Search

TOTAL ARTICLES: 514

Jan 15, 2015

Trong Hmang Dik (Lesson Palina)


Language is the light of the mind.
- John Stuart Mill (1806-1873)

Trong thuah mit inlèn zui peiin, tuta trum chu trong inchukna ding thra taka ei inhrilhmu hlak ei Baibula kum tam ei trong hmang le ziek dan ei lo suosam dan le chokchawrawi dan tlawmte chauh entirnaa hmangin titi hang sep zom inla.

Thu rem suol
Ei chàng bi ding hmasa tak chu Luka 1:27 a nih. Chu chu Bible For the World (BFW) suta chun, “Ama chu David thlaa mi, a hming Josef nuhmei huol a na; chu nunghak hming chu Mari a nih” tiin a chuong a. Bible Society of India (BSI) suta ruok chun, “nunghak inthieng pakhat kuomah a tir a; ama chu David thlaa mi a hming Josef nuhmei huol a na; chu nunghak hming chu Mari a nih” tiin. Tiem vuoi chun a makzie hre el kher naw ti nih. I tiem chieng ruok chun, hming aia ngîr (pronoun) ‘Ama’ ti hin hming dangdai tak a nei a, chu hming chu “Josefa nuhmei huol” a nih. Amiruokchu, a ziektu Luka hin a hril chieng tawk nawa an ngai amani ding, “chu nunghak hming chu Mari a nih” tiin an inhril zomtir a nih. Chu umzie chu, hi nunghak hin hming pahni a nei a, pakhat chu “Josef nuhmei huol’ a na, a dang chu “Mari” a nih. Tiem suol olsam lo dinga inlet dan chu, “Ama chu Davida thlaa mi pakhat a hming Josefa nuhmei huol a na, chu nunghak thienglâm hming chu Mari a nih” ti ni mei a ta, sienkhom chu chu ‘Bad writing’ a la nih. Hi hi grammar dan chun ‘misplaced modifier’ an ti a, chu chu thu mal, a sie nawna dinga sie leia a kawk sukbuoi thei tina a nih. Delhi Version (DV) a chun, “Chu nunghak thienglâm chu a hming Mari a na, Davida thlaa mi Josefa nuhmei huol lai a nih” tiin kan sie thung a nih.

Thienghlim, inthieng, thienglâm
Chîk taka hi ka hril tah po hi tiemtu chun Saptronga ‘virgin’ ti hi chi thumin inlet a nih ti hre nghal a tih. BFW chun ‘nunghak thienghlim’ a ta, BSI chun ‘nunghak inthieng’ a ta, DV chun ‘nunghak thienglâm’ a ti thung a nih. Sakhuo le inzom thila thienghlimna hi Saptronga ‘holy’ an ti hi a nih. Sung tienga thienghlimna a kawk bik. ‘Inthieng’ ti hi fai, dannaranin puo tieng fai, bal le tirdakum kai lo, tina a na, chu chu Saptrong chun ‘clean, clear’ an tih. ‘Khaw inthieng’ chu boruok hluotu sûm, ruo, meikhu, pilvut, romei le thil dang dang um lo, boruok fai, pik lo tìna a nih. ‘Van inthieng/fai’ (clear sky) tiin ei hril hlak bok. ‘Khaw inthieng, van inthieng’ tina dingah ‘Khaw thienghlim, van thienghlim’ ti hmang thei a ni nawh. ‘Khaw thienghlim’ ei ti chun a kawk dang daih a ta, ‘holy city’ tina ning a tih. Kuta bal kai, kut porche chu tuiin ei sawp a, a fai pha leh kut kha a hung inthieng hlak. Chu taksa kut fai, inthieng chu ‘kut thienghlim’ ei ti ngai nawh. ‘Kut thienghlim’ ti ei hmang chun lungril le thilthawa mi fai, mi poi tawk lo, hlêp ru lo, thil porche tawk lo, dan indik taka zawm mi ei tina a ni dai a nih.

Pathien le a thienghlimna (holiness) le inzom thil hrim hrima ‘inthieng’ ti hmang hi trongkam indik lo a nih. PATHIEN LEKHABU INTHIENG ti chu GOD’S CLEAN BIBLE tina a na, PATHIEN LEKHABU THIENGHLIM ei ti ruok chun GOD’S HOLY BIBLE tina a nih. Chuleiin, sakhuo tieng thil hrilna (theological term) a lem chu ‘inthieng’ le ‘thienghlim’ ti hi indik taka hmang hràm hrâm tum thra ngot a tih. HOLINESS le CLEANLINESS danglamna hre hrang lo khopa mawlcho ding chun inphal ta nawng ei tiu.

