hieng lai huna India sorkar cheltu chu Janata Dal an ni a, an palai hung tir ding hi sukfel el loin an um a. Foreign Minister A. B. Vajpayee bek a hung kan beisei a, chu ding chun kan lo inbuotsai hrim a. Sienkhom, a vui ni a tlung tawm trèpin Prime Minister Morarji Desai hung dingin an sukthluk thut a, kan chi-ai nasa kher el. Minister inzin chu in buotsai lawkna um mang lo khoma lo dongsawng el thei a ni a, Prime Minister inzin ruok chu a velvuol a tam a, a hautak a nih. Ieng leia a hung tum thut? Ei panthlang sorkar lu tak Gen. Zia-ul-Haq (1924-1988), chuong laia Chief Martial Law Administrator, a hnung ela President-a inhlangkai pa, kum khat hnunga an Prime Minister Zulfikar Ali Bhutto khaihlumtu kha, Pakistan aiaw-in a fè ding a ni tlat! Ama a fê sia Prime Minister amanih President amanih tir lo chu Kenya ruol thra lema inngai si thaw dingin a mawikhai ta naw a nih.

Diplomacy khirkhanna le khikhawkna chu, Mizo Union vung vanglaia Pherzawla Lalnghinglo Infimate hla phuok,

MLA bawikawt ta hnung,
Zawlkhawpuiah a’n thang luoi;
Tleitir di thrieng sai angin,
Lung lêm i nei naw ie


ti ang ngirhmun kha, hmasuon chàng a tam a nih. Ei panthlanghai le ei inlaichinna a thrat naw sung chun “Ka hmêlma hmèlma chu ka ruol thra; ka hmêlma ruol thra chu ka hmêlma; ka ruol thra hmèlma chu ka hmêlma” ti khawvela chêng ei ni leiin, ‘di thrieng sai’ anga khawsak a trul chàng a um naw thei nawh. Sienkhom hnam le ram puitling ni ding chun mi thilthaw ang dungzuia chàng (reactive policy) ringot chu a him tawk naw khop el. USA hin an thuthlung ring zuia pawlisi tluongpui nghet taka zam an nei lai zingin, an ramin a trangkaipui ding a ni phot le an hmang trangkai thei sung po chun, an thuthlung fepui ve lohai khom, zawlpuon inzawnpui an thiem. A hnunga hmêlma pakhatnaa an nei hiel Osama Bin Laden dam kha entirna thra tak a nih.

Tlanbahrikin
Chuonga a tawm trèpa Prime Minister hung dinga an ti thut lei chun tlanbahrika inbuotsai a ngai a. Ni khat bèka inhmaa a Security Officer a hung tlung a trûl leiin in khom sir hman loin a bun lai vuokthlep (sandal) leh vuongna a man thei thei manin a hung tlung thla hlol a. Ka inah ka thruoi a, ka thuomhnaw- pheikhok, kamis, suit a haw a, kan size a lo inang char a, PM um sunga a fèna ding lampui (route) him le him naw le a tlungna ding Hilton hotel-ah enrukna le ngairukna thuomhnaw an sie rùk le rùk naw check-na hmangruo a hung chawi chu hmangin kan en fie a. Trùl thuta hmang ding, mi dangin an ngaithlak ruk thei lo ding telephone ‘Hotline’ inbun a ngai bok a. A fàk le dawn ding le a buotsai dan ding iengkim an Protocol Department fe thlenga inhriettir a ngai a. Chuong anga PM inzin buotsaina dinga thaw le thaw lo ding hrilna chu phek 300 nêka sà lekhabu a um a, inchik seng a ni nawh. Khâng lai khan, East Africa-a fe ding chun Yellow Fever injection certificate nei a ngai a; a hung ding pa hlak chu injection hrim hrim nuom lo, injection nêka a zun ring lem, a ni tlut bok si. Thil chiktea ngai, sienkhom WHO thusuoka thaw dinga a ti thaw naw chu, erpawta suok le lut thei lo dinga indang theina a nih. Chu thil chu a ram mihai mawphurnaah kan pèk a.

