Search


Jun 2, 2018

Martar Ni 28-na


Kum 1989-a Hmarkhawliena HPC (D) inkhawmpui chun May 16 hi ram le hnam ta dinga hringna chânhai inzăna, hrietzingna le chawimawina ni-a kum tin umni khama inser dingin a rêl a. 1990 khan HPC (D) sungah, 1991-a inthokin a hnam puma inser tran a ni a, kum 2018 hi a voi 28-na le hmun khata a nawlpuia inserna hmasa tak le khuolliena Mizoram sorkar aiaw-a Home Minister a hung thrang remchangna hmasa tak, Zoram khawvela mellung thar a ngirna ni le Zo hnathlakhai kalchawinaa bung thar ei hong ni a nih.

Kum 2010 May a Delhi Thurawn-a insuo ding Martar Ni hung suok dan le a trobul ka ziek bak khah Martar Ni leh hin inzomna kan nei naw ni ngei a ta, voi khat khom inserna prokram-ah ka la thrang ve ngai nawh. A tuortu am kutthlaktu, Abel am Kaina lem martar ei inchangtir ti thuah ka chieng naw a, ka chieng ngai ka ring bok nawh. Ram le hnam damna dinga tuortu le hringna hiel chanhai hi ieng huna khom hnam tin ngaisang, inza le chawimawi an nih. Ezekiel rawl hrea ruom sipa inzâr ru trawl an hung tho sup sup ang khan (Ezek. 37), hnam ngui muchuk tah le khûp zoi tah, mi hnuoisie le sir ziel el tah hai khom, an hnam ta dinga mi huoisen le pasalthra, thrang la hung thar pei dinghai damkhawsuokna dinga hringna lo inhlanhai chanchin an hang hriet chun chona nasa tak a pêk a, an tha zoi tah chu an insang mar a, thapui thalai leh thrangin hma an nor a, hnam ropui le inzaum-ah an hung ngir suok hlak.

Chuong anga martar ngirhmuna ei hlangkaihai lai hin, an thisena ram le hnam inlusu tah kei tho thei ding khopa mi ngaisang le inza kai ieng zat am um an ti aw? Chu zawna chu a nih ka buoipui. Thil tum neia hma laknaa hin ei tumtăr (target) inang sien khom a sukpuitlingna dinga thaw dan ding thuah ngaidan a khuongruol naw chang a um hlak. Isu thruoihruoi 12 chauh lai khom khan an hotupa an zui san hre chieng mumal lo vong an nih. Anni laia hnam inruipui le Nationalist tak Juda Iskariot lem khan chuh a lo beisei Messia ang kha a ni nawh ti a hmu chieng khan inmantirtu-ah a thrang lem hlauh a ni khah. Chuong ang bokin, ngaidan khuongruol naw leiin, unau hmel hai thawin, sa pêlin ei inpĕl a, a mi pĕltuhai kut nêkin eini kut thak eini chungah a tla rawn lem.

Chu bung le chang ngaithlak rinum tak chu inzaum taka khăr dingin thruoituhai le Mizoram sorkar voi tam an inbiek hnungin Dan mumal tak hnuoia Sinlung Hills-a chenghai inenkolna ding Sinlung Hills Council duonga um chu sukfel a ni zoah April 13, 2018 khan HPC (D) le Mizoram sorkar chun thuthlung an ziek a, chu ni vek chun HPC (D) chun silai tak tak an intung bok a. Hi SHC Bill hi Mizoram Legislative Assembly-in remchang hmasa taka an pom pha leh Act hung ning a ta, chu chu hmang dinga Governor hminga thupek an insuo pha leh hmang tran ning a tih. Council Member ding 12 thlang a ni hma, thla ruk neka sawt lo, Mizoram Sorkar ruot Kansil Lailawk (Interim Council) hnuoiah um a tih. Hi SHC Act hi kum 1994-a inremna thuthlung an ziek, helna sunzom pei pawlin buoina an siem zui pei lei le Sinlung Hills Development Council hnuoia Interim Council enkoltu nina inchua inbakkeia an buoi hlak leia Act hnuoia hlu lut hman loa um chuh 2018 inremna thuthlung hin a hung phur suok ding a nih. Hieng thila Mizoram sorkar aiawa hmakhaitu tak chu Home Minister a nih.

