Search


Mar 3, 2013

Khuo Rĕl Chawl


(Nature-given rest & recreation)

Khawl ropui
Mihriem taksa bung anga khawl ropui le thilthawthei lem hi ei hringhrietna thla kiin a hawl phak chinah chu a la um naw el thei. Taksa, lungril le thlarau nei kop a ninaa ei hmu thei taksa bung, mûr (cell) tlukledingawn tam tak inbeng muka siem ringot ropuina le makna khom hi hma ei sawn fet tah ei ti hnung khom hin a hmawr chauh ei la hmu suok phak khom a ni el thei. A Siemtu ‘angpuia siem’ tia Genesis-in a hril lem lem hi chu a umzie hril dingin ei hringhrietnan a la phâk naw hrim hrim niin kei chun ka hriet hlak. Pathien angna neia ei inhriet phâk chin seng dam hi (insui theina nei phâk china inngaihai bĕkin) hang insui inla, ei bobâng hle el thei. Pathien nina ni dinga ei hriet phak chinah ei intâng deuh seng ka ring. Thlaraua paw inthûk inti deuhai chun an thlarau chang trong hmangin an hril inthŭk lem met rawi mawh. Sienkhom, ei hrietna le ngaituona bănin a ban phak khĕlah thlarauin mi a pawl ngai kher awm nawh, Ei lungmawl dan le lungvar nei dan zirin, ei thu le hla hriet phak tah hai hmangin, mi a pawl lem hlak. Pathienin mihriem a siem ropuizie thlarau mita hmutu David-in, “mak tak le râpum taka siem” (Sam 139:14) a ti hmu fietu ei tam poh leh Siemtu ‘angpuia siem’ ei nina umzie hi ei la hung hriet chieng deu deu ding a nih.

Chuonga khawl ropui le mak chu ni sien khom, a derdĕpna tieng ei en nawk chun thazam, lunga inthoka a pam suok thisen fena ‘artery’ amanih, lungin a sukfai dinga thisen a lutna kaw zam ‘vein’ a ping chun ei thi nghal thei. Ngei naw zawng, thil inhuot zawng iemani tawk keka thuok insama thi el thei ei ni bok. San hrang hrang leia lungphu chawla thi thut thei ei nih. Mi hrât khawkheng khom a tramsawl chun thâ nei loin a zoi dĕr el. Chini vei khat bârin, tui hang dawn sien hung harin thâ nei nawk a ta, bu fŭn khat a fâk lem chun a tha pangngai hung put nawk a tih. A hratna kha chini vei khat amanih bu fŭn khata um niin hril inla, a ni chie si nawh. Ieng angin bu hnienghnâr fa sien khom, mit lâwnga hmu thei lo khawsik hrik chiterekin a man chun che thei loin khumah a bet el a nih.

Chuong chu a ni lai zingin, karate amanih kungfu thiem chun amaa hratna tha hrui um po po kha a kuttum bawra chauh fûn khawmin, kapathir anga changa siemin, trêklei thuo tam intieng khom kut ru tliek le hliem si loin a chum bong el a nih. Chu theina, mihriem sunga inphûm chu hmang thiem dingin kum tam trening neiin, taksa le lungril an sawizoi hlak. Chu hrâtna hlawm chu taksaa innghat a ni, an naw leh lungrila innghat? Taksa chu a hmangruo a ni a, theina hlawm tak ruok chu hmu thei lo, lungril ngaituonaa um, a ni nawk daih si a nih. Ei thaa hin hratna a um nawh ti ding ni inla, hrătna petu hmangruo, ei fak le dawna inthoka hratna siemtu ‘hlo’ hrang hrang, inchawi tawka inchokpola ei chawm zing chun, taksain a ngei sung po chu tha hrui a pêk zing thei. Amiruokchu, a lo hmangtu taksa bung hrang hrang laia pakhat khan a lo ngei ta naw chun hmang thei a ni ta naw nghal el a nih.

Hieng thil tlawmte entirna dinga ei zuk hrila inthok hin Pathienin mihriem a siem ropuizie le makzie a hmawr ei hmu thei luot thei ka ring. May 12, 1999 khan hi lai thu ka zuk tuihni metna thusep ‘Hringmi Rĕng Hi’ ti ka ziek a, hi thil dawnkhawl sap nuomhai chun tiem ngei dingin ka’n fui. Tuta ka tuihni tum ruok chu, chuong anga khawl ropui chu duot a ngaizie le ni sari peiah ni khat sung chu inchawltir trok trok dinga Siemtun thu a pĕk thu chu a nih. Sinai Constitution a pek khan “Ni ruk sung chu thokrimin i sin po po thawng i ta, 10 ni sarina ruok chu LALPA i Pathien chawlni a nih. Chu ni chun sin ieng khom i thaw ding a ni nawh, nangma le i naupa le naunu, i suoknu le suokpa, i ranhai le i ina chêng ram dang mihai khomin” (Ex.20:10) tiin a hril a nih.

