Search


May 17, 2014

Nuhmei Thra


Nuhmei thra le inzaum hi,
Thil hmu harsa tak a na,
Lunghlu sen nêk daiin a hlu lem.

(Thuvarhai 31:10)

May 11, 2014 Pathienni kha Mother’s Day a ni a, Hmar Christian Fellowship, Delhi thralaihaiin chawibiek inkhawma hung nupui po chawimawina thusam le thilpek an inhlăn a. Trantu Juliet B. Khawbungin Thuvarhai 31:10-12 & 30 a tiem a, thuhriltu Rev. L. Roding Pulamte-in inkhawma hung po po, nupui ti lo po kha thu a mi’n samtir a, aman “Nupuihai” tiin a hang insam a, mipuiin “Kan hmangai cheu” tiin kan insam a. Isun Peter kuoma zawna voi thum zet an don non ang khan, voi thum zet kan insam non a nih. A mal sengin pasalhai khan mi nuhmei kuomah “Ka hmangai che” va ti ringot inla chu, ieng tin am ngai a ti aw? Ei beisei a sawn el thei. Peter sitailin, “Ka ngaina che” ti inla chu a fûk lem met el di’m? Chu neka fûk lem dinga ka ngai chu, “Ka ngaihlu che” ti a nih. Thumal inang char khom hin a hmun le hma le ei hmang dan zirin umzie le kawk tum tum a nei thei dan inentirna dinga ei zuk pot fân met a nih.

Mother’s Day
Ei thil chai ding hi Women’s Day ni loin Mother’s Day a nih. International Women’s Day chu 1909 khan USA-ah an hmang tran a, kum 1975 khan UNO-in a hmang tran a, ram iemani zatin March 8 hi kum tin chawlin an inser a. Mother’s Day ruok chu Grafton (West Virginia, US) mi Anna Jarvis-in a nu Reeves Jarvis hriet zingna dinga kum 1905-a May thla Pathienni voi hnina a lo inser tran chu a ram puma nuhai chawimawina nia hmang dingin a nor hlawtling a, kum 1908 khan an hmang tran a, kum 1914 khan President Woodrow Wilson chun hi ni hin nu inzaumzie puongna dingin American puonzar (flag) zar dingin thupek a’n suo a. Sawt naw te hnungah khawvel hmun hrang hrangah an hung hmang ve pei a, an hmang ni ruok chu a’n ang vong nawh. Arab ramhai chun March 21-ah an hmang. USA-a hi ni hi an hmang hmasakna tak, Grayton-a Andrews Methodist Episcopal Church chu May 15, 1962 khan International Mother’s Day Shrine-ah an puong a, a ram sorkarin National Historic Landmark-ah October 5, 1992 khan a puong bok a nih.

Thil dangdai tak pakhat chu, hi ni hi mani nuhai chit chawimawina ni dinga duong a ni leiin Saptronga an ziek dan khom hi plural possessive form-a Mothers’ Day (Nuhai Ni) tia grammar dan zuia ziek loin, singular possessive form-in Mother’s Day (Nu Ni) tiin an ziek ngat a, chuong ang chun sorkar thusuoka khom an hmang zui tah pei a nih. Sienkhom, kum sawt naw teah Mother’s Day hi kristmas le ni poimaw dang ang boka sumdawngna hmangruo pakhatah an hung hmang suol leiin a trantu Anna Jarvis chun suktawp tumin nasa takin a bei a, khawtlanga buoina siemtu-a ngaiin man hiel a tawk pha a. Pathienin mihriem a lo siem leia poi a ti thu a hril ang el khan (Gen 6:5-7), Anna Jarvis khomin hi ni hi inser dinga a lo nor suok chu poi a tizie a hril a, sienkhom a khap thei ta bok si nawh. Hieng anga ni inser hi thaw ta laklaw chun sukbo el thei a ni nawh. Isu piengna ni khom hi hriet chieng a ni nawa chu phuok fawma ni an mi lo inserpui kha taktaka belin ei inser tlut tlut a, suktawp tum rok inla, kristien khawvelin an sakhuo sukbuongbar tumnaa ngaiin tin le ha leh thrang an ta, dodal an ta, chu leia hringna chân an lo um chun martar changah ngai an tih. Isu ring ve lo, sumdawnghai hlei hlei hi suktawp lo dinga nortu an ni ring a um.

