Search


Jul 8, 2005

Evi Thrang Lo Chun


Social science affirms that a woman’s place
 in society marks the level of civilization.
- Elizabeth Cady Stanton

Nuhmei pasal innei thua inneihai chi zungzam anga nauhai an hung thla sawng pei dan, artikul ngainuomum le poimaw tak el, ‘Koppui Thlang dik a Trul’ ti chu Sawrtui Magazine (June 2005) suoka khan ka tupa Dr. Lal Dena chun a hung ziek a. Keini pûtù hi Pherzawl tlanga kum inruola pieng le seilien tung kan ni el bakah kan inhnikna zawng le chemkalna zawng khom pawi kawm thin ang el a nih. Kan dawtheina le teirei peina leia mihaiin thaibawi ta vieu anga an mi ngai laiin, mani inhnikna tieng zawng le nina chu kengkaw tlat, koppuihai thìk nuom zawng tak el, lekha tiem le lekha zieka inhmang zing thei tlat si, kan nih. Chuleiin, Dr. Lal Dena thu ziek kha sir khata inthok bekin hang tuihni ve met ka tum a nih.

A thupuia ka hmang hin a huop lien taluo leiin, ka hril tum tak sukchieng hmasak phot thrain ka hriet. Minu (woman) poimawzie amanih, Nu (mother) hlutzie amanih, nuhmei (wife) trangkaizie amanih, a iengkhom thlur bing ka tum naw a, arenga a nina inkopa sungkuo keidingtu a nizie le sawsaiti, hnam le sivilaizeson hrim hrim a malpui chunga keitleitu (cradle of civilization) a nina tieng hril ka tum a nih. Evi thrang naw chun tuta inthoka kum sawtnawte sungin hnuoia inthok hin mihriem bo fai thrak ei ta, ei bo fai hma khomin khawvel hi umna tlak ni ta naw hrim hrim a tih.

Thaibawi dinga khuonu ruot
Eden thusim hi a ieng kong zawng zawng khomin thlekpui inla, Evi poimawzie hi chu a chieng tawk khop el. Adam khawvel chu ieng anga him le hnienghnar khom ni sien, bei ringota hring thei lo Adam ta ding chun umzie bo, suonmongna huon le khawsawtna ram a nih. Chuleiin, Pathienin nuhmei a siem zo a, sungkuo iengkhom an indin hma dai khan, a hnung peia an la hung um dan ding hmu lawktu chun, “Hi lei hin pasalin a nu le a pa maksan a ta, a nuhmei leh inkop an ta, taksa pum khat hung ni tang an tih (Gen 2:24) tiin a lo awrden a nih. Tu lai trong taka hril chun, pasal chu lua thrang ding, sienkhom thaibawi dinga ruot sa hrim hrim a lo nih. Chuong lei chu ni naw nim, chi inthla sawng dan khuonu lo ruot ang chun, nu hin dannaranin a chizam zaa sawmsari panga vel chu a nauhai a thla sawng a, pa ruok chun a tam takah zaah sawmnga, dannaranin zaa sawmthum vel chauh a thla sawng ve thung a nih. Pahai, ei lo inring ang rok chun ei lo puithu awm naw ie!

Minu dangdaina
Khuonu thil rêl dan ei bi chieng chun, Adam chu fak zongtu ding, Evi chu in enkol a, nau le te keitleitu ding a nih. Chuleiin, Adam le Evi a siem dan khom a’n ang nawh. Evi chu minu dinga siem, ra insuo thei dinga a hung uma inthoka thla tina thlapal hun neia intuoi thar hlak, naute a chawmna dinga nene le a tui nei, pasal neka tuorsel lema siem a nih. Thu thra thu sie ngaithla a, a nauhai kuoma pe sawng peitu ding, hnam tluonghrui thlung zom peitu a ni leiin ngaithlakna na dar khom a thluok voi tieng le chang tieng a nei ve ve a, pasal ruok chun chang tieng chauh a nei thung a nih. Nu trong hmang hmang chu sungkuo trong hmang a ni deu pei a, chuleiin hnam tin deuthawin hnam trong hi ‘nu trong’ (mother tongue) an ti deu vong a nih. A ti nuom lo, ‘Father tongue/ Fatherland’ chauh neitu German hnam dam hi hang en veng veng inla, hnam ropui le fel tak ni hai sien khom indopui pakhatna le pahnina chok suoktu an ni tlat a nih!

