Search


Nov 3, 2015

Lungngaina Sumpui Karah


There is a Reaper, whose name is Death,
And, with his sickle keen,
He reaps the bearded grain at a breath,
And the flowers that grow between.
- H. W. LONGFELLOW
"The Reaper and the Flowers"

Zoram khawvela biel poimaw laia pakhat, Churachandpur Biel chu tu lai hnai el khan voi hni zet el vangduoinan a tlakbuok a. Pakhat chu August 31, 2015-a inthoka chalrânghai pawlitiks siper intrêkin a deng chok buoina a na, mi pakuoin hringna an chăn a, an ruong khom vui loa Churachandpur Hospital morgue-a la zâl zing, chu leia fak le dawn khom zong mumal thei loa a ram mipui an chi-ai lai a nih.

Ei laibrari a kăng
Chuong ang lungzingna boruoka Churachandpur Biel a tuom lai chun, ei khawvel vanzawla arasi lien Dr. Rochunga Pudaite (RP) chun a rongbawlna Colorado Springs-ah October 10, 2015 khan muol a mi lo liemsan a. Ama ngainatu le a hlutzie hretu taphotin an inpăm a, a pûr doin an kŭr a, mi tam tak chun an pang khing sat thlakah an ngai a nih. Hmel hlim sieua a mihriem nipuihai dawrtu le beiseina hringa inthlatu mihriem tlawmte laia mi ei chan lei hin ei khawvel ruok huoiin ei hriet a, pang a’n thli huoi a, a thrungna hluotu ding lungrilin a dap a, sienkhom boruok mong nei loa inmai ang el niin ei inhriet bok si. Red Indian (American Indian) haiin an upa le thruoituhai an thi chăng a, “Ei laibrari a kang ie!” an ti hlak angin, sak le thlang mi suizomtu chu inro takin October 24, 2015 khan Sielmata a bungla bawl tuolah ei lo vui liem tah a nih. Kha hma kum sawm chuong daih liem taa a thlan hmun dinga muol zam inhoi deu el a’n chawk, trum hni zet kan pahnia kan fienrielna nekin tuta a thlan hmun hi kong hrang hranga inthoka thlirin a fûk lemin ka hriet.

Ruong thak
October 22 Zirtawp zanin a ruong chu USA-a inthokin Delhi-ah a hung tlung a, suna le zanah khŭn tak le mawihnai taka biek in le erpawt-ah nei a ni hnungin, a tûk October 23-ah inhma takin Indigo-ah Imphal erpawt panpui a ni a. RP le kan inruolthratna le inngainatna chu thu dang ni sien, ei pipu danah, ruong hung lutna khuohaiin ruong a tlungna ding khuo chena thak hi thaw makmaw a ni leiin Delhi Hmar Welfare le Hmar Students’ Association (Delhi Joint Hqrs), Sinlung Academy of Letters (SAL) le Zoram Khawvel aiawin a ruong ka som tung ve a, chu thu chuh thrangthar la hung pei dinghaiin an hriet ka nuom leiin minit hni a ruong inthlanaa thuhrilna hun an mi pekin ka hril sa nghe nghe a. Chun, ama ngainatu tu khomin ama le an insuizomna le rong an bawl tlang dan, ama an hmu le a laka inchuk ding le enton tlak an hmuhai hung ziek a, a hmathlirhai bawzui pei a ni theina dinga kum 2011-a Impressions on Keivom ti kan siem anga lekhabua buotsai a thrat ka ring thu ka hril bok a. Hi hi ei laibrari inpui kanga inthoka iemani zat bek ei hum thei dan chu niin ka ngai.

Vuina hun ser
India sorkar palai sin thawa ram hrang hranga kan khawsaknaah lalhai le sorkar luhai vuinaah ka thrang rawn ta a. Ram tina inthoka an sorkar aiawa hung raltuhai hung tlung hmanna dingin inbuotsaina hun pek a ngai a, an poimaw dan le nina chel dungzuia lo hmuok dan ding, an tlungna ding ruotpek a, an cham sunga enkoltu ding le vengtu ding protocol officer le security personnal ruot fel vong a ngai a, thil hautak a nih. Hi sin hi palaina sinthawhai liengkoa innghat a ni leiin, hieng thil a tlung chang chun ni tam zan tam imu kan intuo hman nawh.

