Search


May 19, 2006

Phuokfawm Chabi: Da Vinci Code


Many have made a trade of delusions and false miracles, deceiving the stupid multitude.
-Leonardo Da Vinci

Tu laia lekhabu hmingthang pakhat, khawvela titi suktamtu chu British mi Dan Brown lekhabu The Da Vinci Code a nih. 2004 kum tawp tieng khan a hung suok a, kawpi maktaduoi sawmli chuong an zor suok ta a, tuta a kawpi ka kol ve, coffee-table edition hi China rama an sut a na, Rs. 1500 chuong man a nih. India ram bazaar le hmun dang danga a kawpi an zorhai hi a tam lem chu phalna thrang loa an sut rûk (pirated copy) a na, chuong ang chu khawvel hmun danga khom an zor nasa. Chuong po po bel khawmin, hi lekhabu an zor ta po po zàt chu kawpi maktaduoi za vel hnai thuok ta hiel dinga zeldin thei a nih. Pui rep rep tak a nih.

Khawvela sakhuo lien phuntu lai po poa sumdawngtuhaiin sum lamnaa an sor tak chu Isu a ni hlak a, a la ni zing a, a la ni pei ding a nih. Dan Brown khomin chu chu a hriet chieng a, sir dang daia inthokin var takin a thau chu a hung sawk ve a, thawk le khatin a hming chauh inthang loin, a hung hausa ta hnùr el a nih. Hi lekhabu besana Ron Howard film siem chu hi artikul ka ziek ni May 19, 2006 Zirtawpni hin India rama khom tlangzar dinga riruong a na, sienkhom insuo phalna lekha sorkara inthoka hung ding thuah hril fel ding thu a la um leiin an tlangzar inhnu met ding nia hril a nih. Delhi tlanga umhai chun Delhi Thurawn-a hi artikul hi an tiem hnungin hi film hi an en phak chauh ka ring a, a trobul hre nawtuhai chun an trangkaipui ka ring bok.

Hi lekhabu hung insiengna sul ram hi a tak ngeia ka lo chengna le fang zing zing tahnung a ni leiin, a la tiem lohai le a chanchin bebawm la hre ngai lohaiin an man thiem thei zawng dinga ka hriet ang takin hung tar lang ka tum a nih.

Italy hmar tienga khawpui poimaw Milan-a 1990-93 inkara Consul-General of India ka ni laiin ofis fe zata kotthler ka hraw ngei ngei chu Magenta Street a nih. Hi kotthler sîra hin biekbuk lien tak Santa Maria della Crazie (Church of the Blessed Mary) a um a; chu chu eini rawi saruok deuthawa Chin Hills-a ei khawsak hun lai, kum 1463-a an bawl tran a nih. A kotpui chang tieng chun inkhawm trìna fak le dawn an neina hlak in tekèm (Refectory) a um a. Chu in chawr tieng banga chun lemziek, 9m x 4.5m a lien a um a. Hi banga penting hi lem ziek thiem Leonardo da Vinci-in kum 1494-97 inkara a ziek a nih. Chu penting chu CENOCOLO (Chenawkawlaw) tiin a ko a, Saptrongin THE LAST SUPPER ti a na, eini trongin ZANBU NUHNUNG TAK ti ding ning a nih. Khawvela penting ropui tak pathum laia pakhat a nih.

