Search


Jul 28, 2018

Trongkam Ser Thar Threnkhat


Ei rama Kristien sakhuo a hung lut hma le hnunga ei thu le hla hmelhmang hang insiem tung dan le inthlak danglam nasatzie a hrana suina lekhabu um sien chu lekhabu hlu le ngainuomum tawp ni ngei a tih. Trongkam tin hi ei ngaituona le khawsakna leilunga inthoka hung tro suok a nih. Trong hi Pathienin ‘um raw se’ ti formula hmanga olsam ronga a pek ni awm ziezanga hril dam ei um hih ei mawlhuoi lei a ni naw leh ei trong ngaithlatuhai mawlchona remchanga laa ei nuomna tieng tienga her kawi dinga indawi vetna hmangruoa hmang tumhai dawha kherna a ni thei. Trongkam tin hi mihriem hmanga ser suok vong, ei tonhriet lengkhawmna a nih. Ei phak insangna muol muolah ei thu le hla hril suokna ding trongkam ei ser rawn el a nih.

Protestant kohran hmang Baibul bu 66 sunga hin, Delhi Version-a kan inlet dan dungzui chun, thuhma le footnote thrang sain, thumal 8,73,330 a um a. Chu sunga chun hming hrang hrang mani seng awphawia inleta hmang a ni bak po thumal iemani zat chu hnam dang trong eini trong anga ei lak lut tah, entirnan, angel (vantirko), Alfa, alkatara, amen, awrden (ordain, ordination), baibul, baptisma, diebol, cherub (cherubim), eden (eden hlui, eden thar, gehenna, hnuoi eden, van eden) evangelis, farisai, Grik, haleluia, Hebrai, hosanna, jubili, kraws (kros), kraun (crown), manna, Mansawl (Mansoul), paradis, pastor, pentekos, pulit, pulpit, rapchar (rapture), sadukai, sakramen, Setan, serafim, sermon, Sheol, sunagog, tabernekul (tabernacle), talen (talent), tempul, uoiin (wine) le a dang dang, sang hni chuong daih a um a. Chu list chu J.F.Laldailova English-Lushai Dictionary besana hmangin ka buotsai mek a. Hienga hnam dang trongin ei trongah kuo ei insuottir pei chun, kum zakhat hnunga ei trong hmelhmang chu danglam daih tang a tih.

Baibul pumpui inletnaa thumal hmang zat chie hi sût suok inla chuh, a tam rak ka ring nawh. Kum 1941 a suok ‘Basic English Bible’ inlettuhai chun thumal 900 vel chauh hmanga inlet thei a ni thu an hril. United Nations Organisation (UNO) a hung ngir khan trong tum tum hmang rambung hrang hrang ro hang rĕl khawm chu an trong inlet suol palh chun buoina suok el thei a nih ti an hriet leiin, mithiemhaiin trong inlet dan ngun takin an sui a, an inchuk a, chuong ang trongkam chu an hung hmang a. Bible Society khomin chu konglam (method) chu Baibul inlettuhai khoma zui ve dinga a ti leiin fie lem le hriet olsam lema inlet a hung suok tah truk truk a nih. A thu laimu tak chu, kha hmaa thumal an inlet hlak ang kha bănsana a thu pumhlum umzie phok suok dinga inlet lem a nih.

Baibul inlet sin tran hmaa thaw makmawa kan ngai chu thu her hongna chabi nei hmasa phot a nih. Chu ding chun kha hmaa trongkam an lo hmanghai khan a kawk fŭk le fŭk naw sui a, a kawk fûk chie naw chun ieng angin am kakhawk thra lo a nei ti sui a, ieng ti-a sukdik le thlak ding am ning a ta ti dap suok a nih. Chuonghai laia tlawm te chauh chu entirna dingin a hnuoia hin ka hung thur suok:

CHAWIBIEK:
Baibul inleta ramtrang ding si chun Saptronga ‘Worship’ ti ei inlet dan hin a kawk chie am? ti zawna hi don hmasa phot a ngai. “Chibai bûk” amanih “Pathien biek” tiin ei inlet deu tak niin ka hriet. Inlet hmasatuhai khan ‘dawvankai’ ti an hmang bok. Hienghai laia a ieng inlet khom hin a kawk zo chie naw leiin Zo hnathlak hnam hrang hrang trong 40 chuonghai lai a nei an um am ti kan dap a, kan hlawsam dĕr a. Chuleiin, trongkam thar ser chu makmawa ngai a ni leiin Pathien chawimawia biek hrilnain ‘chawibiek’ ti hi 2002 khan a hung suok a nih.