Chawlni
Chawl Ni hung intran dan chu Juda sakhuoa inthok a nizie chu a chunga Baibul chang ei tar langah chieng taka ziek a ni a. Chu ni chu tu laia chawlkar (hapta) ni ei tiem dana Inrinni hi a nih. Judahai chun ‘Sabbath’ an tih. Hi ni hi chawlna ni dinga Pathienin a puongna san khom, ni ruk sungin a thilsiem a zo a, a ni sarinaah a chawl lei a nih. Sĕlpatokin, “An leh, Pathien chu mihriem ang bokin a sâwl ve thei a ni?” ti zawngin zawna siem inla, ngairuotnaa inthoka suok theulawzi tam tak suok thei a tih. Chuong laia pakhat ni thei ding chu, “Pathien chu sâwl thei lo e, sienkhom mihriem chu sâwl thei a nih ti a hriet a, a hmangai leiin kar khatah ni khat bĕk taksa le lungril chawl hadam a, indawnkhawlna le intuoitharna hun a pêk a nih” ti ni mei a tih. Sienkhom chu chu Baibulah ziek sa a ni nawh. Sabat chu Chawlni a ni leiin a hmang dan indik tak chu hmang loa inser top el a nih. Tu khom Sabat nia sin thaw chu sukhlum ngei ding a nih (Ex.31:15). Chawl hadamna ni ringot khom ni ta loin, an Pathien chun, “Ka Sabat hi in inser ding a nih. In Pathien, a sukthienghlimtu chêu chu ka ni ngeizie in hrietna dinga nangni le in thla la hung pei dinghai le keima inkâra inchikna a nih” (31:13) a ti bakah “kumkhaw thuthlungna” (31:16) a ni thu a hril bok a nih. Hi ni hin inah mei takngiel inkhûk khom phal a ni nawh (35:3).

Hun a hung fe pei a, Sabat inser dan thuah an hung khuongruol ta naw a. Chu chungthua Farisaihaiin Isu an inbicharpui chun, “Sabat hi mihriem ta dinga siem a na, mihriem hi Sabat ta dinga siem a ni nawh. Chuleiin, Mihriem Naupa hi Sabat chunga chen khom Lalpa a nih” (Mk. 2:27) tiin a hril tawl a nih. Isu khan Sabat inser lo dingin a zirtir naw a, Sabat ni khom ni sien thil thra thaw a thieng thu, suksiet nêka sukthrat, sukhlum nêka sukdam a thieng thu a tlanginsampui char char a nih. Ama hnung zuitu, a hnunga ‘Kristien’ hung intihai chun thina hnea a tho nawkna ni, chawlkar ni hmasa tak Thawtranni chu Sabat aiah Pathien Ni (Sunday) tiin an hung hmang tah lem a. Sul khat suok dang, Islam sakhuo zuitu Muslimhai chun ‘Zirtawpni’ (Friday) chu an Pungkhawmni (al-Jumu’ah) a ni a, Chawlni le Pathienni aia an hmang a nih.

Kristien sakhuoin a mi hung rŭn phăk hmâ khan ei pi le puhai chun thla hming chauh an nei a, chawlkar (hapta) an nei naw a, thla dêt le mang inkâr kha thla khat a ni top a, kum bi an thliekna khom lo an văt trana inthoka pâwl tlâk chen, thla 13 a nih. Ni suoka inthoka a tlâk chen chu sŭn a na, ni tlaka inthoka a suok chen zăn a na, ni khatah darkar 24 a um ti zawngin ni bi an thliek ngai nawh. Kristien sakhuo ei hung pom hnunga thil dang dang nêka vangneina ei dong chu chawlna hun kar khatah ni khat, Pathienni ei nei hi a nih. Chuong laia ringnawtuhai soisel tak chu, “Kâr tin ni khat in chawl pei chun, iengtin am fak hmung in ta? In ĕk lieka hring in tum a ni?” ti a nih. Kar tin ni khat chawl trok trok dinga Jehova thupêk kha kum 3300 vêl hnungah an hung hriet ve chauh a nih ti an hriet si nawh.