Chu khêla poimaw pakhat chu, a tlungna Hilton Hotel-a tlung ve, President/Prime Minister hai laia ngai poimaw zuolhai inchibai tuona ‘courtesy call’ thaw a ngai a, chu chu a hmaa lo remruot a, an inbiek phaa an hril ding le ding naw, Talking Points buotsai a ngai a, an hril suol a um palh chun thiem taka veng an ngai. Hienga lekha fimkhur taka buotsai tiem peihai chu an muolpho ngai nawh. Entirna pakhat chauh zuk hril inla. Janata Sorkar an siem hlima Foreign Minister a ninaa A.B.Vajpayee inzinna hmasa tak chu Zambia a ni a, lampuiah Nairobi a hung hraw a, darkar thum zet a chawl leiin Kenyan Foreign Minister Munyua Waiyaki hung chibai vak dingin kan High Commissioner A.N.D Haksar leh kan va hmuok a, Foreign Office tieng kan thruoi a. A la thar leiin zawna chauh indona a ngaithlak tieng thaw rawn lem dingin thurawn kan pek a, kan thurawn ang thlapin a thaw a, inpak a um kher el. A kum nawk chun Africa rama Indian Head of Mission po po inkhawmpui Nairobi-ah kan nei a, Foreign Minister Vajpayee-in a mi hung inrawi thung a. Thil a hang inchuk hratzie chu, kum khat chauh Foreign Minister-a a thrang sung khan Ambassador ruol khan a thu kha an ngaithlak tah lem daih a nih.

Dannaranin President le Prime Minister inzin chu, mani vuongna nei zo lohaiin an ram Airlines vuongna inlon kha a hun her remin an inzin tlangpui a. Morarji ruok chu Air India vuongna inzin pangngai a hung zui a, Jomo Kenyatta an vui ding tuk zing dar 3:30-ah a hung tlung a. Inhmaw takin a tlungna ding Hilton Hotel kan panpui a. Kei le Security officer kha kan lo fe hmasa a, a pindan kil le kap security check kan lo thaw a. A hung tlung chun khawfing khom a chat fel ta a. Bathroom-ah insil le insukfai dingin a lut nghal a. A um sawt leiin a security officer kuomah, “A va um sawt ta de! A zun a dawn hlak an ti hih tak tak a ni? Chu chu a thaw nghal leia um sawt a ni?” tiin ka’n don a. Ama chun, “Ni e, iemani chen a aw hlak hrim a nih” a ta.

Morarji kha pa dangdai tak el a ni a. Thil suong hmin rêng rèng fa ngai lo le dawn ngai lo a nih. A fak le dawn ding kha sukdei amanih suklum ni lo, a umna boruok lum le dei ang char, room temperature-a sie a ni ding a nih. Hi tûka a dawn dinga an siem chu carrot juice a nih. A fak ding, Delhi-a inthokin dry fruits chi hrang hrang an hung phur treu a. Chu le a dawn ding fresh juice chi hrang hrang an sie bok a. Chuong a fak le dawn dinghai chu a him le him naw kan intem vong hnung chun, zing dar 8-a vuina prokram nang hman dinga thuomhnaw inthlak dingin in tieng ka maksan a. Khang lai huna khan chuh, hieng ang ni poimaw le puithua hin chu Nehru korfuol dum le pyzama var, Sherwani hâkin kan inchei hlak a nih. Tu ruok hin chu, Rajiv Gandhi a hung Prime Minister hnung khan Button-up Coat hin a hung thlak titi tah lem a nih.

Vuina prokram
Vuina prokram kha zing dar 8-12 inkar sung a ni a. Minit sawm hmaa tlung vong dinga beisei a ni leiin, keini khom a hun takah kan tlung a. Car-a inthoka kan suok kha Uganda mi hrâng Idi Amin le a rawihai leh kan tlung inruol leiin, kan inchibai a. Ama hi 1971-a thuneina a laka inthokin mi nuoi khata inthoka nuoi nga vel nuoi bo tah nia hril a ni leiin, ei hang chibai chu iemani ti zawngin pang inthli huouin ei hriet chu tie! A hnungah a chanchin la hril ei tih.

Thrungna hmatawnga khan Africa khawmuolpuia thruoitu hmingthang la dam hieng Tanzanian President Julius K. Nyrere hai, Zambian President Kenneth Kaunda hai, Malawi President Dr. Hastings Kamugu Banda (The Black Messiah) le President Idi Amin hai chu a tlar hmasa takah an inthrung a. An hnung tlar thumnaah Pakistan diktetor Gen. Zia-Ul-Haq le ei Prime Minister Morarji Ranchhodji Desai le mi dang dang an inthrung a. Gandhi zirtirna zuitu, Gandhian-a inngai le Mossolman turua hril, sipai tha hrâtna hmanga thuneina inchu thlatu le do le râlpuia inngai ram thruoitu pahni hang inthrung kop chun mi mit an lak khopin ka hriet.

