Search


Feb 19, 2015

ZOFEST 2014 (Part IV)


It is better to be a human being dissatisfied than a pig satisfied; better to be
Socrates dissatisfied than a fool satisfied. And if the fool, or the pig, is of a different
opinion, it is only because they only know their own side of the question.

― John Stuart Mill, Utilitarianism

Thukhawchang
December 4, 2014, Ningani tuk. ZoFest 2014 mikhuoltuhaiin ei chongpu nina theinghila Zoram hmun hrang hranga inthoka hung fuon khawm ei mikhuolhai ei lo hnar zet hnung le Zo hnathlakhai khawvel hmaa ei inpawiin van a ur neng hnungin, mihai fiemthu lo thaw, ‘Hmar var a’n hnu’ ti kha taktak sawnin, ei har suok phut a, zangai le thaw thra inti deuin ei mikhuolhai ei lawmlut hnuhnaw a, sienkhom lawm a um takzet tho. Pu Selkai Hrangchalin, “Var naw song nek chun inhnu deu khom ni sien var chu a thra lem hrim hrim” ti a hril an hril sawng vet hi ei sukdiknaah ngai inla. Duthusam tak ruok chu, ei var zo naw a ni khomin invet biling nungchang insîr ĕm hi chuh thaw naw inla, mi ei tluk phak nawna a um a ni khomin mihaiin mi pangngaiah an mi en hlak a nih.

College ka kai laia ka sabzek lak le inhnikti bik pakhat chu History of Modern Europe, French Revolution-a inthoka Indopui Pakhatna chen kha a nih. 1969 All India Competitive Exam-a khom khan ka paper pakhat a ni a, mark 200-ah 176 lai ka hmu ni tahin ka hriet. Ngainuomum ka ti san chu, French Revolution-a inthokin zalenna khawfing a hung chat a, rambung hrang hrang lo indarh tah hai chu hung inkei khawm nawkin, an mi ril, var le thiemhai le an mi hrat khawkhenghai chu hmangin rambung lien lem, sakhat lem le hrat lem le hnam huopzau lema insiem tumin thrang an hung lak a. An innĕk a, an indo a, inruol thratna thra lem le nghet lem siem tumin hma an lak a, ruong an inhuot tuo a. Hmathlir hla tak neia mani ram le hnam ta dinga thraa an hriet le chu trânghma chu ngaia thaw an nih. Hienga var tak le tranghma ngai taka indawrtuo thiemna hi a nih Saptronga ‘diplomacy’ an ti hih. Chuong hun laia an pawlitiks mei zăng hlaptuhai chĕt dan le changchavoi chu a nih hmu nuomum ĕm êm chuh.

Ngaituona bûi mei tawi
Ieng thil khom hi a hun le hmun zirin umzie a nei a, a trangkai bok. Thil thuhmun chie hi a hun takah ei thaw chun ra tam tak insuo thei a ni laiin, a hun loa chuh ieng angin thaw inla khom rawl bang baw ang elin ei khawk der thei. Voisuna hlawtling kha a tûkah a ngai char thaw siin hlawsam der thei a nih. A thli hrâng lai, a tui fawn lai, a thlarau tlak lai hriet a ngai. Thuneina neitua inngai threnkhatin ZoFest 2014 remchanga ngaia an nuorna thusim khekpuina dinga tlung kim nia inkhawmpui nei khapna thu an insuo dam kha a thuphunga chun ieng anga indik khom lo ni sien, a hun le hmun le hma enin an hisapna kha ngaituona bui mei tawi an hril ang, zaa za infûk lo, mani mong inhlǐmna le insukmuolphona chauh a nih.

