you can only connect them looking backwards.
- Steve Jobs
HSA le hin khawvel histawri-a mellung poimaw, Indopui Pahnina intran kum 1939 khan kan pieng a, keima neka thla thuma naupang lem a nih. Hi kum boka Pherzawl (Muolvenga) pieng ka tupa Dr. Lal Dena chu kum bula pieng a ni leiin HSA neka thla kuoa chal chang lem a nih. Ama hi Zo hnathlakhai laia Manipur University-a professor le Head of Department ni hmasa tak a nih. Kei ngei khom hi Manipura pieng le seilien laia Indian Foreign Service (IFS) lut hmasa tak ka ni ve phak tlat chu tie! Chu chun ei ram le hnam naupangzie le hmasawnna kotsuo ei paw ve phaka inthoka thrang khat sung chauh khomin ei pi le puhai mangphan phak loa insang muol tam ei chawm hlĕn theizie sel ruol loin a mi hril.
A tlungna dinga kawitan um sun chu thiemna kawitan a nih. Pherzawl ka suoksana inthoka kum 12-ah T.Khuma’n,
Pi le puhaiin lasi khuovang
Lungmawla an saina ram lo nih;
Thrangtharhan khuovang lasi nekin,
Korvaipui dar ang kan sai NEW DELHI (Thlazing-1950)
a lo ti chuh zuonin, tu chena umhmun nghet ka khuorna khawpui a ni hman der tah. Mihriem hmasawnna kal pangngaia lawna hraw ding chun a tlungna dingin kum sang tam a ngai. Arnold J.Toynbee lekhabu A Study of History (12 Volumes) a chun civilization 21 zet liem hmang tah le 5 chu la fe zing niin a hril a, chu chun kum sang tam tak a hluo a nih. Tuta ei chuongna Computer Age hi kum sang tam tak sunga hrietna le thiemna insersuon peiin a hung hring suok a nih. Chu chu sawt naw te sunga paw theina kawitan um sun chu thiemna kawitan a nih. Chu kawitan chu hraw-in, kum sawmthum sungin ka nauhai leh kan theina zawng sengah khawvel dâpin kan inzar darh hman a nih.
Eini laia chu kawitan hrawtu mi tam tak nun sertu poimaw laia pakhat chu HSA hi a ni ka ring. HSA thilthawnaa taima taka a kûl a tâia inhmanghai hi ei hnam nuna ei hlut tak le ngaisang tak tlawmngaina nun a tak ngeia kengkawtu an nih. Kong danga hril chun, HSA hi thralaihai ta dinga zawlbuk poimaw, an nina (aidentiti) siemtu, ram le hnam tranna le hmangaina lungril tu nghettu le tlawmngaina nun zirtirtu chu a nih. Thirsuin pumbukah hmangruo a ser angin, HSA thilthawna kong hrang hranga inhmanghai chun an inhmangna kong sengah thruoitu (leadership) hmang tlak ni dingin ni tinin an inser tung pei a nih. Ei khawtlanga thruoitu nina poimaw kong hrang hranga cheltuhai hi HSA pŭma ser le incher sa deuh vong an ni ka ring. Khawtlang hmelhmang (secular credential) put organisation a ni leiin sakhaw pawl angin a kholbing naw a, a huop zau a, ei thu le hla thra le inlârhai khom hi HSA inkhawmpui nikhuoa a maichama a baptis sa vong an ni ka ring. Chuong thil le inzoma ka tonhriet a poimaw zuol chauh hung phor lang ka tum a nih.
Piengpui HSA
Kum inruola pieng taná chu, sikul kaia ramtrang ka ni bok leh, HSA thilthawna taphotah a kûl a tâia thrahnemngai taka thrang ve hlak ka ni a. HSA rim ka hriet hmasakna tak ni dinga ka ring chu 1950 bawr vela Pherzawla Assembly an nei trum kha a nih. NC Hills aiawin Jamchong Nampui khom a hung thrang trum kha a ni a. Ama hi kum 1955-a IAS tling, India ram puma Scheduled Tribes hai laia IAS tling hmasa tak a nih. Kan pansak lal tuolzawla an inkhawma Hmar trong danglam hreta Jamchong thu hril lai dam kha ka mitthla le naah a la cham zing leiin, kum sawmhni vel hnunga Delhi-a kan um tlangin ama a ni ngei le ngei naw ka’n don chieng a, a hung ngei thu a mi hril. Khang hun lai khan infepawna lampui a thrat naw leiin mani khaw ramri bak kha taksa le ngaituonain a kân ngai naw a, State danga cheng unauhai khom ei hmu inkhat hle a, ei hmu thei hun um sun chu HSA inkhawmpui le kohran inkhawmpui a ni el. Kohran inkhawmpuia chu a kotu kohran pawl bing hmel chauh ei hmu a; HSA inkhawmpuia ruok chu Hmar hnathlak hnam hrang hrang, kil le kapa chenghai ei hmu thung a nih. Chu chun HSA hi Hmar hnathlakhai suikhawmtu a nizie a sukchieng hle.
