Search


May 26, 2014

Tuikhur Chawi


I tried the broken cisterns, Lord,
But ah, the waters failed!
E’en as I stooped to drink they’d fled,
And mocked me as I wailed.

- Frances Bevan (1827-1909)

May 18, 2014 Pathienni Hmar Christian Fellowship, Delhi chawibiek inkhawmah ka hla dit rop hlak laia pakhat, ‘Ka thlarauin Kristaa chauh, a hmu tah damna chu’ ti hi kan sak a. A chang thumna kan hang tlung chun, ni danga inhnik taka ka lo sak liem hlak kha sak ta loin, banga a thu projector-a an kap kai chu makti takin ka en a. Ka bula inthrung, Baibul (Delhi Version) buoipuinaa a kûl a tâia thrang mi lapuitu H.K. Kawllienthang kuomah, “Tuikhura inthokin tui ei chawi hlak a, a tuikhur chawi chu a va harsa awm de!” ka ta. Chu châng chu a chunga Saptronga a thu ei inchuon, Lusei tronga an inlet dan ang chara Hmar tronga an inlet ve a nih. Hieng ang hin:

Aw Lalpa, khawvela tuikhur,
Chawi dingin ka tlan a;
Sienkhom a tui ka dawn thei nawh,
Thina tûr a lo nih.
(KH No.335; SSS 853)

Hi thu hi hang thlir vuot chun indik thluom angin ei ngai seng ka ring. Chu lei taka tu chena ei la som tung pei a ni naw thei nawh. Sienkhom, ngaituona ril hmanga ei bi ruok chun thil awm lo le nuizatthlak deu el a nih. Lusei-Mizo trong le Hmar tronga Kristien Hla Bu buotsaituhai hi hla tienga kohran tinin an suongtawlol thlang khawm an ni vei leh, ieng leia tu chen chena an mi la hmangpui pei am ning a ti aw? Tuikhura mi tui ei chawi a, tu khomin a tuikhur ei chawi ngai nawh. Baltrina tui um a ni ruok chun a baltrin pumin ei khai thei. Tuikhur ruok chu chawi ruol a ni nawh. Tuikula mi tui ei chawi thei a, a tuikul ruok chu chawi thei a ni nawh. Tank-a tui ei chawi thei a, a tank ruok chu ei chawi ngai nawh. Ei mamaw chu tui a nih.

‘Khawvela tuikhur’ ti khom hi ieng tina am ning a ta? ti hi ngaituo tham a ni hrim hrim. Thlarau dangcharna hnem thei lo, khawvel thila ei ngai chi hrang hrang ei inkawktir el thei. Chu chu a phuoktunu hril tum khom a ni el thei bok. Amiruokchu, ‘khawvela tuikhur’ ti trongkam hi a hmang naw a, ‘broken cistern’ (tuibel koi/pop) ti a hmang daih a nih. Eini laia Cabinet Minister ni hmasa tak A. Thanglura chun lekhabu ngainuomum tak el ‘Zoram Politiks Lumlet Dan (Belkeh phuarkhawm, tui pai thei lo) ti chu kum 1983 khan a tlangzar a, a lekhabu hming pahninaa a hmang ‘bel keh’ ti hi a nih ei hla thlir lai phuoktu khomin a hmang le einin ‘khawvel tuikhur’ ti-a ei lo inletpek chuh. ‘Belkeh phuarkhawm tui pai thei lo’ ti trongkam sertu ruok hi chu, mi threnkhat hril danin, lekha inchuk sang lo, thingtlang pa var Vawmphunga, ‘Zoram Tan’ (1969) ziektu a nih.

A phuok dan chu hla thua sie loin thutluong hmangin hang hril inla. Hieng ang hin: “ Lalpa, tuibel koiah tui zongin ka dap a, sienkhom ka hlawsam der a nih. Dawn tuma ka kûn leh an luong hmang pei a, ka trap khek chu an mi nuisaw zui” (I tried the broken cisterns, Lord, But ah! the waters failed! E’en as I stooped to drink they’d fled, And mocked me as I wailed) ti a nih. Pastor Thangngur hlaa,

Lawmna zongin an tlan vel sang tam tak,
Hmu loin thlan thimah an inkhĕlpui;
Ropuina hlim an hnot chu sûm hlim ang,
Hmu le changtu khomin an nei song nawh.


a ti leh hi hla chang hi zai khata luong an nih. A thunon, “Krista chauh naw chu tu dang khom, mi suklawm an um nawh…” ti le “Nang ngei Isu ka nei che chun, ieng dang am ngai ka ta maw Lalpa…” ti le a chang danghai khom hi pawi kawm thin ang an nih.