Woman, Wife, Mother
Minu, nuhmei, nu amanih, nuhmei, nuthai, nu tiin amanih hril inla chu a thrè thrawp inhoi deu ding a ni laiin, Hmar trong pangngai chun nuhmei (woman), nuhmei (wife) le nu (mother) ei ti a, Mizo-Lusei chun hmeichhia, nupui, nu an ti thung. Nuhmei chu pasal a neiin ‘mo’ a hung ni a, nau a nei pha ‘nu’ a hung ni a, nupui ninaah a chuong lut ta pei a nih. Pasal nei zing loa a lêng nawk chun ‘nuthlawi’ a hung ni a, pasal a nei nawk charin a thlawina chu a bo a, chu ‘nuhmei’ (woman) chu mi ‘nuhmei’ (wive) a hung nih. ‘Nuhmei’ ti thumal hi lam dan inang chie ni si, woman le wive ti kawka ei hmang hi Hmar trong sukkhikhawktu laia pakhat a nih. Hla trongin nuhmei (wive) chu ‘thâi’ ti a ni a, a pasal thi hnunga amaa in hluoa a khawsa chun ‘hmeithai’ a hung ni a, pasal dang a nei charin ‘hmeithai’ a nina boin mi ‘nuhmei’ a hung ni nawk a. Hla thu ni loah, mi pakhatin nuhmei pakhat neka tam lo nei ta sien, a hmasa tak chu ‘thaipui’ ti a na, a danghai po chu ‘thaikêm’ amanih ‘hmei’ (concubine) ei tih. Chuleiin, ‘wive’ tinaa ‘nuhmei’ ti nek hin ‘nuthai’ (nu+thai) ti hmang inla chu a fûk lem el thei. A ‘thai’ thuneina hnuoia kûn le bawi anga a hmang pa chu ‘thaibawi’ ei tih.

Nu nina ngirhmun
Ei thupui tak chu, nuhmei hi nu nina ngirhmun hnè tak, zo tak, fel tak le inzaum taka phur suok zo mi hmu ding an vangzie thu, Thuvarhai 31:10-31 a Lal Lemuel kuoma a nu thurosie maksan chu a nih. Lal Lemuel chu tu am a nih ti hriet a ni nawh. Lal Solomon hming lem le thuvar a hril sawng hi a kuoma a nu Bathseba thurosie ni dinga ring a ni laiin, mi threnkhat chun Lal Lemuel hi Arab lal pakhat ni dingin an ring. Roman Catholic-hai hmang The New Jerusalem Bible (NJB 1990) le The New English Bible (1974) a chu a thu hongnaah ‘The sayings of King Lemuel king of Massa’ ti an ziek. Ieng leia mi dangin ‘Massa-a lal’ a ni thu hi an ziek ve naw am a na ti ruok chu hieng tieng thil suituhai buoipui dingin maksan inla.

Thuvarhai 31:1-9 chen hi lal nungchang dinga a nu-in a dit dan a hrilhai chu a nih. A nu hril ni bok dinga pom chang 10-31 a hin lal khawsak dan ding hril ta loin a ki a thlak dai a, nuhmei fel le inzaum nungchang nia a ngai le chuong ang mi chu hmu zo a harsatzie thuin a khâr a. Baibul kan inlet laiin hi bung thupuia sie ding chungchangah ka buoi hle a. A san chu Saptronga inlet hrang hrangah ‘The words of King Lemuel’ amanih ‘Sayings of King Lemuel’ ti a ni a, sienkhom Lal Lemuel nu thukhawchang a ni bok si. New Revised Standard Version (NRSV-2008) a chun indik lemin ‘The teaching of King Lemuel’s mother’ tiin an sie a, ‘teachings’ ti loa ‘teaching’ ti chauh singular form an hmang san khom hi ngaituo fe tham a ni ka ring. Hieng neu neu hi Baibul inlet sina ngaituo chîk ngai le inlet sukhautaktu laia pakhat a nih.

Ei hril tah ang khan ei thu chai ding chu nuhmeia nei ding pasalin a zong changa a nei nuomna san, ‘si’ tam- a fel si, a zaidam si, a taima si, a ngilnei si, a ngo si, a hmel a thra si le a dang dang- a sie tlar anga chang 11-31 sunga ‘si’ tam kol nuhmei a hril chu hmu a harsatzie thu a nih. Hi chang 10-31 hi ‘acrostic poem’ an ti a, Hebrai trong hawrop 22 indota rem suka inthoka thu, umzie neia phuok suok a nih. Sam-ah hieng anga rem hla hi iemani zat a um. Ka hla phuok ‘A hung suok sorthlapui thangvanah’ ti khom kha ‘acrostic poem’ a nih.