Rengkai HSA Assembly (1957)
HSA General Assembly-a ka thrang hmasakna tak chu 1957 Rengkaia inkhawmpui kha a nih. State hrang hranga cheng palai, abikin Shillong le Gauhati-a lekha inchuk an hung rawn trum tak a ni leiin, inkhawmpui an sukphuisui hle. Airawching leh kan innang a, khuo a por hlea chu thu le hla a tla thra leiin a khaw por khom kan hriet fûk lĕm nawh. A hnung chen khoma hriet hlaw inkhawmpui a ni hrim a nih. Hla phuok tienga sirbi ka rem tranna a ni leiin ka ta dingin a hlu zuol.
Keini ruolcham inpawl khawm hlak, C.S. Row Riengsete (Ropui), Hossan, Lalhimlien, Ruoltinkhum, Siema, Dongzakai, Vungthang hai khan le kan hotupa J.C. Chongkhawlien rawiin ‘Jocund Company’ ti kan indin a. A hming hi Wordsworth hla phuok ‘The Daffodils’ a inthoka ka lak, kan pawl hminga kan hmang a nih. Edwin Pearce Christy hla phuok nia hril ‘Goodnight ladies... We’re going to leave you now’ ti le thunona ‘Merrily we roll along... o’er the dark blue sea’ ti keikop thluk hmangin inkhawmpuia hunghai hming lak khawm hlain ka phuok a, chu chu hla dang ka phuok leh kan sak a, kan hlimpui tlang khop el.
Hi kum hi Matric ekzama ka tlol kum, inzak le hmaimawka khawvel ka pal lai, mani indapnaa fienriel hun ka hmang rawn kum a ni a. Hla iemani zat ka phuok tran a. Hieng lai hin puipungkhawm nikhuoa sak chi hnam hla, T.Khuma le Thattinlien Sungte phuok pali panga vel ti naw chu tlang hla ei la nei naw a, chu baksamna chu phuhruk dingin ka hla phuokhai chu puipungkhawmnaah Jocund Company-in kan sak hlak a. Cultural Revolution tran dinga hma kan nor hlim lai a na, Jocund Company hi hmathe le sulsutua kan hmang a nih. Chun, ka novel hmasa tak, Sangi & Thangsiem ti hming put chu ka ziek bok a. Hi hi a kawpi an mi sukhmangpek leiin, 1962 khan ka la hriet thei chin drama ruongama ziekin HSA Inkhawmpuiah kan inchang a, chu chu HSA inkhawmpuia drama inchangna hmasa tak a nih. A hnungah a chanchin kimchang lemin la hril ei tih.
Ka hriet suol naw chun, hi inkhawmpui trumtriek, Thawtranni chun Social Work kan nei a, Rengkai Road/Nehru Marg-a Hmar Cultural Society (HCS) le HSA Plot-ah Hall bawlna ding bulthrut (foundation) kan rem a. Hi hmuna hin a hnung daiin Library-cum-Cultural Hall ding HCS chun a hung bawl zom tah pei a nih. Hieng lai plot po po hi a tir chun HCS ta vong a ni a, thruoituhaiin lungril lien tak puta HSA an khoi a nih. A hnungin inhriet thiem nawna a suok vang vang niin an hril ka hriet a, a poi khop el. HCS Chairman ka ninaa inthoka ka suok trumin buoina la hung suok thei dinga ka hriet leiin HCS le HSA inkara inremna lekha ziek ding ka draft chu ka maksan a, a thuphunga thruoituhai ve ve-in an pom sa a ni a, sienkhom bawzui loin an um a, ka draft maksan khom chu an sukhmang a, a poi khop el.
