Mi dang po po chu an chawlol zo tah a nih.
Pathienin voisun chen hin inlusukna thlarau a pek a,
Mita hmu thei nawna le naa hriet thei nawna leh.
- Rom 11:7-8
Thil a bula inthoka khawlo, infûk lo le siem thrat harsa hrilna tronglamkei ei hmang hlak chu ‘a bila tho lo’ ti hi a nih. Zu amanih bekan amanih ei siem hi ‘bil’ ei ti a. Zu amanih bekan amanih ei bil changa a tho huna tho thra lo hi ieng anga soisakin bil sawt inla khom a’n hnik tak tak thei ta nawh. Chu chu tekhinaa hmangin thil bul infuk lo le intrum lo siem thrat harsatzie hrilnain hi tronglamkei hi ei hmang hlak. Thing amanih ngaituona lutinle (twisted, perverted mind) chu nuom ela siem ngil thei a ni nawh. Thing lutinle nawt namna ding chun thingnawtna ngei tak hmang a trul ang bokin, lungril le ngaituona lutinle siem ngilna ding chun inthununna hmangruo ngei tak hmang a ngai hlak.
Pienphung hrima ruolbanlo, kim lona nei, bul infuk lo thil hi um hlak a ni a, chu chu khuorel thilah sie inla. Thil infuk loa ei hril tam tak ruok hi chuh a bula inthoka a thaw dan ding le ni dan ding anga thaw lo, thil inher suol, siem ngil loa a kawi ang anga ei zui pei a ni nuom khop el. Hi hi thu le hla tienga ei bul infuk nawna san ei thlir luotna dinga a thuthruoia ei hmang chu a nih. Mi tam lemin trong ei inchukna chu ei nu le pa an ni hmasa tak. Pherzawla inthoka pieng le seilien tu khomin ‘tl, thl’ a inthoka thumal insiem lam indik thuah buoina an nei ka hriet ngai nawh. Sung tin le a khawnawtin kan lam thiem leiin, ‘tlang (mountain/hill) hi thlang, thlapa (moon) hi tlapa, tlu (fall) hi thlu, thluoi (comment) hi tluoi, thlung (to tie up, bind, tether, chain, fasten) hi tlung, thlarau (spirit, soul) hi tlarau’ kan ti ngai nawh. Amiruokchu, Hmar trong hmangna bik Hmar Area ti sunga khom, abikin, Vangai tlang tieng mihaiin, an lam thiem naw tlangpui. Insunga inthoka inchuktirtu nu le pa thiem naw lei lieu lieu, ei inthla sawng pei chu a nih. Chu chu a nih a bila tho lo chuh.
Trong inchuk ei ti hih a chang chun kum za tam an lo hmang taa inthoka an lo hmang thrang tah leia an som pei, mumal deua grammar rurela hang bel rem thei khom ni lo, a baihata baihat top el ngai chi a um a, chuonghai chu dannarain ‘irregular verbs’ an tih. Latin trong peng laia pakhat Spanish ka’n chuk lai khomin irregular verbs hai hi kan baihat top el a nih. Dictionary changkang chin chun hieng irregular verbs etc hai hi makmaw-in an sie hlak. Ei tronga hin chuong ang chu a um a ni khomin a tam nawh. Lusei tronga ruok chu declension a tam thung. Hla ‘sak’ chu sentence hrang hrangin hril inla khom Hmar tronga chu ‘sak’ a ni zing a, Lusei tronga ruok chu a ni ve nawh. Thuhmuna threnkhatin an ngai, ‘tliek, thliek’ tihai khom ei hang bi chieng chun mumal (scientific) deua ei pi le puhai khan an lo hmang a nih. Mihriem kut amanih thä hmangin thing kău ka ‘thliek’ a, thli amanih thil dang leia um a ni chun ‘tliek’ ti a nih. Sangi chun par a thliek a, thliin par a mut tliek. Amiruokchu par a thlieknaah pangpal thila a kâu a suktlam chun a ‘sukthliek’ ni loin a ‘suktliek’ a nih.