Ei thu thlir lai hriltu hi Lemuel nu a lo ni khomin, a thil hrilhai ‘acrostic poem’ a siem remtu chu Lemuel a ni lem ngei ring a um. Thuhriltu 7: 27-28 a Solomonin,

Thil niphung hmu suok ding chun,
Sîr tina en chieng a thra hlak;
Ka hmu hmâ khat ka zong a,
Pasal sangkhat lai mi ngîl,
Pakhat vêl chu ka hmu a,
Nuhmei lai chu ka hmu nawh (DV)

a ti top el kha ei zuk suidon chun 31:10-a nuhmei fel le thra hmu a harsat thu zieka um hi Solomon nu Bathseba thu vuok thlak nek hmanin nuhmei (wives) le hmei (concubines) a sanga intung Solomon-in a tonhriet a zep sa ni lem sien a awm khop el. Hi hmaa a hril lem lem hi chu a ru inlanga Good News Bible-a an inlet anga “I found something more bitter than death-woman..” tia hang inlet ve phong ding chun pang a trim uoi uoi a, BSI le BFW sut ei Baibula an inlet anga kawk bo dêra inlet ve tak nuom a um el a nih. A pai inhoi lem met dingin hieng hin ka hlu lut a:

Thina nêka kha lem ka hmu chu,
Tokdara thrang nuhmei a nih.
A lungril chu châng le lĕn ang a na,
A kut chu thirkol ang a nih;
Pathien suklawmtu chun pumpel a ta,
Mi suol ruok chu man bet a tih (7:26).

Nuhmei am Nu?
Chang 10-31 thupuia hin NRSV chun ‘Ode to a capable wife’ tiin; NIV chun ‘Epilogue: the wife of noble character’ tiin; ESV chun ‘The woman who fears the Lord’ tiin; NJB chun ‘The perfect housewife’ tiin; TEV (Good News) chun ‘The capable wife’ tiin an sie a. Hi hi entirna dinga ei zuk tar langna san chu Saptronga inlettuhai khom ‘woman’ ti hmang pawl le ‘wife’ ti hmang pawl an um a; thu lai zong ni awm New Jerusalem Bible chun ‘housewife’ a hmang a, sienkhom tu lai thilah ‘housewife’ tia inko nuom lo, ‘partner’ ti zawnga inko thlang lem dam an hung suok tah pei leiin, ieng trongkam tak am hmang ding thuah ngai dan le dit dan a khuongruol vong thei nawh. Ei thu bi lai hriltuin a hril tak chu ‘nuhmei’ (woman) ditum le fel ni loin ‘nuthai’ (wife), insung enkoltu nu (housewife) ditum le fel nungchang ni dinga a duthusam a nih.

A tranna chang 10-a zawna anga mi tam tak inlet hi zawna (question) ni loin thudik puongna (statement) amanih thluoina (comment) lem a ni le ni naw hi seminar neia chai fe tham a nih. Hmar tronga Baibula chun “Nuhmei ringum chu tuin am hmu thei a ta?” (BSI), “Nuhmei thratak chu tuin am hmu thei a ta? (BSI-Muolhoi), “Nuhmei thra ringum chu tûn am hmu thei a ta?” (BFW) tiin an sie a. Chuong ang mi chu nuhmei tu khom hmu ding an um naw thu, thu tawp hrilna trongkam a hoi khop el. Tirko Paulan Timothe kuoma upaa thlang tlaka a ngai thua mihriem tlin mei mei ruol lo kualifikeson a phut ang deuh khan, Lal Lemuel nuin nuhmei thra le fel kualifikeson dinga a ngai, a naupa kuoma a hril chu khawvelah hmu zo ruol a ni nawzie a naupan a hriet leia a thu hongnaah tlipna thu hi a sie khom a ni el thei. Khang khopa Pathienin varna chungchuong a pek bik Solomon-in hieng lawma nuhmei a hang sop el hi chuh, hnam dang mi pathien, milim chen khom inbiektir ve khopa thruoi kawitu an nih ti a hriet chieng lei khom a ni el thei. Delhi Version-a ruok chu, “Nuhmei thra le ringum hi, Thil hmu harsa tak a nih” tiin kan sie thung a nih. Tlin zo ruol loa ngai kohran upa khom ni inhawk tam tak an um ang hrima kohran tinin upa ei nei fer fur ang hin, nuhmei thraa inngai le pasalin thraa an ngaihaiin khawvel an dap suok el tho chu a ni hi tie!

Ieng ang nuhmei am ti hril fiena trongkam ‘adjective’ hmang thuah Saptronga inlettuhai khom an khuongruol naw a, theulawzi zawnga lak lem chun an trongkam hmanga inthokin theulawzi tam tak a suok thei a nih. Delhi Version-ah “Nuhmei thra le inzaum” tia kan sie laiin, BSI chun “Nuhmei ringum” tiin; BSI (Muolhoi) chun “Nuhmei thatak” tiin; BFW chun “Nuhmei thra ringum” tiin an sie a. Saptronga inlettuhai khom an khuongruol nawh. KJV, NLT, ERV le WBT chun ‘virtuous woman’ an ti a; ESV le NASB chun ‘excellent wife’ an ti a; HCSB, ISV, NRSV, TEV hai chun ‘capable wife’ an ta; inlet hrang hrangah deligent woman, valiant woman, worthy woman, wife of noble character, wife with a strong character, woman of worth le a dang dang an hmang. Hieng trongkam hrang hrang an hmanghai lai hin a ieng khom fûn kim a um naw a, ‘excellent wife’ ti hin a kawk hnai tak el thei.

