Search

TOTAL ARTICLES: 514

Jan 17, 2015

Trong Hmang Dik (Lesson Parukna)


We ascribe beauty to that which is simple; which
has no superfluous parts; which exactly answer its ends.

- Ralph Waldo Emerson (1803-1882)

Hmar trong hmanghai lai hin ieng lei amanih, inkona hming le inzoma thuhnungbet (suffix) a dawbola bel sa ei ching a, chu chun a kawk naw ding daih ei inkawktir a, ei inkawktir a nih ti ei hriet naw el khom ni loin, ngaituo nachang ei hriet naw tlangpui niin a’n lang. Chuong ei hmang suol laia langsar zuolhai chu hang bi vak ei tih.

Mo, moneitu, mopa, monu
Mo (bride) chu pasalin a nuhmei dinga minu a nei, a ina a hung som lut kha a nih. Nuhmeia neitu tlangval/pasal chu Moneitu (bridegroom) a nih. Entirnan, Lala-in nuhmeia a nei hming chu Thangi a lo ni chun, a pasal Lala chu moneitu a ni a, Thangi chu mo a nih.

Thangi nu le pa hming chu Sangi le Lawma lo ni sien, monu (bride’s mother) chu Sangi a na, mopa (bride’s father) chu Lawma a nih. Pastor tam takin mi an inneitir pha leh an inneitir ding tak hai inneitir loin, monu le mopa (Sangi le Lawma) an inneitir daih hlak. Chun, moneitu Lala nu le pa chu Sungi le Hranga an ni chun, mi tam takin anni chu Mo (Thangi) tarpinu le tarpupa niin an hril bok. Mo (Thangi) tarpi chu Sungi a na, a tarpu chu Hranga a nih. Mo tarpinu le tarpupa chu Sungi nu le Hranga pa an ni daih. Chun moneitu Lala tarpi chu Sangi a na, a tarpu chu Lawma a nih. Moneitu tarpinu le tarpupa chu Sangi nu le Lawma pa an ni daih thung. ‘Tarpi’ ti dinga ‘tarpinu’ ti dam, ‘tarpu’ ti dingah ‘tarpupa’ ti dam, makpa ti el dingah makpapa ei ti tlat dam hi trongkam hmang thuah ngaituona ei hmang tlawmzie le ei fimkhur nawzie hriltu darthlalang a nih.

Hieng ang bok hin Pastor amanih Upa (Elder) ei hril pha ‘pa’ thu mal belsa trĕp trêp ei tum: pastorpa, pastornu, upapa, upanu. HCFD-a pastor chu Lalsiesang Joute, a na, a nuhmei hming chu Remthangmoi a nih. “Pastorpa” ei ti chun Lalsiesang ni loin a pa Lalhnelien a ni daih a, “pastornu” ei ti chun Lalsiesang nuhmei Remthangmoi ni loin Lalsiesang nu tina a nih. “Upapa’ ei ti chun Upa Lalsiemlien Pulamte pa Siekzapau Pulamte a ni daih. Hoihawmna le inzana inentirnaa ei ti hlak a lo ni khomin hoihawmna khelhlip a ni leiin, bansan vat a thra.

Farnu, zuorpuinu, trapa
Sungkuo inlaichinna ei hril changa farnu, trapa, zuorpuinu, laibungpa tia ‘nu’ le ‘pa’ ei bel sa khom hi băn a, far, tra, zuorpui, laibung ti el ding a nih. Amiruokchu, tu le tehai hrilnaa ruok chu ‘tu’ ti ringotin nuhmei amanih pasal amanih hriet thei a ni naw leiin tupa, tunu tia hril chieng a ngai. U le sang hrilnaa khom bel sa a ngai bok: upa, unu, sangpa, sangnu. Chuong ang bokin sungkaw puo tienga inlaichinna hrilnaah ruolpa, ruolnu, ngaizawngnu, ngaizawngpa, zawlpa, zawlnu ti-a hai bel a ngai. Nuhmei-pasal thlier (gender classification) hrang ngai nawna, common gender, entirnan laichin, laizawn, laihrui inzom le a dg dg-a chu bel sa a ngai kher nawh. Common title threnkhatah chieng faka nina hril ei tum pha leh bel sa a ngai bok. Chuong huna chun ‘pa, nu’ ei bel kha gender sukchiengna a ni a, nu le pa’ hrilna tieng a kawk nawh: zirtirtupa, zirtirtunu, hotupa, hotunu le a dg dg.

A chunga ei hril tah inlaichinna trongkam ei hmang dan hrilfiena dingin Johan 11:1-5 chen Baibul varson hrang hranga mi hang tar lang inla:

BSI:
Chun, mi pakhat, Mari le a zuorpuinu Martha umna khuo Bethania mi, Lazar damnaw a um a. (Mari hriek rim inhnik Lal chu nala, a sama a ke hrutu kha, kha minu tapa Lazar a nih dam naw chu.) Chun, a farnuhaiin Isu kuomah, “Lalpa, ngai ta, i hmangai kha a damnaw ie” tiin mi an tir a. Isun chu chu a hriet a, “Hi natna hi thina ding a ni nawh, Pathien ropuina ding a ni lem, Pathien Naupa chu hi lei hin a la mawina dingin,” a ta. Chun, Isun Martha hai, a zuorpuinu hai, Lazar hai a hmangai a. (102 words).