Aizawl tlanga son thut a ni hmaa an thu an hung sŭt kha a varthlak a, Zo hnathlak po po theida le dem ei kai ding lakah iemani chen a mi hum pha a, sienkhom ni khat pumhlum ei insukmuolphona ruok kha chu ieng kong khoma lak kir thei a ni ta nawh. Chu bakah, an esel tum tak kha muolpho nekin a hmaa lo trantu ni lohai khomin fiel a nina san le inzomin khapna le vauna thu an insuo khum khan ama tieng mi a’n pakaitir vong a, national hero-ah a hlangkai a, a thawtuhai kha Zo hnathlakhai insuikhawmna dal tumtu ngirhmunah a lebur a, a letlingin Iskariot club-ah a lĕn lut rip el a nih. Hming thrat lai hi hming se van ura insiem thei a ni a; Muolhoi khom Muolhema siem thei a nih. Ei pi le puhai trongkam ser, ‘Mi pakhat êk che, lawm êk che’ ti indikna hi sunhang khat khom a la danglam nawh ti hi hriet chieng zuol a thra.

Singkhuol palaihai
ZoFest 2014 hmang thei lo dinga khapna thu puonga um chu December 3 zantienga sut a ni charin Fiengpui le hmun hrang hranga mikhuol intânghai chu Muolhoi-ah an hung chim thla a, Lalzomthang kota Registration Office chu phuhlum suok vanglai ang el a nih. Mikhuol an hang sem zo zet chun thimbut a hung ni ta a, zan prokram tranna hman an kaw ta nawh. Fiengpui, Muolhoi le Suongpijanga mikhuol tlungan sinsie ringot khom 1300 chuong an ni a, Haflong khawpuia mimal in le sorkar Guest House le Hotel hrang hranga tlunghai leh chu 1500 chuong kan ni ka ring. Hi hi ZoFest Voi rukna (2002, 2004, 2006, 2009, 2012, 2014) a ni ta a, mikhuol an tam trum tak a ni bakah a zawna thuhriltua ka thrang voi thumna (Aizawl, Darchawi & Muolhoi) a nih.

Kum 2006-a inthoka Dimasa Hatao ti hming put, North Cachar Hills-a hin 2011 intiempui khan mihriem 2,13,529 chauh an um a, a rama chenghai chu Biete, Dima, Hmar, Hrangkhol, Jaintia, Jeme Naga, Karbi, Khelma, Kuki, Rongmei le Vaiphei an nih. An khawpui Haflong huom sunga hin mi 43,756 (2012) an cheng a, ZoFest 2014 innghatna Muolhoi khuoa hin mi 3580 (2012), Haflong sunga mihriem 5% an cheng. Mikhuol intlungtu tak an ni leiin in tinin mikhuo an hau dingzie chu ngairuot el ding a nih. Dr. Chongrolien le zingbu kan fakna Jinam Biel aiawtu Pu Laltlansang, Executive Member (Social Welfare & ICDS, Council PWD), Haflong-a um chun Tripura-a inthoka hung po po le hmun hrang hranga inthoka hung iemani zat leh a mikhuol top a; Lower Kharthong Constituency aiawtu Pu Ngamrothang Hmar, an District Council-a Chairman 23-na, kum 2013-a inthoka cheltu chun Mizoram tieng mi, College Students le mikhuol hrang hrang a honpuiin a mikhuol bok a. Thingtlang khaw lien rak loa tûk le zăna kristmas ruoipui kil dur dur zing ang an nih. An tha hnè rep rep khop el.

A thlum a al, abikin Zo hnathlakhai laia thlai suong thiem tak Hmar hnathlakhai hmepok, chartang, changal, chi-al hme le hme dang dang hmea ei hang fak tlang khan ei bu beng zatin ei unauna a sukhnai zuol bakah, inthak si, inhnik si, thu tin thu tang invuok tawk chara bawl le dĕng le rawt chi kim ei hang hmepui lem khan chuh, thlan sa phul kaia an inhlîp zatin unau ei nina ei inhlǐp hnai sot bok a nih. Chu chu Saptrongin hril ding ni inla, ‘chilly kiss/hug’ ei ti el naw di’m a ni? Chu neka romantic lem hret ei dit leh ‘hot kiss’ khom tie!