Sielmat HSA General Assembly (1962)
D.M.College-a ka kai sung 1959-63 chen khan HSA-a Culture & Information Secretary sin kha ka chel ngar ngar niin ka hriet. Kum 1961 inkhawmpuiin HSA Emblem le Puonzar (Flag) a la um naw leiin, chu chu 1962 inkhawmpuia hmang hman dinga hung dizain dingin an mi dande a. A motto (thuvon/thupui) le ruongam ding ieng khom hril tlangna a um naw a, ka kuta an sie top el a nih. Mawphurna rik le insang tak a ni leiin thla thum sung khawvela pawl hrang hrang thaw dan ka hmu thei taphot chu ka khon khawm a. Chu chanchin chu June, 2008 khan artikul ‘HSA Emblem’ ti-ah hieng hin ka ziek a:
“Thaw dinga ka chunga mawphurna innghat a ni tah si, mi hang rawn ding ka hriet bok si naw leiin kan college laibrari-ah khawvel hmun dang danga mi thaw dan ka hmu thei ang ang le Manipura tlangmi hnam dang dang magazine insuoa an emblem hmanghai chu ka dap khawm a. Dit dan chieng tak ka nei a. A hmasa taka thrang ngei ngei ding le a laili tak hluotu dinga ka dit chu Hmar Arsi (Pole Star) a nih. Chu Hmar Arsi chu arasi dang ang ni lo, inson ngai lo, tien lai compass an hmu suok hma le hmu suok hnung khoma tuipuia lam inhmanghaiin panna tieng ding lampui kawkhmutu ringuma an hmang hlak a nih. Nunghak tlangval tam tak khomin hi arasi ringum le nghet hming sâl hin hmangaina biethu an thlung hlak a. Ka ruolpa Lalthanzau Pudaite khomin tienami tawi, ‘Ei tiem Hmar Arsi’ ti ngainuomum deu el a ziek nghe nghe a (Hi tienami hi a original copy Hmar Literature Society haiin an sukhmangpek a. Bo song taa kan ngai kha a sangpa Vankhamin a kawpi a lo kol hlauh a, chu chu Thanzau thi hnungin kan hmu suok a, computer-ah kan thun vong a, editing thaw zoa sut dinga riruong a nih).
“Dannarana arasi lim an ziek hi kil ngaa inki a ni hlak. Amiruokchu, chuong ang chu hmang nekin Davida Arasi (Star of David) an ti, kil ruk nei, triangle intie pahnih, a kil inchen vonga bel thuo ang chu hmang ka tum a nih. Hi hi Shield of David (Davida Phaw) ti a ni bok (Sam 18:30,35). Hi lim char hi Solomonin a hming namna suoiah (seal) a hung hmang leiin Seal of Solomon (Solomon Suoi) ti a ni bok a. Isu hung pieng laia Bethlehem chunga arasi mak hung inlang leh keikopin Star of Bethlehem (Bethlehem Arasi) ti pawl an um bok. Kum 1948-a Israelhaiin Israel State thar an hung indin nawk khan an hnam puonzara a laili tak hluotuah an hung hmang nawk a. Isu Krista tlanna zara Pathien hnam thlang Israel tharhai chu ringtuhai ei ni lei le chu sakhuo zuitu Hmar hnathlakhai chu Israel thar ei hung ni tak leiin arasi kil ruk nei chu hmang lo thei loah ka ngai a nih.
“Chun, chu arasi lim chu thil biel (circle) sungah um a ta, arasi sunga chun a pawl hming lamtawi ‘HSA’ ti chieng deua hawroppuia inchuon thrain ka hriet bok a. Chu kuol sunga arasi lim mi dangin an sie dan chu: hmar le sim tieng zawng, a chung le a hnuoi tieng laili takah arasi sir zumin a kuol hmawr ve ve a sun a, sak le thlang tieng ruok chu arasi zum pahniin a kuol hmawr ve ve an insuntir thung a nih. Sienkhom, chuong anga sie ve chun a sunga HSA sie ka tum hawrophai leh khan a kil rem fuk thei a ni naw a, a letling chara sie ruok chun a kil invuok rem dan (symmetrical order) a hung indik thlap thei a nih.