BFW:
Chun, mi pakhat, Mari le a zuorpuinu Martha umna khuo Bethania mi, Lazar damnaw a um a. (Mari, hriek rimtui Lalpa chu nala, a sama a ke hrutu kha, kha minu trapa Lazar a nih, dam naw chu). Chun, a farnuhaiin Isu kuomah, “Lalpa, ngai ta, i hmangai kha a damnawh” tin mi an tir a. Chun, Isun chu chu a hriet a, “Hi natna hi thina ding an nawh, Pathien ropuina ding a ni lem. Pathien Naupa chu hi lei hin a la ropuina dingin." Chun, Isun Martha hai, a zuorpuinu hai, Lazar hai a hmangai a. (108 words)

DV:
Mari le a zuorpui Martha hai khuo Bethania um mi pakhat, a hming Lazar chu a damnaw a. Mari chu damnaw Lazar far a na, hriek rimtuia Lalpa chûl a, a sama a ke hrutu kha a nih. Chuongchun, a farhai chun Isu kuomah, “Lalpa, i hmangai kha a dam nawh” tiin thu an incha a. Isun a lo hriet chun, “Hi natna hi thìna ding a ni nawh, Pathien ropuina ding a ni lem. Hi lei hin Pathien Naupa hi chawimawiin a um ding a nih” a ta. Martha le a zuorpui le Lazar hai chu Isun a hmangai a. (100 words)

Naunu, naupa, naunuhmei, naupasal
‘Naunu, naupa’ ti el dingah ‘naunuhmei, naupasal’ ti ei ching khom hi bansan a hun tah khop el. Ei Baibula ei hmang dan hi a saisa nuoi a, hmun threnkhatah ‘naunu’ tia hmang a ni laiin ‘naupa’ ti el ding ni awm tak, ‘naupasal’ ei ti deuh kher hlak. Joba lekhabu-a ei hmang dan threnkhat hang bi vak inla:

BSI:
Ama chun naupasal pasari le naunuhmei pathum a nei a (1:2)… Chun, ram po poa chun Job naunuhmeihai anga hmeltha hrim hrim hmu anni nawh a, an pa chun an unaupahai laia chun rochan a pek seng bawk a. Hi hnunga hin Job chu kum za khat le sawmli a la dam a, a naupasalhai naupasalhai, khup li chenin a hmuh a (42: 15-16).

BFW:
Ama chun naupasal pasari le naunuhmei pathum a nei a (1:2... Chu ram popova chun Job naunuhmeihai anga hmelthra hrim hrim hmu an ni naw a, an pa chun an unaupahai ang bok chun rochan a pek seng bok a. Hi hnunga hin Job chu kum za khat le sawmli a la dam a, a naupasalhai le a tu hai khup li chenin a hmu a (42:15-16).

DV:
Naupa pasari le naunu pathum a nei a (1:2)... Joba naunuhai tluka hmêl thra a ram puma chun tu khom an um nawh. Joba chun a naunuhai chu an trăhai ang bokin rochan a siempek vong a. Chuong lai chun Joba chu kum za le kum sawmli a ni ta a, a naupahai le a tûhai khûp li chen a hmu hman a (42:15-16).

Ei chang hung thur suok tlawmtea inthok hin Delhi Version-a chu ‘naunuhmei/naupasal’ ti duot ta loa ‘naunu/naupa’ ti hmang a ni tah bakah 42:15 a “an pa chun an unaupahai laia..” tia chieng lo nuoia an lo sie kha “a naunuhai chu an trahai ang bokin” tiin tiem buoi thei ta lo dinga thlak a ni takzie hmung ei tih. Chun, “an pa” ti trongkam hi “an nu” ti ang bokin hoihawmna amanih thu hmai hup trongkam, ‘an’ ti hi plural ni si, singular-a hmang a ni hlak a, “an pa/an nu” ti chuh “a pasal/ a nuhmei” tina, “kan pa, kan nu” ti chu “ka pasal, ka nuhmei” tina a ni leiin, tiem suol thei lo dinga fie lem le indik lema sie a nih.

Chîk nawkzuola ei bi chun chang 16 sentence tawpna “a naupasalhai naupasalhai le a tu hai khup li chenin a hmu a” (BSI), “a naupasalhai le a tûhai khûp li chen a hmu hman a” (BFW) le “a naupahai le a tûhai khûp li chen a hmu hman a (DV) ti khom hi gender friendly le Hmar trong kalhmang olsam lema “a nauhai le a tu le tehai suon li zet a hmu hman” ti-a inlet ni sien, a fie lemin a huopzau lem ka ring. Hi taka “khûp” ti ei hmang hi ei khŭp (knee) ni loin “suon, thla, tu le te” tina a nih. Khûp thum (great-great-grandchildren) hmu phak chu dam sawt chungchuonga ngai an ni a, Joba ruok chu “khûp li” (four generations) zet hmu phâkin a dam a nih.

(January 17, 2015; Delhi)

###

No comments :