Sorkar thil ni si loa mithi vuia eini rawi khawtlanga ka thrangnaa chuh RP vuina ni tluka mi tamna ka la tuok ngai nawh. India hmarsak hmun hrang hranga inthoka hung fuon khawm anni bakah Tuithraphai ruoma chêng hnam tin, trong tin le kohran tin aiawtu hung khawm an ni leiin sunpuina thucha hril nuomhai po hun pe ding ni inla, kar khat deuthaw a ni inzawna thaw a ngai ka ring. A sungpui kuola inngaihaiin hun an hmang thiem naw kha mipui lungril intarna tak a ni a; prokram vongtu Rohminglien Pakhuongte lem kha chu lung intarin puok koi a tih ti a felzie hre chiengtuhai chun kan lo inlaupui hiel a nih. Kan motor a nuor leiin David Buhril leh kan tlung inhnu hret a, NCC Cadets-haiin salute an pek laiin kan lut a, a laihawl velah thrungna kan chang hram a. Mosie ramri kham kân tahai ding chun, kei anga mit thra le fie an ni naw chun, dawsanga inthrunghai kha chu phe ruoiin an hmu phak chauh ka ring. Chu chun sunpuitu a hauzie hisap el thrain ka hriet.

Prokram intarzie hril fiena thra tak pakhat chu ka mobile-a message lo um hi a ni el thei: Thangnuntluong (+919871520105) 23 Oct 2015 2:33 am. Pu Rochunga vuina progah Hmar MIL Monitoring Committee in hun minute 3 kan nei ngei ngei ding a nih. L. Ruoivel Pangamte kan aiin a ngir ding. Hun in mi pek naw chun Assam a Class X text book Manmasi Readers-ah a c.c hi mi dang c.c in thleng tum kan tih. T. Ralsun Founder Chairman” tiin. Hieng neka ngainatna thucha hril tuma hun inchuhel dan hi a um naw el thei. Ka hlaa, “I rŭn sìrah thlunglu nghatna bêk, Nunnem chantawk um thei a tim?” ti anga hang uor chuong ngaina um loa thu hrilna trongkam a ni a, RP ngirhmun hluo insangzie hriltu niin ka hriet. Chuong chu a ni lai zingin, chanchin ka lo dong danin, Zo hnathlak hnam tin laia pawl poimaw hrang hrangin sŭnpuina thucha an intlun laia thaw ve insûm tlat le thaw lo dinga resolution thlak hiel um sun chu Hmar Literature Society (Manipur) a ni thu an mi hril tlat bok si! “I sunga var chu inthim a ni chun, chu thim chu a va sà awm de aw!” ti Isu hril khah (Mat 6:23) ei hriet suok rum rum el.

RP ngirhmun chel
Mihriem hi tu khom famkim ei um nawh. Famkim dinga siem ei ni bok nawh. Isu Krista ringtuhaiin ei thu inchuktir chu Isu Krista hmanga Pathien lunginsietna zara Pathien nau nina ei chang hi famkimna kotsuo lut theina um sun a nih. Pathienin mihriem hmangin sin a thaw a, chu mihriem chu theina nasa taka inthuom khom ni sien, sin a thaw rawn po leh thaw suol khom a hauh. Thaw loin thaw suol thei a ni nawh. Hlawsam loin hlawtling thei a ni nawh. RP khom mihriem a ni ve leiin thaw thrat a hau ang bokin thaw suol tam tak a nei ve el thei. Muol a liema inthokin a thilthawin thil thra le thil thra lo a nghong suok le a kakhawk peihai chu hun tui fawnin a la hung fie pei ding a nih. Pathienin a lungril ang put mi nia a hril le a rongbawltu dinga hriek a’n naltirhai khom mi thra famkim le suol thaw lo pakhat khom an um nawh. Chun, an hun laia mi ropuia ngaihai khom thrang la hung thar peiin an hnawl a, mi suola ngaihai khom chawimawina ropui tak an inkhumtir hlak. A poimaw tak chu Pathien hriet ni le a chawimawi hlaw ni hi a nih. RP an vui liem ni chena a ngirhmun chel nia ka hriet chu Pathien chawimawitu a nizie le Pathienin a rongbawltu dinga a thlang le a chawimawi mihriem a nina kha a nih. Zo hnathlakhai lai a ngirhmun inchu thei ding le inchu phâk ding tu khom ka hriet naw a, ka la hmu bok nawh. Mi chungchuong, mi bîk a nih.

