Thrawngaleivir an sìk.
- Hosea 8:7
Thrawngaleivir
Trong hi vana inthoka hung tla ni loin, ei khawsakna le nunphunga inthoka hung tro le chu taka zung keia hung inthrang lien pei chu a ni lem. Pathienin dairekin tu hnam khom trong puitling sa a pêk ngai nawh. Chun, trong mal tin hung suokna trobul hriet chieng naw chun ieng trong khom hi thiem tak tak thei a ni nawh. Thrawngaleivir ti khom hi a umzie hre inla khom hieng ang hming a hung putna san hriet ding chun a hung suokna bul chanchin hriet a ngai.
Unau tienami hriet dan khom an inang nawh ti ang khan, thrawngaleivir hung suokna nia an hril khom hi chi hnih a um. Pakhat chu, Thrawnga an ti mi huoisen le hmingthang a um a. Lungphun insang van tongin bawl a tum a, sienkhom a chim a, a del khum a. Suok tuma thil chi hrang hranga a hang inchang khomin a suok dok thei naw a. A tawpah pilvut thli virin a'n chang a, a suok tah a nih. Chuleiin, thli vir hrat tak, pilvut laa van tienga inzêl tunga fe zut zut hi Thrawngaleivir an ti a nih. Saptrong chun dust-whirl, dust devil, whirlwind an tih.
Hril dan danga chun, Kelchalin mang a nei a, a manga chun Thrawnglun hi a lo inchong a. Bel lien tak taka chon sa tuolah an suong hlut hlut lai chun thli vir na tak el a hung hrang a. Chu thli chun bu fakna thleng aia hmang dinga leidar an haw khawmhai le bûr le bel dang an hmanghai chu a len dar a, an sa har belhai chu a mut thluk a, an sa suonghai chu a'n baw fai vong a. Hun iemani chen hnungah Thrawnglun chu a hung inchong tah tak tak a. Sienkhom, Kelchalin manga a lo hmu lawk ang khan chon sa an suong lai chun thli vir hrat takin a'n chongna hmun chu a hung nuoi a, a mut let vong a. Chu leia hieng ang thlivir hrat hi 'Thrawngaleivir' an ti niin an hril bok. Chun, manga hmu ang chiea a taka thil hung tlung hi 'Kelchang mang ang, kelchal mangman' an ti bok.
I tuihăng ma rawh!
Ram fenaah vahrit amani vate lien deu amanih ei bul hnai ela inthoka vuong suok ei hmu chângin, ei inpâmzie hrilna dingin, "I tui hâng ma rawh!" ei ti hlak. A thren chun sakhi amani sazuk amani an intuokpui thut a, that hman loa an tlan liem an thlir changin, inpâm êm êmin, "I chek bêk ma rawh!" an ti hlak. Chu umzie chu, that a, hawn a, a sa hme dingin ei inhnara chu a thei ni si naw leiin, doka si siah a chek bek mi maksanpêk sien ti ei nuom thu ei hrilna a nih. A ngiel a ngana Saptronga inlet lem chun, "Please leave behind your shit" ti ngai ding a na, insîm pum naw chun hang tiem ngam chi khom ni kher naw nih. Hi ka ziek lai khom hin hnam dangin hre pal rawi an tih ka ta, ka ngha vêl vut vut a nih.
Hi thu hi ho hlein an langa chu eini rawi mizie thlungpui hrilfiena poimaw tak pakhat a ni tlat el! Tlangrama ni tin hrâm bul le insuolhai ta dingin dannaranin, sa kâp thiem le châng kam tienga hmuingil mi naw ta ding chun, sa hmè a'n khât hle a. Chuleiin, sa an inrawp a, ramsa le vate an hmu rêng rêng hi fâk melin an mel a, that tumin, hriemhrei an chawi naw khomin lung bêkin an dêng trawk trawk hlak. Chuong anga thil hisapna chu ei pi le pua inthoka ei inthla sawng pei a ni leiin ei zepuia hin a la kai rawn a, chu chu ei mizie-ah an lang suok hlak a nih.
