Search


Apr 4, 2012

Sumtuol Hring Nghielah


It’s good to touch
the green, green grass of home.

- Claude Putman Jr.

Lungruolna tlang min tluntu
Hla le rimawi tluka lungruolna tlanga khawvel mihriem khum khawm thei thil dang a vâng hle ka ring. Kawmiunis sorkar, abikin Soviet Union (Iron Curtain) inthre dar hma le China ram (Bamboo Curtain) hai chun an kawmiunis inzirtirna thu lo hrim hrim chu an mipuihai hriet phal loa kharkhip tlat an tum lai khom khan, an dang zo lo a um a, chu chu hla le rimawi a nih. Chuong an dang zo naw laia pakhat chu Boney-M hai hla a nih. Fawn hlep hlepa ‘Rivers of Babylon’ an hang sak dam hi a thu le umzie hre thrak lohai khoma a ri an hang hriet charin an thau-ah a man a, an kut le ke a chàng naw thei nawh.

‘Rivers of Babylon’ hril taka chun zuk tuihni sap met inla. Kum 1980-83 a Saudi Arabia-a kan um lai le a hma le tu chena Arab mihai le Muslim khawvel inthuruol tlàngna pakhat um sun chu Israelhai theida hron a nih. Hi ei hla hril hi Sam 137:1-6, hlaa an siem a nih. Babulon sala Israelhai an intàng laia ram ngaina hla an phuok, kum 2500 neka upa tah, Jerusalem le an Zaiawn ngaia an inrùmna thu, pawlitiks hla ropui laia mi, pawlitiks hai pawlitiks hla ti thei hiel a nih. Hi hla hi besana hmangin kum 15 liem tah khan thusep ‘Ram Ngai Hla’ ti ka ziek a, chu chu ka thusep ziek thlang khawm 24 lai Zoram Khawvel-8 ah ka hlu lut nghe nghe a nih. Mi ramah an Zaiawn hla an sak nuom naw chu hril lo, Jerusalem an theinghil pal a, a nêka hlut lem thil dang an nei vai chun an dang an leiah kop ding le an kut changin a thilsiem theinghil vong dingin an inkhàm a nih. Chu chu a nih tui pol lo ram le hnam hmangaina hnîng chuh.

Ka hril nuom tak lem chu hla le rimawiin ramri a nei nawzie thu a nih. Hi Judahai pawlitiks hla hi an hmelma Arab mihaiin theida nekin, Boney-M hai ruola insuin, ieng leia Arab mihaiin hlima an lampui mup mup tlat? Saudi Arabiaa kan um laiin, “Ieng leia hi hla hi in làmpui?” tiin mi hrang hrang ka’n don ta a, “A thra èm annawm” ti chuh an mi donna a ni tlangpui. A thu fun hre chieng hai sien chu an hmelmahai pawlitiks hlapui a ni leiin an lampui naw el thei. A thlûk le a ri mawina chu an inruipui a nih. Boney-M hlahai hi a thluk tho thra tak el, khawsawtum tak ni bok si, mihriema jelthelna chi khat, zuk lampui chàk hlie hliena thlarau chok tho thei chi a ni tlangpui. Eini rawiin, sin inhawmthawna hla, phurrika sip, inzilna le chona ni bok “Ei vela bu sik ding tam tak a hmin ta a” ti hi a thluk le ei kal a’n rem leia a ieng a khaw ngaituo loa ei lampui mup mup ang deuh hi niin ka hriet. Ei inruipui tak chu a thluk a nih. Hla mawi le ropui ‘Hallelujah Chorus’ inruipuia lâm ruok chu eini lai mi ka la hmu nawh.

Tu chena khawvel pum rûn hnê khop hlahai hi Saptronga hla an ni deuh vong a, trong danga hla hung inlàr tah hai khom Saptronga an hung inlet hnunga hung inlâr suok an ni deu vong. Entirna thra tak pakhat chu German tronga Joseph Mohr hla phuok, Franz Gruber-in a thluk a siem, kristmas hla ‘Silent night, holy night’ (Stille Nacht! Heilige Nacht) hi a nih. Amiruokchu, khawvel deng suoka inlâr hlahai hi sakhaw (religious) hla nekin tlangkhaw (secular) hla an ni deuh vong. Chuong hla inlarhai zepui ei en chun hringnun hrilna hla a ni nuom hle. Mihriemin ei ngaithlak châk tak le ngainuom tak chu mihriem chanchin a nih. Thu le hla thra ei ti hrim hrim chu hringnuna mihriem tonhriet hrilna a nih. Hringnun makna le a ze hrang hrang hi a hre rawn rawnin an hriet nawzie an hriet ting chauh leiin hriet sap an nuom, an dang a char a nih. Chuleiin, hringnuna tonhriet phor langna thu le hla hrim hrim chu miin an hlut a, an ngainuom bok.

