Search


May 13, 2017

Beroi Kohran Vs Eini Kohran


Paula thu hrilhai chu phûr takin an dong a,
a’n dik le indik naw chiengna dingin Pathien Lekha
thu ni tin an tiem hlak a (Thilthawhai 17:11).

A zawna kâr iemani zat Tuithraphai Diary ka ziek char char leiin ka sawl thawkhat tah ning a tih, tuta kâr chu chawl hadam ka tum lungril a. Sienkhom, hun iemani chena inthoka ziek dinga ka huol, ka la ziek hman si lo chuh ka lungrilah a’n khat tawkin a hung de zok zok a. Chu thu chuh ei trangkaipui takduoiah tiin tlawma zawng ka hung ziek a nih.

Asia khawmuolpui le Europe khawmuolpui inrǐna lai ram, Asia Minor ti-a hriet, tuta Turkey rama Tirko Paula’n rong a bawl laiin mangah kona rawl, a hnunga ‘Makedonia kona rawl’ (Macedonian Call) ti-a ei hril hak hi a dong a. Asia rama inthokin Europe ram tontira um Makedonia ramah hung ralkai a, an kuoma Chanchin Thra hung hril dinga kona a nih. Chu chu ngaipoimaw-in a rongbawlpui Sila hai, Dr. Lukahai leh an fe a, khaw poimaw pakhat Filipi-ah Europe khawmuolpuia kohran hmasa tak an phun a. Chu zoah Makedonia khawpui Thesalonika-ah an lut a, kar thum an cham sungin ringthar iemani zat an man hman a. Chu khuoa um Judahai chun an thik leiin buoina an siem a, Paula le Sila chu ringtuhai chun a zan a zanin Beroi khuo-ah an infetir a. “An tlung chun Judahai sunagog-ah an inkhawm a. Anni chu Thesalonika mihai nek chun an lo inhong lem a, Paula thu hrilhai chu phûr takin an dong a, a’n dik le indik naw chiengna dingin Pathien Lekha thu ni tin an tiem hlak a” tiin an inzinnaa thrang ve Dr. Luka chun a ziek (Thilthawhai 17:11 DV).

Hi khuo hi tu hin chu ‘Veria’ ti a ni tah. Saptrong awphawia ‘Berea’ ti-a an ziek leiin chu trong hmanghai chun a khuoa chenghai hi ‘Bereans’ tiin an ko tah pei a, eini ruok chun Grik le eini awphawi inkopin ‘Beroi mihai’ amanih ‘Berawihai’ tiin ei ko thung a nih. “Berienhai’ ti hman hman inla, a fûk lem el thei bok. Lusei-Mizo tronga misawnari hmasahaiin Baibul inlet an tran lai khan hming hi mani trong awphawia inlet (transliteration) a ni pha Hebrai, Latin, Grik le English hmanghai lai a tu thlûk dan am zui ding ti an ngaituo laiin, a remchang le theina taphotah Grik awphawi zul zuia mani awphawia sie dingin an lo sukthluk a. Entirnan, ‘Aigupta’ tia ei ziek hi Grik awphawia ei ziek a nih. Israelhai chun ‘Misrayim’ an ti a, anni Aigupta mihai chun ‘Pathros’ an ta, Saptrong chun ‘Egypt’ tiin an ziek a, chu chu ‘ægypt, é’jipt’ ti angin an lam. A ieng khom chu ni sien, Beroi khuoin khawvel literechar-a hming hlun a ser phak san chu a hming lei ni loin Chanchin Thra an kuoma puong a ni laia an mizie le nungchang lei a nih.

Trongkam inkhap suol
Thesolonikaa Judahai le Beroi khuoa Judahai a hril khina thu hi Saptrong Varson KJV, ESV, ASV, ERV le a dang dangah ‘Berean Jews were more noble/noble-minded than those in Thessalonica” tiin an inlet a. A thu hung suokna trobul a tanbaw suta sui chun, ‘Noble’ ti trongkam an hmang hi a fûk naw leiin, a fimkhur zuolhai chun ‘more open-minded/ more receptive’ ti trongkam an hmang thung. Delhi Version (DV) kan buoipui laiin, a tlangpuia kan besan tak NIV-ah “more noble character” ti hmang sien khom NRSV-a “more receptive” le NLT-a “more open-minded” an hmang chu infûk lema kan ngai leiin, chuong ang chun “inhong lem” ti kan hmang a, BSI suta ruok chu “thra lem” ti an hmang. Chamber’s Dictionary chun ‘noble’ ti umzie chu “illustrious, high in rank or character: of high birth: impressive: stately: generous: excellent” tiin a hril fie a, chu chu piengna le ninaa ngirhmun insang le inzaum, tiktlai le hawihawm mi tina a ni tlangpui. Baibul chang ei tar lang ruok hi chuh niphunga chunghnungna amanih inzaumna thil hrilna a ni nawh.