Khing tieng pangah, Prime Minister a ni chara inthoka Pakistan le inlaichinna siem thrat tuma hma latu a ni leia Pakistan sorkarin chawimawina insang tak civilian a pek thei ‘Nishaan-e-Pakistan (Order of Pakistan) dong phak India mi um sun chu Morarji Desai a ni leiin, Jomo Kenyatta vuina remchanga hmanga a hma lakna sunzom chu a thil tum hrim khom a lo ni el thei bok. Gen. Zia-in Zulfikar Bhutto a khaihlum ding thua a thu sût dinga khawvela sorkar tin deuthawa ngenna an siem lai khan Morarji Desai sorkar khan chu Pakistan insung buoinaa chu anni sungkuo buoina, anni ching fel dinga ngaiin, inther nuom loin a to hmak a nih. Hi truma an inhmu leia khang thil kha tlung a ni le ni naw hi tu khoma an don thei lo zawna ngîr zing chu a ni hrim a nih. Hi thu hi a nih ei thu hongnaa A.N.D Haksar thu vuok thlak an hung tar suok kha. Khaihlum lo dingin India sorkar khan rawl tawp insuo chu lo ni sien, a khaihlum tho ding? ti zawna khom hi zawna don harsa bok a nih. Ieng le khaw leh, thil thra loa ei hriet, miin an thaw tum hmu zing sia rawl insuo lo chu ei thlop tina angah miin an ngai nuom a, chu chu thil awm lo a ni naw a, an ngai leiin ei thlop tina khom a ni chuong bok nawh.

Vuina prokram chu a hun takah zo a ni a. Hotel Hilton tieng kan inlawi a, PM chun a sunbu dinga India rama inthoka an hung chawi le hotel-a a fak thei chi kan lo incha lawkhai chu ama-in a fak a, a dang po chun hotel-ah kan fàk diel a. Bu fak khopa prokram chu inkantuo, courtesy calls a nih. Dannaranin minit 15 vel hmang a ni hlak a, sienkhom mani sorkar ve ve ta dinga thil poimaw le trangkai hril fuk chang chun a nêka sawt daih a lâk hlak. Chu bung le chang tam lem chu maksanin, Idi Amin chanchin tlawmte chauh hang hril ei tih.

Dada Idi Amin leh
Idi Amin kha mi tawrota inthang, kum riet (1971-79) lalna a chel sunga mi nuoi nga lai hiel hringna latu-a hril a ni a. Pa dangdai, lekha thiem insang lo, King’s African Rifles-a busuongtua a thrang laia British-India sipaihaiin Japanhai Burma rama inthoka an hnot suok laia sipai busuonga Manipur le Chin Hills vela lo um tah, kum 1971-a sipai tharum hmanga rorelna inchu thlatu le ama le ama promotion inpetu a nih. A title inpek chu, "His Excellency President for Life, Field Marshal Al Hadji, Doctor Idi Amin, VC, DSO, MC, Lord of All the Beasts of the Earth and Fishes of the Sea, and Conqueror of the British Empire in Africa in General and Uganda in Particular" ti a ni top a, a title ang nei hi Africa ramah tu khom an la um ngai nawh. Pa dung sang, feet 6 inches 4 vel ding, a sipai thuom kima a hang inchei chu nal le inza phur tak el a ni bakah pa hmai tlài le innui huou el, hawihawm èm èm a nih. Hi trum hi a taka ka hmu voi khatna le a tawpna a nih. Voi ruk zet kan inchibai hman nghe nghe.

Nisienlakhom, kum 1980-81 film, Director Sharad Patel hnuoia siem Rise and Fall of Idi Amin kha ei en ruok chun selfa-ah an inchangtir a ni ringot a. Kum 1980 chawhmaa Kenya-a inthoka Saudi Arabia-a kan inson khan Idi Amin khom 1979-a an hnot suok, Libya-a tlan kha kan umna Jeddah-ah a hung inson a, kan ina inthoka km 1 vêl chaua hlaah hotel pakhat an hluo top a, Saudi sorkarin an chawm a. Hi lai hin a nau 33-na a pieng a. Hospitala sinthaw, male nurse, Ghana mi, kan ina hung leng zing zing hlak mi hril dan chun, a nuhmeiin nau a nei ding khan hospital-ah Idi Amin chun a hung kan a. An innel deuh hnung chun male nurse hin, “Pu, I film an siem ‘Rise and Fall of Idi Amin’ ti kha i lo en ve ta?” tiin a’n don a. Idi Amin chun, “Kha kha chu en tlak an lem. Kha nêka en nuomum lem a hung suok ding a na, lo en ngei ngei rawh” a ta. Male nurse chun, “Pu, chu film hming chu iem a ni leh?” tiin an don a, Idi Amin chun hniek phawi dêr loin, “The Rise and Fall and Rise Again of Idi Amin” tiin a don. Uganda-ah kir nawk phet tum sien khom a hlawsam a, August 16, 2003 khan Jeddah-ah kum 78 mi niin a thi a, Ruwais Cemetery-ah an phùm.