Saptronga ‘virgin’ ti hi eini trongah a tlukpui chie thu mal a um ve naw leiin ‘nunghak inthieng, nunghak thienghlim’ tiin ei hril tak hlak a. Kha nunghak kha a thienghlim ta’m, a thienghlim naw ta’m, ei hril nuom tak chu a taksa faina le rim inhnikna ni loin, pasal tu khomin an la pawl lo a ni thu a nih. Hi thu mal hi nuhmei chunga chauh ei bur hlak a, sienkhom thil indik ni kher naw nih. Delhi Version Baibul kan buotsai laiin hi thu mal poimaw tak el hi eini tronga nei ve ngei trûla hriet a ni leiin ‘thienglâm’ ti thu mal thar kan ser a, chu chu nunghak/tlangval tu khom nuhmei-pasalna tienga la inhmang lo, thil tharlâm, tu la hmang lo le tawk porche lo ang ngirhmuna la um zing tìna a nih. Virginity le thienglâmna hi sakhuo nêk hmanin khawtlangin thil mawihnaia ei ngaina le hlutnaa inthlung le innghat a ni a, sakhuo hrang hrangin an hlut dan khom khawtlang ngaidan le hmang dana innghat a ni tlangpui. Baibul Pathien ruok chun, THU chu mihriem taksa puta a hung piengna dingin nunghak thienglâm kher a thlang a nih.

Kawk lo inkawktir
2 Korinth 6:14 a “Ringnawhai leh inruolnawtaka ringkol bât hmunkhatin um naw ro” (BFW), “Awinawhai leh inruolnawtaka rîngkawl bât hmunkhatin um naw ro” (BSI) ti hi ei chàng tiem le thlang rawn pawl tak laia mi a ni ka ring. Hi hi KJV-a inthoka Lusei tronga a ngiel a ngana an lo inlet, einin a ngiel a ngan boka Hmar tronga an lo kawpi lei a nih. Sienkhom a umzie i ngaituo chieng hlak am aw? I ngaituo chieng chun pangzatum deu a nih. Ringnawhai le inruol lo taka ringkol bàt a phal naw chun inruol taka ringkol bat hmunkhat chu a phal tìna ning a ti? Chu chu a thu fe hmanga chu a hril tum a ni ngei ding a nih. A hril tum tak ruok chu a letling daih, ringnawhai le ringkol bat hmunkhat lo hrim hrim ding thu a ni tlat si. Chuong ang chun tiemtuhai khomin ei ngai ka ring a, sienkhom a hrilna trongkam hin mel za tamin a kap threlh a nih. Chu chu ni siin, iengtiziea a tiemtuhai khomin ei man fùk thei naw am a na? A thawtuhai le a tiemtuhai mit indel dan a’n khan tawk char lei khom a ni el thei. Delhi Version-a chu “Ringnawhai leh rîngkol bât hmunkhat naw ro” tia sie a nih.

Thil awm lo innitir
Pakhat nawk chu, sabengtung chunga chuonga Jerusalema Isu a lut thu le an lo chawimawi thu hi a nih. Ei Baibul inlettuhaiin ‘sabengtung te’ chungah an inchuongtir rep el a, ngaituo a suksei khop el. Baibul thu a ni leiin a tu khom hlakin ni dingin ei ring vong ni ngei ding a na, kum za kristien intihai hin makti nachang khom ei la hriet naw a hoi khop el. Sabengtung puitling khom hi an lien naw vei leh, a tê nawk nghal chunga kum 33 mi Isu a chuong chu ring a um naw khop el. KJV le RSV le NIV chun ‘colt’ an ti vong a, chu chu sakor amanih sabengtung chal tuoi, a til lak lo, dannaranin kum li neka upa lo tina a ni tlangpui. Chuleiin, Delhi Version kan buotsai lai khan za ngaiin, sabengtung te chungah inchuongtir tah loin sabengtung tuoi chungah kan inchuongtir lem a nih.