Hi taka trongkam infuk hmang poimawzie ei zuk tar lang vuota inthok hin thu inlet hautakzie iemani chen ei man thei ka ring. A thu hung suokna hnăr le a bebawm hriet chieng lo chun a hrilna ding trongkam indik hmang ding hriet a harsa. Ei chăng thur suoka a hrilkhi chu piengphunga Thesalonika le Beroia cheng Judahai inbulna, inzaumna (noble birth) le thratna ni loin, Chanchin Thra ngaithla dinga lungril an inhong le inhong naw thu a nih. Hi lei hin. ‘noble’ ti trongkam hmang hin a kâp threl duoi a nih. Saptronga Baibul inlet za tam lai hin, a thra tawpkhawka threnkhat ngai King James Version le a tehruoihai le tu lai tronga fie lem le hriet olsam lema an inlethai hi ei hang bel chieng a, a ieng Version khom hi a famkim a lo um naw a, a um thei bok nawh. Mihriemin hma a sawn ruola trong khomin hma a sawn pei sung chun, Baibul inlet thrat sin hin tawpintai a nei thei nawh. A tharin a la mawi zuol deu deu pei ding a nih.

Trongkam hmang fimkhur poimawzie hi zuk hril sap met inla. Thesolonikaa an rongbawlna thu hrilnaah BSI sutin, “anni laia threnkhat chu zawrthlûkin an um tah a, Paula le Sila chu an pawl tah a; Pathien ngaisak Grik mipui nasatak le nuhmei thruoitu tamtak leh” (17:4) a ti laiin, DV chun, “anni laia threnkhat chun an ring a, Paula le Sila chu an zui a, chuonghai lai chun Pathien ngaisak Grik mi le khawtlanga nu challang tam tak an thrang ve a” tiin a sie thung a. Hi taka ‘zawrthlûk’ ti trongkam hmang hi a fûk naw el chauh khom ni loin salam amanih lei chawi theina thil a ni bakah, theulawzi tienga thlek khomin thu kanglâng a nih. ‘Zawrthlûk’ ti trongkam hin thil thra lo tieng (negative connotation) a awn a, thil thra naw thawpui dinga inthamna amanih intiemkamna hmangruo hmanga mi lungril hne le thunun tieng a kawk. India Danpuiin sakhaw zalenna a mi pek laiin, inzawrna thil hrang hrang hmanga sakhuo pakhata inthoka sakhaw danga inzawr lut chu a phal naw a, thla tam lung in bang zŭt theina a nih. India Sorkarin kristienhai rongbawlna le inzoma a ngaimaw tak chu inzawrna thil a nih. Eini laia kohrana buoina inzep ei thawhlâ tak khom hi inzawrna thil lei a ni nuom khop el.

Chun, ‘mipui nasatak’ ti-a ‘nasatak’ ti hi BSI sut bok Luka 5:6-a “nga nasatak an inkhum a” ti ang kha a nih. ‘Nasa, nasa tak’ ti hi ‘tam, tam tak’ hrilna ni loin mipui amanih nga mizie le nungchang (characteristic) hrilna a nih. ‘Nga nasatak’ an inkhum chu nga pakhat chauh khom a ni thei, amiruokchu nga danglam tak, inlet but but, tritrămum tak ni mei a tih. ‘Mipui nasatak’ ti khom an tamzie hrilna ni loin an nungchang, thunun thei ruol lo khopa buoina siema hel le che-rawng an ni thei. Ei Hmar trong hmang nuom dan hi a lo ‘nasa’ khop el ti naw ruol a ni nawh. “Nasa chu ei nasa!” ti trongkam hung suokna khom hi Baibul trongkam ei haw lei khom a ni el thei. Ei nasa. Sim neka tuklul insuo hi thlarau helhai khuopna dinga Diebol hmangruo a nih.