Entirna siemin hang hrilfie inla. Inphîr Thanga le Lala hai chu an tesen laia inthokin an lâk thre a. Thanga chu thingtlangah, nun harsa tak karah a seilien a. Lala ruok chu khawpuiah, fak le dawn le sil le fèna tlaksam an hriet nawna insungah lekha thra taka inchukin a seilien ve thung a. An tleirawl hnungin an inhmu nawk a, sienkhom an nungchang le nuomzawng chu an ang ta dêr nawh. Sa huonah an lêng a, ramsa tinreng a hran hrana tla khawmhai le vate so nuk nuk el hai an hang hmuin, Lala chun mawi a ta, a hmu nuom a, a en nghok nawh. Thanga khom chun a hmu nuom a, chil far zoi zoiin a en a. Sienkhom Thanga chil farna le Lala chil far san chu a'n ang der nawh. Lala zer chu thilsiem mawizie hmu nuom a ti taluo leia far a na, Thanga zer ruok chu ramsahai le vatehai chu hang that a, fak a châk leia far a nih. A'n ring naw karin lung a lâk a, vate le thienhleihai chu a dêng a, sahai chu a kut chalin silai angin a tin a, a kâp awi tawl a. Chu chu a tum lawk renga a thaw khom an nawh, a thizama mortu am ei ti ding, a lungrila hlim anga zuituin a'n thawtir a nih.
Thanga le Lala chu hmelah sik phel ang char, lungril pienghmang khom inang tak an nih. Sienkhom an seilienna hmunin an nungchang le ngaituona a siem leiin mi danglam ve ve an ni tah. Thanga nun chu tlaksamna le inkuo tung pei a ni leiin amaah fak le dawn tieng 'inrawpna' a lien a, sil le fen le thil dangah 'inhnarna' a lien bok. Mi kawlthei bulah ngir sien, a sel khom loin, phak ti êm êmin rêt ngawng ngawng el a tih. Lala ruok chun a hmin tuor khom hmu sien ban naw ni a, fak a châk a ni chun bazara mi inchaw lem a tih. Ram changkangah ei inzin chun, hmun tam takah in kompaun sunga thei ra hmin kûr ter tuor ei hmu rop a, chuonghai chu dannaranin fak ding ni loa in cheimawina dinga an chîng a nih. Chuong theihai chu "Rawprama" inthoka hunghai chun fak nuomin an enhla a, 'Khoprama" mihai ruok chun fak nuom tieng ni ta loin a mawina tieng an thlir lem hlauh a nih.
Thil hlu ei ti hi a 'vâng' lei le a 'kawmon' naw lei a ni tak a. Grep amani epul huona chu a tam taluo leiin hang fak châkna khom ei nei nawh. Ei fak châk le hme châk thei le thlaihai hi an vang hun a ni bik. Eini rawi chu pasal le nuhmei hi iengkim deuthawah ei inkop leiin ruol angin ei inpawl bor bor thei a. Nuhmei an khuokhirna, abikin Muslim an fîrna ram, entirnan Saudi Arabiaa dam chu puitling pasalin mani sung hnai nuhmeihai hmel naw chu hmu a thieng naw leiin, pasalin nuhmei hi zalpui ding hmangruo (sex object) chauin an ngai a, chuong ang chun an en bok. Kong danga hril chun, nuhmei chu 'tâi rawp rèna' hmangruo chaua an en le ngai a nih. Chuonga nuhmei soisak chu an sakhuo thu zawmah an la'n ngai nawk ta deu deu!
Delhi tlanga khawsa phakhai hi eini sawsaitia chu a changkang pawla mi ngai le mani khom inngai ei ni el thei. Hausa tawl naw inla khom, fak le dawn thua ringot chu nuom le du hun huna sa hme thei ngirhmuna um ei na, Delhi tlanga naupang seilienhai lem chun sa inrawp ti hi an nei ta naw tluk a nih. Amiruokchu, tlangrama inthoka puitling hnunga hunghai ruok chun ei mizie puthmang ei la som zing leiin rannung reng reng hi an sa hang hme ding zawng ngotin ei en a, vate ei en dan khom a danglam chuong nawh. Vai ding le ruola siem dinga ui khawi ngam nekin that dingin ei zawr a, an mi ring zo a, ngaingam taka an mi zui pha leh lunginsietna thrang der loin ei phil el hlak. Setanin mihriem a soisak dan le ei nungchang hi thuhmun char niin ka hriet.
