Search

TOTAL ARTICLES: 514

Jan 9, 2015

Trong Hmang Dik (Lesson Thumna)


A thing is not necessarily true because badly
uttered, nor false because spoken magnificently.

- Saint Augustine (354-430)

Kristmas hmang a, lungruol taka Bethlehem dai ei fang tlang hun le nau le te hau deuhai ta dinga lungngaina hapta ei hmangna kha a la sawt naw a. Kha sunga ei Baibul inlet suol lei le trong hmang indik naw leia Kristmas poi ei tawk rawn rekzie khah a ngaituo ei um di’m maw? Ei fimkhur theina dingin, hre fu loa poi ei tawkna hlak a thren chauh a hnuoia hin ka hung thur suok a nih:

1. Luka 1:31 “Ngai rawh, inrâi i ta” ti hi a nih. Hi taka thu mal hmang ‘inrai’ ti hin holy conception theology a bawsiet a. ‘Inrai’ chu nuhmei le pasal inpawlna ra suok a na, chu inpawlna chu um si loa Mari chunga thil tlung hi Pathien remruot dan tak anga ei inlet chun “Ngai rawh, nau pai (von) i ta” ti ding a ni lem. Nuhmei le pasal inpawl si loa nau inpaitir dan a um a, chu chu in vitro fertilization (IVF) an tih. IVF teknawlawzi anga Thlarau Thienghlim chi hmanga Pathienin Mari hi nau a’n paitir a nih; pasal pawla inrai a ni nawh. Chuleiin, Isu Krista pieng thu le inzoma thu mal ‘inrai’ ti ei hmang zat hin Pathien poi le kristmas poi ei tawk a nih.

Delhi Version-a chuh “Nunghak thienglâmin nau pâi a ta, nau pasal nei a ta, a hmingah Immanuel sak an tih” (Mat 1:23) tiin sie a nih. ‘Nunghak thienglâm’ chu, tu la hmang lo thil ‘tharlâm’ anga tu khoma an la pawl lo, Saptronga ‘virgin’ an ti hi a nih. Hmar tronga Bible Version dang pathuma chu ‘nunghak inthieng’ amanih ‘nunghak thienghlim’ ti an hmang a, sienkhom Mari kha an ‘inraitir’ seng thung a nih. Thu mal, umzie le kawk thuhmuna ngai si, sienkhom ei hmangna ki le inzoma inthuhmun si lo tam tak a um a. Chuong laia mi chu ‘thienghlim’ ti le ‘inthieng’ ti khom hi a ni a, chu chu Lesson dangah fîp takin ei la soi ding a nih.

2. Luka 1:46 “Ka nunin Lalpa a chawimawi a” ti hi Thuthlung Thara chang ei sermon suol rawn tak laia pakhat a nih. ‘Mari nun hi a mawiin a thienghlim a, Pathien a sukropui a, eini khomin Mari angin ei nun danin Pathien ei chawimawi ding a nih’ tiin nupui ruol chu hril lo, ei thiempu un tak tak khomin zer far duon duonin an sermon hlak.

Luka ruok chun Mari nun mawi thu hril a tum nawh. Khawvel sandamtu ding vontua ruot a ni leiin Mari chun vangnei chungchuongah a’n ngai a, a hlim chiri a, lungril le thlarau, a hring hrietna po poa lawmthu hrilin Pathien a chawimawi a, chu thu chu a nih a hril. “Ka lungril le thlarau po poa chawimawiin Lalpa ka’n pak” a tina ang a nih. Mari khan mani le mani inpâk a, a nun mawinain Pathien a chawimawizie thu uong taka a hrilna a ni nawh. Hril pal sien chu, a chungah Pathien lawm kher naw nih. Pathien lawmzawng hlanbiekna chu a hmaa lungril le thlarau po po tet koia inpak a nih (Sam 51:17). Pathien hmaa mani le mani inpak rakin kongro a suk nawh. Farisaipa trongtraina ang chauh a nih (Lk.18:9-14). Mizo tronga Baibul inlet nuhnung taka chun ei chang bi lai hi, “Thinlung takin Lalpa ka chawimawia” tiin an sie ta thung.

(3) Luka 2:14 “A chunghnung takah Pathien ropui takin um raw se” tia ‘tak’ zoa ‘ah’ ei bel chun Pathien chu a chunghnung takah ei lo sie ngai naw leia ropui tak ni dinga promotion ei pek chop a kawk. “Chunghnungtaka Pathien” ei ti ruok chun ama neka insang lem an um naw thu, a nina tak (attribute) ei hril a nih. Pathien hi mihriemin inpakin ei chawimawi thei a, promotion ruok chu ei pek thei nawh. Ei thaw thei sun chu ei nuna laltak le chunghnungtaka sie chauh a nih.