Judge vs Soisel
Kum tam tak ngaingam muta ei hmang tah ei Baibula thu inlet suol le trongkam indik lo ei hmanghai hi Pathien thu le hla chik taka bi hlak Beroi kohran khan an mi pompui lo a va hang tam awm de aw! Sienkhom, chuong thil invoi mi le sui nek nek pei, tlang taka ngai dan hril suok ngamhai chu thudik inza le ngaina mi nina inkhumtir nekin ‘mi soisel hrat/hmang’ bawmah ei khum nuom lem. Ei thu changchawi tak chu Isu trongkam, “Soisel naw ro, soisela in um nawna dingin. In soiselna ang charin soisel ning in ta, in inkhina ngeiin inkhipek an ti cheu (Mat 7:1-2; Lk 6:37) ti khah a ni hlak.

Hi taka a thu chabi ‘soisel’ ti ei hmang hi Saptronga Baibul inlet a tam lemah ‘judge’ ti an hmang. Chu umzie chu roreltuin dan dungzuia a hmaa inkhinghai chungthu a ‘rĕl’ (judge) ei hrilnaa ‘judge’ ei hmang ang hi ni loin, mani nina tak hre fu loa thra lem le indik lema inngaia, mani ngaidan le thra tizawng naw taphot indik naw anga ngaia soisel le hnawl tieng a kawk. A umzie hrilfiena dinga tekhinaa a hmang chu mani mita tlungpum inkhang hmu thei si loa mi mita hmunhnok hlek intâng hmu kar a, ngaimaw a, khel dokpek trăl trâl tum ang leh a nih. Chun, Thlanrokpa khuongchawi lai tienamia “Zawngin a mongkkhawn hmu loin a ruolhai mongkhawn a nuizat” ti ang deuha mani nina hre loa mi dang nuizat a kawk thei bok. ‘Judge’ umzie pangngai le ‘soisel’ umzie chu thu inpersan daih a nih. ‘Soisel’ ti thumal hi Dulien tronga “sawi” (hril) le “sĕl” inkopa inthoka pieng, mi thu hril kala inselpui tina a nih. Hmar tronga a ngiel a ngana inlet chun “hrilsel” ti ding ni awm tak a nih.

Kum iemani zat liem tah khan Tahana literechar tienga sulsutuhai chun thu le hla chîk taka lepsĕna Literary Criticism aiah ‘Fakselna’ ti trongkam an ser a, mi tam takin an hmang tah. Delhi Version kan buoipui lai ‘judge’ aia ‘soisel’ ei hmang hi a fûk nawh ti hrein trongkam thar ka sera chuh, a soisel nuomtuhai kuta hembawk rik lem inchawitir ang ni dinga kan ring leiin, kan hmang ta naw a nih. Thlak loa ei la hmang pei hi ei baksamna hriltu a ni zing ding a ni leiin, tlawmthlaka lak nachâng hre a, lungvar thar put thrangtharin an hung siem phuisui vak beisei inla.

Beroi kohran Vs Ei Kohran
Ei thupui tak chu Beroi kohran mizie-a enton tlak, “Paula thu hrilhai chu phûr takin an dong a, a’n dik le indik naw chiengna dingin Pathien Lekha thu ni tin an tiem hlak” ti hi a nih. Phûr taka thu an ngaithlak el chauh khom ni loin, thu an ngaithlakhai indik le indik naw inchiengna dingin ni tin chuong laia Baibul an nei ve sun savun lekhazuol Thuthlung Hlui chu pharin an chǐk ngat ngat hlak tina a nih. Inthranglienna dinga thil poimaw laia mi chu hrietna sukpung chăkna dam, chu dinga dangcharna nei dam le thil hriet fie tumna leia ieng lai khoma zawna indon zing nuomna le peina a nih. Naupangin nghokum khopa thil an indon ang hi a nih. Iengkim hi san neia siem vong a nih. Chu thutak hre thiemtu chun sungril mit varna a nei a, zieka inlang lo le mita hmu thei si lo, iengkima thutak inphûm chu, a lungmit var dan ang peiin a hmu fie thei hlak. Hebrai lekhabua “hmu thei lo chu a hmu leiin sel takin a tuor a” (11: 27) a ti khah a nih.