Tuta truma hmun hrang hranga inthoka palai hunghai chu a tam tak ‘Mizo’ tia inkohai bakah a hawrop indotin (alphabetical order)-in, Bawm (Bangladesh), Biete, Chawrai, Chawthe, Chin (Myanmar), Chiru, Darlong, Gangte, Hmar, Kom, Kuki, Lai (Myanmar), Muolsom, Mara, Pang, Simte, Singpho (Kachin, Arunachal Pradesh, Myanmar), Tang, Tiddim (Myanmar), Vaiphei le Zo an nih. A ram zawnga hril chun Bangladesh, India le Myanmar (Burma) a inthok an nih. ZoFest hi ei hnam pum darthlalang a nih.

Singpho cultural troupe
Zo hnathlakhai laia tiem sa ni ngai lo, cultural troupe thruoia hung thrang, ei trobul ei sui sei ruok chun ieng tik hun lai amania ei thlang tlaknaa unau ei intlonpuihai laia pakhat ni awma inlang chu Singpho an tihai an nih. Anni hi Jingpho tia ko an ni bok a, India (Arunachal Pradesh le a se vel Assam) Myanmar (Burma) a Kachin State le China ram, abikin Yunan Province-ah an um dar a. An hnam hin ruihlo (opium) an thaw nasa taluo leiin, mihriem 50,000 vela tama hriet kha 1950 intiem khan 10,000 neka tlawm an ni ta a. Kum 1971 intiem khan India rama um Singpho chu 1168 chauh an ni ta a, tu lai hnaia an tiem lem khan chu 923 chauh an hmu tah. Dannaranin kum tin 2% neka tam an bohmang a nih. Hieng anga an kiem pei chun, ZoFest 2014-a ei hmuhai hi ei hmu tawpna an ni tah el thei.

Anni tluk hiela hnam bo hrat chu Old Kuki tia British-hai ko, eini rawiin Hmar hnathlaka ei tiem hnam hrang hranga insâlhai hi ei nih. Chuonghai laia dam khawsuokna chabi, lien lema insuikhawmna thu puong dingin ZoFest 2012 le 2014 hi Darchawi le Muolhoi-ah innghatin a um a nih. Banga kutziek tiem thiem lo pawlin “Ka khap e, ka bawikawt e, ka chu tih kha tih e” ei lo ti vel dam hi ei bo inthuk takzie hriltu le ei har suok naw chun ei mawlna leh vui liema um mek ei nizie sukchiengtu a nih. Thangtlawma lak chi a ni nawh. Mawlzie pom ngamna hi var dan inchuk tranna kotsuo a nih.

Prokram kalhmang
ZoFest buotsaituhai thupui chu ‘Insuikhawmna’ a ni leiin, inkhawm zata palai hrang hrang hung hai inhmelhrietna le chibai bukna hun, dannaranin minit 5-10 seng mani trong senga inthlahrung dêr loa nei a nih. Chu chun palai hunghai lungrilah neitu le chongpu nina a sie nghet a, thu a hril inthuk hle. Ngaithlatuhaiin an trong an hriet naw hulhuol dinga ngaihai chun Saptrong le Mizo trong chokpolin an hril non hlak.

Hun hni- sun hun le zan huna thre a ni a. Hun khatna chu sun hun dar 11am- 3pm a ni a, hun hnina chu zan 6.30pm-10.00 pm a ni tlangpui. Zan hun hi hlim dan le inthunun thei dan zirin zing hmâng chen khom pot sei thei a nih. Thuhrilna, hla sak thiemhai hla sak ngaithlakna, hnam lam le thuom le thil dang dang inentirna le hla sak le lama insukhlimna hai thiem taka karthelin an karthlak a, nghok ti a um hman nawh. Zo hnathlak chi hrang hrangin hnam lam le incheina hrang hrang an hung inentira inthokin hril fie sap ngai loin sul khat suok ei nizie a hril chieng bakah, ei chengna khawvel zira ei hriet naw kara hnam dang kalchar ei lak lut nasatzie le ieng chen am an mi chǐm tah ti chen khom hriet thei a nih. Entirnan, kristien le changkang inti pawl, Pathien ang ziezanga mingohai ngaisang le an nun pawhlêu insîr le lak lut tum phêta inhmanghai chun Saphai hming ei put fir fer a; Vairampur le pang innawta khawsahai chun Vai hming an put ve thung a; Kawlhai le cheng tlanghai chun Kawl hming an som nasa.