Hun a fe pei a, kâr khatah ni khat chauh ni ta loin, khawthlang ram, kristien ram, ram hmasawn lemhai chun mihriem nun hlutna chawisangin kâr khatah ni hni chawl, Inrinni le Pathienni an hung puong a. USA-a tran hmasa tak chu car siemtu hmingthang Henry Ford a na, kum 1926 khan a tran a, chu chu ruolênga lain America pumpuiah 1940 vel khan chu an hung thaw ve tah vong a nih. India sorkarpui khomin sin kan zom ve hlim chun Pathienni bakah Second Saturday chauh chawl a puong hlak a, sienkhom sawt riel loin Inrinni chawl khom an hung puong ve tah a nih. State sorkar threnkhat chun tu chen khom hin Inrinni chawl pum hlum hi an la thaw naw zing. Sienkhom, khawvelin hma a sawn pei ruolin ni danga mi a sang ruolin ni khata an thaw zo naw kha khawl hmangin mi pakhatin darkar khatin a thaw thei ta a, tharum hmanga sinthawtu nĕkin thiemna hmanga sinthawtu ei hung tam deu deu pei leiin, kar khatah Chawlni/Pathienni bakah ni thum chawl a, ni thum sin ei thaw hun a la tlung ding a nih. Chu chu Pathien kuota pek lêt li zet a ni ding a ni leiin, mihriemin thratpui nêkin ei sietpui lem el thei. Awlthawng hi mihriemin ei ngei nawh; Setanin a hmang hlawk thung.

Taksa hmang inrim taluo
Mihriem hi inrim taka sin thawa fak zong dinga Pathien trongsephur ei nih (Gen.3:17). Chuonga bawsietna leia trongsephur ei ni lai zingin, kâr khat sunga ni khat chawlna hun a puong chu a thriek chuong nawh. Hnuoia hin hausakna tinrêng a phŭm a, chu chu a thaw nasain a huot dok rawn a, a thaw tlawmin a huot dok tlawm a, a thaw naw chun ieng khom a huot dok nawh. Hi intlansieknaa hin Pathienin tu khom ditsak bik a nei nawh. Pathienin theina a pekna tieng kong seng hmang hlawk thiem thiem an hlawtling el a nih. Hnuoi inlettu chun tuk dinga bawngtuthlaw a hlâng zăt khan hlawtlingna lampui a hraw a; ieng khom thaw loa thrung inmûm el chun minit tinin hlawsamna lampui a hraw thung a nih. Chu chu khuorel thudik um sa a nih: a thaw rawnin chang rawn, a thaw tlawmin chang tlawm, a thaw nawin chang naw. Ei sinthaw ang peia hlaw le lawmman dong hi kumkhaw thudik ngîr zing chu a nih.

Chu chu a ni lai zingin chawl loa taksa le lungril hmang inrim taluo hi a Siemtu ditzawng a ni naw leiin, kar khatah ni khat chawl hadam dingin thupêk khauh tak el a puong a nih. Thil dang dang leiin, mani nuom thu lei amanih le nuom naw thu khom ni loin, taksa le lungril hi hmang inrim taluo um thei a nih. Thil a ‘taluo’ hrim hrim a thra a um nawh. Sehriet hrui chu pot făn thei chin a um a, a thei chin băk i pot făn tum chun intan el a nih. Bawngnene chu a tui a um sung chu săwr thei a ni a, a tui săwr kang hnung chun ieng angin zût la khom a trangkai nawh, bawngpui nene a na thlawn a, i săwrna kut kham thlawn bok a tih. Sawr nawk ding chun bawngnene tui a hung insiem nawk hun nghak a ngai.

Chuong ang bokin taksa le lungril sor le hmang thua khom a nih. A thei băk sor lui tuma ei hnaw chun a rizal a chău deu deu el. Laurence J. Peter le Raymond Hull lekhabu buotsai ‘The Peter Principle’ (1969) a khan hi thu hi an chai a, trongkam thar, ‘The Peter Principle’ ti le ‘Principle of level of incompetence’ ti dam hi a hung suok pha a nih. Hi le inzom hin lekhabu hrang hrang a suok a, ka hmu hnuhnung tak chu Hoover Institution le Graduate School of Business, Stanford University-a thok Edward P. Lazier ziek, ‘The Peter Principle: Promotions and Declining Productivity’ (2000) a nih. Hi hi ei thu chai lai leh inzom chie naw sien khom, tangka hmai hni ang an nina a um leiin ka zuk săm sa a nih.