Inremna le muongna boruok thara hin kum 2015 January 12-a Rengkai indin Hmar Trophy Organising Board (Hmartob) chun kum 2018-a Martar Ni chu kum dang ang loa puithu taka Saikot-a hmang dingin hma an lak a, khuollien dingin Mizoram Home Minister ni lai R. Lalzirliana an fiel a. Sukhlamzui tuma inkâu kut tirdakum inrol um hai sien khom, var takin fielna chu a hung pom a. Kha hma kum tam tak silai piellunga lo indawr tah, chu kara hringna lo chăn an mihai seng martar changa puonga chawimawina inhlan ve ve hlak kha kut insui a, dawkan pakhat kîl tlang dinga an hang um el hih Zoram khawvela thil tlung zen zen lo, mellung poimaw tak a ni leiin, Zoram khawvel Pa nina ngirhmun cheltu ka nina le thruoituhai mi fielna le ditsakna zarin, a hmun ngeia uop ve dingin May 14 tuk khan Delhi-a inthokin Churachandpur panin ka’n thok suok tah a nih.

Martar Ni a hung tlung a. Zingbu fak khopin Bethela David Buhrilhai inah Moiranga inthoka Home Minister hung hmasomtu ding Sinlung Royal Riders (SRR) hai chu an phutphut leh zing dar 9-ah an hung tlung kim a, ka vai liem tawl a. An phakna chin china mihai chu an riin thrawng tho a, khawvel tawp ding sawna van tieng vuong beiseia hung tlan suok an um a ni khomin makti ding a ni nawh. April 13, 2018-a Sesonga thuthlung an ziek nia ralthuom le hnam sipaihaiin silai an intung trum khoma inza phur taka hung hmasomtu chu SRR an nih. An phutphut inhok ri thûm dur dur hin thil thra thaw dingin mi a choktho pei beisei inla.

Rev. Edwin Darsanglur leh Saikot Playground dar 11-ah kan tlung a, mipui an lo tlim hmur tah a. Chief Guest khom dar chenve hnungah a rawihai mi pathum leh a hung tlung a. An hnung tlar thumnaah Mizorama inthoka hung ka rawihai Lalmuanpuia Punte le Lalremruata Varte hai leh zalen deuin kan inthrung a. An prokram hi a sei hlea chuh hun changtu a tam lemin tawi fel taka hmang dan an thiem a, trongtrai khom voi thum zet a uma chuh a hmangtuhaiin samphuol thaw loa an hril ding charh trongkam mawi tak hmanga an insam thiem leiin a ngaithlatu khom a lungawi hle ka ring. Hla tienga min awitu Blessed Choir, Serafim Voices, Jeneth L. Varte le Miss Lalengvar Sinate haiin lung an sukawi. Mi hnung ei hnot nawh. Cultural items inentir dinga fiel KKL, YPA, YMA le HYA hai lai YPA an hung inlang nawa chu a dang poin an thaw thra. Abikin Kuki Khanglai item inentir khan keimaah thu nasa tak a hril a; Fahrel Toklam (Bamboo) kha a hringin a thatho a, Bamboo Dance ka en tah po po lai ka thlarau a la chawm takin ka hriet.

Hieng nikhuoa hun hè hlak chu inzăna le chawimawina par kuol (floral tribute) inhlan hi a ni nuom. Inza a phur ang hrimin khŭn taka a bi kima thaw a ngai leiin kei tawi thei a ni nawh. Chu chu inza phur taka thaw thei a nina dinga NCC Rayburn College fiel nachang dam buotsaituhaiin an hriet kha inpâk an um takzet. Keynote address petu, HMARTOB Chairman Lalvullien Hmar le Presentation petu Secretary Alan Famhoite haiin an chan an hnê hle a, thruoitu fel ei tlasam naw ding a nih ti hriltu an ni leiin thla an sukmuong.