Johan bu mal 2002-a kan sut le the dar khan thiempu intihai lai a nuisaw le cheksol pawl an um bakah ramhuoi biekna trongkam ni anga hril hnawm pawl an um a. Lekha ngeia trongkam indik a nizie kan hril fie bakah ‘chibai bûk’ ti indik lema an ngai chu ramhuoi biekna hmangruo a ni thei lemzie thuin kan vuok lêt a. Ka ruolpa, 2008-a muol lo liem tah Lal Thanzau Pudaite le ‘chibai’ ti hung suokna bul kan sui trumin, ama Chinese trong thiem a ni bok a, Chinese trongah thumal ‘libai’ an nei a, chu chu thlarau biekna le inzom chauha an hmang a nizie le ei thiempuhai le dawithiemhaiin daibawl an thaw chang, bau sipa zu hmuom a, maicham phi khum sung a, “Hei chibai..” voi thum an insam hlak hi China rama ei pi le puhaia inthoka ei inhlan sawng pei, ‘libai’ ti kha lam danglam hreta ei som tung pei ni dingin a jêldin a. Kan hril pei chun, kan naupang laia ruolhai leh inhmu changa “Hello” ti ve loa “Bu i fâk ta?” kan lo ti hlak dam kha China rama an khawsak laia an lo thaw dan hmang an som tung pei a nizie dam kan hril kai pei a. A ieng khom chu ni sien, ‘chibai buk’ ti hih raubieknaa an hmang lem a ni theizie le ‘chawibiek’ chu trongkam indik lem a nizie thua kan vuok let hnung chun soiseltuhai chu an tuoldawi tah a nih. Hi trongkam hi kan sera inthokin kum 16 a lo invoi tah hiel a, hi trongkam thrang lo chun Delhi tlanga chu seramu kan thŭr ta nawh. A nêka thra lem ei ser hma khat le a hmangtuhai hi hnama ei dam khawsuok pei sung chun dam zing a tih. Trongkam tam tak ei hmanghai, entirnan ‘vantirko’ ti dam hi hieng anga ei hung ser chop pei a nih.

HLANBIEK
Ei pi le puhai khan anni neka thilthawthei lem, an suklawm naw chun an chunga sietna amanih natna intlun thei umin an ring a. Chuonghai hrilna hming tlanglawn an hmang chu ‘huoi’ ti a nih. Tu lai tronga hril chun, thlarau thra lo (malevolent), thlarau suol (evil spirit) ei ti ang hi a nih. Ram nghaktu huoi an kona hming tlanglawn chu ‘ramhuoi’ (ram+huoi) a nih. Khuo (village) a hri le natna hrim hrim intluntu nia an ngai chu ‘khawhri’ (khuo+hri) a nih. Natna, hri, vangduoina le thil thra lo hrim hrim intluntu chu ramhuoi/khawhri ni dingin an ring a. Thiempu hmangin, ran thatin, ramhuoi chu biek amanih tlon lungawi tumin a kuomah an inthawi hlak. Ramhuoi chu a lungawi pha damnaw khom chu a natna la hmang a ta, dam el dingin an ring.

Thiempuin ramhuoi hnot zamna dinga hmangruo dang a hmang chu dawi a nih. Dawi chu Saptronga witchcraft, sorcery le magic an ti hi a ni laiin, chîk taka an dawi hla insamhai ei bi chun, thu var hmanga inbeina a nih. Hienga dawi hmangtu hi ‘Dawithiem’ ti a ni a, a thu insam chu ‘Dawi Hla’ ti a nih. Court hmaa ukilin thu indik lem hmanga a khingpui a’n beipui ang deuh hi a nina lai a um. Ramhuoiin a thu hnuoia bawia a sie mihriem kha thu var hmanga vauh puma a va’n chù thlakpek ang a nih. Dawithiem chun thu khăn a hriet a ngai a, chu chu hmanga ramhuoi a bei pha a lo inză a, a sêl dong pha leh a’n thla hlak niin an ngai. Chuleiin, dawithiemin a dawi hla mi kuomah a hril nuom mei mei naw a, siel pahni pathuma inchawk a ngai.

Ei pi le puhai kha ramhuoi kuomah inthawi hlak hai sien khom ramhuoi an chawibiek (worship) ngai nawh. Pathien an chawibiek a, hming hrang hrang Khuonu, Khawzing, Khuovang, Chung Pathien, Vanhrit le a dang dangin an ko. Ama chu Pathien thra (benevolent), malsawmtu, mihriemhai ta dinga thil thra thaw hlaktu niin an ngai. A hmaah an thil mamaw le dit hniin dawvan an kai hlak. Mi mal, sungkuo le khawtlang ta dinga veng himna le vangneina hniin kum tin ran thatin an biek hlak a, chu chu ‘Sakhaw hmang’ an tih. Khawtlang ta dinga ursun taka sakhawhmmang an thaw chuh ‘Khawser’ an tih. In tinah sawl an băng a, khaw sungah mikhuol lut an phal naw leiin kotsuo tinah sawl an bâng bok.