“A laia sie ding Hmar Arsi lim le a sunga inchuon ding ka rem fel hnung chun, arasi lim chu inlir thei ke kuol sunga sie thrain ka hriet a. Chu hminga chun ‘Hmasawnna Kekuol’ (Wheel of Progress) ti inbuk thra dingin ka ngai a. Mihriemin mei a hmu suok hnunga hmasawnna sirbi a kai tung tak tak hun chu tawlailir ke (wheel) a hmu suoka inthok le a hmang dan chi hrang hrang a hung thiema inthok a nih. Chu chu a hmingah ‘lirkuol’ ti inla, a fûk el thei. Chu lirkuol le arasi inkara chun HSA pieng kum 1939 le HSA motto ziek thrain ka hriet a. Sienkhom a motto hang sie ding chu ieng khom siem a la ni si nawh. Institution hrang hrangin an thaw dan ka zong khawm a, abikin sikul le kawlez thra deuhai chu Roman Catholic ta an ni tlangpui bakah an motto khom Latin trong besana ser deu vong a nih. Ka thil hmuhai chu besana hmangin “SININ, HRILIN, SANIN, THRUOIIN” ti thupui hi ka hung duong suok tah a nih.
“A umzie tlângpui chu hieng ang hin a nih: SININ= Inchuklaihai chun lekha inchukna sin nasa taka thawin, thiemna an hai suok ding a nih; HRILIN=Chuong thiemna le hmasawnna kong an hai suokhai chu an mipuihai hrilin an inchuktir ding a nih; SANIN= An hratna le theina po po hmangin ram le hnam sanin an inhmang ding a nih; THRUOIIN= Thiemna le varna an inchuk suokhai chu hmangin ram le hnam an keithruoi ding a nih. Chu motto chu lirkuol sungah voi tieng SININ, HRILIN, chang tieng SANIN, THRUOIIN ti ka sie a, a lu tieng Saptrongin, SERVE THE NATION ti le a mong tieng HSA pieng kum 1939 ka sie bok a. Chu lirkuol inkhumtu ding chun UNO flag-a mi, huit (wheat) buvui lim, fak le dawn tienga hmingilna le hnienghnarna inentirna (sign of prosperity) chu ka sie nawk a. Chu thruta chun HMAR STUDENTS’ ORGANISATION ti hawroppuiin ka sie a, HSA Emblem ruongam ding chu a hung suok tah a nih.
“A ruongâm ding ka rel hnung chun geometry kan thaw chânga biel rinna dinga hmangruo kan hmang hlak, bân pahni nei (compasses) ka haw a, chu chu hmangin lekhapuonah ka ziek thlak phot a. Ruolhai kan entir a, thra an mi tipui seng a. Chu zoah bazarah ka fe a, lekha khong (cardboard), a rong uk lien tawk tak ka’n chawk a, chu taka chun uluk deuin ka ziek thlak a, hawrop le a lim ker ngai po chu ngunthluk takin ka ker a. Ka thaw zo chun kan hostel-a inthoka minit nga lawn chauha hla Girls’ Hostel-a um Nk Lalring, a hnunga Rev. Hrilrokhum Thriek nuhmei hung ni tah kuomah ka fe a, flag-a hmang ding puon hlap, a rong hring kan inchawka HSA Emblem thar ka ziek thlak chu ka dizain anga tlawmngaia kuta lo thruichei dingin ka pek a. Arasi lim kha rong vâra thrui ding a ni a, a sunga HSA inziek chu rong sena thrui ding a nih. A dang a lim le hawropa ziek po po chu a vâr vonga thrui ding a ni bok.
“HSA puonzar dinga rong hring thlang a nina san chu HSA member-hai chu thudik le ram le hnam trana hring zing tina a ni bâkah an chèngna tlangram hring dum dur inentirna a ni bok. HSA Emblem-a Hmar Arsi (Pole Star) chun HSA chu ringum taka ram le hnam keithruoitu le lampui kawkhmutu ding pawl a nizie dam, arasi kil ruk nei a nina chun a memberhai chu Isu Krista ringna leia thuthlung nau, Pathien hnam thlang, Israel thar an nina dam le rong vâra arasi lim ziek chun thienghlimna le mi tin elvartu ding an nizie a’n entir a. Rong sena a laia HSA ziek chun ram le hnam ta dinga thisen far kang rawt khopa a tawp chena mani theina po po hmang dinga inpumpekna an entir bok a nih. A motto, SININ, HRILIN, SANIN, THRUOIIN ti hin HSA memberhai thaw dinga bituk le mawphurna an hlen ngei ding chu a hril a. Tawlailir ke, lirkuol, Hmasawnna Kekuol (Wheel of Progress) chun kal pêna hma tieng sawn pei ding pawl a nizie le a kekuol tuomtu huit buvui chun fak le dawn tienga hmuingilna le hnienghnarna a’n entir bok a nih.