Khawvela hnam upa tak laia mi Chinese-hai hin alfabet ei ti ang, A AW B hi an nei naw a, ei trong mal tin hi a kawk lim an ziek a, chu chu thu mal pakhat pei a ni top el a, rumintang deu a nih. In lim sunga mihriem inthrung lim an ziek chun ‘Minu’ tina a nih. Chu chun ‘muongna’ ti khom a’n entir bok. Chu chun minu ngirhmun chel le a poimawna tawite siin a hril chieng hlein ka hriet. Chu in, nuhmei chengna chu thil siemna hmun po po laia faktawri poimaw tak a ni el bakah sikul po po laia sikul hlun tak le poimaw tak a nih. Chu faktawri le sikul chu a thra chun ram le hnam a thra naw thei nawh; a thra naw ruok chun ram le hnam a dingchang thei bok nawh. Chu in nghaktu bul le enkoltu tak chu nu a nih. Nu varin sungkuo a’n din a, nu invetin a thriek (Thuv.14:1).

Nu changkang, hnam changkang
Chuong chu a ni si leiin, a bula Elizabeth Cady Stanton trongbau ei tar lang tah angin, ram le hnam hi a chawitu nuhmei dung chen bak inthrang thei der lo a nih. Insunga khom, ieng angin pasal insukchangkang sien khom, a insung khawsakin a nuhmei dung chen bak khel tak tak thei naw nih. Chun, nu lungvar nei chu lekha inchuk sang lo khom ni sien sungril mit varna le changkangna dinga hmathlir nei a ni hlak leiin, chu ram chu a sunghai tlungpui tumin nasa takin thrang lang a ta, hla tak tlungpui ngei a tih. Lungvar nei lo, hmathlir khom nei bok lo nu chu lekha inchuk sang khom ni sien, a insungin a phak ding ang phak ngai naw nih. Insung hmasawnna chabi koltu tak chu nu a nih.

Mi tam tak chun, “Nuhmei chu pasal neia in nghaka um mei mei ding, lekha inchuk sang a ngai nawh” ti hi an changchawi hlak a. Hi hi ngaidan mawl le invetthlak tak a nih. Nu chu sikulhai sikul, sungkuo sikula Headmistress dinga khuonu ruot a na, chu neka sin poimaw lem chu sin dang a um nawh. Chu poimawna hretu nu chun chu sin neka ngai poimaw lem chu a nei thei nawh. Tutor lak ngai loa a nauhai tuition a pek thei lem chun, chuong neka thiemna sor trangkai theina chu a um chuong nawh. Inhlawfa ruoi loa mani huon thlai mani ngeia enkol le duot taka an mamaw anga tuia chawm ang a nih. Chu taka chun malsawmna le hlawtlingna thuruk a um a, ra hlimum a’n suo hlak. Inhlawfa sinthaw le mani ngeia thaw chu a’n ang ngai naw a, lawm dan khom a danglam.

Chuleiin, nuhmeiin lekha a’n chuk hin sungkuo thrut nghet tak a rem zing a nih ti a hriet a ngai. Pasal ding mel kaina ringota inchuk a ni chun a thiemna chu sor tlak ni naw ni a, a hnungah a mel thluk a pasal mel rum tuok rop a tih.

Sawsaitia siksawina
Khawvel hmun hrang hrangah, kong hrang hranga mihriemin hma ei sawn dan ang peiin nuhmei ngirhmun hi a sie a thrain a hung inthlak danglam pei a, nupui sinthaw an hung pung pei a, in tienga an mawphurna leh phur kop seng a ni ta naw leiin in enkoltu ding inhlawfa ruoi a hung ngai ta a. Lo thei loa hi ngirhmuna chuong kaihai hin an khawsaknaah siksawina an hmasuon naw thei naw a, hi hin kakhawk a hau khop el a, a nghong nasa takin insung le sawsaitiin a tuor thei. Hi hi hang bi thuok ei tih.