Juda sakhuo zuitu Israelhai chanchin ei sui chun, ran thata Pathien biek dan mumal tak an nei hun chu Aigupta bawia inthoka Kanan ram pana an fe lai, Sinai tlang bula an um laia Pathienin Mosie hmanga Ama an chawibiek dan ding a hrila inthok a nih. Chu chu Exodus le Leveticus lekhabuah chieng taka ziekin a um. Eini angin an damnaw chang an inthawi ngai nawh. Bu an nghei a, an Pathien kuomah damna hniin an trongtrai a, damdawi hre mi, daktor an um leh an rawn a, damdawi an fak hlak. Chun, zawlnei amanih trongtraina hmanga mi sukdam thei an um chun an pan bok. Thiempu hnam Levi chihaiin Tempulah an sin ding an thaw mop mop a, damnaw thawi dam dinga an fe thu le chuong ang dinga an ko inlon thu ei hmu nawh. Damnaw an dam pha Pathien kuoma lawmthu hrilin tempulah an fe a, thilhlan an chawi a, chu chu a thren a thisen leh maichamah an raw hmang a, a sa dang chu thiempuhaiin an fak hlak. Bu le bâl inhlan thua khom tlawmte chauh maichamah an raw hmang a, a dang po chu thiempuhai chan a nih. Ram an insem lai khan Levi chihai chu ram pek an ni naw leiin Pathien chanpuol chu an chana ngai a ni a, Pathien kuoma mi thil hung inhlan kha raw hmang vong loin, an raw bang kha an chang hlak.

Hieng pumraw thilhlan, bu le bâl thilhlan le a dang dang baka hin kum khatah a hnam pum ta dinga thil inhlan ni an hmang a, chu chu Inremna Ni, Tlanna ni (Day of Atonement), Suol inthiel faina ni ropui, anni trongin Yom Kipur an tih. Kel pahnih an hmang a, pakhat chu a lu chungah a hnam pum suolna phur dinga thiempuhan kut an innghat hnungin thlalerah an insuo a. Pakhat dang chu an that a, a thisen chu Thiempu Laltakin Tempul Hmun Thienglimtakah a lutpui a, Thuthlung Bawm sinna, zangaina lalthrungpha chunga chun a the a, chuonga a thaw chun an suolhai chu Pathienin lo ngaidam dingin an ring. Hienga ser le sang an thaw dan kimchang chu Baibulah ziek a ni leiin hril sei ngai loah sie inla.

Ei hril nuom tak chu, a tawi zawngin, ei pi le puhai kha ramhuoi tlon lungawina dingin a kuomah an inthawi hlak a, Hebrai mihai ruok chu an inthawi ngai naw a, an suol thupha chawina le ngaidamna ding dam le lawmthu hrilna dingin an Pathien kuomah thilpek an inhlàn hlak. Anni sukna thei ramhuoihai chu eini dawithiemin thuvar hmanga a vauh zam angin an vauh zam lem a nih. An kawl le kienga mihai, abikin Kanan mihai ruok chu pathien dang dang kuomah an inthawi a, pawl threnkhat lem chun mihriem chen khom an inhlàn hlak ti Baibulah ei hmuh. Chuong an pathienhai laia hming inlar chu Baal a nih. Hebrai mi ni si Baal hmaa inthawihai chu an Pathien uiretsantuhai chauh an nih. Inthawi hi Kanan mihai thuomhnaw a nih.

Chuong chu ni siin, ieng leia ei Baibula hin ‘inthawi’ ti trongkam hi ei hmang uor èm ém am ning a ta? Kum 1995 khan Rev.(Dr) Zairema artikul ziek ‘Inthawina’ ti, Thu Leh Hla magazine-a an insuo ka tiem a, a manhla khop el. Ama hril dan chun, hi trongkam ‘inthawina’ ti hung hmang trantu chu D.E.Jones (Zosaphlui) le Edwin Rowlands (Zosapthar) an nih. DE Jones-in Welsh Tune Book 158-a mi Dura Chawngthu thrangpuia a’n leta chun,

Lal Isua thisen hlu kan thawina a ni,
Kan sual zong zong na loin min tidam thei
ti a chuong a. Chun, Zosapthar inleta chun,
           