Churachandpur pawlitiks boruok
September 29- October 6 sung khan New Zealand-a khawsa ka naunu Helen Ruolsingpui le a nauhai pahnih- Jaiselmer Darmawi Lockhart-Keivom le a naupa Moses Berry-Keivom- hai thruoiin Churachandpur-ah kan inzin a. Buoina le karfiu rik tak del dèna hnuoia mipui an inrŭm lai hun a nih. Kan inzin hma khoma Delhi tlanga chenghaiin kan lungkham le buoipui tak chu Manipur rama cheng tlangmihaiin mani inrelbawlna hnuoia ro an inrel dan ding suol suok a nih. Hi thil hi kum tam kan lo invoi tah, kum 2003-2005 inkar lai lem khan chuh voi tam ka inah thlaithleng kil a, hma lak dan ding kan lo hril tlang tah, sienkhom movement hang tran dan ding hril pha leh, “Election zo pha leh ni raw se” an ti hlak leia ieng khom tran mumal um thei loa boruoka inleng a nih. A umzie tak chu, silai chawi pawl le pawlitisianhai inzawl hun chu inthlang hun a ni a, inthlang zoa movement tran ding chun inthlangin tawpintai a nei naw ding a ni leiin anni an inthu kop sung chun zalenna suol thei a ni nawh, tina ang a nih. Chu ngirhmuna inthok chun sansuokna a um thei naw a; a tam lemhai kap kăra tlum lut deu deu le a tawpa chim rala um chauh ei hmabak a nih.

August 31-a inthoka harna thli hung hrang khan Coleman Factor-in kum sawmriet lai zet a lo chokchawrawi tah Churachandpur tlangmihai chun inthuruola ke khata ngir nachang hung hrein, hma ei nor a, thaw thei ruol lo anga inlang kha inthuruol chun thaw thei a nizie ei hung hriet tran a, ei hmaah zalenna kawl êng phutin ei hmu bok a. Dimokrasi hnuoia thuneina insang tak koltu chu mipui ei nizie hung hrein, ei aiawtu ding ei thlanghaiin an ngirhmun suknghet neka ei thina ding nia ei hriet, Bill pathum an put luthai chu dodal loa an inpomtir el leiin mipui lungsenin an inhai an rawpek a ni khah. A sosang lai khan chu UG le pawlitisianhai inlaizawnna hrui chen khom sik chat thei khopin nupuihai khomin an hrohrang an sukna a, chu siper chun in ropui tak khom a deng a, a khu tung hlut hlut el a ni khah. Ei rihau a siet leiin Television channel tinah khawvel hrietin hmun ei hluo hman a nih.

Ei ngirhmun a derthawng
Sienkhom, tu hin iem a na ei ngirhmun? A hmingin karfiu ei la thaw a, buoina leia hringna chân, morgue-a zalhai khom vui liem loin ei la sie zing. Sienkhom Imphal pana Sielmat lutna kotsuo ei pel hnungin buoina ri a rè tran a, Kangvai ei khel hnung lem chun tu khomin ei buoi an uksak naw a, Imphal lai lem chu a rim a ra hrie an um nawh. Kha hmaa inthin dor dora inhumhimna zonga Delhi tlanga inbihai khom muong takin an in lum an hung bel nawk a, phuba la dingin kut an vai zak zak ngam nawk tah niin an hril. Khawtlang ensan, hrangchat lungsen inper, an khuma inthoka tawk siet thei po po mai siet tum khom an hoi khop el. Maibahai hmanga an dawi vet tawl ni dinga ring an tam. Sienkhom, kei chun ka ring phal nawh. Inring nep taluo hi iengkima dingin a hrisel nawh.

Siet tuok laia Kût hmang
Chu chu sîr khata ei ngirhmun a ni laiin, ei mithihai morgue-ah an la zâl thluk lai le karfiu khom thaw a la ni laiin, ieng khom dawn ding le poisak ding um naw ang elin threnkhat chun Kut hmang dingin an insingsa mup mup a, Churachandpur ka suoksan ni khan an hmang tran a nih. Hi thil hi ka ngaituona inkhi phak khêl daia lêng a ni a, ka hrietthiemnain a phâk nawh. Saphaiin ‘reverse logic’ an ti ang hi a ni ka ring: lusun le trap laia innui, hlim laia ngui, inngup tlata innui le hla sak. Kût hi ei hmangna a la sawt naw a, kum tina hmang hlak khom a ni naw a, kum thrat kuma chauh an hmang hlak. Tu kum 2015 hi tu chena ei thil tuok ngaituoin Churachandpur-a lem chu kum siet kum a la ni char char a, ei thil tong lai zing hi enin innuina ding a um nawh. Hun thim ei hraw laia khuong le dar le umni khama inri bung bung el chu varna dangdai, Zoram khawvela ei la tong ngai lo a nih.

Kût hi insuikhawmna hmangruoa hmang chun thil thra tawp a ni a, innghirnghona chemtuma hmang ruok chun mani thlan cho ang char a nih. Kût thupuia an hmang ‘Celebration of Brotherhood’ ti hih a thrat em em laiin a hun lai boruok leh enmil chun kawk bo, bêl ruok vuok puok ang chauh niin ka hriet. The move is divisive and suicidal, an act of defilement of brotherliness. Insukhlim hun a ni nawh.

(October 31, 2015, Delhi)

###

No comments :