Hla phuoktu chanchin
Hi hla phuoktu Frances Bevan hi Oxford (England) a New College warden le a hnunga Chichester (England) a bishop Philip Shuttleworth naunu, September 25, 1827-a Oxford-a pieng le February 13, 1909-a Cannes (France) a thi a nih. Kum 1856 khan Robert Cooper Lee Baven, bank tienga sumdawng leh an innei a, naupa pathum le naunu paruk an nei a. Nau pakuo zet nei le enkol ni bok sia thu le hla tieng sulhnung sui tham a maksan hi mi chungchuong a nizie tar langtu a nih. Thu inlet tienga chemkal le thiema hril fâk a ni a, German tronga inthoka thu le hla 92 zet a’n lethai chu bu hrang hrangin a sut a, chuonghai chu thlarau le ngaituona ril chawm chi deuh vong a nih. Thu inlet thiem le thiem naw inkhina pakhat chu an thu inlet ei hang tiem a, trong danga inthoka inlet a nih ti ei hriet naw chun an hlawtling hle tina a ni a, ei hriet nghal ruok chun an hlawsam a nih.

Entirna dingin ka tonhriet pakhat hang hril lang. Trum khat chu Aizawla ka’n zinin Rick Warren ziek ‘Purpose Driven Life’ (1997) kha USA-a inthoka Mizo tronga an inlet, mawi taka sut, ka’n chawk a. A hmingah ‘Nunna Thiltumin a Khalh’ a ni mop el a. Phek khat khom ka tiem suok pei naw leiin ka’n khup a. Pa vengva deu pakhat ka hril leh, “Fawren-a inthoka a ngiel a ngana an hung inlet, Aizawla an sut a na, tiem tlak a ni naw hrim a nih” a ta. John Bunyan ziek ‘Pilgrim’s Progress’ ti, Lusei tronga 1908-a Chuautera le Challian inlet ‘Kristian Vanram Kawng Zawh’ an ti ruok hi chu mingo misawnarihai khoma a Saptronga mi nek hmana thra lem hiela an hril a ni bok a, ei hang tiemin inlet a nih ti rêng ei hriet fuk nawh. Ei thil inlet po po laia inlet a nih ti inhriet tak chu kha hmaa Baibul an lo inlet, tu chena mi tam takin ei la hmang zing hi a nih. Ei hla thlir lai phuoktu Frances Bevan kutsuok, thu le hla German tronga inthoka Saptronga a’n lethai ruok hi chu a ieng khom hang tiem inla, a trong a tluongin a mâm thra em leiin inlet a nih ti hrim ei hriet chang nawh. Thu hrang hrang a ziekhai hi hang tiem inla, a thu a luong thra bakah a thrâm khawm thiem a, ei inring hmain ei tiem zo pei el.

Ei hla thlir lai hi Frances Bevan-in a thu a phuok a, a thluk le miuzik hi James McGranahan (1840-1907) siem a ni a, a thupuiah ‘None but Christ’ (Krista Chauh Naw Chu) ti an hmang a. Kum 1883 khan Sacred Songs & Solos ah an hlu lut a, Lusei tronga inlettu chu Upa Ch. Pasena (1893-1961) a nih. C.Vanlalawma lekhabu siem 'Tun kum za chhunga Mizo hnam puipate' (1994 p.198) hril dan chun hi hla hi Indopui Pakhatnaa France-a Labour Corps-a a fe laia trench khur sunga a’n let a nih. Lusei tronga mi kha Hmar trongin a ngiel a nganin an inlet nawk a, chu taka a chang thumna tlar khatnaa a thu hlap suol chu a nih tuta ei hril mek hi.

Pasena hi lekhathiem hmasa laia pakhat a ni el bakah thu le hlaa nasa taka inhmang mi a ni a, hla inlar tak, “Aw Lalpa, i malsawmna hlu, kan iengkim chungah a’n lang’ ti khom hi a phuok a nih. A tlangpuiin ei hla thlir lai hi a’n let thra hle a, ei bi lai a chang thumna hi a tlol met chauh a nih. A chang hmasa tak tlar khat le hnina hi “Ka thlarauvin Kristaah chauh, Muanna a zawn thrin kha” ti a ni a, chu chu 1988 khan ‘Ka thlarauvin Kristaah chauh, Muanna kim a hmu a” tiin an hung thlak a, a dang chu a pangngaiin an sie. A chang thumna,

Aw Lalpa, khawvela tuikhur,
Chawi turin ka tlăn a.