Van Beram No zet chuan,
Kan sual zong a kalpui;
Krista inthawina thisen chuan,
Sual serh a tireh thei

tiin Lusei trong (1988 Edition) ah a la chuong zing a. Kristien Hla Bu (Hmar-2003) a ruok chun,

Van Beramte Kristan,
Ei suolhai a lak hmang;
Krista inthawina thisen chu,
Thisen hlu lem a nih

tiin an hung sie tah a nih. Hi hla inlet hi en vuoi chun Van Beramte Krista le Krista a khaikhi a hoi khop el. A Saptronga chun, “A sacrifice of nobler name, And richer blood than they” ti a ni a. A tawpa ‘they’ a ti hi Judahai maichama ran thisen an inhlan po po nekin Isu thisen a poimaw lem thu a hrilna, chang khatna tlar hmasa tak thu le inzoma a hrilkhina a nih. Hmar tronga inleta hin a tlar tawpna hi an thlak danglam a ni law law chun Saptronga mi anga inletin, “Hming ropui lem inhlanna chu, Thisen hlu lem a nih” tihai sien chu, a fel lem el thei. Pathien ei chawibiekna le inzom a ni hrim hrim chun ‘inthawi’ ti trongkam hi hmang lo ding a nih.

A ieng po khom chu ni sien, mingo misawnarihaiin ‘sacrifice’ ti ‘inthawina’ tia an mi lo inletpek vong kha tu chena ei intangna chu a nih. Damnawna leia ramhuoi kuoma inthawi chu an um ngei. Chun, dawi leia damnaw dam an um chun dawithiem hmangin kha dawi kha sùt a ni hlak a, chu chu inthawi ti a ni ngai naw a, ‘dawi sût’ ti a ni lem. Thla huolna dinga ran that khom hi inthawina a ni ngai naw a, Saptrong chun ‘sacrifice’ an ti tho. Thil thawna dinga hun seng dam, mi somdawla va thrangpui dam, ram amanih pawl ta dinga nun chân dam khom ‘sacrifice’ an ti vong. Judahaiin Aigupta an suoksan ding zana thil tlung hriet zingna dinga ‘Fekân Kùt’ an hmanga an ran inhlan po po khom ‘sacrifice’ an ti vong. An trong kalphung a nih. Dr. Zairem hril angin, ei misawnari hmasahai kha Welsh harna hring suok an ni a. Khang hun laia theology an uor tak chu “Isu ei aiin a thi; Isun ei tuor ai a tuor” ti a nih. Chuong ang chun Lusei Baibul kha inletin, ‘ta dinga thi’ ti ding kha ‘aia thi’ an lo ti vong a, an ziek suol ang angin ei lo inlet sawng ve a, ei kol-awk dèr a nih. Hi theulawzi fe peiin a hring suok chu ‘Aiaw Theulawzi’ (Substitute Theology) a nih. Chu chun ‘Zawng tuor ai ngauin a tuor’ ti ang hi a hring thei a, chu chu a thrat nawna lai chu a nih.

‘Sacrifice’ ti po po ‘Inthawina’ tia an mi lo inletpek hin ei hriet phak baka nasain nghong a nei a, a poi khop el. Thiempuin ramhuoi hlembawla hmang a, inthawina a’n hlan chang a sa thra lo le fak tling lo po a kuomah pe a, a thra po ama fak dinga a hawn hlak ang khan, Pathien ei biek dan le kut tling loa ei sum lam suok kohranah pea thlem lungawi ei tum dan khom hi chu lungril chun nasa takin a thruoi a nih. Ziektu lar George Orwell-in, “If thought corrupts language, language also can corrupt thought” (Ngaituonan trong a sukporche thei chun, trong khomin ngaituona a sukporche thei” a ti char kha ei thaw a nih. Ei thawlawm tam tak hi inthawina hmangruoa ei hmang a nih. Ei thaw rawn deuh chun Pathien lawm duok dinga ringin ngai ei sukthra chop a, pulpit tlâng chena intham kai khom ei um hrim a nih. Lungril entu le hre fietu Pathien hi inchawk le hlem lungawi thei ei sawn. Chu chu inthawi hring suok thrat nawna laic huh a nih.