Chawhma dar 11 am-a prokram tran dinga duong kha Chief Guest ding, Mizorama inthoka helikoptar-a hung Chief Minister Pu Lalthanhawla kha a hung tlung inhnu met leiin a hun takah kan tran thei naw a. Ni hni prokram kha ni khata fun khawm a ngai leiin chop le chila rem thrat vong a ngai bok a. Sun huna ka thu hril ding kha zanah kan son a, a dang po sunah kan thun a. Khuollien a hung tlung a, prokram hmasa tieng MZP-in chawimawina a pekhai inhlanna hun khŭn takin kan hmang a. Chawimawina donghai chu, keima thrangsain Puhai Lalthanhawla, R. Vanlawma (L), Capt. L.Z.Sailo (L), Malsawma Colney, R.Thangmawia, Lalmuanpuia Punte, B.K.Hrangkhol, kan rengin 8 kan nih.

Hieng chawimawina an pekhai hi Zo hnathlakhai insuikhawmna ding le Zo hnathlak hmun hrang hranga khawsahai inkara inunauna thra lem a um theina dinga a kûl a tâia thrang latu le sulsutu nia an ngaihai an nih. Chawimawina an mi peka chun thuchei hieng ang hin an ziek a:

Zofate inpumkhatna tura i thahnemngaihna te, kan hnam kal zel tur atana hmathlir thui tak i neih avanga thu leh hla hmanga i rawngbawlna hi MZP chuan ropui a ti a. I thiamna leh finna hmanga lungrualna kawng min zawhpui zel tur leh Zofate insuihkhawmna atana i hnathawh hrang hrang kan hlutzia entir nan ZOFEST 2014 Haflong, Assam-a neihah he chawinawina thuziak hi kan hlan a che.

Sd/- Lalhmachhuana, President; L. Ramdinliana Renthlei, General Secretary, Mizo Zirlai Pawl General Headquarters, Mizoram:Aizawl. 4th December, 2014.


Khuollienin thu huoisen le ropui tak a hril a, fiel man a um khop el. Hnam dang, mi chim hnetu, sienkhom Chief Minister nei ve phak lohai laia ZoFest 2014 ei hmangnaa khuolliena mi hung uop dinga Zopa ngei a hung el khan thu tam tak a hril a nih. Hnam dang Chief Minister-in an hril ngam lo ding, ama Chief Minister ni laiin a chipuihai dam khawsuokna ding invoina leia a hril el kha, thil um zen zen lo a nih. A thu hril laimu pathum chauh hang phor inla. Pakhatna, sakhaw hlun pathum zuitu ram lien lem le hrat lem chep de kara lêng Zo hnathlakhai hi ei dam khawsuok ding chun inpumkhata ei insuikhawm makmaw a ngai a, abikin nuhmei hauhai laka hin ei inveng fimkhur zuol a ngai. Hieng thila hmathruoitu, ei Jerusalema ei ngai Aizawl chun thlathlam ngai naw ni cheu. Pahnina, Dulien trong hmanghai chauh Mizo nia ngai pawl le Zo hnathlak trong dang hmanghai khoma hmang ve dinga ngaina lungril hi thra ka ti naw a, hnam inpumkhatna daltu an ni a, sim ngei ngei chi niin ka hriet. Pathumna, HPC-D haiin inthrultir tuma hma an lak le thisen suok dinga invauna thu an khekpui hi Zo hnathlakhai inunauna le insuikhawmna lampui dal tumnaah ka ngai a, thra ka ti naw a, ka dem takzet a nih.