Tu lai hin thrangthar lai ‘ie, uo’ inkopa thumal a um pha leh a vowel pahnina ‘e & o’ bănin, ‘ziek’ ti dingah ‘zik’ le ‘taluo’ ti dingah ‘talu’ hmang an ching. Hi khom hi nu le pa zir naw lei a ni lien tak. Trong dan an inchuk hunah lam dan indik inchuktir inla, an hung thiem el. Mihriemin ei inchuk tranna zie ei kai rawn tak. French-hai hin an trong lam thuah an fîr hle a, lam suol amanih indik lo chuh an ngaidam el nawh. Ekzam-ah sabzek dangah ngainathiemna iemani chen an nei laiin trong thuah chuh ngaidamna a um nawh. Entirnan, ‘O’ hin hawrop hrang hrang le lam kopin ri hrang hrang 13 a nei a, lam suol chun mark hmu naw top a ni el. Eini lai hin misawnarihai thaw suol leiin ‘o’ hmangna dinga ‘aw’ hmang tum ngar ngar ei um a. Mithiema inngai threnkhat lem chun Isu hung san nek hiela sie ropui lemin, chuong ang taka hmang nawhai chun van ram khom kai lo ding hielin an ngai. Tuikul inchêp taka inthoka trokphar anga khawvel inkhi tum tlat pawl an ni nuom. Chuong ang mihai chu a bila tho loa mawl liem el naw chuh an ta dingin sansuokna thu tiem dang beisei ding a um nawh.
Thu le hla thiem, abikin thu inlet thiema hmingthang J.F.Laldailoa khan misawnari hmasahai thrangpuia Lusei tronga Baibul le hla bu an lo buotsaihai kha chik taka a thlir chun, mingo misawnarihai le anni thrangpuitu kristien hmasahai khan Mizo trong an lo chokchawrawi nasatzie a hmu chieng a, a pang a’n za a, BIBLE THLIRNA ti a ziek hiel a. Pathien ang thawthanga an ngai Zosaphai kutsuok, tu khoma soisel tina an tin lo, a hang lepse khan miin mak an ti a, an dem huoi huoi a. Ama khah Roman Catholic kohrana mi a ni bok leh, a ieng a khaw ngaituo loa Protestant kohran thilthaw nghaisatua ngai pawl an lo um bok a. A thukhawchanghai kha zurui pengtrawng thu ang mei meia mena thlakpek pawl, abikin inti-sakhawmi lai an tam a. Sienkhom a thil hril khah thudik a nih ti a hriet chieng leiin, saipui lam lawn a thaw a.
Ama trongbau ngei hang ngaithla inla: “He’ng thu chhutna hi a tam zawk chuan ngaihnawm in ti kher lo vang a; mahse grammar dik tlawhchhan Bible leh Hla Bu thu ilo kan sawisel dawn si chuan kan sawisel theihna chhan kan hriat hi a trul hmasa dawn a ni. High School dai chin chuan an hre deuh zel ang a; sikul rap ngai hlek lo kan pi le pute pawh khan ral hlauva ramhnuaia an lo tlan an tlan thrin laite pawh khan an lo hre vek tawh a; an hla phuah-ahte pawh grammar kalhmang pakhat mah an bawhcche ve duh ngai lo va; keini thrangtharho pawhin kan tum tak meuh chuan kum sawmhnih velah chuan kan hre vein ngai kan awh leh thei mai ang. (Chung hunah chuan tuna hmingchhiat khumtu leh phunchiar nih hlawhtu hi min lo hre thiam tawh ang a; tisaa ka lawmman têl turin ka lo awm tawh si lo vang.) p.12-13.