Ei thupui takah lut tah inla. Taksa le lungril hi sawizoi le trêning pĕk pei chun a lêt tam taka sukhrât le hmang hlawk thei a ni lai zingin, a thei chin băk chen chena hmang tum chun a hun hmaa ongrop dĕr thei a nih. Thâ inthak èm éma sazuk pûta pu hlak, sienkhom sawt nâw tea inhmang châu dĕr an um a, chuong mihai hrilna trongkam ei ser chu ‘kulcho’ a nih. A hun hmaa chău let dêr amanih inhmang da dĕr tina a nih. A poimaw tak chu ‘chintawk’ hriet a nih. Pathien ramri khang chu kar tin ni khat chawl hadam a nih. Chu chu ngaisak loa ei inhmang rim talaw pha leh ei thipui naw leh ei nat pha hlak. Chu chu a nih a thupuia “Khuo rĕl chawl’ ti ka hmang san. A chawl pĕk hmasa ‘thipui’ ti hih ni loin, a chawl pĕk nuhnung lem ‘nat pha’ ti hi a nih ka chang thlang chuh. Ei chawl hadam tum naw khomin Khuonuin natna hmangin chawl hadamna hun a mi pek hlak thu a nih.

Khuo rĕl chawl
Kum 2012 sung khan inzin suok loa chik taka Baibul (Delhi Version) ennon ka tum laiin January 22-ah Churachandpur ka kai tung a ngai a, chu taka inthok chun Guwahati, Shillong, Haflong/Muoihoi, Hmarkhawlien le hmun dang dang sirin kan inzin kuol a, February thla tawpin Delhi tieng ka hung kir a. April 20 khan ka naupa David Keivom leh Aizawl-ah kan kai tung a, a BD thesis ziek ding le inzomin David Buhril thruoiin Sinlung Hills, Tipaimukh le Tuiruong dung suk le tungah, thlipui le ruopui vanawn hnuoiah, sawl taka inzinin, May 4-ah Hmarkhawliena inthokin Delhi kan hung lut nawk a. Sil-ong puma inzin ka ni băkah kan lam hrawhai kha manga khom hmu pal inlau-um deuh vong a ni leiin, kan hung tlung khan chu ka taksa bung tin hi a sil nawna a um nawh. ‘Sinlung Hills’ (1-8) ti artikul pariet zet ka ziek pha a, sawl a manhla tho.

June 1-a inthokin Baibul ennon tran a, December tawp hma ngeia zo dingin hma ka lak a. Chu chu hlen ding chun ni danga nisa suok ruol zing dar 7 vela ka tran chun thil thei lo hulhuol niin ka hriet leiin zing dar 5-a tran dingin thutlukna ka siem a. Delhi Thurawn-a ding kar tin artikul pakhat ziek bok ding chun ni khatah darkar nga bâk inna hun ding a um thei naw a ni tak.

Tran chu ka hang tran a, taksa châu le imu mi zim kara sinthaw chu a hnunga ka hang ennonin hmu hmaih ka lo hau bakah a kualiti a tla hnuoi nasa a, siem thrat ngai a tam a, a hlawk nawh.

Chuonga sin a fe tluong ding chauh leh Khawbung (S) ‘Hla Kungpui Muala’ Seminar-a khuollien dinga an mi hung fiel tlut tlut leiin October 15 khan Aizawl-ah ka vuong tung a, October 17-18 Khawbungah ka hmang a, Oct 19-ah lampui se trawngah Khawbunga inthokin Champhai chu thimbutin ka lût a. A tuk Oct 20-ah Aizawl ka pan a, inthimin David Buhril in Chaltlangah ka chuong lut a. Oct 23-ah Sakordaia HSA huoihot inkhawmah Sinlung Hills-a College indin dan ding hriltlangnaah thrang malamin, zan tieng ni tlak tawmin khaw chengker le hlun, in 50 khuo, Lal Remruata Varte-a pahai umna Khawdungsei-ah ka lût a. A khaw mi, thrahnem tawk tak chu Hmar Biela inthoka inpêm, Hmar hla sak chak ngawi ngawia kûr an ni a, Remruata nu Makthangi, June 28, 2012-a muol liem tah râl malama fe ka ni bok leh, sawl dawn loin, keiin khuong vawa hla thruoiin, zing dar 2 chen Independent Kohran Hla Bu-a mi ngot sakin kan lengkhawm a. A tûkah Aizawl tieng kir nawkin, ni khat ka cham a, Oct 26-ah Delhi ka chuong lut nawk a.