Hring hrietna le thlaraua hrietna, hring mit le rau mit an inkop pha leh hmu thei lo khom an hmu thei hlak. ‘Hmu thei lo hmu’ ti chuh thil ni thei lo (illogical) a nih. Sienkhom, taksa mita hmu thei lo hi ringna mita hmu thei a nizie hrilna a nih. Chu dinga Baibula enton tlak bik mi ei hmuhai chu Thruoitu Mosie le Tirko Paula, Pathien bel ruot ve ve an nih ti inla, ei hril suol ka ring nawh. Pathien thu makna chuh, mihriem sierkopa inleng lo le ieng formula khom hmanga chok suok thei lo hrim hrim, thil thei ni lo, sienkhom thil thei ni tlat bok si, tuta ei hril lai, ‘hmu thei lo hmu theina’ ti dam hi a nih. Baibul mi hril dan chun, chu formula um sun chu a thlawna mi tin nei le hmang thei, RINGNA a nih.

Hi hi ei ngaituo hlak am? Tirko Paula hai rongbawl lai khan Hebrai tronga Thuthlung Hlui chauh hi an la nei a, chu chu savun pheka ziek, lekhazuol anga bu hrang hranga an ziel, an tiem ding pha dawkanah kei phar a, an tiem hlak chu a nih. Tu laia ei Baibul hmang anga zongolna (concordance) khom um lo a ni leiin Mesia hung pieng ding zawlneiin an lo hril lawkna thuhai chuongna lai zong suok chu thil namen lo a nih. Isu hming tak lem chu la chuong dêr lo a nih. Ei hmu hmasakna tak chu Thuthlung Thar Mathai 1:21 a ni chauh. Lal Heroda’n thiempuhai le Dan zirtirtuhai ko a, Israel Lal pieng ding thu le a piengna hmun dinga kum 700 hmaa zawlnei Mika lo hril lawk (5:2) zong suokna ding khan hun an seng rei ring a um. Paula le Sila haiin Isu Krista chanchin an hril po pohai chu thudik a nizie Beroi Kohranin savun lekhabuzuola inthoka an sui chieng ngat ngat pei hin Pathien thua an inhnik tak takzie a hril chieng a, enton tlak kohran an nih.

Thlarau chun ei phak chin le nina le ei thu le hla hriet ang peiin mi a pawl hlak a; thu le hla ei hriet lo amanih le ei trong hriet lo amanih hmangin mi a biek ngai nawh. Pathien ropuizie hrietna dingin ieng thil khom hriet rawn taluo a um thei nawh. Ei hriet rawn po leh ei hriet tlawmzie ei hriet deu deu chauh a nih. Chu chun ei tlawmzie le ieng ei ni nawzie a mi’n hriettir a, hriet tam zuol nuomna a mi’n neitir bakah dam sunga chu hrietna chu hnota tlan ngat ngat dingin a mi tur a nih. Thil thra thaw dinga sungrila morna le turna hi Thlarau sinthaw a nih. Zawlnei Jeremia chu Pathienin Israelhai kuoma thu hril ding a pek a, a puong suok zat hlak chun sietna hung tlung ding thu a ni leiin mi theida le hal kawng a hlaw a, sienkhom hril loin a um thei si nawh. Ama ngeiin hieng ang hin a ti hlol a ni khah:

Ama sâm ta naw ningah,
A hming hril ta naw ning”
Ti-a ka hang hril hlak chun,
Ru sunga meiling thun angin,
A thu chun ka lungrilah,
Mei angin a mi hlieu a,
Ka pâi trok trok thei naw a,

Ei kohran ngirhmun tlangpui en chun Beroi Kohran letling ei nih. A pawhleuah thu ngaithlakna tieng inhong êm ĕm angin ei inlang a, thu hril thiema hril taphot ei bawr luoi luoi a, a tak rama thilthawa bawzui nuomna le tumna nei ruok chu ei vang. Inkhawm trina ri ei hriet rawn tak chuh, ei sermon ngaithlak thratzie le chu nu chu pa chun ngaithla ve sien ei tizie thu a nih. Ei thu ngaithlakhai hi dannaranin eini ta ding ni loa mi ta dinga ei ngaithlak, eini hmang le zawm ding ni loa mi hmang le zawm dinga ei dit a ni tawng hlak. A tam lem chu inchei par a, a sieli khaw mawia inkhawm, incheina le zak thupnaa Baibul kep, phĕt khom phêt loa hung chawi kira lekhabu sienaa sie nawk, thuhriltu chang thlang le iem a hril ti khom hre loa inlawi ei nih. Trantua ei ruot tam lemin an chang thlang tawi te khom an tiem thei mumal naw hlak dana inthokin an lo tiem lawk nawh ti ngairuot thei a nih.