Hi penting-a hin Isu le a zirtirhaiin zanbu nuhnung tak an kìl truma Isun, “Nangni laia pakhatin mi’n mantir a tih” a ti riin a zirtirhai a thrawng thut lai hmelhmang awm chu a ziektu hin a ngaituona mita a hmu dan angin inentir a tum a nih. Isu a lai takah a fâlin a thrung a, a chang tieng le voi tieng a zirtirhai paruk ve ve an inthrung a, chuonghai chu pathum peiin a sie kop a. A chang tieng Johan, Peter le Juda Iskariot; Andria, Alfai naupa Jakob le Barthalomai a’n thrungtir a; a voi tieng Thoma Didumas, Zebedai naupa Jakob, le Filip; Matthai, Juda Thaddai le Simon a’n thrungtir bok a. A pênting-a inthoka en thuok chun hmel le inthuom danah Isu chang tienga inthrung Hmangai Johan lim ni dinga ngai chun nuhmei hmel a ang hle a; chun, a voi tienga a pathumna Filip hmel ni dinga ngai khomin nuhmei hmel a ang hle bok a. Amiruokchu, tukhomin hi farwell dinner-a hin nuhmei an thrang ve ti an hril ngai naw a, nuhmei thrang ve dinga ngaina khom an lo nei ngai nawh. Isu chang tienga inthrung, nuhmei hmel anga Leonardo Da Vinci-in a zieka hin ei thlir lai lekhabua thu inthup chabi, Da Vinci Code tia a hril chu a um a nih. Hi penting hi besana hmangin Dan Brown chun var vervek tak le thiem takin tienami dangdai tak a ser suok a, chu chu hi hi a nih. Isu khan Baibula hming langsar tak el, Mari Magdalin kha nuhmeiin a nei a, ama nu hi penting-a Isu chang tienga inthrung chu niin a bel a. Nau nuhmei an nei a, Mari Magdalin chu France ramah a a naunu leh an zam hmang a. An naunu chun thla a nei pei a, sienkhom Roman Catholic Kohranin an ringna bul phet thlu theitu nia an ngai leiin that chimit tumin an bei a, chuleiin secret society pakhat Priory of Sion, kum 1099 laia an indinhai chun humin an thup ruk a, an um ti hrie khom mi tlawmte chauh an nih. Chu thuruk hretu le vongtu pawl lai chun Scientist hmingthang Isaac Newton hai, French mi lekha ziektu hmingthang Victor Hugo (1802-85) hai, Italian (Florence) painter hmingthang Sandro Botticelli (1444-1510) le Leonardo Da Vinci (1452-1519) hai khom kha Priory of Sion member ni dingin a hung zeldin bok a nih.

Hienghai hin an thuruk an inhlàn sawng ding rêng rèngin anni rawi chauh hriet hawrop le nambar tlan darh an hmang hlak a, chu chu thu thup hongna chabi koltu naw chun a umzie hriet thei a ni nawh. An thuruk kol tak chu iem a na? Isu le Mari Magdalin an innei thu le an thlahai fe pei chanchin chu a nih.

Chu pawl thuruk hongna chabi chu zong suok dingin Roman Catholic Church sunga Secret Society pakhat Opus Dei an tihai chun nasa takin an bei thu a ziek bok a. Chun, Isu rawia zanbu an fak nuhnung taka an no hmang an zong thu, Holy Grail leh a hung keikop a. Tienami anga an hril dan chun, kha no khan Josef Arimathai chun kros-a Isu an hemde laia a thisen far chu a lo indaw a. Chu no chu Josef Arimathai le a rawihaiin Britain-a Glastonbury khuoah an hung chawi tlung ni dingin an hril a. A hnunga ziektu hrang hrangin King Arthur tienami an hung ziek khan Holy Grail thu hi a’n lang nasa hle a. Chuong ang deu boka an sui chu Jakob lung lukham kha a na, British Kumpinu thar an awrden zata an inthrungna lalthrungpha hnuoia lung an sie Stone of Scone (Stone of Destiny) hi a nih tiin kum 1990-a Londona Westminster Abbey ka sir trumin a enkoltu chun a mi hril. Hi lung chanchin ringot inziekna hi lekha iemani zat a um. Sura le Lalruong chanchin ei nei ang deuin anni rawi khomin tak le tienami an chokpol rak hun a lo um ve tho a nih.

Dan Brown chun dawha nei takin, Isu thisen far an dawna no an zong, Holy Grail kha thil dang ni loin Isu le Mari Magdalin innei thu le an thlahai sui suok tuma an beina niin a bel dai a nih. Kha no kha no tak tak ni loin Isu le Mari Magdalin naunu ni lemin a zeldin a. Chun, Isu kha Pathien naupa ni loin mihriem pangngai ve el a na, Mari Magdalin leh an innei a, Pathien naupa anga a zuituhaiin an hung pomna chu kum 325 A.D a Council of Nicae-a khan ni chauin hril hnawm a tum bok a nih. Chun, Mari Magdalin le an innei anga a hrilna san khom hi Gospel of Philip-ah an inkop thu hrilna hmun khat a um lei a ni hmasa tak. Hi Philip Gospel hi 150-220 A.D inkara a ziektu hriet loin a ziek an hung phor suok a ni leiin kohran hmasahai khan Baibul-a thrang sa dingin an pom naw a nih. Chuonga an hnawl laia threnkhat chu Gospel of Thomas le Gospel of Mary Magdalene an nih.