Lo thei loin December 9, 2012 khan Darchawi (Tripura) a Zofest-5 a khuolliena thrang dingin Agartala-ah ka vuong tung nawk a. Zofest (Dec 11 & 12) ka hmang zoin David Buhril hai innei champha voikhatna Dec 14, 2012 chu hmangpui dingin Darchawia inthokin Aizawl ka pan tung a. December 14-ah All India Radio-in Aizawl Club-a ‘Symposium on Mizo Poets (Rokunga & Zirsangzela Hnamte) an huoihotah ka thrang bok a A tûk Dec 15-a Beraw Tlang (keiin Luru Hmun ka ti hlak) a Sikpui Kutah ka thrang ve vuoi a. Delhi tieng ka hung kir nawk hnung kar khatah Kristmas leh kan innang nawk a. Chuleiin December thla tawp hmaa Baibul ennon zo chu thil thei lo hulhuol a ni tah.

January 2013 sung bĕka zo hman tumin ka pu nawk a, Thuthlung Hlui chen chu December tawp hmain ka en zo hman a. Kum thar charin Thuthlung Thar-ah ka pu nawk a, Gospels-4 ka zo hman charin Shillonga ka tarpu Trana Darngawn nuhmei Lalhlimpui a thi leiin a ruong nang hman dingin January 14 khan Shillong ka pan tung a, ka nang hman char a. Sŭn-zăn zoma buoia ni sawm sung ka thang hnungin January 22-ah Delhi ka hung chuong lut nawk a. Pu nawk char charin February 1, 2013 khan Baibul ennon chu a hmingin ka zo a. Sienkhom sawl tongkhong le imu zim puma ka thaw a ni leiin duthu a sam naw a, en thrat nawk vong a ngai.

Chuonga fe peiin February 10-a inthoka intranin hritlang-khawbŭrin ka hnuka inthoka mi hung man tranin, ni hni hnunga lem chu a mi let thal dĕr a. Ka damdawi fak leiin muhaiin ka um a, ka mang anga ka ngaia mi ka lo inbiekpui dam le ka lo titi dam kha a tak takin ka lo trong suok a, hla dam inring vuolin ka lo sak suok a. Mihriem thluoka damdawi thilthaw dan hrang hrang le conscious mind le sub-conscious mind ramri a suizom dan ding awm dam a mi’n ngaituotir a. Hun liem tah hnung thlir kirna hun le hun fe lai mĕkin hun la hung ding a kakhawk le nghong dan ding dawnkhawlna hun remchang a mi hongpek a. Theinghil thei lo dinga ei ngai hlakhai khom, vakam phaiphina hawrop lien phuora inziek, hun tui fawnin voi tam a hung liek hnunga a nuoi bo hlak ang el hin, hrietzingna khom hi hun tui fawnin lo nuoi bo thei takzet zie a min hriet chiengtir zuol a. Ka khum bulah, laptopa hla za tam tak ka siehai, abikin nun hlui hla, kan tleirawl laia kan khŭkpui le ui tol inlet tluka innâla kan hriet belhai ka hang ngaithlak nawk chun, a tam lem chu ka lo theinghil titi tah an ni a. Ka ngaithlak hlim chun ka hla hriet vei vuoi angin an inri a, ka hang ngaithlak non rawn po leh a hung chieng tuol tuol a, hriet zingna bawm kila thluokin a lo hnaw lut tah hai chu an hung tho nawk sung sung a. Mithiemhaiin hrietna bawma lut tah chu a bo naw a, a lăk suok nawk dan thiem chun lak suok nawk thei (retrievable) vong a ni thu an lo hril hi a lo indik ding a nih ti dam a min ngaituortir a.

Kâr hni chuong zet khawsik khom ni lo, lungril sukruok a, taksa hadam taka zâl a, kum tam ka ngaithlak hman ta lo miuzik hrang hrang ngaithla a, ngaituona thla zâra nuomna tieng tieng kil le kap fang a, lekhabu ka tiem nuom nuom bi lâwr a, nun kong dawnkhawlna hun remchang ka hang nei el hi ka hang ngaituo chîk chun, ka taksa ka hmang inrim taluo leia a ‘break’-na dinga khuorêl chawl mi pĕk a lo ni zing annawm ie!

(March 02, 2013, Delhi)

No comments :