The Prison Song (Lung-in Hla)
Chuong ang hla, Saptrong le Zotronga mi dit le ka ngaihlut tam tak laia pakhat chu tuta trum hin hang thlur bing inla. Hi hla hi Claude “Curly” Putman Jr. phuok, kum 1965-a Johnny Darrell-in a rikawta inthoka hung inlàr tran, Country Music sak thiema inlâr taphot deuthaw-in an sak, kum 1966-a Tom Jones-in a saka inthoka hung inlâr zuola khawvel deng suok chu a nih. A tir chun “The Prison Song” ti a ni a, tu ruok hin chu “Green Green Grass Of Home” tia hriet a ni ta lem. Claude hin hla tam tak a phuok a, a hla inlar zuol 13 laia ka dit tak chu tuta ei hril lai hla le hla dang ‘My Elusive Dreams’ & ‘Set Me Free’ tihai hi an nih. An sak lai ei hang ngaithlak hin a phuoktu chengna ramah a mi thruoi lut nghal a, a taka hmu ang elin mitthlain ei hmu thei a nih. Chu chu thu le hla ziek le phuok thiemhai kutsuok danglam bikna chu a nih.

Hla phuoktu hin chanchin a hrieta inthoka a phuok am a ni ding, an naw leh a ngaituonaa thil hung inlang, hlaa a siem ti hrilna a um naw leiin, a hlaa inthoka thil um dan hril lem inla. Jail-a intâng, khaihlum ding nghak chun zanah mang a nei a. Rêl-ah chuongin an khuo tieng a lo pan a. An khuo a tlung a, rêla inthoka a hung suok chun, a nu le pa le a sunghaiin an lo hmuok a. Hmel hlim takin an inchibai tlàng a. A zuk en chun, rangkachak rong ang sam put, a hmur khom ‘cherry’ theite hmin sen anga tài hlar el Mary hung tlan tung chu a hmu a. An khaw hlui, hlobet hring nghielna hmun a hang sir nawk el chu inhoi a ti hle a. An in hlui khom a la ngir zing a, a bang an zutna rong ruok chu chulin a lo kak tier ta a. Naupang laia a buk hnuoia an tuolchaina saisaw thing tar tak khom chu a la ngir zing a. A duotlai Mary le an leng dun nawkna ding lam thlanga kotthler chin lem chu a thlir vong vong a.

A thranghar phut a, a hang ngha vel chun sir tina huol vêltu bang chauh a hmu si. A mang a nih ti a hriet suok a. An khaihlum ni ding nghaka jail-a intang a ni hrim a. Vengtu sipai le thiempu upa tak, lungngai hmel put leh chun bân intawk rielin an khaihlumna ding hmun panin vartrienah an intlon suok a, an khuo hring nghiel, a ruong an phumna hmun ding chu a sir nawk ding thu le a vui dinga saisaw buk hnuoia a sung le kuohai an la hung fuon khawm nawk ding thu chu a hla tawpnaa hin a hril a nih. A hla thu:

SAPTRONGIN:

The old home town looks the same,
As I step down from the train,
And there to meet me is my mamma and poppa.
Down the road I look, and there runs Mary,
Hair of gold, and lips like cherries,
It's good to touch the green, green, grass of home.

[Chorus]
Yes, they'll all come to meet me,
Arms a-reachin', smilin' sweetly,
It's good to touch the green, green grass of home,

The old house is still standin,
'Though the paint is cracked and dry,
And there's that old oak tree,
That I used to play on.
Down the lane I'll walk with my sweet Mary,
Hair of gold and lips like cherries,
It's good to touch the green, green grass of home.

(Spoken)
Then I awake and look around me,
At the four grey walls that surround me,
And I realize...yes.. I was only dreaming,
For there's a guard and a sad old padre,
Arm in arm we'll walk at daybreak,
Again I touch the green, green, grass of home!

Yes, they’ll come to see me in the shade of that old, oak tree
As they lay me ‘neath the green green grass of home.


HMAR TRONGIN:

Rêl a’nthok ka juong trum a,
Kan vangkhuo a la dang nawh;
Chûn le zuo le phungruolin an mi lo hmuok a;
Rangka basam tle seng, sen hmûr inling,
Mary hung tlan ka zuk hmu a;
Sumtuol hring nghiel nghiel tlung chu an hoi ngei.