Ei lawm tak chu lemderna thuom inbela huou huou lawma lăm, thu an hril pha inlusuksan daih a nih. Pathien chawimawi le inpaka lăm a thra. Taksa sawizoina ding khomin a trangkai. Chu chu vana khom ringtuhaiin chatuona ei thaw ding um sun ni-a inchuktir ei ni leiin, hnuoia lo practice lawk ding awm tak khom a ni hrim a nih. Amiruokchu, fak le dawn le hoithaw ringota hring lo a, Pathien baua inthoka suok thu tinreng ringa hring lem ding ei nizie thu Isu ngeiin a hril a ni khah (Mat 4:4). Hebrai ziektu chun Pathien thu chuh thu hring le thilthawthei, kawlhnam ngei ton ieng nêk khoma ngei lem, hringna le thlarau inzomna lai tak le ru le châng le thlin inchuktuona lai khom sun tlang thei le lungrila ngaituona le tumhai khom hre nghal thei a ni thu a ziek (4:12). Hieng neka ralthuom thra hi a um thei nawh.

Tlangkawmna
Chuong khopa thilthawthei, Hringna Bu chu ieng angin am hlutin ei ngaipoimaw a? Ei thu ngaithlakhai le hla ei sakhai hi Beroi kohran angin Baibula a hril dan leh an inmil am ti hriet chieng tuma Baibul biin, mani ngeiin ei inchieng hlak am? Chu chu inchiengna dingin ei Baibul hmanghai an inlet dan le trongkam an hmanghai hi indik le fie tawkin ei hriet am? Mani lung tluk zawng le ei chengna khawvel ril rem zawnga thu ei thlekpui hin Pathien thutak leh inzawlna a nei le nei naw Baibula inthokin ei inchieng hlak am? Hring hrietna amanih rau hrietna amania thu ei dong nazong hi thutak le inzom le bel chieng dawl a ni le ni naw Baibula inthokin ei fie hlak am? Ei donna chu “Ngai nawh” ti a ni tlangpui ka ring. Baibul hi phawa nei pei ei vang.

Taksa rama cheng hmunkhat si, hring hrietnaa ei thil hriethai khom inang pût si, sienkhom thlarau rama ei chengna chu sun le zan anga danglam ni si-a ei hril, a thren Jordan kama la um, a thren ralkaia Kanan rama lut a, ‘ram-thar’ zuon taa inngai le chu taka tuihlim cheng ringota hun hmang nuom, dam lai khawsak ngaitha, sienkhom bu voi khat khom nghei pei si lo dam le a thren chu Pathien thu besana hmang a, khawvel thil ringot buoipui a, ei phingpui pathiena nei pawl ei um el dam hi, Baibula inthokin a si le a tak iengtin am ei inchieng hlak a? Retheina hi Lalpa hmel hmunaa ngai pawlin ieng bung le chang am an inngaizawngpui ning a ta? Taksa ram le thlarau ram hi damsung huna cheng hmunkhat dinga Pathien ruot le siem a nih. Iengkimah an inrem le khuongruol a ngai. An inrem chun Pathien ram le a felnain hmun a khuor a; an inkal chun sietnain ro a rel hlak. Pastor Thangngur khomin, “thlarau le taksa inkal loin” a lo ti reng khah.

Anleh, a kum tĕla tlum deu deu, pet ding hlohna hring hmu zo lo kĕl an inbe rong rong anga kum tam chawl loa inbe rong rong Tipaimukh Biel Baibul hmang hi iem ning a ta? Chu chu zong suok dingin Beroi kohran ei ruoi a ngai a ni? Gandhi lim chuongna phek chauh phêt nuomtu chun a hmaa lo nghaktu chu khop tik nei lo, trap le harawt rorelna, Sheol thlan thim chauh a nih ti hre non mol raw se.

(May 11, 2017; Delhi)

###

No comments :