A tienami phuok dan chu hieng hin a nih. Kum 1990-a ka sir ve, France khawpui Paris-a miuziam hmingthang Louvre (Luv’d) enkoltu (curator) Saunière chu miin an that a, a thi hmain a tunu Sophie ta dingin thisena ziekin thucha a maksan a., Robert Langdon rawn dingin a hril bok a. Langdon le Sophie chun a thucha umzie chu an sui suok a, Leanardo da Vinci lemziek Mona Lisa umna pindan chu an pan a, chu taka inthok chun thu thup bokin thucha a lo ziek nawk a, a tawpah rangkachak chabi an hmu suok a. Chu chabi chu Priory of Sion-a lu tak kol hlak a na, chu Grand Master chu Saunière chu a lo ni zing el! A nina chu a hre ruk an um leiin, a chabi chu lakpek a, an pawl thuruk kol (Holy Grail), Mari Magdalin le Isu thlahai chanchin chu khawvel hrieta puong dar an tum a nih. Chu chu an thaw vai chun kristienhai thuring chu mihaiin iengma loah an hung ngai ding a ni leiin Roman Catholic kohrana an Secret Service pawl Opus Dei hai chun hup bo tumin thrang an lâk bok a.

Langdon le Sophie-in Holy Grail chanchin hre chipchier, England-a royal historian Teabing an pan hnunga an hang sui zui pei chun Sophie ngei chu Isu le Mari Magdalin chithlaa mi a lo ni zing thu le chu thuruk vong him mawphurna chu Langdon le Sophie chungah a’n nghat tah ti an hung hmu suok a. An sui zui pei chun, Saunière that dinga thu petu chu an mi rawn, Priory of Sion hai thuruk hre suok tuma beitu Teabing chu a lo zing bok! Sienkhom, Priory of Sion hai chun an thuruk ringum taka koltu dinghai kuoma naw chu an hril suok ngai naw a, hril nekin thi an thlang lem si.

Gospel ziektu mi palihai thu ziek kal zawnga Isu nina hril hnawm tumna hi thil thar a ni nawh. A dam lai ngei khoma Krista a nizie pom lo an tam bakah a thi hnung, zirtirhai dam lai ngei khomin taksa puta Isu a hung thu ringhla pawl an suok treuh hman a nih. Muslimhai chun Isu kha kros-ah thi loin a aiin mi dang an hemde a. ama chu a tlan hmang a, sienkhom a hung nawk ding a nih tiin an zirtir a nih. Kum 1982 khan mi pathum Miachel Baigent, Richard Leigh le Henry Lincoln hai buotsai lekhabu dengkhawng deu el The Holy Blood and the Holy Grail ti chu a hung suok a. Chu hma dai chun Pierre Plantard-in lekhabu Priory of Sion ti a ziek a. Hi lekhabua a hrilhai hi thudik a ni le ni naw fie tumin kum 1950 laia inthokin mi pathumhai hin an sui a. An hmu dan chun Isu le Mari Magdalin kha an in nei a, nau an nei a, an nauhai chu France sim tieng an inpèm a, lal sungkuohai leh an innei pol a, chuonghai thlaa inthok chun France rama Merovingian dynasty an hung suok a, an thuruk koltuhai chu Priory of Sion an nih tiin ngaidan an thliek a. Dan Brown lekhabu ei thlir lai hin hienghai lekhabu hi a thu lâkna hnàrpui laia pakhat a nih.

Australian nu, Sydney mi, theologian hmingthang ve tak, lekhabu tam tak ziek tah, Dead Sea Scroll bi chiengtu pawl laia mi Dr. Barbara Thiering chun a lekhabu ‘Jesus The Man’ (1992) ah chun Isu kha kros-ah hemde loin, Mari Magdalin leh an innei a, nau nuhmei pakhat le nau pasal pahni an nei a, an inthre hnungin Isu chun Lydia a nei nawk a, nau nuhmei pakhat an nei a. Isu chu kum 76 vel a dam a, a chanchin hriet hnuhnung tak chu Efesi khuoa a um lai, A.D 70 kha niin a ziek.