India mihai leh titi lengkhawm
Chawhnung dar 3.30-5.30 chen India mihai le inpawl khawmna hun High Commissioner inah kan siem a, mi 200 chauh thrang kan phal a. Nairobi hi Kenya khawpui ni si, sumdawngna tieng chu India mi, abikin Gujarati-hai kontrawlna hnuoia um a nih. Nairobi Telephone Directory hang phêt inla, Patel le Shah hminga tawpin hmun thuma threa hmun khat deuthaw a hluo sip a nih. India mihai hi 1963-a Briitish hai an trìn hnunga sumdawngna tienga an hmun hung hluotu an nih. Mi thîk le theida an hlawa chu, Jomo Kenyatta kha a var a, a ram mihaiin sumdawng dan an la thiem hma chun hang hnot suok el kha thrain a hriet naw a, Kenyanisation policy chu thiem takin a zuipui lem a. Idi Amin thung chun mang a nei a, Asian mi po po hnot suok dinga hrilin a um a, a hnot suok a, a zingah dawr po po an rok zo a, thla thum khom an dai nawh.

Chuong chu thil um dan a ni leiin, Morarji Desai inpawlpui dinga hung 80% hi a mihai an nih. Nuom nuom indon thei a na, zalèn takin an inpawlpui a, journalist-hai an pawlpui angin zawna a’n don let ve nawh. A tawp tieng chun putar tieng tah, thing at le zor tienga sumdawng hausa Sardarji pakhat, Jagjit Singh an ti hi a hmol ringsanin a hung tho truong truong a. Ama chun, “Pu, Bombay Chief Minister i ni lai 1953 khan India rama ka hung inzin trumin i ofis-ah ka hung hmu che a. Khang lai ang tho khan i la tlangval a, kei hlak hi, i mi hmu ang hin, tar kawngkawi ka ni ta a. I tlangval zing bik theina thuruk mi hril thei i ti?” tiin a’n don a.

Inkhawma thrang po po chun a zun dawn thu a’n don ni dingin an ring seng a, maktiin an inen a, innui ring ngam si loin an innui tet tet a, a threnin lu an thin a, a threnin kuttin an khel a. Isun a zirtirhai kuoma, “Nangni laia mi pakhatin mi’n mantir a tih” a ti lai tak boruok, kum 1400 hnunga Leonardo da Vinci-in a ngaituonaa a hmu dan lim a ziek ‘The Last Supper’ ang khan, hieng lai tak ngirhmun hi zierk suok thiem inla chu, penting laia hmu nuomum pawl a tling ka ring. Keini lem chun lungrilin, “Prime Minister a suklungsen el awm de aw!” tiin kan lo inlaupui hman hiel a nih.

Sienkhom, kan inring naw tieng daiin chu zawna chu hieng hin a don: “Tu khom theida le hmelma ka nei naw a, tu khom mi theida le hmêlma um dingin ka ring naw a, ka hà a dam a, bu ka du zing a, imu inhnik takin ka in a, zing tieng inhma takin ka tho hlak” tiin a don daih!

High Commissioner ina zantieng dar 7-a bu kan fak chun Morarji Desai bul elah kan nu kha a thrung a. Keini rawi chun bu suong sa kan fak a, ama chun suong lo, a sela fak thei chi hrang hrang le thing le thei ra chi hrang hrang, a hring le a trawl, a thlenga vùm thûra an thur chu bu kan fak zo hmain a fak vong hman a, juice chi hrang hrang sawr le bawngnete no tung sei sip a dawn vong bok a. Kan nu Dari’n mak a ti taluo kha a bu fak ding ngaisak loin mit tla vâng vàngin a en a, voi iemani zat ka hei mita chu a hriet thei si naw leiin, Hmar trongin, “En zak i tih. I bu fak ding kha ngaituo rawh” ka ti hiel a nih. Trong hriet lo nei hi a châng chun a trangkai el; muolphona dingah a mi veng thei.

Kan thil fak lêt tamin a thil fâk khan taksa ta dinga thratna a pai rawn lem daih. Chuleiin, hrisel le hrât naw ziezang ding a lo ni nawh. Chun, room temperature-a sie thil dawn le fak hi taksa leh an intuo rem nghal leiin, a hrisel a nih. Ka ngaituo a, Adam le Evi ngirhmun khom kha enin, mihriem, sa tin, va tin le thilhring tinrêng, tuia chenghai chenin, suong hmin sa fa le ring dinga siem chu ei lo ni naw chieng khop el. Suong hmin sa fa ngai lo Morarji Desai hi kum 100 le ni 43 damin April 10, 1995 khan Mumbai-ah a thi.

Zan dar 9-a India pana vuong suok ding a ni leiin bu fâk khopin erpawtah kan va’n thla a. Darkar tam imu hmu ta lo, sunnithlaka buoi seng kan nia chu, ama kum 83 fe lai mek kha vuongna pana erpawta kan lawn chu a hnotin kan hnot a ni tak. Pa mak a nih.

(July 7, 2012 Delhi)

No comments :