Hi ni hin hall-a inleng lo khop hiel Muolhoi le a se vel khuoa inthokin an hung ka beiseia chu upa tieng ti naw chuh hmu ding an um naw a, mikhuolin a chongpu chan an chang vong a ni tak. Hnam dang hunghai po poin mani trongin chibai bukna thu an hril a, an hnam lam le incheina thuom hrang hrang an inentir a, hla mawi tak tak an sak a. A chongpu, a mikhuoltu tak hai hlak chuh ui hmur vuok an hril ang elin an rê trawt a, an khawvelah sim a’n zir ta’m a nih ei ti rum rum el a nih. Khaw lai kil am an intom zo ning a ta? An pawl kohran seng bieknaah an inhmang zo rek am a ni ding maw? VIP inthrungna hmatawng chang tieng sîr, mi hung lutna taka inthrung ka ni a, inzaka hmai a thŭm laia innui hieua mi lo chibai chu, lemchang thiemna tektik po po hmanga thaw a ngai. Kan hnunga hnam le khawtlang thruoitu mi poimaw inthrunghai tieng voi khat khom ka ngha let nawh, an inthlahrung hmel ka hmu ngam naw leiin.

Zan prokrama ruok chuh, inthim hnunga mazu intâm ang elin hall sip chu hril lo, a tuol chena ngir sip vong khop, an hung suok ta a, an ri khom a sie. Inzunin va suok inla, a tam lem chu zurui, tlu lêng lĕnga ngir le pawr tak taka trong an phul el a nih. Ka rawipa Lala Khobung-in hril sien chu, “An nei sun suna dawn an na, an dawn ti mi hriet naw an inlau leia pawr an nih” ti rek ngei a tih. Thu ka hril zan a na, ka thu hril ding,’Rinawmna Chibai’ ti, zieka ka hung chawi chu ka tiem hmain, Hmar trongin ka hril hmasa phot a. Chu zoah ziek sa chu ka tiem tran a. A zatve khom ka la tiem hman hmain electricity a hung buoi a. An siem sung sawt naw te ka chawl a. Hall hnung tienga inthokin “Tawp ta rawh” tia mi hung khêk khum pawl an um a. Ram le hnam hmangaina kawra intuom a, vun suksa a, hriet naw saksak thaw a ngai.

Sansuok an ngai leia an damna ding thu tlang insampui dingin, inhman le inhman naw thu khom thlu lo le a lampui khokrokzie khom dawn chang loin, anni sengso hlek khom thrang dêr loin, sum tam tak sengin, kum 75 ban hnunga an bu zawla ka hung chuong lut hi a san hre thiem dingin, Joba 39:17-a sai-ar (ostrich) chanchin a hril, “Pathienin varna tlasamin a siem a, hrietthiemna a pek ve si nawh” ti anga siem an lo ni palh chun ieng am ka law ding! Isu hnena hlado, “Aw Pa, anni hih ngaidam rawh, an thilthaw hi an hriet naw a ni hi” (Lk 23:34) ti kha insam ve el naw chu thaw ding dang a um nawh. Mawlna le suolnain taluo a nei nawh. A zakmaw. A tuklul. Ramri a nei nawh. Hriet a tum bok nawh. A tawpna ruok chu Sheol a nih.

A trumtriek ni, December 5 khan chu mi kan tam ta hle a, zana lem chu ngirna ding hmun khom indai naw deuthaw khopin kan inbeng sip a. HSA tieng an hung che ve tah leiin chongpu nina an hung phur suok a, an hmel hemna khom 50% vel an hung inkhum mawi nawk hman niin ka hriet. Prokram pangngai zo hnungin, hla sak le lama inpawl hlimna hun zalen taka hong a ni a. A tuka an mi hril dan chun, zan sawtah Sinlung Rock Star Laltuoklien (Pistol Puokruk) a che a, zing dar hni chen nunkhuo phămin, ZoFest 2014 chu an rock liem a nih. Dok asi siin…

Thu kharna
December 6, 2014, Inrinni. Zing inhma taka Guwahati pana suok ding kan ti khah, Muolhoi laia HPC (D) Commander le ka laibung Lalbeisei inah zingbu fa dinga a mi fiel leiin Circuit House-a inthokin Dr. Chongrolien leh Muolhoi tieng kan inbir thla a. A hmain MZP thruoituhai khom a hranin ruoi a lo buotsaipek tah a. Bu kan fak lai chun Aizawl pan ding MZP thruoitu ni lai le lo ni hmasa threnkha hungin, “Him piala min chhuah avangin lawmthu kan sawi e” tiin fiemthu thaw malamin an hung chibai a. Inhrietthiemna thra tak neiin an kir nia ka hriet leiin lawmum ka ti takzet a nih.