Chun, “hnuoi chunga a lawm bĕk bêk” ti hi ngaituo tham a nih. English version a ienga khom “a lawm bĕk bêk” ti trongkam hi ka la hmu naw a, khaw laia inthoka an lak am a ni ding maw! Adam bawsietna leiin mi po po an lo suol ta a, hnuoia hin Pathien suklawm thei an um ta naw a, chu lei taka Isu Krista hung a ni naw maw? Ni e, hnuoi chungah a lawm bĕk bêk an um thei ta naw lei taka Isu kha hung a nih. Hnuoi chunga ama lo lawmtu le pomtuhai kuoma chauh a ni lem inremna a tlung chu; mi tin ta dinga hung ni sien khom ama hnawltuhai chu thiem naw changin an um zing a nih. Ei Baibula “a lawm bĕk bêk’ ti hin Pathien thu a kal a nih. Ei baihat tlor ta lei le indik awma ei hriet leiin a’n dik pha chuong nawh.

(4) Isai 9:6 Lusei tronga Baibul an lo inlet suol chu a kawi a ngila zuiin, rawl sukno fawmin, “Ei ta dingin naupang a hung pienga” ei ti nawk duol duol hlak. A thri be china ngai pastor-hai hlei hlei hi a uortu an nih. Naute ni loa naupang inpiengtir chu mihriem pieng dan phung a ni naw hrim hrim. Chuong ang thil chu, ei trong thiem nawna chauh naw chun, tu nu tuorselna khomin dawl zo naw nih. DV-a chu “Ei ta dingin nau a pieng a” tiin sie a nih.

Chun, thilmak hi ei lawm bok a, a hming Maka, Remruottu tia thu chaua hril loin ei hla sak taphot deuthawah ei sak awl nawh. Isu hming dinga Zawlnei Isai kuoma hrila um ruok hi chu title pali, thu mal pahni inkop pei a ni vong leiin Remruottu Mak, Pathien Hrat, Chatuon Pa, Remna Lal ti lem ding a nih. “A hming Maka, Remruottu Lalpa” ti hi ei hlaah a tam bek bek a, rawl thâm rak khopin ei sak a, sienkhom ei insak hmasawn rak naw chuh a hoi khop el. A mak naw ie!

(5) Johan 1:14 “Thu chu tisain a hung inchang a” ti hi ei sam rawn pawl tak a nih. Hi hin Pathien thu a kal let top a nih. Tisa thil rêng rĕng chu thlarau thil le inkal, Pathien lawm naw zawng a ni leiin (Rom 8:1-11), ‘Thu’ chu tisain inchang sien chu Pathien theida zawng tak le a kal zawng tak ning a ta, tu khom sandam ni naw bok ei tih. THU chu mihriem ‘taksa’ putin a hung inchang a, mihriemhai lai intlanna sin thaw dingin a hung a ni lem. Chu chu a nih 100% Mihriem Naupa, 100% Pathien Naupa a ni theina san le Ama leia Pathien le mihriem ei inzom nawk theina san chuh. Hi thu hi Lesson Khatnaa khan ei hril ta a, hril sei ngai loah sie inla.

(6) Luka 2:7 “Puonin a tuom a, khuolbukah an inleng ve naw leiin ranthlengah an inzaltir a” tiin Daktor Luka chun Isu pieng lai thu a rikawt a, ziektu dang tu khomin khuolbuka an inleng naw thu le khuolbuk enkoltu (‘vêngtu’ ni lo ‘enkoltu’) –in a lo hnawl thu, eini rawiin ei satpui le khukpui rak hi, a ziek an um nawh. Kristien hmasahaiin a lung inno zawng le mitthli hawl dok tieng zawnga keiin, Josefa le Mari kha ‘bawng in’ (cowshed) ah an intlungtir a. Eini rawi, ei pi le puhai huna bawng vai hlak hnam ni lo, Vaihai le ei indawr hnunga bawng vai ve tran chauh hai khomin bawngbûkah ei intlungtir ve pei a. Ei hla phuok thiem Rokungin,

Khualbuk vengtu suihlung mawlin,
Van Lal Rengpui ka lung damna,
Puan ang a hnawl ta e…
Chhingkhual mipui pung khawm zingah,
Mari’n riahrun a chang ve lo,
Bawng in runpui a bel


a ti hma khomin, zawlnei trapder Jeremia an hril anga zaipu trapder V.L. Kappu chun,

Hieng ang hrim hrima inrieng an um nawh,
Van le khawvela hin;
Tu khom bawng inah an pieng nawh,
Van Lal nau ruok chu a hung pieng,
A lainat thlak ngei maw,
Ei Lalpa pieng dan chu!