A hrila inthoka 2016 hi kum 38-na a lo ni tah. Kum 1979-a JFL muol a liem hnungin Mizo Baibul hi voi tam ennonin an siem thra pei a, thudik a hrilhai chu ngaituona hmang thei chinhai chun an hung ngaiven deu deu a, an thu inlet le trongkam hmang khom a hung phuisui deu deu pei a. 2005-a sut Mizo (Lushai). C.L. Re-edited lem hi chuh Baibul hi Mizo trong hrima ziek ang khopin an hung suk-Mizo ta a, suk-Mizo an tumna luotah Baibula um chie lo belsa, fundamentalists intihai ngaimaw tham khom, a um nuol ka ring. Sukchieng le suktulai tum luot leia a huop chin ramri khang thei thil tam tak a um a, fimkhur taluo a um thei nawh.
NIV khom hin soisel a hlawna tak chu sukfie an tum talaw leia kong hrang hranga hril fie thei trongkam inphir amanih huopzau lem hmang neka trongkam fie kong hmanga ramri khang an tum lei a nih. Einin ‘a ru inlanga hril” ti tronglamkei ei hmang hi a nih. Entirnan, Thuhriltu 1:2 a KJV, RSV le a dang dangin, “Vanity of vanities; all is vanity” tia an inlet hi NIV chun, “Utterly meaningless! Everything is meaningless” tiin a sie a. Chu chu eini rawiin, “Teplohai teplo” tia ei inlet tah pei hi a nih. Sienkhom a ni si nawh. Pathienin ‘teplo’ a siem ngai nawh. A thilsiemhai a en a, “thra a ti hle” thu ringot khom Genesis bung khat sungah voi sari zet Mosien a ziek non a nih.
Pathien thu ni dêr lo, ei inlet suol anga Baibula an mi lo hlu lutpek, ei lei le bau le inrem bek bek le ei săm nghok lo iemani zat a um a, chuonghai laia pakhat chu ‘teplohai teplo’ ti hih a nih. Chun, ei lung innona le inrem bek bek dang chu “Lalpa zong suok ram” ti hih a nih. Hi hi Baibula inziek ni loin, mingo misawnarihai inrawina hnuoia Lusei tronga Baibul lo inlet hmasahaiin an lung tluk zawnga Deuteronomi 11:12 an inlet danglam, eini rawi khoma a kawi a ngila an lo zui ve lei a nih. Hi thua hin artikul iemani zat ka ziek lei amani ding, Mizo Baibula khom an hung sukdik tah bakah kha hmaa hi thu hi sâm sa loa thu hril thei lo hiel khopa mipui dawi vetna hmangruoa hmang nasa pawlitisianhai le sakhaw rongbawltuhai khomin hmathe-ah an hmang inkhat deuh tah khom a hoi. Iengkim Lalpa, iengkim siemtu, neitu le hretu zong suok hiel ngai khopa ram pilrila um anga insie hi mani inngainepna le Pathien hmusitna a nih.
Hi thu le inzoma thri bê china inngaihai khoma ei hril rop chu “Trong hi Pathien thilpek a nih” ti hih a nih. Pathienin trong bik a nei naw a, mihriem trong a hmang ngai naw a, mi a biekin a hriet thiem thei zawngin a lungrilah thu a hril a, a dongtuin ama trong hmangin a hril suok chau a ni lem. Pentekos nia thil tlung kha hrilfiena thra tak a nih. Trong hi mihriemin an umna le khawsakna ngirhmun le inzoma an inbiek pawna dinga ri hmangruo hmanga an mamaw ang peia an ser suok a nih. Trong mal nei tlawm taka an hril chu lung hriemhrei hmang hun laia South Americaa ram pakhat Peru-a cheng hlak nia hriet, Red Indian hnam ‘Inje’ an tihai an nih. Trong mal ‘Inje’ ti char an nei a, chu chu an lam non le thluk dan zirin umzie dang dang an inneitir a, an titi mel mel el a nih (Ripley’s Believe it or Not) an tih. Chuleiin, ‘Pathien mi pek trong’ ti vet hih a bila tho lohai thukhawchang a nih. Trong hi mihriem ser suok le sukhmasawn ang peia inthrang a na, a hmangtuhai dung chen neka insangin a’n thrang thei nawh. An bo pha a bo ve el.