Nu changtlung ni dinga ‘si’ hrang hrang a hrilhai laia pakhat chu sumdawng thiem a ni tlat el! Sumdawng tienga nuhmei ruol an inlap rak rak hi, threnkhatin hril sap kainaah ngai hai sien khom, Thuvara nu thra le fel nina kualiti a hril laia pakhat, insung, khawtlang, ram le hnam hmasawnna le changkangna dinga hmangruo poimaw a hril chu nei ve dinga thrang nasa taka la an ni lem a lo ni zing. Delhi tlanga sorkar thoktu nuhmeihai lem hi chuh a a tu el khom hieng tienga enton tlak deuh vong an niin ka hriet. Mani umhmuna insung relbawl le rongbawl sin thaw zing puma sumdawng tienga thrahnemngai an ni leiin, insung mamaw phuhrûktu le keidingtu an ni bakah kohran ban poimaw an nih. Chu chu an pasalhai hlaw le inphu baka insung burip an indin theina san thuruk chu a nih. Ka leng le hmu phakna chinah insung tlabal ka la hmu nawh. In sung inhnok met a um palh chun sumdawngna thuomhnaw an hau lei a ni pei.

Ka ngai dan chun, nuthai thra le fel kualifikeson a hril po po nei kim hi mi lo um tah khiet sien, nuhmeia nei tlâk hrim a ni ka ring nawh. Sun le zan sinthawa buoi a ni leiin a pasal enkolna dingin hun nei teu naw nih. A hriltunu hi Solomon nu Bathseba lo ni sien, râl doa a pasal a thang hmang kara mi pahai lo kopa, nau khom pai hiel le a uiret leia a pasal Uria khomin a hringna a chăn pha hiel nu kha a ni a, a khawsak dana inthok chun enton ding tam bek kher naw nih. Mihriemin duthu ei sam hin ei ni phak lo thil, ni ei nuom thu ei insam rop angin, Bathseba khomin nuhmei thra ni dinga a duthusam, ama nun le tak ram leh inzom lo, nungchang thra le mawi le dituma a ngai, a naupa kuoma a lo inzawt hlak chu a ni el thei. Lal Davida nuhmeihai lai chu Abigail tluka nu var le mi biengbiek thiem an umin ka hriet nawh. Baibul thu hrilfietu threnkhat chun nuhmei fel le thra chungchuong nungchang dinga a hril hi Isu Krista ‘mo’ huol kohran (church) nungchang le khawsak dan ding a hrilnaah an bel thung. Hi hi a literechar neitu tak Judahai thukhawchang ni loin, pot făn thukhawchâng a ni lem hmel khop el. Commentary tam tak hi an thlirna tukvera inthoka an ngaituona inleng vel an pot făn rak a tam a, tukver danga thlira thu him lo a um hlak a, fimkhur a ngai. Theology inchukhaiin an suongtolol deu tak Matthew Henry’s Commentary khom hi chu thila chun a fihlim bik nawh.

A ieng ieng khom chu ni sien, mani nuhmeihai sengah hieng kualifikeson a hrilhai hi bel inla, mark ieng zat am ei pek nuom tawl ding ti chuh mimal thu tlukna sengah sie inla, a him tak ka ring. Chu chu a ni lai zingin, hieng kualikeson po po hi mani nuhmeiin nei kim dinga beisei pasal chu pa vangduoi tak ning a tih. Lungawi le lungawi nawna, hlim le hlim naw inkar hi ei beisei le tak ram inkar hlat le tawiin a phur vong a nih. Paula ruok chun Efesi mihai kuoma a lekhathonah, “Ei Lalpa Isu Krista hmingin ieng lai khomin iengkimah Pa Pathien kuomah lawmthu hril rop ro” (5:20) a ti tlat leiin kualifikeson nei rawn le rawn lo koltu tu khomin Thuvarhai 18:22 a “Nuhmeia nei ding zong hmutu chu thil thra hmu a na, Lalpa ditsakna a dong hlak” ti kha innghatnaah hmanga a tu el khom kuoltu taphot chun lawmthu hril ding ei nih. Ei thuvar khoma, “Nuhmei le bahra chu a’n zămna ngul zir a nih” ti a ni khah. Mi huon hring bik dinga ngaia inhnar nekin mi inhnar ding khopa mani huon seng duot le enkol hring hi a poimaw tak.

(Delhi, May 17, 2014)

###

No comments :