Search


Aug 18, 2013

Zalenna Ni



Man is born free, and everywhere is in chains.
Jean-Jaques Rousseau,1712-1778
(The Social Contract)

August 15, 2013, Delhi, Thursday. Voisun hi India ramin British Kumpinu ramper a ninaa inthoka suoka mani kea ngir dinga a indangna ni, a ram sunga chenghai ta dinga zalenna ni champha voi 66-na chu a nih. Manipura British Political Agent nuhnung tak G.P.Stewart, ICS valin Imphalah zing dar 9-a British puonzar, Manipur chunga kum 56 zet zara lo um tah chu pot thla a, a thlaktu India puonzar (tri-colour flag) kei tunga a zar ni chu a nih. Stewart hi kum 1983-85 sunga New Zealand-a India palai sin ka thaw laiin bu fa dingin voi thum lai ka fiel a, a chengna khuo Nelson (South Island) ah zan khat riekin ka va sir tah nghe nghe a. Hieng lai bawr chanchin hi kan titi thruoitu tak a ni hlak a. A ruol hlui Captain Maharaj Kumar Priyabrata Singh (P.B. Singh), Manipur State-a Chief Minister hmasa tak chanchin ei hril lem chun a khawsawt a cho suok a, a mitthli a parol kuong hlak a nih.

India ramin 1947-a zalenna a hmu ni kha Ningani (August 14) zan ril dar 12 charh, August 15 Zirtawpni intran ding chie a ni leiin, kha zana India zalenna thu puongtu Jawaharlal Nehru chun, “At the stroke of the midnight hour, when the world sleeps, India will awake to life and freedom” a ti a nih. Zalenna puong hun dinga an ruot August 15 chu ni vâng thra lo (inauspicious day) ni dingin astrologers-haiin an ngai a. Chuong ang puithuna ring ve lo Pandit Nehru hlak chun an thu chuh barah a khon bok si nawh. August 14 chu Pakistan indangna ni dinga an lo ruot a ni ta bok si. Chu ni chun India indang hmasa sien, a rama inthoka Pakistan khoi thlak a, ram hrang indin chu a phal naw ding a ni bok si leiin, namen loin an buoi a. Chuleiin, zan dar 12 inrik charin, ni 14 amanih 15 amanih vang thra lo hnuoia um lo ve ve dinga ngaiin zalenna an lo puong a nih. Puithuna (superstition) hi a buoithlak. Hang namnul vong dingin a lo indik fuk chang a um hlak bok si!

An puong lai khan Pherzawl-ah kan um a, sienkhom hi ni poimaw hi hriet zingna dingin khawtlangin ieng khom a thaw naw ni mei a tih, kum riet mi ka ni taa chuh ieng khom hriet zui ka nei nawh. Khang lai kha Mizo Union an invet chilh lai a ni leiin Muolvenga Lalnghinglo Infimate-in hla ropui tak a phuok a, a thunona chun Nehru thu puong ei hrilh tah hi a thrang tlat chu tie!

Hung ta um khaih, thrangruol ei tiu,
Zalenna ding sin thaw peiin;
New Delhi-a Nehru dàrin,
“Hung suok ro, bawi tinreng,
Suok ta ro a tih”

tiin. ‘Nehru dar’ a ti hi suokna dar, zalenna dar, bawia intangnaa inthoka suokna dar, British Kumpinu opna hnuoia inthoka suokna dar, amain a’n kawktir tak lem chu Manipur Reng inlalnaa inthoka suoka, Zo hnathlakhai po intel khawm a, ‘Mizo Sorkar’ siemna dinga dar a nih. Hi hlaa hin khang hun laia thil tlung le la tlung dinga an beisei ram inchuk tham a um. India ramin zalenna a hmu ruola an hlim nui ri lunghnurnaa inchang laia mihai chu Hmarhai an nih. Tu chen hin chu chun hlim angin a la zui zing.

India zalenna nia sorkarin sorkarin lawmna chi hrang hrang kum tina a buotsai hlak hmang nuom loa bawikawt ngun tak chu India hmar saka cheng, abikin tlangmihai ei ni ring a um. Ei lungawi nawna le nuorna thusim puongna remchanga ei hmang tah khom a hoi. Sienkhom, tarmit thar buna ei inbi chieng thar a trûl tah khop el. British sorkarin an mi op de sunga ei hmasawn dan le India sorkar hnuoia ei hmasawn dan hang buk khi inla, chepa le vahrit buk tuo nek daiin inthlau mei a tih.

Eini rawi ngirhmun sui bingin, Zo hnathlakhai chengna khawvel hang bi inla. British sorkarin kum 56 pum hlum a mi op de sung khan hmasawnna sor tlak an mi maksanpek hril ding a vang khop el. Zawng neka changkang meta an kalchar le kristien sakhuo an hung put lut chu ei biek theina ding le an thaw dan ei lak lut theina tawk charin ziek le tiem an min chuktir a, anni hung cho phak khopa hre ding le thiem ding chun an mi dit der nawh. Sumdawng hnam an ni ang hrimin, hmasawnna thil an thaw tum hrim hrim chu a sengso ding le sum amanih hlawkna ieng amani an hmu let nawk ding hisap diema an thaw vong a nih. Chuonga thawin, India hausakna zengpui tlanin, kum tam an inchawm thau a, khawvel hmun hrang hranga ramper an zauh peihai khom kha India hausakna hmanga an lak tam tak a um.