‘Inthawina’ tia ei inlet po po deuthaw hi thilhlan, thilpek, ran thata Pathien biek tia thlak vong Rev. Zairemin 1995 laia a lo rot kha thil thaw ngei ngei chi a nizie Baibul inleta ka’n hmang hnungin ka hriet zuol deuh deuh a nih. Thil mak ve deu el chu, tuoltro hla phuok thiem Zo hnathlakhai lai ruok hin chu Isu trong hmang sandamna, intlanna, thiemchangna, inhlanna ti le a dang dang hai hi an hmang nasa hle a, sienkhom ‘inthawi’ ti trongkam tak hmang hi chuh, ka chîk tawk naw lei am a ni ding, ka la hriet dèr naw chu tie! Ieng leiin am? Ramhuoi kuoma chauh ei lo inthawi hlak ti an hriet chieng lei a ni ka ring. Kristien Hla Bu (71) a chun, “Krista’n suol thawina a siem tah” ti a um a. Suol thawina dinga inhlan Isu taksa intêltu ding chu Setan ni dinga ngai chun theulawzi buoithlak tak ni ngei a tih. Inphawng hlut hluta tu laia ei sak hlak,

Aron inthawinahai chu a ngai ta nawh,
Lal Krista thisen ka suol thawina a nih

ti dam hi ngaituo chet chun, a buoithlak nuom khop el. Krista hung san kha Pathien kuoma inthawina sin hung thaw a hoi khop el. ‘Inthawina’ ti trongkam hin a mi dawi invet chauh ni loin a mi thawi invet nasa. Ngaituo chieng ei tiu.

Delhi Version Baibul kan inlet tran lai chun thu mal poimaw ni si, sienkhom Hmar trong amanih Zo hnathlak a tu hnam trong khoma um si lo iemani zat le ei lo hmang suol tah hrim hrim, indik èm ém ni anga ei pom tah, indik tlat si lo iemani zat um chu ieng am law ding ti hi kan thil buoipui laia pakhat chu a nih. Chu laia thrang sa chu ‘inthawina’ ti hi a nih. Mi mitmei vengna leiin sut khatnaa chu thlak loin kan maksan hri phot a. Amiruokchu, pumpel song thei a ni naw leiin, a trul tongkhawng ni tah ngei ding a na, DV Second Edition-a chu siem thrat vong a ni ta a, milim betuhai chauh naw chu inthawi an um ta nawh.

Rom bung 1- 11 sunga hin Paulan a tira a thu thruta a hmang, chanchin thra chu a ring taphothai ta dinga Pathien thilthawtheina a nizie le chu chanchin thraa chun Pathien felna chu ringnaa inthoka ringna peiah suklanga a hung um dan (1:16-17) chi hrang hrang a hril fie hnungin, bung 12 a hung tlung a, a ki a thlâk a, ringtu nun dan le khawsak dan dingah a lutpui a, chu chu BSI sutah chu inthawina hring le inthienga Pathien lawm tlak ni dinga taksa inhlan a nih. Chun, 2 Korinth 6:16 a chun mi dang tu khoma an la sam suok ngai lo trong thar hung serin, ringtuhai taksa chu “Pathien hring tempul” (2 Kor 6:16) a ni leiin, vong thienghlim a, Pathien ropuinaa hmang dinga a kuoma inhlan dingin a ngen tawl bok a. “Hring” ti thumal a hmang uor khop el.

Inthawinaa ran an inhlàn hrim hrim chu an that phot a, a thisen an lak a, an chan dar a, a thren maichamah inhlanin an raw hmang a, a bâng po thiempuhaiin an fak hlak. Chuong chu ni siin, ieng leia an taksa chu inthawina hringa inhlan dingin a hril am ning a ta? Inthawina hring chu thil um thei a ni? Threnkhat fiemthuin, a hringa inthawi chu aite fun suol ang elin maicham velah invâk sup sup an ta, a lo invak suok pawl um an ta, thiempuhai lu sukhai an tih an ti ang chu a ni naw chieng khop el.

“Hring” ti thumal hi ei thu thlûr tak a ni nawa chuh ei thu buon leh an inkei mat tlat leiin hang hril sei met inla. Hi lai hrilfiena hi Rom bung 6-a khan suol thisana Kristaa hring thu chipchier takin Paulan a lo ziek ta a. Chang 13-a chun, “In taksa penghai khom suol hmangruo dingin suol kuomah pe phal bok naw ro; chuong nek hmanin, mithi laia inthoka hung hring nawk angin Pathien kuomah inhlan lem unla, in taksa penghai khom felna hmangruo dingin Pathien kuomah pe lem ro” a ti a. Chang 3-6 a chun, “Eini Krista Isua baptisma chang tah hai po chu a thinaah baptis-in ei um tah ti in hriet naw am a ni? Chuleiin, Pa-in mithi laia inthoka ropui taka Krista a keitho anga eini khom hringna thara ei leng ve theina dingin, a thinaah baptisma changin, a kuomah phumin ei um ve tah a nih. Ama thi anga eini khom ama leh inzoma ei thi chun, ama a tho nawk ang bokin ama leh inzomin eini khom keithoin um ve ngei ei tih. Suol bawia ei um ta nawna dingin suol put taksa hi sukhlum dingin ei mihriem hlui chu a kuomah hemdein a um tah ti ei hriet” tiin a lo ziek bok a nih. Chu Kristaa hemdea um tah, a thinaa phum tah, a thonawknaa tho nawk tah, Adam thar chu a nih inhlan dinga a ti chuh. Chu chu Krista le inzoma hringna thar nei, piengthar ei tihai hi an nih.