“A hnung daia ka hang ngaituo lèt chângin, iengtin am HSA Emblem hi ka lo dizain suok thei a ni aw! ti hi keima le keima zawna ka’n don rop hlak chu a nih. Khang hun laia D.M.College-a kaihai kha a tlangpuiin Imphal phairuom khêl la dak phak lo, rêl (train) lu takngiel khom la hmu lo deu vong kan nih. Lekhabu thra inchawkna ding dawr a la um naw a (tu chen khom hin a la um chuong nawh), um khom ni sien, inchawkna ding sum kan nei tawl bok nawh. College laibrari kha kan innghatna um sun a ni a, lekhabu hlui, thring tak tak a tam a, lekhabu thar ruok chu hmu ding a um naw tluk a nih. Hrietna hang zauhna dingin television a la um naw a, Shillong/Gauhati-a inthoka an hung insuo All India Radio-a Mizo prokram zan dar 8-a suok hlak chu boruoka inthoka thu le hla kan dong thei um sun a nih. Vuongnain Calcutta inthoka Saptronga chanchinbu suok Hindusthan Standard, Amrita Bazar Patrika le Statesman hai hi a hung phur hlak a, a tûkah vangnei chun College laibrari-ah kan tiem phâk trawk a. Kar tin suok, Bombay-a inthoka Karanjia rawia an insuo Blitz, masala le maru marang inthak le inhmui deu tak tak an pol hlak chu kan khûkpui nasa thei hle.
“Chu khawvela chêng chu kan la ni leiin kan text book bak kha chu hriet kan nei tlawm êm êm. Chu ngirhmuna intâl ni sia HSA Emblem, umzie inril tak nei ka lo hang duong suok el dam hi a hnungin mak ka ti hlak a. Tu hin hang duong nawk ding ni lang, hieng ang hin ka duong suok phak teuh teuh ka ring ta nawh. Ieng leia Hmar Arsi aiawa Star of David kher kher dam hi ka lo hmang am ning a ta? Chuong ang thil chu ka ngaituonaah a chêng phak ta’m a ni ding maw? Chuong anga ka thilthaw, ka thaw laia a umzie ka man phak chie loa ka hriet, a hnunga inril lema a umzie ka hung hriet suok chauh leia mak ka ti êm êm thil iemani zat zet a um. Mi dang khomin hi thil hi an tuok ve hlak ka ring. Chu huna chun a nih, ka hriet loa keimaa sinthaw, mi keithruoitu a lo um ngei a nih ti ka hung hriet suok chauh hlak chuh. Chuong ka tonhriethai laia entirna pakhat chu HSA Emblem ka dizain hi a nih.
"Tlawmngaiin Nk. Lalringin flag puon ding kan peka chun HSA Emblem thar lim chu ngun tak le thiem takin a hung thrui a, inkhawmpui hmain a zo hman hràm a, Churachandpur tieng hlim takin kan phur tung tah a nih. October 2, 1962 tuk, HSA piengcham voi 23 ni chun favang khaw thieng innui ver ver hnuoiah HSA puonzar thar hi zârin, inkhawmpui ropui chu hlim takin kan tran tah a nih. Ka hriet suol a ni naw chun, ka emblem duong le Lalring le kan flag buotsai kha Assembly khan a pom le pom naw thu le a umzie hril tlangna khom um loin ei hmang song el ni awm a nih.
“Hi truma Assembly sung ngeia dramaa insuo hman ding tiin kum nga liem tah 1957/58 a ka tienami ziek SANGI LE THANGSIEM chu lemchang ruongin ka hriet suok thei po chu hmawsarumin ka ziek suok a. Voi khat char kan inchang sin hman a, huoisen takin kan thaw ve top el a nih. Sangi-a chang chu Thangkhawl (T.Kholly) a na, Thangsiema chang chu keima ka nih. Commentator-ah Lalzar B.Sinate a thrang a, Saptrong ngatin a thaw a nih. Hi hi HSA General Assembly le inkhawmpui dang hrim hrima drama inchangna hmasa tak a nih. Hi tienami hi ka tienami ziek hmasa tak a ni a, ka ruolpa Khamlienin a haw a, Kangreng tieng a chawi thlak a, an sukhmang tah a nih. Ka kutsuok thil inhmang laia ka thil inro pawl tak a nih.