Mizoram, abikin Aizawl khawpui sunga chenghai harsatna tuok le a san bul ni dinga an ngai chu entirna dingin hmang inla. Sungkuo inthununna a tluk siet san dam, thralaihai laia suolna a hluor zuol pei san dam le uiretna a pungna san nia an intum tak laia pakhat chu sorkara sinthaw nuhmei an tam taluo lei a nih. Sorkar pisa khaw laia khom leng la, ofisar ti naw, zaa sawmriet chuong thoktu chu nuhmei an nih. Bazara dawr nghaktu po po deuthaw chu nuhmei an ni bok. Khaw lai am pasal an um zo ta a? ti rum rum khop a nih. In khat nu tak ofis an kai tlat leiin Kawl ram tienga mi umpui an ruoi a, an inhai le nauhai sikul la kai ve lo enkoltu chu an umpuihai an nih. Hi hin sungkuo inthununna nasa taka a baw buoi bakah uiretna a sukpung a, chu chun an nun nasa takin a fak siet niin an ngai a, a law ngaina an hriet ta si nawh. Nu le pa sinthawna nei ve ve, sungkuo thra thraa ngai tam tak chu sungkuo innge niin an hril. Khawvel a puma nei a, hringna chân si ang deu a nih. A san chu sungkuo a chim chun khawtlang a sawi chim a, chu chun sawsaiti a kei chim a, chu chun a tawpah ram le hnam a phur thluk hlak. Sungkuo keidingtu nu takin a phur a phur naw pha chuong thil chu a tlung ngei hlak a nih.

Ro hlu tak koltu
Tukver dangah hang thlir nawk thuok inla. Mihriem thluok bura hin ‘mûr’ (cell/neuron) tlukledingawn 3000 vel a um a. Sula naute a um lai hin a thluoka neuron chu minit tinin 250,000 vel a pung a, kum hni sungin puitling thluok zaa sawmriet vel a tling hman a, kum li sungin thluok puitling a ni hman a nih. Hi sung hin naupang thluok hi bel ruok ang a na, chu sunga chun hrietna le thil dang dang ei thun rawn po leh a thluok a pung a, chuong ang chun dannaranin a hung inthranglien bok hlak a nih. Entirnan, chuong hun laia naupang inthri ei ching bakah khêla hlem ei ching chun chu chun an nunah matheiloin hmun a khuor ngei ngei hlak.

Mihriem nun bulthrut remnaa hun poimaw tak chu hi kum li sung hi a nih. Chu sung chun naupang chu duot tak le hmangai taka enkol le thil thra tinrenga chawm lien a ngai. Hi thaw ding hin a hringtu ang tluka tlâk tu khom an um nawh. Nuin lo thei loa sinthawna a nei a, a mawphurna a kima a lak thei naw chun a pa bekin chu mawphurna chu la thei ngei sien a thra. Hieng ang lei hin ram threnkhata chu nuhmei, sorkar thoktuin nau a nei chun ama ngeia a enkol theina dingin kum thum sung hlaw chanvea chawl lak an phal hiel a nih. Mani nauhai enkol chungchanga mawphurna poimaw tak, inhlawfa kuta dande el chu pangzatum tak a nih. Incheina rangkachak le lunghlu thilhai mei mei hman ei ring zo hlehai kuta naw chu maksan ngam si loin iengtin am a neka sang tama hlu lem ei nauhai chu inhlawfa kutah ei sie ngam ding?

Evi thrang lo chun sungkuo hlawtling indin a harsa si leiin minu tu khomin an poimawzie hre zuolin, sungkuo thra tak le hnam thra tak indin suok tumin thrang la zuol sauh hai sien ti ka ditzie thu, kan nu phalna khom la sê sè loin, ka hung tuihni ve vak a ni chu.

(July 8, 2005, Delhi)

###

No comments :