A hmaa ei hril vuot tah, Thangzarlien phuok “Aron Inthawina” ti thunona, “Aron inthawina chu a ngai ta nawh, Lal Krista thisen chu ka suol thawina a nih” ti kha a thu a tluong a, a hril tum khom a chieng ei ti el thei. Amiruokchu, hang bi inthuk deu inla, suol thawina dinga inhlăn thisen man intêltu chu suol neitu le intluntu nia ngai Setan a ni chun, chu inthawina thisen lo dongtu khom chu ama bok ni ding a na, thil buoithlak tak ning a tih. Suol man intêltu chu Setan ni loa Pathien ei innitir ding khom ni sien, Pathien nina le thil inhmè lo top hung ni bok a ta, theulawzi dangdai le khikhawk tak suok thei bok a tih. Chuleiin, Pathien biekna le inzoma ‘inthawina’ ti trongkam hmang hi a lo infùk naw khop el. Ei ngaituo inthuk po leh a poizie ei hriet deu deu a nih. Indik thlupa ei ngaina tak hi Setanin ei lungril le ngaituona a lo bawi hnè takzie inlangna a ni thei. Ngaizam chi a ni nawh.

Pathien biekna thil a ni leiin ‘inhlàn, inhlànna, inpêk, inpêkna’ tia sie a thrat lem thu a hma khan ei hril ta a. Chu nêk hmana thraa ka ngai chu, ‘worship’ ti trongkam ei nei naw leia ‘chawibiek’ ti trongkam thar ser a ni ang khan, Pathien bieknaa maichama thil inhlan hrim hrim hrilna dingin ‘inthawi’ ti nêkin ‘hlànbiek’ (thil inhlàna Pathien biek) hmang inla, a fûk lem daih. Hieng ang deuh, biekbuka bei 12 an sie, Sabat zata a thara an thlak hlak, Saptronga ‘shewbread, bread of the Presence, consecrated bread’ tia an inlet, eini tronga ‘entirna bei’ tia an lo sie khom Delhi Version-a chu ‘hlànbei’ ti-a thlak a nih (Ex.25:30). Chuonga sie chun, a chunga hla ei tarlang khom hi, “Aron hlànbieknahai chu a ngai ta nawh, Lal Krista thisen ka suol tlanna a nih” ti hung ni tang a ta, “inthawina hring le thienghlim,” ti khom “hlanbiekna hring le thienghlim hung ning a ta, Pathien thu inchuktirna leh khom hung inkhuongruol tàng a tih.

THIENGLAM
Luka 1:27 hi BFW sut Hmar Bible-a chun “..nunghak thienghlim pakhat kuomah a tir a; ama chu David thlaa mi, a hming Josef nuhmei huol a na; chu nunghak hming chu Mari a nih” tiin a chuong a. BSI suta ruok chuh “nunghak inthieng pakhat kuomah a tir a; ama chu David thlaa mi a hming Josef nuhmei huol a na; chu nunghak hming chu Mari a nih” ti a ni thung a. Delhi Version-ah “Chu nunghak thienglâm chu a hming Mari a na, Davida thlaa mi Josefa nuhmei huol lai a nih” tiin kan sie. Mari hi BFW chun ‘nunghak thienghlim’ tiin in a hril a; BSI chun “nunghak inthieng” a ti a; DV chun “nunghak thienglâm” a ti thung a nih.

Chang 31-a chun, “Ngai rawh, inrai i ta, nau pasal nei i ta, a hminga chun Isu i sak ding a nih” ti-a BFW le BSI suta an ziek laiin DV ruok chun, “Ngai rawh, nau pai i ta, naupa nei i ta, a hmingah Isu i sak ding a nih” tiin a sie thung.

Ngaituo chîk loa tiemhai chun chang pahni ei tar lang inlet dan danglamna hi an man fuk naw el thei. Kristienhaiin thuring bula ei pom tlat pakhat chu Isu hi nunghak thienghlim, pasal tu khom la pawl ngai lo sula Thlarau Thienghlim inpaitir nau hung insieng a nina chu a nih. Chu chu Saptrongin Holy Conception/Virgin birth an ti a, eini chun Nau Thienghlim ei tih. A poimaw tak chu a paitu thienglămna (virginity) le nau inpaitirtu thienghlimna (holiness) a nih.