“Hi truma kan drama inchanga hin Dari khom Sangi nu-ah a chang ve a. Chu truma kan inman chu kan inman det fu ning a tih, tu chen hin kan la sunzom tah zing a nih. Kum 1962 kha ka nuna mellung poimaw iemani zat, abikin thu le hla tieng ka phunna kum a ni ve a, chuonghai laia muol ka liem hnung khoma, hnama ei hung damkhawsuok ve ngai a ni chun, ram le hnam ta dinga ka kutsuok ka maksan laia ka sàkhi (witness) a ngir rop dinga ka ngai ve laia pakhat chu HSA Emblem hi a nih.” (June 25, 2008, Delhi)
Muolhoi HSA Inkhawmpui (Feb 1988)
Fumfe taka HSA Inkhawmpuia ka thrang nawkna chu February, 1988 khan a nih. Rangoon (Yangon) a kan um lai a ni a. Kan naunu pahnina Helen Ruolsingpui pasal nei kan buotsai hnungin kan sungkuoin India ramah chawl hmangin kan hung a. Ka naunu upa tak, tuta London-a Fashion Designer hung ni tah Margaret Thangmawi thruoiin, Dr. Rochunga Pudaite and Mrs. Pudaite hai leh North Cachar Hills khawpui Haflong/Muolhoi-ah kan zu thrang a, Circuit House-ah kan tlung a. Hi trum hin Circuit House veranda-ah thrungin zing inhma takin Ngaiban Tlang le a se vel ka thlir a. Pipu sulhnung ka dawnkhawl a, ngaituonain an hniekhnung ka pal a. Hla a hung inlang a, chu chu hieng ang hin ka ziek thlak a:
Ka hang thlir Ngaiban tlangpui khi,
Hrângsa le rauthla an kaina;
A mawi chuong lŭr, tlâng dang sîngin,
Pipu chena kan tlang hmingthang.
Thei chang sien a chun lawi ka nuom,
Hnuoi lungkham ngai băngna tlângah;
Pipu rauthla kai tah hai leh,
Biethu tin kim hril ka nuom ie.
A chuon tlang phei inzam karah,
Haflong vangkhawpui an rem a;
Hnam tin khuoi ang an kaina rŭn,
Par tin thang bawm, vangkhuo inhoi.
Boruok nem le thlifim lengin,
Suilung kham dawi ang an thawi dam;
Sinlung hrai thra leng an lawina,
A chun damlai rûn rem ka nuom.
(Circuit House, Haflong, February 16, 1988- 6.30 am)
Inkhawmpuia kan fena san tak lem chu a trumtriek zo, February 15-16, 1988 a HSA LEADER’S RETREAT neipui a nih. Chu chu fiel bik mi 67 hai leh Government Guest House, Haflong-ah hlawk takin kan hmang a. Sengso iengkim chu Dr. Rochunga & Mrs Pudaite haiin tlawmngaia an tum bakah kan Fienrielna (Retreat) chanchin ka buotsai, LUNGKHAM BANGNA ti hminga a butea hung suok sut man khom an tum vong a nih. Hi ripawt hi threnkhat chun Hmar hnathlakhai ngirhmun chieng taka bina hmasa tak, 'The First Treatise on Hmar Politics’ an ti hiel a nih. Mi tam takin hnama an piengthar phăna niin an hril bok. Ram le hnam thila ngaidan le hmathlir zalen taka hril tlang theina Retreat hmasa tak a nih.
Chu hnunga HSA/Hmar Inpui huoihota huopzau lema Retreat nei nawknaa ka thrang vena chu October 23-25, 2013-a Shillong tlung hma Umran-a Retreat kha a nih. Haflong Retreat-a khan, “Hieng ang Retreat hi a thei phot chun thla ruk dana bek nei thei ni sien chu ram le hnamin hlawkpui ngei ngei a tih ti ring a um” tiin a tlangkawmnaah ziek a ni a. Sienkhom, a hmasa le a nuhnung inkara hin kum 25 zet a tla a nih. An insangbung dan a’n khât el bakah khermei thlak tum pawlin boruok rimsie an inthrê met leiin hnâr hup puma hung khom an kat nok a ni awm. Umran Retreat sunga ram le hnam natna le damna ding thu tam tak hril tlanga umhai hi a bua LUNGKHAM BANGNA-2 ti-a sut ding ti a ni-a chu kum khat invoi hnung khomin a huoihottuhaia inthokin riva hriet ding a um zui ta nawh.