Kha hma le tu chen khoma ei thiempuhaiin an mi lo inchuktir chu kol chi hnih an min buntir leia hung hmasawn ei ni thu a nih. Hrengkol pakhat chu thuneina le dan hmanga khauh taka tu khoma trit ti ngam lo dinga ro an mi rel khum kha a nih. Hrengkol pahnina chu sipai hratna hmanga ram an hung lak ruola ei lungril hnetu dinga misawnari an hung inluttir pei le Baibul hmanga ei lungril le thlarau ram hung hne a, sakhaw phêna an mingo kalchar an mi hung inbà le inbiektir kha a nih. Chu ruol chun, Pathien ang thawthanga anni ngaisang le inzana lungril bakah an rorelna le an sakhaw hung put lut huonga ei cheng leia ramsa ngirhmuna inthoka mihriema hung inthrang suok anga inngaina lungril eini-ah an tu nghet tlat a. Chu chun mingo taphot eini neka var lem le chunghnung bik dinga ngaina lungril indik lo a mi’n puttir a, chu bawia chun inzapuium takin ei intang thrup el a nih.

British sorkar opna hnuoia ei intang lai le a hnung iemani chen khomin kristien sikul le damdawi in chu thra bik dinga ngaina a um. Thil ei sui chieng ruok chun, ei lekhathiem hmasa le sorkara sin insang chelhai khom India zalen hnunga suok vong an nih. Hun a hung fe pei a, kristien sikul le damdawi in tieng an chau tiel tiel a, secular tieng indin le enkol sikul le damdawi in an hung insang tuol tuol a. Kristien pawl hrang hrangin an enkol a ni leia thra bik dinga kha hmaa ngaina kha a letling hlauh a hung ni tah. Hi hi kristien sakhuo hlawtlingna le hlawsamna inkhina a ni chun kristien sakhuoin hnung a son takzet ning a tih. Chuleiin, kristien ei ni lei ringota hmasawn ta duok anga ei ngaina bawia inthoka ei suok dok a ngai. Sakhaw bawia intang, mawlna chu sakhaw mi thra nina anga ngai, rethei chu Pathien hnaina le thlarau mi nina anga ngai bok ei tam. Theulawzi indik lo khukpui, mani le mani inhlem kawtlok mei mei ei nih ti ei hriet suok hma chun hmasawnna le zalenna ramah lut ngai nawng ei tih. Kum za chuong kristien ni rikngot hi ei intangna ripa inthoka suok ei tum si naw chun ieng tina khom a ni naw a, kum sangkhat intang inla khom umzie nei chuong bok naw nih.

Mani inenkolna hnuoia kum 66 lo suo tah India ram khomin hrisel taka hma a sawn pei ding chun nasa taka inbi chieng a, nuomin nuom naw sien, kawrapson khuopnaa inthoka a’n tal suok a trul makmaw. Mihriem tlukledingawn (tda) 1.2 umnaa hin 50% neka tam chu kum 20 le a hnuoi tienga mi an ni a, eini lai khom chu ang deuthaw chu a ni ring a um. Hienghai hi zalenna rama thruoi lut ding chun thruoitu var, huoisen, hmathlir nei, hmasawnna lampui daltu taphot thiem taka thriek a, thrangtharhai tha le thiemna a hlawk thei ang tawpa sor trangkai thiem ei mamaw. Hmasawnna daltu thriek lo thei lo laia a pikhawi chu kawrapson a nih. Chu chu mipui roinrelna dan (democratic process) hmanga ei inthiel fai thei chun thil thra tawp ning a ta, sienkhom inthlanga huoisar pawl le challanghai lai mi suol, tawrot, tuolthata intum, case rik tak hli zing, pathiena sum le thilthawtheina be pawl an pung deu deu nia a’n langna rama hin, French Revolution lai le a hnunga hmun hrang hranga inthlakthlengna lampui daltuhai an inthiel fai dan ei en chun, thisen a la ko suok rawn hmel khop el. Thisen suok loin nau a pieng thei bok si nawh.

Khawvelah inthlakthlengna mamaw lo tu khom an um nawh. Ieng anga thaw thrahai khom, iemani chen hnunga ngaia neina (complacency) an hung nei chara inthokin, an hriet hman hmain, mi hnung an hnot tran nghal el a nih. Mi hnung hnot pei ta loa kulchohai ta ding lem chun khawvela hin dam khawsuokna thu tiem a um nawh. Kristien ni lei ringota hmasawn ding le changkang dinga inngaina dam hi suol thilthaw a ni thei leiin bansan ei tiu. Tu lai khawvel, abikin Asia rama lem chu, ram hmasawn hrata hrilhai hi kristien ram lo deuh vong an nih. Pawlitiks le sakhuona khawvelah ieng anga zalenin in ngai inla khom, fak le dawn tienga mani intodel ei ni si naw chun umzie bo zalenna a nih.

(August 15, 2013 Delhi).

No comments :