Ei baksamna ni loin, ei var hlelna pakhat ni-a ka hriet ruok chu eini fiel mikhuol, khuollien ei nei a, a lungril sukna zawnga thu hril le thil thaw a thieng nawh ti hre lo ang hrima vantlang puipungnaa ‘hlĕmtu’ anga an sorkar hril le intum amanih, thil fe suol tah po po laka mani tlak nawna inhre nuom loa a maw phurtua an thruoituhai intum dam amanih hi thil varthlak a ni naw el bakah thudik leh an inzawl chie nawh. Functional President le Chief Host haiin Martar Ni a nih ti ngaisak loa an biela inthlang kampenna zawla inchangtir tum ang ziezanga thu an hung hlap khan ei ni inser inzaumna an sukbuongbar bakah ei mikhuol le a mikhuoltu, chongpu ei nina khah ‘insult’ ei thaw angah ka ngai.

Chu khelah, Chief Host-in a mikhuol kha Pathien ang thawthanga ngai nawk siin, mang nei thut anga inhrilin, “Nangni lai tu khom a naupain bei hni sien, tuin am lung a pêk ding? Nga hni sien, tuin am rûl a pek ding? Nangni misuolhai hmanin thil thra in nauhai pek nachang in hriet si chun, in Pa vana mi lem chun a hnituhai chuh thil thra a va pêk rawn awm ngei de!” (Mathai 7: 9-11) tiin ringhlăna rawl a chè khum hnung hmaah HPC (D) aiawin dawvan a zuk kaipek a nih! A threnin kut an lo ben nawk nghal!

Chief Guest hun a hung tlung a, thuhma tawite a hril zoin, a thu hril dinga a buotsai tak a hril hmain, hlemtu anga intumna khah a letling chie a ni lem thu, 1994-a Inremna Thuthlung an ziek truma ralthuom an hung pek luthai kha a lem vong, thir dawt tan bonga siem mei mei silai a nizie le Mizoram sorkar le an thuthlung ziek poisa loa helna sunzom pawl an suok nghal thu dam; 1994-a inremna thuthlung anga Sinlung Hills Development Council (SHDC) chu dan anga sukpuitling a ni theina dinga Act nei hmasa phot tumna chu SHDC hnuoia Interim Council cheltu ni inchŭa an buoi leia puitling thei loa a um thu dam; le Hmarhai hi Mizorama hnam tam pawl tak le pawlitiks, thiemna, sumdawngna le thu le hlaa sulsutu an nizie le minority tribe an ni nawzie thuin a hung vuok let a. Thil fe le hung hre chienghai chun kut tin hnăra lŭt tak an nuom ka ring. An mikhuol an chophawk a, a lo duoi teuh si nawh. Chun, an thuthlung ziek sukpuitlingna dinga thaw zo lo thil la umhai hi thaw felna ding chun hun a dit a, chu chu naupang sie, artui ei suongpek a, a hmin hmaa “maw maw maw” ti-a an inhrawt anga thaw ve hi hnam puitling le inzaum thaw dan a ni nawh.

Kong khatah inringhlana lungril ei pai tlat san hi a bul ei sui chun H. Thanglora thruoi Mizo Union pawl le Rochunga Pudaite phun Hmar National Congress (HNC) an inkhing laia mi lungril hnêna dinga kum 1953-a HNC propaganda thè darh, tu chena ei la’n ruipui ni sien a hoi. Lusei trong hmanghaiin Mizo Union hun laia an mi lo hlèma ei ngai leia Manipura Hmarhaiin nuor thusim ei insam vet hi iemani zawnga thlir chun awm fuin inlang sien khom, chik nawkzuola ei bi chun ei lo mawl taluo leia eini dawi sa faa inrui buoi mei mei ei nih. Manipura inthoka intâl suok ding chun poisak tham khopa hrata nor a ngai a. Mizo Union pawl mi sangkhat bawr velin ei chengna khaw tlawmtea ri ei lo nei rak khan umzie a nei tlawm. India ramin zalenna a hmu hma khoma independent state lo suol tah Nagahai khomin tu chen hin Manipur ram hniek khat khom an la lak hek nawh. MNF khoma helpui an thlak san chu Greater Mizoram indin a ni a, sienkhom inches khat khomin an la zauh nawh. Khang hun laia Mizo District thar hlol lem khan chu ieng angin nor hai sien khom inkaw naw nih. Anni lakah ei lo beisei insang taluo a nih.