A ieng khom chu ni sien, hi lai thil hi ei hril pha leh mitthli le zer huom tla rak khopin Isu inngaitlawmzie, sakor chunga khom chuong loa ran laia khom ran hmusituma hril sabengtung chunga a chuong thu chu ei sermon hlak a, a thren lem chun lungriem thlak zawnga lain ei inhniekpui hlak. Sienkhom, hi inzirtirna hi lungnona tuia inchie zop a ni a, thutak zawl nek hmanin a letling tieng lem hman a awn niin an lang.

Jerusalema Isu an chawimawi kha zawlnei Zekaria-in kum zanga vel hmaa a lo hmu le hril lawk ang taka hung tlung a nih. Zekaria 9:9 a chun,

Nasa takin hlim rawh, Zion naunu,
Inring takin khêk rawh, Jerusalem naunu!
En ta, i kuom tieng i Lal a hung,
Mi fel le Sandamtu a nih;
Sienkhom inngaitlawm takin,
Sabengtung chungah a chuong,
Sabengtung tuoi chung ngeiah


tiin BC 480 vel khan a lo ziek a. Hi thil hi a tak ngeiin April 2, 30 AD Pathienniin a hung tlung kim a nih. Chu ni chu ‘Tumkau Ni’ tiin ei hmang hlak.

Hi ni hin Isu chu Lalhai Lal a ninaa Jerusalema lut a ni leiin iengkim a thaw taphot kha “By order” a ni vong. Hieng lai ram, tuta Middle East-a ran an sor trangkai laia pakhat chu sabengtung a ni a, mi lien mi lalin an hmang a, Damascus, Baghdad, Aleppo, Cairo le hmun lien le poimaw deua hai lem chu a man khom a to êm êm. Chun, inremna thu hril dinga lalhai an fe changin sakor chungah chuong loin sabengtung chunga ngei an chuong hlak. Sakor chu indona hmangruoa ngai a ni a, sabengtung chu inngaitlawm inentirna a nih. Inrem an nuomzie, chu leia lal khom ni hai sien inngaitlawma inphahnuoi an inhuomzie chu sabengtung chunga an chuong hin a hril fie a nih.

Isu khom van le hnuoi inremna sin thaw dinga Jerusalema a lut hun a ni leiin sabengtung chunga a chuong chu an kalchar anga a thaw makmaw a nih. Chuleiin, sabengtung tuoi va la dingin a zirtirhai a awrdar a nih, Laltak a ni tlat a. A hmaa ei hril ang khan, kum zanga hmaa zawlnei Zekaria-in a lo hril lawk ta sa a ni leiin sakor le ran dang chunga chuong thei a ni nawh. Hi thu hi ei sermon nawk pha chu a lungriemthlak zawnga inhniekpui nekin, sabengtung chunga Isu a chuong kha a thaw dinga ruot lawka um ta sa a sukpuitlingna le Pathien thu inkhel ngai nawzie tieng hril uor inla, chu chu Pathien thu tak khom a ni lem ring a um.

Infuina thra lo
Hieng ang chi, pangzatum ve deuh el chu Efesi 4:26-ah ei hmu a. Chu chu BFW sut chun, “Lungsen unla, a suol ruok chu suol naw ro; in lungsen chu nisân tlâkpui naw raw se” ti le BSI sut chun, “Lunginsen unla khom a suol ruok chu suol naw ro; in lungsen chu nisain tlâkpui naw raw se” tiin an sie a. Ahmasa hin lungsen dingin a hril a, a nuhnung ruok hin chu chuong ang èm chun a ti ve nawh. Sienkhom, an lungsen chu nisain a tlakpui a remti ve naw a, vong tlat dingin a hril ve a nih. Kong danga hril chun, an lungsen nisain a tlakpui ding a phal si naw chun lungsen song dingin thu a pêk tina a nih. Chu chu Paula hril tum letling char a ni si. Lungsen sawt lo ding, nisa tlak chen chen lungsen lo ding le nisa tlak ruola lungsenna khom intlaktir ding thu a hrilna a nih. Delhi Version-a chu “In lung a sen khomin thil suol thaw pha naw ro; nisa tlak chen chen lungsen naw ro” tia sie a nih.