Keivomhai hi kan tlawma chuh indaizai ve deuh kan ni a. ‘Tr’ dit pawl le tri pawl khom kan um ve nok a. Kan naupa Lalbeisei khom hi ‘tr’ tri pawl laia mi a ni hlak a, kan inhmu zatin “Tr tripa” tiin ka fiem hlak a, innuina taka kan hmang a nih. Tuta trum khan chu ‘tr’ a tri ta naw thu a mi hril tlat chu tie! Thu dik hmu fie thei dinga a lungril mit a hung var zuol pei chun, Muolhoia cheng ve a laibung Lalramsuok angin hla thra le dangdai tak tak khom la hung phuok ve nawng a tih ti thei a ni nawh. Keivom hlang hlak umna Kuokluong lal, 1997-a muol lo liem tah Lalkhum Keivom khom, ieng thlarauin am a kan a ni ding, India ramin zalenna a hmu hma, Indopui Pahni lai khan Rangoon-a inthokin ‘Aw kan Hmar ram’ ti hla mawi le inril tak hi a phuok el chu a ni kha tie! Suongpijanga kan Kuki-Hmar Keivom ruol ka sir thu chuh Part 3-ah tawite ka ziek tah leiin hril non ngai loah ngai inla. Mak ve tak chu, Vai le hnam dang tamna Haflong constituency-a Council Member-a 2014-a thlang tling chu Tv. L. Hlima Keivom a ni tlat! Chuonga hril pei taka chun, Sinlung Hills Development Council-a Chairman chel lai khom hi Keivom bok a nih.

Zing hmânga suok tum kha dar 10:30-ah kan suok hman trawk a. Kan mi thruoi Zara leh hla ngaithlak puma titi kan sep lai chun Jatinga-a inthoka Guwahati pana petna dingah pet loin, Aizawl tienga motor fehai zuiin Silchar tieng kan lo pan daih a, Harangajao (Hrangazau) kan tlungin kan hriet suok chauh a nih. A lampui siet le khuk leh, darkar khat le a chenve a thlawna tlan hnunga kir nawk ding chu phŭr a um naw kher el. Darkar thum neka sawt rauh chuonga a thlawna kan tlan hnung chun Jatinga lampet kan hung tlung nawk a, Lumding panin kan inbir suk a, unau hmelhaiah Lumding kan tlung trawk a nih. Diphu-a inthoka anni car-a hung Dr. Paul Chonzik le a nuhmeiin an mi lo nghak a. Restaurant tharah dawn le fak kan nei zoin Guwahati panin kan lǐm thla a, zing dar khat pelah dam takin Guwahati kan tlung a. Kan sawlzie chu kan inhnar riin a sukthranghai chauin hre chieng an tih. Hnam dam khawsuokna ding lampui siel hi a sawlum hrim a nih. Sienkhom, ka sawl ka kham tia hai thei a ni nawh.

A tuk Pathienni chu Guwahati-ah ka châm a. Hmar Christian Fellowship-in kum khat sunga Pathien thruoina chunga Lawmthu Hrilna (Thanksgiving) le Sande Sikul ekzam lawmman semna inkhawm an buotsaiah ka thrang a, lawmman dingin Holy Bible (Delhi Version) bu sawmhni chuong ka thawlawm nghe nghe a. Thawtranni December 8 zingtieng ofis fe malamin Dr. Chongrolienin airport bula um Rose Darthangpui inah a mi va’n thla a, sunbu hnienghnar tak kan kil hnungin, Haflonga inthoka ka hmeruo hung chawi mantakha, sizo hring, singzuor le thingtlang hme chi hrang hrang le Pu Laltlansang Hmar, EM mi ngaihruina sakhi sahro hai chu somin Spicejet-in Delhi ka pan a, ZoFest 2014 bung le chang khikhawk tak el chuh, mi ditsaktu po po chungah lawmthu hril zing pumin, hlawtling inti takin ka khâr tah a nih.

(February 19, 2015, Delhi)

###

No comments :