Zawna poimaw indon ngai chu: thienghlim (holy) le inthieng (clear/clean) hin tu khom la pawl lo nunghak a nina (status of virginity) a kawk chie am? Ieng anga nunghak fai le inthieng khom nuhmei-pasalna thilah a him naw thei a; ieng anga thienghlim, tu khom la pawl lo khom ni sien a lungril le ngaituona a porche hle thei. Chuleiin, ‘virgin’ hrilna ding trongkam hran hlak, a tharlâm ser ngaia kan hriet leiin, thienghlimna le tharlâmna inkop, ‘thienglâm’ ti hi a hung suok a nih. Nuhmei chauh khom ni lo, tlangval thienglam hrilna khoma hmang thei a nih. Thil thar hlok, a tharlâm, tu la hmang lo anga tu la pawl lo nunghak/tlangval thienglâm hrilna a nih.

A pahninaa “inrai” ti trongkam ei hmang hin Holy/Immaculate Conception, Nau thienghlim a nina a bawsiet a, ei thuring a mi hnawlpek a nih. ‘Inrai’ ti hi nuhmei-pasal inpawlna ra suok a ni a, Isu piengna chungthua ruok chu nuhmei-pasal inpawlna thrang loa Thlarau Thienghlimin nau an paitir a ni leiin, ‘inrai’ ti trongkam ei hmang hin ei thuring a kal a nih. Hi hi thu inlet khikhawkna le fimkhur a ngaina chu a nih: ho tea poi nasa tak tawk thei a nina hi. Threnkhat chun, “Inrai le nau pai chu kawk thuhmun tho an nawm” ting an ta, thudik a nih. Isu hung pieng thua a danglamna ruok chu sula nau a hung insieng dan kalhmang (process) a nih. Inpawlna um loa nau inpaitir thil a nih. Tulai chu damdawi tieng thiemnain hma a sawn tak leiin In Vitro Fertilization (IVF) kalhmanga nau pai thei a ni tah.

LEMDER
Hla phuoktuhaiin Isu ko duotna trongkama an hmang tlanglawna pakhat chu chu ‘zaidam le nunnem’ ti a nih. Sienkhom, hnuoia a cheng laia ama khingtu, abikin Farisaihai, Dan zirtirtuhai (lekhaziektuhai) le thiempuhai, a hang biek dan an rikawthai hi chuh a kha fek fokin a rawn intam tawl khop el. Ziektuhai laia trongkam ei bi lai rikawt rawn tak chu Mathai a nih. Bung 23:13-33 inkar sunga hin ‘lemderhai’ (hypocrites) ti-a a kona voi sari le an chan ding chungpikna (woes) hung tlung ding voi sari bok a hril bakah trongsie (expletives) hieng mitdel invet, mitdel intlaw, thruoitu mitdel, sung tieng duâmna le insŭmnawna sip, thlan lung năl vâr, a puoa mawi, a sung mithi ru le porche tinrenga sip, rûlngân thlahai, hmeithaihai in le lo fa tlarantu, mani lut nuom si loa mihai lutna ding van ram kotkhar dangtu, mi liengkoah phurrik hnawka mani ruok chun kut hmawr khoma tawk nuom lo, dan thu inchuktira mani ruok chun a taka zawm nuom si lo le kona dang dang hmangin a sop hrep tawl ti ei hmuh.

Hieng mihai konaa trongsie a hmang rawn tak chu “Vervekhai” ti-a an lo inlet, Saptronga “hypocrites” (Gk ὑποκριταί) ti hi a nih. ‘Vervek’ ti-a ei inlet hin ‘hypocrite’ mizie laia pakhat chauh a fûn leiin inlet thrat ngai thumalhai laia ka ngai poimaw chu a nih. A umzie tak chu mani nina tak neka daia thraa inlang theina dinga lemchang, mi hlĕmna dinga dawha hmanga mani nina indik tak neka a nina ni dêr lo anga inlang tum a kawk. A tawi zawnga hril chun mi hlemna dinga lem inchang a nih. Chu hrilna dinga trongkam indik chu ‘lemder, lemderna’ a nih.