ti-a trongkam indik lo a hmang hi an hmu threlh a nih ti a chieng. A tontira ei hril tah ang khan, tuikhura mi tui ei chawi a, sienkhom a tuikhur chu ei chawi ngai nawh. Tui kang vong sien khom tuikhur chu tuikhur a ni zing. “Ka ringkol chu an hoi a, ka phur khom a zâng” (Mat 11:30) tia awm thluoma Lusei tronga an ziek anga ei Baibula an mi lo siepek, sienkhom ei hang ngaituo chienga indik thrak lo ang deuh hi a nih. ‘Ringkol’ le ‘phurrik’ amanih le ‘rimsikna’ chu thil inzom a ni laiin ringkol le ‘inhoi’ chu thil inkawkalh a nih. Ringkol hadam, inruol rem le phur hadam lem a um thei a, ringkol inhoi a um thei nawh. Sienkhom, kum za kristien intihai khom ei lungril le thlarau mit a la var fie naw chu ni ngei a ta, Isu Krista hril ni rêng rêng lo ei inhriltir zing el chuh a ni hi tie!

Saptronga inthoka hla an lo inlet tam tak hi ei hang bi chieng chun a thren chu a thluk chauh an haw, a thu inang lo hulhuol a ni a; a tam lem chu inlet le phuok an fawm, an khawvel le inhme ding le an mamaw phuhruk dinga an hriet ang zawnga zalen tak an lo thaw ni sien a hoi khop el. Hi thil hi ka tupa Dr. Lal Dena le ‘Nearer my God to Thee’ ti hla tu kum February thlaa kan chai laiin iemani zat ka hmu suok a, mit ei hang inlen deuh lem chun a lo tam khop el. A ieng po khom ni sien, ei hla chang thlir lai hi Saptronga mi leh inmil rak naw sien khom, eini rawi ngaizawng chi-a a hèm kuoi a ni leiin, hieng ang hin rem thra met inla, tuikhur chawiloin tui inchawitir inla, a huntawk el ka ring chu tie!

Aw Lalpa, khawvel tuikhurah,
Tui chawi din ka tlân a;
Sienkhom tui chu ka dawn thei nawh,
Thina tûr a lo nih!


Amiruokchu, la hang ting ei tih, Saptronga a phuok hi hang bi veng veng la, sir hrang hranga inthokin hang thlêk la, a phuoktu nun hlimthla le a tonhriet ni awma inlanghai chu hang thlirpui la, literechar tienga a mawina tuihang khom far thluk thlukin hang sawr la,’thina tûr a lo nih’ tia hang suktawp top el chu a pamhmai deuh naw maw?

I tried the broken cisterns, Lord,
But ah, the waters failed!
E’en as I stooped to drink they’d fled,
And mocked me as I wailed


Tuizem pop ka pana Lalpa,
Siktui reng a um nawh;
Dawn di’n ka kûn, an luong ral pei,
Ka trap, an mi diriem


a hang ti hin mitthlaah hringnun tuizem lien tak le mawi tak, sienkhom a mong pop ni si, chu a hung inlang a. A hmaa Pastor Thangngur hla ei hril tah, ropuina hlim mihriemin ei hnot mur mur chu sûm hlim anga intawl zing a nizie dam, chu chu hmu le chang taa inngaihai khomin a hlima tawite an cheng ti bak chu an chel song thei nawzie ei hmu a. Ropuina mong pop, hausakna mong mop, hlimhlopna mong pop, lungawina mong pop le beiseina mong pop hnotin, beiseina hruia intûlin, ni tin ni tin ei pheleng a. Ei tlung tah ei sawn leh a neka ropui lem hnot ding a lo um nawk pei a. Pawlsawm kan inchuk laia Leo Tolstoy tienami tawi ziek ‘How Much Land Does a Man Need’ tia Pahom ang khan duâm taluoa tlan hlum thrak hmabak vong ei nih.

Hausakna hnota tlantu chun a hnot hlat po leh a du-am deu deu a, a hausak zuolna ding a ni phot chun kut porche hmang le suol ieng khom thaw a hung poisa naw deu deu bok a, suol hrengah a hung intang a, a’n thawtirtu chun hlawtling inti deuin, “Chaw ta rawh” tiin diriem takin a mel a, bawhla a’n sam khum hlak a nih. Hi ngirhmun hi hla phuoktu hin iemani chen a pal phak a nih ti a hlaa inthokin chieng takin ei hmu thei. Vangneithlak takin Isu Krista a’n tuokpui a, suol bawia inthoka sansuoka umin, hringna thar le zalenna tharah a chuong lut a,

Krista chauh naw chu tu dang khom,
Mi suklawm an um nawh;
Hmangaina le nunkhuo hlimna,
Amaa chun ka hmuh.


tiin, thina vadunga inthokin hringna vadung a hung paw a, chatuon hringna changin hlimna hlado a’n sam thei tah a nih.

(Delhi, May 24, 2014)

###

No comments :