Grik mi, thu ziek thiem le ka mi ngaisang Nikos Kazantzakis chun The Last Tempatation of Christ a ziek a, kum 1951 khan an sut a, chu chu kum 1988 khan film-in an siem a. Chu taka chun kros-a an hemde laia a suongtuona invâk vel ding ni awma a ngairuot chu ziekin, Mari Magdalin leh inneitirin sungkuo a’n dintir a. A tum tak chu Isu kha Mihriem Naupa le Pathien Naupa ni inkop a ni leiin, a mihriem nina tienga a lungril le ngaituona put hmang ding awma a hriet chu tar lang a tum a nih. A lekhabu nek hin film meua a hung suok khan dotu le soiseltu an tam êm êm a, India rama lem chu insuo an phal naw ni hielin ka hriet.

Kum 1970-a Andrew Lloyd Webber le Tim Rice-in rock opera an ziek le insuo, Jesus Christ Superstar chu khawvela theatre hrang hrangah an insuo hnungin kum 1973 khan a film-in an siem a. Hi taka khom hin ‘I don’t know how to love him’ ti, Isu le an inzomna thu chu Mari Magdalin (Yvonne Elliman) an insaktir a ni kha. Hi film khom hi a suok ding khan a kal pawl chun ri an suksie nasa hle.

Hienghai hi kha hmaa Isu chanchin sir hrang hranga mi threnkhatin an hung thlirna tam tak laia entirna ding chaua ka hung lak suok a nih. Isu le Mari Magdalin hril kopna le inneitir hiel khopa zeldinna infetir pawl hi Isu thi hnung sawt nawtea inthoka tu chen hin an la bo nawh. A tho nawk thu khom a zirtirhai inruk hmang nia hril bo an tum a ni kha. A zirtirhai dam lai ngeiin, Isu kha mihriem taksa putin khawvelah a hung chie ti ringhla pawl tam tak an suok hman a. Chuleiin Peter khomin a lekhathonah mit ngeia hmutu a ni thu a ziek a ni kha (2 Pet 1:16) Johan khomin mihriem taksa puta a hung thu le anni laia a cheng thu a ziek bok (John 1:14). Chuleiin, Dan Brown thukhawchang hi thil thar a ni nawh. Mi dang khom la hung um nawk pei an tih. Isu ruok chu zani, voisun le chatuonin a danglam ngai nawh. bok. Chuleiin, Isu ringtuhai chu Dan Brown tienamia buoi ding ei ni nawh. Ei ring chu ei hriet chieng a, ama khomin a mi hriet chieng. A tawpna dingin 1970 bawr vela ka thil thaw tum ka pamthrul thu hang zep sa vak ka tih. Dan Brown ang deu hin ei chanchin hluihai, tienami le histawri, thudik le phuok fawm saisa nuoia chok pola ei hnam chanchin, tienami ngai nuomum tak el ziek nuomna lungril ka nei a. China, Burma le India inramrina hmun thawveng, tlang incham duoi el chungah Sinlung khawpui ka rem a, inhoi ka ti khop el a. Phek iemani zat ka ziek zo hnung chun ka ngaituonaah thil pakhat a hung lut a. Pipu hla hlui tlawmte besana hmanga kum 1964-a tienami ka ziek ZAWLLAI chu thil chinchang hre awm fu fua ka ngaihai khomin ei hnam histawria thil tlung ngeiah an pom el chauh khom ni loin an lekha zieknaa chen an inthrangtir el tah a. Hi hin ka naah dâr inring tak a hung vuok a. “E khai, Sinlung tienami hi ka ziek chun kan mihai hi an la mawl si a, a hnungah kan histawri ang charin an la hung hril ding a na, phuokfawm histawria chawmhai chun phuokfawm nun le mizie hung put ngei bok an ta, chu chu thil thra ni naw nih” tiin ka tienami ziek lai chu ka chawlsan tah a nih.

Chuong sa khom chun, ei histawri lo ziek hmasahaiin ei histawri-a tienami an lo hlu luthai chun ei lungril nasa taka an thruoi leiin, ningkhong hre tawk awma inlang chen khom phuokfawm histawria ei intâng a nih. Chuong mihai chu Dan Brown histawri phuokfawma awk dinga kandidet thra tawp ei ni ka ring a. Chuleiin, chuong ang mihai ta ding chun hi lekhabu hi tiem naw le a film khom en lo him tak dingin ka ring. Mi pakhat ta dinga bu inhnik chu mi pakhat ta dinga tlukna a ni thei si a.

(Delhi, May 19, 2006)

No comments :