Chuleiin, eini rawi um khawmna hmun chu ui ta dingin ral tritna hmun a na, ui thra hang vai ngamna chi khom an nawh. An hlapui ding khom thlangpek inla,
Ka ralthuomna ka sie ngam nawh,
Aw ka chengna râl tritna hmun
ti dam hi ni dai a tih. Ei ofisar pakhat thil mi hril ka hriet zing chu hi hi a nih. Pune-a inthoka Lucknow tieng an inson trumin sawtnawte sung an uichal thra deu el chu lo enkol dingin Union Biblical Seminary-a thiempu sin inchuk lai eini mihai kuomah a maksan a. An inson fel hnungin a ui thruoia hung nawk a tum thu telefawnin a zuk hril tawl a, sienkhom benediction-leh an lo hmepek daih ta si! Lunginsietna nei dêr loa ui vaw thlu top ngamna lungril chun mihriem hang vuok thluk top khom a ngam ti hriet a, chu ramsa lungril sel tak chu khawi ngam a, mihriem thara siem a trûl a nih. Chu chu ei thaw hma chun eini laia indo le insuom ei chîng hi bo naw nih. Ram santua inngai tam tak hi chu ngirhmuna um chu an nih.
Kum 1976-80 inkara Nairobi (Kenya) a kan khawsak laiin Assamese ofisar Gohain chu a penson ta leiin, a ui vai lai, uichal lien deu el, a hming 'Jolly,' Alsatian le Bulldog chi inpol (cross breed) chu a mi rochung a, kan insunga membar pakhat angin kan en a, duot khom kan duot. Saudi Arabia tieng 1980 April-a kan insonin, Muslim fîrna ramah ui thruoi lut an phal naw leiin kan ruolhai kuomah kan maksan a. Jeddah kan tlung hnungin Jolly chanchin chu telefawnin an khattawkin ka zuk indon hlak a. Thla thum vel hnungah a tlan hmang a, an hmu nawk ta naw thu an mi hung hril ni chun bu fa thei mumal khom kan um nawh. Kan sungkuo laia mi bohmang ang charin kan ngai a. Kum tam a liem taa chu a'n khattawkin ka mangah ka la hmu hlak. Hi hnung hin ui kan vai nuom ta nawh. Ram changkanga chu ui hi ruol taka an nei a ni leiin a sa fak chu mihriem sa fak ang charin an inngai a, a fatuhai khom mihriem sa fa angin an mi ngai. Tuhin ka fak nawk taa chu kei khom kum 20 vel sung kha ui sa ka fak naw tluk a nih, ka kam an dên naw leiin.
Sa hi ei fak inkhât chun ei inrawp inhma khop el a, ei fak zing ruok chun ngaina hman a um naw a, inrawp tina khom ei tin nawh. Chun, a fa ngai nawhai chun fak nuomna an nei naw bakah an ngaituo ringot khomin an thangindei a, an luok a suok pûr nghal a nih. Chuong an si leh, ieng dinga eini rawi lai hin ui phil a, a sa hang fak châkna hi ei lungrilah a la lien zing am a na? Ieng leia ei selfa mizie khan einiah hmun a la chang lien? Hnienghnarna rama khawsa ta siin, ieng leia "I tui hâng ma rawh" ei la ti zing ding? Sakhuona khawvelah, Kanan ram pana inzinhai khomin Aigupta tui hâng ieng leia ei la ban zing am?
Chuleiin, mawlna le selfakna ram hi suoksanin, ei inhnar le inrawp tak chu varna le thiemna tui hâng ni ta lem raw se. Selfa anga mani ei inngai sung chu selfa ei nih. Var naua ei inngai chun var nauhai nungchang put ei tiu.
Nuhmei varin tuikhur ral a kai nawh
Thuvar ei ti lai hin a hun lai le hmun chaua indik dam le khaw lai hmun le huna khoma indik a um a. Ei pi le puhai thuvar kha a thren chu anni hun le hmun chaua indik a um ve a, chuonghai laia pakhat chu 'Nuhmei varin tuikhur râl a kâi nawh' ti hi a nih.