Thu le hlaa inpawl khawmna dang, HSA Platinum Jubilee lawmna le inzoma Trinity Bible College, Sielmata July 19, 2014-a an buotsaia khom Churachandpur-a chawl hadam dinga kan suok lai a ni lei le a meizăng hlaptu dinga Dr. Rochunga Pudaite leh an mi beisei leiin ka thrang ve a, hlawk takin ruoipui leh kan kil tlang a. Hi trum khom hin khermei zong pawlin a hmaa an thaw dan pangngai ang boka ‘a dog in the manger policy’ hmangin a buotsaituhai kha bauh zâm an tum rĕk a, sienkhom darthlalanga mani le mani inbauh khum ang chauh a nih. Platinum Jubilee urlawknaa hmun hrang hranga lawmna le thu le hlaa inruolsiekna HSA-in a huoihot hin thrangtharhai lungrilah nasa takin hartharna thlarau a tu a, chu chun theina tam tak hmang trangkai loa inphûm chu kei hara hung tho sung sungin ka hmu a, chu chun iemani kong zawngin cultural revival a hung intlungtir ka beisei bok a nih. Hla tienga Platinum Star Hunt an huoihota inthoka thil chieng taka inlang chu talen inphûm ruk ei hauzie a nih. Chuleiin, bauh zâm amanih nam phŭm tum neka kei tho a, nasa taka thrang la dinga infui phûr sauh lem ding a nih. Inbauh hi uiin inhoi a ti a ni khomin mihriemin ei thaw ve kher ding a ni nawh. J.S.Mill khomin "It is better to be a human being dissatisfied than a pig satisfied; better to be Socrates dissatisfied than a fool satisfied. And if the fool, or the pig, are of a different opinions, it is because they only know their side of the question" a lo ti khah!
Delhi Thurawn & Kei
Indian Revenue Service (Customs & Excise)- a ka um laiin 1968 khan Delhi-ah trening dingin ka fe a, chu chu Delhi ka sir hmasakna tak a nih. July, 1970-a Foreign Service ka zoma inthok lem chun ka suok le lutna, ka hmunpui a hung ni ta a. Kum 1970-75 a zawna Delhi-a ka um sungin, abikin thu le hla tieng Sinlung thar indinna dingin bulthrut kan rem ngat ngat a. Kum nga sungin hla 38, novel 2, tienami tawi 12, thusep tam tak, Hmar Hla Suina le lekhabu dang dang ka buotsai bakah Hmar trongin ‘Gitanjali’ ka’n let bok a. April 1976-a posting a kan suok kha kum 21 veng vong India ram puo tienga kan thang hnungin April, 1997 khan kan hung kir nawk chauh a. Chu sung chun ralkanga inthoka thu le hlaa HSA thilthawna kong hrang hranga ka thrang zing bak chu, Inkhawmpuia ka thrang ve thei um sun chu, a hmaa ei hril tah 1988 Haflong/Muolhoia Inkhawmpui-cum-Leader’s Retreat kha a nih. Ka thrang rawnna tak ruok chu HSA Monthly Magazine ‘Inchuklai Nun’a artikul ziek a nih. A hma daih, kum 1959-63 lai khan chu S.N.Ngurte Editor-na hnuoiah keini rawi D.M.College-a kaihai khan Inchulai Nun hi kan enkol a, chatlak loin a suok hlak a. Vangduoithlak takin hi magazine hi hringinhroa um, a hring sung nekin inhro trawl a ni hun hi a tam lem leiin nuom anga rong bawlpui thei a ni nawh.