(Thunon)
Anrengin an mi lo hmuok, nui hieua chibai bûkin;
Sumtuol hring nghiel nghiel tlung chu an hoi ngei!

Kan rûn hlui sai ang ngir zing,
Rong chulin inkhok sien khom,
A hlima tuolchaina saisaw thing ngei el khom;
Rangka basam tle seng, sen hmûr inling,
Mary leh a khun leng kan tih;
Sumtuol hring nghiel nghiel tlung chu an hoi ngei!

(Baua thu insam)
Hai ang thrangin ka ngha vel a,
Min huol veltu bang chauh ka hmuh;
Tonmang chauh a nih ti ka hriet suok a!
Vengtu sipai le thiempu hmêl ngui leh,
Kut insiin kan suok vartrienah,
Sumtuol hring nghiel nghiel chu ka tlung nawk tah.

Saisaw buk hnuoiah mi vui liem dingin hung fuon khawm an tih,
Kan khawzawl sumtuol hring nghiel nghiel ngeia chun.


A tawpna tak hi American folk/country singer le writer hmingthang le rawl mawi dangdai tak nei Joan Chandos Baez chun, “Yes, we’ll all be together in the shade of the old oak tree/ When we meet beneath the green, green grass of home” tiin a sak ve thung. An khaihlum phaa an khuo saisaw buk hnuoia a ruong an vui liem nia a sung le kuohai an hung pung khawm ding thu a hril a nih. Ei sak laiin lungril mitthlaah a um dan ding chu a va chieng de aw! A vuinaa thrang ve ang char ei nih. Chu tak chu a nih thu le hla thiemhai kutsuok danglamna chu: ei sumphuk, ei taptebula inthoka them phâkin an hung inthrut hlak a nih. “It’s good to touch the green, green grass of home” a hang ti hin thu mawi, chuoi thei lo a pai a. Chu chu John Howard Payne-in Paris khawzawla inthoka an khuo chikte, Long Islands-a an in mawl tak ngaia a kiu vong vongna hla thunon a,

Rûn mawi, aw rûn mawi,
Mani rûn ieng hrim,
A um nawh khawvelah
(Home, home, sweet sweet home,
There’s no place like home,
There’s no place like home)


tia a hang sam non ngat ang kha a nih.

Ka tupa Dr. Lal Dena le lekha kan ziek taphot deuthawa kan pieng le murna Pherzawl kan sam thlawn naw hi a san chu ei thu khukpui tho hi a nih. Sir Walter Scott (1771-1832) lem chun mani pieng le murna ngainat nachang hre naw chu a dam lai khoma thi hnina tuok tah, a thi pha khom tu trâ, inza le chawimawi hlaw loa muol liem dingah a ngai leiin hieng hin a lo ti hiel a nih:

Trà, inza le chawimawi hlaw loin,
A hung suokna pilvut tirdakumah,
Thi hnina changin liem a tih.
(And, doubly dying, shall go down
To the vile dust, from whence he sprung,
Unwept, unhonoured, unsung).


Tlangkawmna
Hieng ang hla hi kohran ngaiah sak thieng ning a ti? Hi zawna hi ei don dan inang naw rup mei a tih. Sakhaw tukvera inthoka mawl taka thlirtuhai chun kohran hla bua um naw hla taphot chu inti-sakhawmi deuhai chun sak thieng loah an ngai a, an sak chun an bau sukporche-ah an inngai. Chu bâu bok chu mi demna le hrilsietnain sun le zan inkhaptir hai sien khom suolah an ngai dèr naw thung. Ei hang sui chet chun, hieng ang ngaidan hi thlaraua inthoka mit varna ei dong ra suok nekin, ei phak china inthoka Pathien thu le a thiltum umzie mawl taka ei inkhi dan hriltu a ni nuom khop el. Hi hi ei rama kristien intihai laia mawlna hripui inleng, tu chena mi chenchiltu laia pakhat a nih. Tlangkhaw hla (secular songs) tam tak hi sakhaw hla (religious songs) ei khukpui rak hai nekin a thienghlim lem a, a keng rawn lem bok. Sekiular khawvel inkhinaa lem chun sakhaw hla tam tak hi literechar-a tiem tlak lo, thu khingbai, sakhaw tukvera inthoka hringnun thlirna chauh a nih. Thu le hla thra le ro tling chu sir hrang hranga mihriem le a chengna khawvel le a Siemtu inzom dan le inlaichin dan puong langna a ni deuh tei.

(April 4, 2012 Delhi)

No comments :