Aw Pathien i nau hi,
Ranthenga i’n zal hin,
Van khuo bu ang an ngui zo am,
Ranthleng hi an thlir am?


tiin Pathien kuoma chen zuol a lo ko ngat ngat a ni khah.

A poi nawh. Ei kalchar mit le naa ei hmu le hriet thiem thei zawnga thu hril hi hnam tin thaw dan a nih. Eini khomin ei sathu le ngathu rimin a ur phakna ei sumphuk le tapzawlah Bethlehem le Kalvari ei intrumtir a trul. Chuong naw chun, Thangngurin, “Sandamtu hi ka hriet hma chun, Mi dang Pathien ka lo sawn a” a ti ang khan Judahai Lal amanih, mingohai Pathien amanih ei sawn el a nih. Chuong chu a ni zing laiin, THU chu mihriem taksa puta hung inlang, a piengcham ei lawm tak ‘Mihriem/Pathien Naupa’ neka a bebawm inruia buoipui ngat ngat thei a nih. “Kan Beiruol chu kan hlim taluo a, Isu dè dè kan hriet fuk ta lo zèn!” ti pawla thrang amanih, lawma an pom lut lut naute, an hlim chiri leia an lo inthlak le chil hlum der thu an hril ang kha ni thei a nih.

Isu kha bawng ina pieng ni loin, khuolbuka pieng, a pieng hnunga Mari kha thisen kai, Mosie dan anga porche a lo ni tak leia khuolbuka inthoka a naute le suok, khuolbuk le inmata ran riekna buk ranthlenga an naute kha an inzaltir a ni ring a um. Chu ranbûk chu, chuongna ding le thuomhnaw phurtu dinga mikhuolhaiin ran an hung thruoi, sakor amanih sabengtung amanih, sanghawngsei amanih an siena bûk ni lem mei a tih. Kel le beram siena chu ni kher naw nih, a san chu hieng ranhai hi an umna dinga an inhuon huongah (enclosure) an sie hlak leiin. Chuleiin, ei Baibul chang bi lai hi Mizo Baibul (2005) inlet nuhnung taka chun, “Puanin a tuam a, khualbûka an len ve tâk loh avangin ran chaw pêkna thlengah an muttir a” tiin an sie. Hi taka a thu chabi poimaw chu ‘tâk loh’ ti hi a nih. Chu chun, nau a nei hmain an inleng a, nau a nei hnungin an inleng thei ta nawzie thu a pai a nih. Thu mal tin hi a hmangna ding taka hmang chun atom bomb tlukin thâ an nei vong a nih. Trong hmang dik hi a poimaw takzet.

Châk Vs Nuom
Kristmas boruokah ei la cheng hnai bok a, hla pakhat ei sak lar, Eden par mawi chul hnu ti vul leh turin ti, Lusei tronga phuok, Hmar tronga indik hlel deua an inlet pahni chauh hang bi thuok inla. Mizo trong Kristian Hla Bu (1988) a chun Upa Thanher phuokin an ziek a, HCFD (Department of Music and Youth Affaits) buotsaih Thralai Hla Bu (2010) a ruok chu Pastor Taisen phuokin an inchuon. A tú tù phuok khom lo ni sien, Hmar tronga an inlet fuk lo pahnih chauh hang bi tlang ei tih.

Chang hninaa, “Hmana miten hmuh an châk ni lawmawm hi, Hmu lovin sang tam tak an liam ta” ti chu “Tiena mihan hmu an nuom ni lawmum hi, Hmu loin sang tam tak an liem tah” tiin an inlet a. Hi taka ei chai ding chu ‘châk’ ti ‘nuom’ tia an inlet hi a nih. Kum iemani zat liem tah khan HSA (Delhi Jt. Hqrs) thruoitu, abikin Delhi Thurawn (DT) enkoltuhaiin ka inah an mi hung pan a. Chu trum chun tlangval pakhatin ‘châk’ ti le ‘nuom’ ti indanglamna a mi’n don thut a. Kei chun, “Sinema pakhat i en chăk em em a, i en chun i beisei angin i en nuom naw a, a tawp hmain i suoksan a. Chu chun i thil indon chu a hril fie am?” ka ta, “A fie” tiin a mi don a. Chuleiin, hi hlaa ‘châk’ ti ‘nuom’ tia ei inletpek hi a fûk naw khop el. Tiena mihai khan hmu an nuom el ni loin hmu an chăk a nih.