Khaw sâtna ding hmun remchang an zong changa an ngai poimaw tak laia pakhat chu tuikhur ding remchang a nih. Khaw sattu le a khuoa chêng le a tuikhur tlântuhai chu a 'khuo le tui' (citizen/villazen) ti an hung ni ta pei a nih. Tuikhur chen hi khaw sungin a huom, hmun hima an ngai muonglei, nuhmeiin mania an dâi phak china ngai a ni leiin tuichawi khom hi ram sin ni loin in sin, nuhmei sina a ngai a nih. Tuikhur chen hi nuhmei inlalna a ni leiin tui chawia fe parol an um palh chun nuhmeiin an inken a, tui kang nghaka lo inthrung khup khom ni hai sien pasal an inthâltir hmasa zet a, chu zoah nuhmeiin an thâl chauh hlak a nih.
Chuleiin, 'Nuhmei varin tuikhur râl a kai nawh' ti hin umzie pahni a kawk. Pakhatna, tuikhur chen hi nuhmei thuneina le inlalna a nizie hrilna a nih. Pahnina, nuhmei varna a tawi tina a nih. 'Nuhmei var le bui mei tawi' khom an lo ti hlak.
A hmasa hi inbul lem ni dingin ring a um. Pi le puhai thilthaw tam tak kha umzie neia an thaw a nih. Pasal chu râl le sa laka khuo le nunau humtu a ni bâkah fak le dawn zongtu tak a ni a, nuhmei chu in sin tieng rêl feltu a nih. Lo sinah nuhmei thrang ve sien khom mawphurtu tak chu pasal a nih. Pasal mawphurna nuhmeiin a thaw amanih, nuhmei mawphurna pasalin a thaw amanih chu thil mawi lo, inzakuma an ngai a nih. Entirnan, ina thlaisuongtu chu nuhmei a ni a, sienkhom ram an suok pha nuhmei mawphurna kha pasalin a lak vong a, ram suok le riek sung po thlaisuong iengkimah nuhmei chu pasalin an inawl top el a nih. Chun, sin hautak le tharum hmang a ngaina thila rêng rêng pasalin mawphurna an lak hlak. Tlâng ruoithre, bu le sa in-ei le chongchên nikhuo hrim hrimah insung inrelbawlna puo tieng thil a ni leiin nuhmei an châng ngai nawh. Chuleiin, mawphurna an insem dana inthoka sui chun, 'Nuhmei varin tuikhur râl a kâi nawh' ti hi an var inthuk le inthuk naw hrilna ni lovin an mawphurna bielin a huop chin hrilna, jurisdictional interpretation niin an lang.
A pahnina ruok hi chu nuhmei hmusitna trongkam a nih. Hieng ang trongkam, Nuhmei le aiin sakhuo an nei nawh, Nuhmei le pal sie chu thlâk dan, Nuhmei thu, thu ni lo, mansa, sa ni lo, Nuhmei thu, thu ni lo, ai sa, sa ni lo, Nuhmei le uipui chu lo inrûm lungawi ve mei mei raw se, Nuhmei le uite chu a thaw thra pei pei, Bahra le nuhmei chu a ngul zir ti le a dang dang hi a hung suok a nih. Chuleiin, tienami hlui taka ei ngaihaia a changtu tak chu pasal deu vong an nih: Sura & Nahai, Liendo & Tuoisiel, Lalruong & Hrangsaipui, Hrangkhup & Thrawnglai.
Nuhmei varin tuikhur râl a kaizie chu pipu chanchina khom tam tak hmu ding a um. Entirna pakhat chieng tak chu Lawitlang-Hrangchal hnama mi Lawilêr a nih. Chin Hills-a Huolngo biel, Seipui khuoa an um laiin Zahmuok le Lawiler chun nau pasal 7 an nei a. Zahmuok pa hi Suolawm (Chhuahlawma), Saksuok (Chhakchhuak) haiin Paite khuo an va rûn truma an sal man, an chawmlien le sa an inphuntir a nih. Seipui khaw kawl Tlangkhuoa lal chu Sanpiel, Hnamte pahnama mi a na. A thi phaa a tlang hluotu ding nau le unau dang a nei naw a. A thi tawm chun, "Seipui khuoa Zahmuok nuhmei Lawilêr saw ka nu laichin a na, an pa ruol bok a, ka thi pha lal dingin va fiel ro" a ta. A thi chun an va fiel ta ngei a. Zahmuok chun a nuom naw a. A nuhmei ruok chun var takin, "Eini kongkara lalna tlang hluo dinga an mi fiel chu hnawl ding a ni nawh. Fe ngei a thra" a ta. A nuhmei thu chu zawmin an fe a, an inlal tah a. Anni hi a hnunga Lusei hnam laia chi ropui le lal thla bika inngai, abikin Sailo hai thlatu le Mizoram le Zo hnathlakhai ke nghatsan ding phûmtuhai chu an hung ni tah a nih. Nuhmei varin tuikhur râl chau khom ni lo, ieng râl khom a lo kai phak khop el. British lalram vul vanglaia khawvel hmun ngaa threa hmun thum lai hiel optu Kumpinu chu Queen Victoria (1819-1901) a nih.