Kim vs Famkim
Tuta truma trong thua a bila tho lo ei nizie tarlangna dinga ei hmang tum chu ‘Kim’ ti le ‘Famkim’ danglamna ei hriet hrang thei naw hi a nih. Chu dinga Baibul thu besan ding chu Efesi 6:11, “Diebol zawrnahai chu in do zona dingin Pathien ralthuom famkimin inthuom ro” (BSI/BFW) tia an mi’n letpek hi a nih. Saptrong standard translation-a chun, “Put on the whole/full armour of God” an ti vong. Chu chu Pathien ralthuom ‘famkim’ tina ni loin ‘ralthuom kim’ tia inlet ding a nih. ‘Famkim’ chu Saptrongin ‘perfect’ a ni a, ‘Kim’ chu ‘full, whole’ a nih.
An leh, hieng thu mal mawlte pahnih danglamna hi ei hriet naw leia tu chena indik lo taka Baibula ei la som zing a ni? Hre e, tu laia Pawl 5 inchuk phak chin khomin an hriet tah. Chuong chu ni siin, ieng leia ei la som zing? A donna mawlte chu: A bila tho lo ei nizie hriltu, ei darthlalang le thlalak a nih. Lusei/Mizo tronga an lo sie dan ang anga a’n dik le indik naw thlu lo le ngaituo nachang hre loa sie le som pei ei ching thrang lei a nih. Milim lawn thei, ngaituona hmang thei si lo, ang ei nih.
Ei chang thur suok hi thuhriltu le trantuin an chang thlang rawn hlea chuh Pathien ralthuom kim chu ieng am ning a ta? Iengkim chunga lal le thuneitu Pathien chun ralthuom a hranin a nei a ngai am a ni? Paulan ‘Pathien ralthuom’ ti trongkam a hmang hin ieng am a’n kawktir ning a ta? Chu ralthuom chu tuhai hmang ding am ning a ta? A hmang dan ieng tia inchuk ding am a na? ti le thil dang dang an hril ngaithlak ding a vang khop el. Paulan Pathien ralthuom kima inthuom a trulna san le inthuomna dinga a hril chu chang 13-18 inkara khan a um vong: thutaka kawng hren, felna awmphaw hak, remna Chanchin Thra pheikhoka bun le sirsan ngheta hmang, ringna awmphaw hak, sandamna lukhum khum, thlarau kawlhnam Pathien thu pai zing.
Hmaithinghawng bak bun pei lo eini rawi kristien inti, pawl chauha hringhai chun ralthuom kima inthuom neka zeizel deua inchei a, sada le mobile chawi a, biekbuk kai ei thlang lem a hoi khop el. Chuong chu ei thaw a ni khomin, kim (full) le famkim (perfect) indanglamna bek hi chu hre tah inla nuom a um khop el.
Ieng leia chawlolna hri (collective ennui) hin ei taksa mit le ngaituona mit a tuom zing am ning a ta? Ieng leia en kur sia ei hmu thei naw?
Kum iemani zat liem taa DHCF Sande Sikula kan inchuk chu Chanchin Thra Johan a na, kan thruoitu chu Dr. Jacob Pudaite a nih. Bung khatna chang 4 a, “chu hringna chu mihriemhai varna a nih” ti-a an min letpek kan chai lai chun keiin, “Jacob, i puin Millenium Edition a buoipui lai mek a ni a, hi lai hi chuh hung siem thra tah em em raw se, ka nghok a nih” ka ta, a zuk hril ngei a, sienkhom an hung siem thra el hman naw a. BFW sut 2002 edition-a chuh an hung siem thra ta a, BSI sut 2005-a khom an hung thaw ve tah pei a nih.