‘Châk’ ti hi inril lema ei bi chun ei thu le hla khom ni mang loa mihriema châkna (desires) chi hrang hrang inphum, chu chu suklungawi le sukkhop dinga sungrila mi mortu niin a’n lang. ‘Nuom’ ti ruok chu ei hringhrietna le ditthlangna hmanga ei thunun thei (conscious decision) le inzom niin a’n lang. Van rama fe châk lang khom Isu ka ring nuom tlat naw chun law ngaina um naw nih. Ofisar lien ni châk hle lang khom competitive exam-a thrang dingin lekha ka tiem nuom tlat naw chun, ni ka chăkna chun umzie a nei nawh.

Chun, ‘châk’ ti thumal hi mihriem le mihriem inkar amanih, rannung le rannung inkar thu hrilnaa hmang a ni ruok chun tisa chakna (sexual desires) tieng a kawk. BSI le BFW sut ei Baibula Sam 42:1-2 hi ngaituona hmanga ei tiem chun maktiin sikhlim a puor uor uor thei a nih. Hieng ang hin: “Sakhi vadungte tui châka an thuok hlop hlop angin, Aw Pathien, ka hringna hi nangma châkin an thuok hlop hlop a nih. Ka hringna hi Pathien châkin, Pathien hring châkin a dang a châr a nih” tiin. Holy Bible sunga thu inziek ei inlethai laia chang zeizel tak (the sexiest lines) thlang suok ding ni inla, Solomon ‘Love Song’ nek daiin hi chang hni ei inlet hin lawmman pakhatna a lak lem ring a um. Ieng leiin am? Thu mal ‘châk’ ti hi mihriem le Pathien inkarah a angpuia siemhaiin ei hmang a, zawlro kokah ei siem lei a nih.

Chun, a tlar hmasa taka an thu rem khom hi themtlaw in bawl a hoi khop el. ‘Sakhi vadungte’ ti ringot el chu, a karah comma (,) sie si lo chun ‘sakhi tuikhur’ ti ang ning a ta, chun, tui châka dangchar kha ‘sakhi vadungte’ a ni daih a nih. Thu mal tin hi umzie nei vong a ni a, chuong thu malhai chu inhrilfie ton dinga ei rem khawm pha leh kawk neiin a hung suok a. Thu mal zat inang char khom ei rem khawm dan dungzuiin kawk dang daih a suok hlak. A umna ding hmun ni loa thu mal ei sie hi Saptrong Grammar-a chun “Misplaced Modifiers” an tih. Chu hril fiena ding chun ei thu hung vor suok hi duthusam a tling ka ring.

Hi hla hi tlar tin lam riet peia remin, a hmasa tak chang hni ei hung thur suok hi hieng ang hin Delhi Version-ah sie a nih:

Vadungte tui châka dangchâr,
Sakhi a’n thuok hlop hlop angin,
Aw Pathien, nangma chu ngaiin,
Ka hringnun a’n thuok hlop hlop a.
Pathien hring ngaiin ka thlarau,
A dang a châr takmeu a nih.


Inlet fûk lo pahnina chu “Van Lal Rêng ro, pialral lunghlu, ka chhar ta” ti “Van Lal Rêng ro, pielral lunghlu, ka hmu tah” tia ‘chhar’ ti ‘hmu’ tia ei inlet hi a nih. ‘Chhar’ chu ei thil inhmang ei hmu suok nawk thu hrilna, Edena bawsietna leia ei ro hlu, chatuon hringna ei lo chăn tah hnung, Isu Krista ei ringna zara ei chang le nei nawk thu a hrilna a nih. ‘Hmu’ ti chun thil inhmang hnung hmu suok le nei nawk thu a kawk thei nawh. Ram le hmun mawi tak tak fangin ka hmu thei a, rangkachak le lunghlua siem le chei thil hlu tak tak dawra an zor amanih mi inbelh ka hmu thei bok a, ka hmu leiin neitu nina ka chang thei naw a, ka ta angin ka hauh thei bok nawh. Chuleiin, ‘chhar’ ti hih Hmar awphawia ‘sar’ tia ei inlet a ni naw khoma ‘nei/chang’ ti bêka inlet ding a nih, a umzie phok zo vong naw sien khom.

Hmar tronga um, Lusei tronga um lo, Lusei tronga um, Hmar tronga um lo tam tak a um a, chuonghai chu a trul ang peia inhmangtuo el ding a nih. ‘Hmar trong’ tia ei ko, ‘Khawsak Trong’ hi Lusei trong le Hmar pahnam hrang hrang (Old Kukis) trong inchokpola trong thar hung pieng a ni a, chu remchangna innchawk peia hmang trangkai ding a nih. Chu chu trong sukhmasawn le sukhausak dan kong poimaw a nih.

(January 9, 2015, Delhi)

###

No comments :