Psycho-analyst hmingthang Sigmund Freud chun, ""Despite my thirty years of research into the feminine soul, I have not been able to answer….the great question that has never been answered: What does a woman want?" a lo ti hiel a. Socrates chun, "Once made equal to man, woman becomes his superior" a ti bok a. Nuhmei varzie le zeizie hi sui suok ruol lo a nih. Thu an ngaithlak khom hin an thluok voi tieng le chang tieng hmangin an na pahniin an ngaithlak a, pasal ruok chun na khing tieng chauin an ngaithlak ti hi tu lai el hin an hmu suok chauh a nih.
Nuhmei zeizie hrilfiena thra tak pakhat chu Johan 4:1-42 a Nazaret tlangval le Samari nu pakhat inbiek hi a nih. Hi thu hi chîk taka ei bi chun ngainuom a um kher el. Tuikhur le inzom a ni chau lei ni loin ei thu buon le thil inzom tlat a nih. Hieng ang hin:
Argument 1: Isu'n Samarinu tui a hni a, zuk pe el awm tak, Juda mi le Samari mihai inkara intenna thu, 'Untouchable Question', social, religious & political issue khirkhan tak hmangin a don daih a nih. Tui pek dam chu a hnâi nawh.
Argument 2: Tui hring pe theitu a ni thu Isun a hril chun, Judapa hang insuk 'champ' chu Samari nu chun a ngei put ni ding a na, Judahai neka an inbul lemzie, an tuisunsuo khom chu an thlatu, an pu Jakob-in a pek a nizie thuin a hang khak nawk trol a. Judahai histawri lai khoma an bung le chang suong tak chu an chupek dai a, "Kan pu Jakob nekin i ropui lem am a ni?" a ti ta fek el. Chuongang 'historical claim' besana hang inkhak chu na tak a nih. A histawria neitu taka inngai Judapa chun Samari nu chu hang ben thluk top nuom um hiel a tih.
Argument 3: A tui pek ding chu dangchar thei ta lona tui a ni thu Isun a hril chun, hadamna ram hnota tlân ve Samarinu nakawr chu hnapkhawn pachang hmu an hril ang elin a hung kap a, economic consideration chu a nuna chunghnung tak a ni leiin, chu tui chu pe dingin a hni ta var a nih. Chu hadamna chu a hmu theina ding a ni phot chun voi khat voi hni zâlpuia hlaw khom poiti kher naw nih. No offence!
Argument 4: Dangchar thei ta nawna tui hring a pek hmain, a pasal va ko phot a, hung kir nawk dingin Isun a hril a. Kha tlangval kha a lo 'hope' hman hiel amani ding, pasal a nei naw thuin, insir khal takin a don a. Pasal panga a nei tah thu le tuta a umpui lai chu a pasal ni loa, Delhi tlânga an ti dana 'living together'chauh an ni thu Isun a hril chun zawlnei a nih ti Samarinu chun a ring nghal a, a rawl ki a thlak a, gospel takin 'theological discussion' ah a lutpui nghal el a nih. Zei deu an son naw!
Chu zet chun Isu khomin a nina a puong a, Samarinu chu a thuhretu le misawnariah a hmang nghal a, a khawnawtin a va'n pun a, a hung thruoi kawi dul dul a, Isu khoma an khuo sunpêl el a tum kha ni hni top a cham pha hiel a nih. Nuhmei varin tuikhur ral chau a kai naw a, van ram kotkhar khom a pêl a nih.
(As revised July 10, 2015, Delhi)
###
No comments :
Post a Comment