Thrahnemngai taka tu chena ei inruipui char char dang chu Mizo Union sosang laia Hmar Biela Maharaja P.B. Singh inzinin Hmarhaiin Mizo Union movement an bansan phot chun Autonomous Regional Council pek a tiem thu le an pom nuom naw thu ei hril vet hi a nih. Hi hi thu bel chieng dawl lo a ni thu voi iemani zat ka ziek taa chuh, taktak ni-a ring nuom pawl chun an la ring zing tho. A dam lai khan P.B. Singh ngei ka’n don a, phuokfawm a ni thu a hril. 1972 lai chen khan Manipur pumpui hi District pakhat chauh a la nih. India ramin zalenna a hmu hlim lai, India Danpui khom ei la nei hmaa Manipur Rèngin autonomous district pek a tiem thu hril vet hi mani indeusawna a nih. P.B. Singh kha lekha thiem le mi var tak el a na, a hril nia an hril ang hin a trong suol ring a um nawh.

Fe peng hla loin, Martar Ni-a bok lut nawk inla. Hieng nikhuoa thrang ka nuomna san pakhat chu hma ei sawn dan hlimthla thlirna remchang a ni lei a nih. Thrangtharhai hmel le an pangti put, an hoiher, an tlangnel dan, an inthuom dan le nungchanga inthokin ei hmelhmang le hlimthla a’n lang a. Ramsa le ei inthrena kha a la hnaia chuh a thra a siein ei kar a’n hlat nuom sawt hle a; ei vun inthap khom dam tea hung inkhekin, ei pangti a nam sawt hle a; ramsa anga trit dukna a bo tiel tiel a; ei khawnghat a fiein a zalen deu deu a, ei changchavoia inthokin inringzona ei nei deu deu a hoi.

Prokram duongtuhaiin hmathlir zau tak neia hi hun hmangpui dinga Zo hnathlak hnam hrang hrang fiel nachang an hriet hi lawm a umin enton tlak an ni takzet. Kohran pawl hrang hrangin inkhawmpui nikhuoah Hmartob thaw dan hi entonin pawl dang danga mi item nei dingin fiel nachang hre ve hai sien, Pathien khom a lawm ka ring. Hmathlir hla lem le lien lem nei a, huopzau pawlisi la lut a, interekna lungril băn a, lien lema insung khawm hi hnama ei damkhawsuokna dinga formula um sun a nih. Coleman Factor in a fak siet tah Churachandpur Biela chenghai hi ei var suok inhma naw chun, Look East Policy a hung hlawtling pei ruolin, sawt naw te-ah chim ralin ei la um vong ding a nih ti hih zinga nisa hung suok ding tluka chieng a nih.

Kum 1960 laia ka hla phuok, ‘Hma tieng pan zai rêl rawh’ ti hun hongnaa kan sak lai chun ka hmaah sinema angin kum 60 lai liem taa inthoka tu chena ei ngirhmun a hung invir let vut vut a. Tu hin phuok nawk ding ni lang, a thu comma khom thlak loin, ‘Hmar tlangpui’ ti hi ‘Zo tlangpui’ tiin ka thlak tah ka ring. Chu Zoram khawvela chun hnuoi kil tina cheng Zo hnathlakhai hi ei inleng vong a nih. Chu hming sertu chu ka nina zarah, tiemtuhai po po ditsakna chibai vochuom Zoram Khawvel aiawin ka buk cheu.

(June 2, 2018; Delhi)

###

No comments :