Taphot Vs Nazong
BFW Millenium Edition Bible le a hnung iemani chena an suta khom khan Matthai 7:21 hi “ ‘Lalpa, Lalpa’ mi ti taphot chu van ramah lut naw ni hai” tiin a chuong a, Lalpa hming lamtu taphot chu hremhmunah a thon lut vong a nih. Hi taka a kaikuongpa chu ‘nazong’ ti dingah ‘taphot’ ti an hmang lei a nih. ‘Nazong’ ti le ‘taphot’ hi mi tam takin thuhmun an sawn leiin an hmang suol hrim a, sienkhom a hmasa hi dannaranin ‘negative’ trongkamin a zui a, a nuhnung hi ‘postive’ trongkamin a zui thung a nih. Entirnan, Mi hung nazong pindanah inluttir naw rawh; Hung leng nazong bu infaktir naw rawh; Poisa puk ding hung hni nazong lo pe naw rawh; Mi a hung taphot hung inluttir rawh; A hung leng taphot bu infaktir rawh; Poisa puk ding hung hni taphot lo pe rawh. Hi ei chang tarlanga khom hin ‘Lalpa, Lalpa’ mi ti taphot van ramah lut an tih; ‘Lalpa, Lalpa’ mi ti nazong van ramah lut naw ni hai ti lem ding a nih.

Hienga thaw suol palh hi chanchin hril ding tam tak a um. Chuonghai laia pakhat chauh, kum 1631-a London-a Royal Printers Robert Barker le Martin Lucas sut, The Wicked Bible an ti khah hang hril vak inla. Exodus 20:14 a “Uire naw rawh” (Thou shalt not commit adultery) ti-a ‘naw/not’ ti hih proof reading thawtuhaiin sut hmaih a nih ti an lo hmu fuk naw leiin “Uire rawh (Thou shalt commit adultery) tiin a hung suok a. An hang hmu suok khan kawpi tam tak an lo zor suok hman ta a, an khon khawm thei po la kirin, la zor suok naw hai leh an raw hmang a. An hril pha leh a threnin Wicked Bible, a threnin Adulterous Bible, mi dangin Sinners’ Bible ti-a hriet lar a hung ni a. A suttuhai hi lekhabu sut thei ta lo dingin an license an lakpek bakah 2015-a sum hlutnaa sutin cheng maktaduoi 4 le nuoi 4 vel an inchawitir a nih. Kum 2010 lai khan hi Wicked Bible kawpi hlui pakhat hi cheng nuoi 90-in an zor ve thung niin Wikipedia chun a hril.

Ngaimaw, ngai poimaw
Hieng ang boka mi tam takin an ngai pol hlak thu mal chu ‘ngaimaw’ le ‘ngai poimaw’ ti hi a nih. ‘Ngaimaw’ chu ngai thei lo, pom lo, theida (to be unable to bear, object to, dislike, take offence at) tina a ni a; ngai poimaw ruok chu ngaihlut, poimaw sak (to value, regard as important) tina a nih. Miin bu fa dinga an mi fiel chu ditsaknaa ngaiin ei ngai poimaw hle thei a; an mi fiel ve naw ruok chun an mi thlimah ngaiin, theidain ei ngaimaw hle thei.

Maw’ ti hi a mal ngăwka hmang chun zawna trongkam (Chuong chun a ti maw?) amanih; thu hril tawpnaa tlipna trongkam (Ieng ei puocha thei ta naw hi maw!) amanih; thil chieng lo hrilna (A thra tak tak di’m maw, Inhnik a ti di’m chu maw) amanih; ngenna le turna (Maw, maw, mi pe rawh) amanih a ni a; thuhmabet (prefix) a a thrang pha leh thilthawin a nghong, kakhawk le ra suok chunga mawphurna le intumna (A maw phur/tuor i tih; A vangduoina chungah a mi mawsiet) amanih; thuhnungbet (suffix) ah a thrang pha leh thil thra naw tieng kawka hmang-thokmaw (thok thra thei lo, che thei lo, chakvak lo), tirmaw (lulul, tir thei lo), ngaimaw (ngai thei lo, theida), kawmaw (lulul, thu awi lo, mani thu dit), hrilmaw (hril thei lo, hril var le hril hriet thei lo), zakmaw (inzakna hre lo, inzak thei lo), ummaw (um thra nuom lo, nungchang inthlada) amanih, zamaw (serh, nuhmei-pasalna thil, zawlro) amanih hrilna trongkam a nih. “A maw kok a nih” ka ti chun NC Hills tieng tronga “A lel der a nih” an ti leh thuhmun char a nih. Sienkhom, “A maw tet” ka ti chun thil hung pawng le dawk met amanih hung indawn met hrilna a nih.

(January 15, 2015, Delhi)

###

No comments :