Kum 1997-a Delhi tieng inbengbel song tah dinga kan hung kir nawka inthokin HSA Joint Headquarters Delhi buotsai kar tin chanchinbu suok Delhi Thurawn (DT) chu chatlak loa insuo el bakah tiem tlak ni dinga buotsai dingin beipui kan thlak a. DT hi rongbawlna hlu le trangkaia ngaia tlawmngaia inpe zo inchuklaihai le mi thrahnemngaihai enkol lieu lieu leia hring a nih. Kum 1983 khan a suok tran a, tu kum 2014 hi kum 31 a tlingna a lo ni der tah. Zoram khawvelah hieng anga kar tin suok inchuklaihai enkol chanchinbu dam sawt a la um ngai nawh. Editor-a David Buhril a thrang lai khan kan pahniin thu kan thlung a, chu chu hring le dama kan inthuok hlĕp hlêp sung chu DT sukhring zing dinga thrang lak a nih. Chuleiin, kum 15 neka tam rauh sung hin, inah ka um chun a tlawm takah DT-a insuo dingin kar tin artikul pakhat bêk ziek ka tum a, chu ding chun kar tin zan khat ka khawvar hlak. Dannaranin, kum tin hin DT-a ding artikul puitling 40 chuong ka ziek a. Chu bakah mi ziek, tlawmngaia hung thon dingin ka dap khawm a, editing ka thaw vong bok a. DT ta dinga artikul ka ziek po po hi 500-600 chuong a ni ta a, lekhabu puitling, phek 200-250 inkara sa-in buotsai inla, bu 30-40 ding a ni tah.
Hieng artikulhai hi DT-a insuo a ni bakah chanchinbu le magazine hrang hrangin la sawngin an insuo a; ka website Keivom diary (keivom.blogspot.in), www.inpui.com le website hrang hrangah a suok bok a. Ka website ni tina tiemtu hi 50-80 vel an um bakah tam takin in tienga an ruol le pai le an sung le kuo hai tiem dingin a kawpi an her suok bok a. Chuleiin, DT hmanga thu le hlaa HSA Joint Headquarters, Delhi rongbawlna hin Sinlung khawvel kil le kap a fang a, literechar inthranglienna dinga DT tluka tlawmngaia chawmtu sin nguk tak le hlawk taka thaw ngar ngar hi ei khawvelah a dang an um nawh ti inla, khêl ei hril tam ka ring nawh.
August, 2007 khan Hmar Students’ Association Joint Headquarters, Delhi chun Isaac Hmar Memorial Foundation (IHMF) sum tuokin Isaac Lalmalsawm Intoate hrietzingna dingin Annual Magazine ‘SEKIBUSUOK’ changtlung tak el a buotsai a. Thu le hla tienga enton tlak le bel tlak dinga duong a ni leiin a bu hming khom hi ka phuok a ni nghe nghe. Hi magazine hi Isaac hrietzingna ding a ni bakah DT-in kum 25 a suona, Silver Jubilee hrietzingna le lawmna a ni fawm nghal bok a nih. Hi baka hin HSA Joint Hqrs, Delhi chun hnam thila mellung poimaw phunna champhaah DT Special Issue a buotsai hlak a, hnam ro hlu inhmang el ding tam tak humin a um pha a nih. Chun, a’n khat tawkin thu le hla Seminar a huoihot bok a; Zo hnathlakhai insuikhawmna thua khom unau hnam danghai fiel khawmin Seminar voi iemani zat a buotsai tah bok a nih. Hieng seminar-a hai hin Resource Persons laia pakhatah ka thrang ve zie a, kan hlawkpui tlang thei hle. Ram le hnam thila buoina a um chang taphotin HSA Joint Hqrs hmingin Sorkar Laipuia intlun a ni nghal pei bok a. Chuleiin, HSA Joint Headquarters, Delhi hi ei khawvelin Sorkar Laipui a dawrna kotsuo a nih.
Neitu chan changtu, ka pienga inthoka damlai nun ka palpui, zilhal a ngai leh zilhal a, inpak a phu leh inpak a, a hming thratna ding zong a, a muolpho nawna dinga veng hlaktu, Adviser-a an mi ruot am ruot naw ngaisak loa Adviser-a inngai le insie tlat, Pathien mi pek, ka suoia ka ngai, emblem po po laia mawi le thra chungchuonga ka ngai, HSA Emblem hi a hring sung phot chu ka thlarau leh an intlon zing ding a ni leiin, a thupuia HSA LE KEI ti ka hmang khom hi threnkhatin awmêu thlak an ti a ni khomin kei ruok chu ieng lai khomin inphalam ngai naw ning.
(October 31, 2014, Delhi)
Note: This article is for HSA Platinum Jubilee Souvenir and no part of the article is to be used or lifted prior to the publication of the Souvenir or without the written permission of the author. LK
###
No comments :
Post a Comment