Hi ei thil hril hi a umzie hre lo a tam lem ei la ni el thei. Hi lai chang hi Saptronga chun, “that life was the light of men” ti a ni a, chu chu Lusei trong chun, “chumi nunna chu mihringte ênna a ni” tiin an inlet a, Lusei tronga inthoka Hmar tronga inlettuhaiin “chu hringna chu mihriemhai varna a nih” tiin an lo inlet bo der a, kum za lai chu taka chun ei intang a nih. ‘Light’ ti Lusei tronga ‘enna’ tia an inlet chu ngaidam thei a ni laiin, Hmar trong chun ‘var’ chu var (light) a ni a, ‘varna’ ti ruok chu Saptronga ‘wisdom’ a ni leiin mel za tamin a kap threlh a nih.
Ei hril nek hmana inlet indik lo le trongkam hmang suol, thuring nasa taka tawk poi thei lem ei Baibula hin za tam a um a. Lekhabu pakhat, ei trong chokchawrawitu le thrangtharhan Hmar trong an thiem thei nawna sana a kaikuongpa thlang suok ding ni inla, ei Baibul hmang lai hi a ni naw thei nawh. A khaw lai bung le chang khom hi hang phok inla, a hima muol a vang a, phek tinah sunnithlaka chai tham a um deu vong a nih. Ieng leia chu chu ei hmu thei naw? A hmu ei um palh a ni khomin, ieng dinga ngaimawa ei ngaisak naw? Ei Pathien thu le ei trong fe suol hi BSI kuta inthoka san suok ding chun Hmar trong indika ei Baibul hi inlet thrat a trul makmaw leiin, Delhi Version hi Pathienin a mi pek a nih. Chu chu a bila tho lohaiin hre thiem dinga beisei chu thil thlawn a ni hri thei. Sienkhom, thrangthar lungvar nei, a sie a thra hre thei, hmu thei le thlier thei an hung suok pei a; ram le hnam le sakhuo damkhawsuokna hmangruoah an hung hmang trangkai deu deu ding a nih.
Tu lai hnai ela Pastor Lalsiesangin HCFD-ah thu a hril trum khan Trap Hla tia ei hriet hlak, DV sut nuhnung takah indik lema ‘Lusun Hla’ (Lamentations) tia thlak bung 3:16-24 sung hi DV-a mi kan tiem ruol a. Chang 22 a chun,
Bohmang loa ei um el hi,
LALPA zangaina lei a na,
A lungsietna a tlol ngai nawh.
tiin a chuong a. A zinga chun BSI Version-ah ieng tin am an inlet hrim ti ka zuk bi chun,
A lunginsietna chun a tlinnaw naw leiin,
LALPA zangaina leiin sukbohmangin ka um hri nawh a (BSI)
tiin a lo inziek daih a! Hi chang hi khaw lai text-a inthoka an inlet am ning a ti aw? Double negative hmanga positive thil hril hi thaw dan chi khat, a hmangna ding taka hmang lem chun thil trangkai ni thei sien khom, ei thil hril umzie hriet a sukharsa leiin, standard writing-ah miin an hmang tah ngai nawh. A chunga Baibul chang ei tar lang khom hi a umzie hre thei ei vang pharh ka ring. Hieng ang trongkam hmang nuom hi HLS rim innam mi threnkhat ti naw chuh eini lai ei um ta naw khom a ni el thei.
A bila tho lo ngirhmuna tui hlim cheng zing hi nghok nachang hre tah inla nuom a va hang um de aw! Chu ding chun ei taksa le lungril mit hluotu le sukdeltu mawlna phuhlip thuo tam hi hrietna tui fima ni tina ei phi thlak a ngai.
(April 9, 2016, Delhi)
###
No comments :
Post a Comment