Hi trongkam khom hi trong hung inser tung pei dan hre chieng lo, sienkhom kan Baibul inlet chungchanga soisel ding le awna zong pawlin, Mizo hlaa “Lem ang der thiam min tiriang êm mai” ti-a inthoka kan lak sawnin, an hung lepse a. Mi tam takin pawnlanga thra anga inlang tumna, thrat derna ‘hypocrisy’ inletna dinga trongkam fie le mawia pomin lawmthu an hung hril bok a. Ieng sîr zawng khoma inkhiin, ‘vervek’ (cunning, clever) ti hi lemchang nuna zie pakhat fûn sa sien khom ‘lemderna’ hin ‘hypocrisy’ umzie a fun kim lem tic huh inhmai ruol a ni nawh. Iemani chena inthok khan ‘piengtharna’ hmaithinghawng inbel ei pung leiin eini lai taksain Isu hung cheng nawk sien chuh, ‘vervekhai’ amanih ‘lemderhai’ amanih mi ti loin ‘piengtharhai’ a mi ti lem tah daih ring a um. Trongkam tam tak hi a hmangtuhai mizie le inzoma umzie thar put pei a ni leiin a tira a umzie letling chie a hung kawk thei. Entirna pakhat chu Saptrong thumal ‘sophisticate’ ti hih a nih. Tien lai khan ‘sophisticated woman’ chu ‘nawchizor’ hrilna tlukin an lo hmang a, tu ruok hin chu nuhmei inza phur, changkang taka inchei, mani inenkol thei, mi naran chunga lêng tina a ni tah lem thung!

BIEKZIN
Sakhuo tinin hmun thienghlima bika ngai ei nei seng. Ei ngai san khom bul lo trantu mi thienghlima ei ngaihaiin sulhnung sui ding an maksan lei a nih. Chuong hmun thienghlima inzin hrilna trongkam chu ei lo nei naw leiin, entirnan, eini rawi Israel rama inzinhai chun sei duotin “Ram Thienghlim Israel rama inzinna” ti damin ei inzinna thu ei ziek thupuiah ei hmang hlak.

Kum 1980 April khan Nairobi (Kenya) a inthokin Saudi Arabia-ah kan inson a, chuong laia Embassy po po innghatna, Tuipui Sen kama long chawlna hmun poimaw Jeddah ah kan um a. Hi hmuna inthoka km 80-a hla Makka (Mecca) hi Muslimhai zawlnei Muhammad piengna le Islam sakhuo ta dinga hmun thienghlim tak a ni leiin, biekzina hung po po lutna kotsuo chu Jeddah a nih. Biekzin (pilgrimage) chi hnih, a sei Haj le a tawi Umrah an nei a. Dam sunga voi khat bek Haj-a fe chu Muslim po po duthusam a nih. Inchuklai Nun-a insuo dingin hi kum May-June a Haj-a hunghai chanchin artikul ka ziek a. Hi artikul hi a nih Zo hnathlakhai la nei ngai lo trongkam thar ka serna chu.

Kha hma khan Saptronga ‘pilgrim/pilgrimage’ hi a tlukpui ei nei naw leiin ‘ram thienghlim amanih hmun thienghlima inzin’ ti făn duoi a ngai hlak a. John Bunyan ziek The Pilgrim’s Progress ti Pastor Chuauterh inlet khom Kristien Khuolzinna ti el nekin Kristian Vanram Kawng Zawh Thu tiin hming sei duotin a pek a. Kei khoma artikul ka ziek thu ka hrila ka buoina chu ‘pilgrimage’ tlukpui trongkam a la pieng naw lei a nih. Chu ei baksamna chu phuhruk tumin, Pathien be dinga hmun thienghlima inzin hrilna dingin ‘biekzin’ ti trongkam thar hi ka hung ser tah a nih. Inchuklai Nuna a hung suok khan tu khom u ve au ve ti an um naw a, trongkam thar ka ser a nih ti hrie khom an um nawh. Hi artikul hi a hnung daiah Mizo tronga inletin thla kip suok Meichher-ah an hung insuo a. Tiemtuhaiin trongkam thar ka ser ti an hung man nghal a, thla thum thla li sungin Aizawl tlangah an hung hmang lăr a, kum sawt naw te sungin threnkhatin lekhabu hminga chen an hung hmang tah pei a nih.

Hi thila hriet ding poimaw chu: mazu khomin kong a nei ti angin, iengkim hin konglam a nei a, hringnuna thlarau tienga Kristien kalchawina thil hril pha leh ‘khuolzin’ ti trongkam hmang ding a ni a; ngaituona amanih, a tak ngeia hmun thienghlima inzin thu le nun hlui chulram fang thu hril pha ruok chuh ‘biekzin’ ti trongkam hi hmang ding a nih.

(July 28, 2018; Delhi)

###

No comments :