Search

TOTAL ARTICLES: 514

Apr 16, 2016

A Bila Tho Lo-2


As long as they worship words, instead of
worshiping God as revealed in Jesus Christ, they feel safe.
- Eugene Nida (2002)

Baibul inleta inhmang tu khomin a hming an sam awl lo ni dinga ka ring chu 2011 August 26-a kum 96 a hmang lai meka lo chawl tah Eugene Nida khah a nih. Baibul hi a tiemtu le hmangtuhai hriet thiem zawnga thumal tin a ngiel a ngana inlet (word-for-word translation-formal equivalence) ni loa a thu umzie kawk (meaning-for-meaning translation) le a thu fûn tinzawn le kap fu ngei dinga inlet (thought-for-thought translation- dynamic or functional equivalence) a trulzie tlanginsampuitu le chu dinga ram 85 chuong sira trong 200 neka tama Baibul inlet sin thawtuhai thrangpuitu kut hrat a nih. Pathien thutak neka inletna trongkam ngaisaktu le betuhai, an thu lo inlet indik le indik naw thlu loa sunhang khat khom bo lo dinga an lo inzirtirna le chu chânga awkhai san suok chu a thil tum le invet chilh a nih.

KJV sukthlek le a kakhawk
Kum 84 a ni kum, Belgium khawpui Brussels tienga umhmun a khuor hnungin, October 2002 khan USA-ah a’n zin a, kristienhai chanchinbu inlar Christianity Today editor David Neff-in a lo intarviu a, tiem a manhla hle. Hi intarviua inthoka thil chieng êm ĕma inlang nia ka hriet chu, hnam hnufuolhai lai Baibul inletna trongkam betu an tam ang bokin ram hmasawn le changkang intihai lai khom Baibul inletna trongkam betu, a bila tho lo an lo tamzie thu a nih. An intangna tak khom Baibul an lo inlet tah po po laia thra taka an ngai, 1611-a suok King James Version (KJV) khah niin a’n lang. A hnunga British-haiin khawvel hmun hrang hrangah ramper hung nei a, hnuoi hmun ngaa threa hmun hni neka lien hiel an hung op hnung khan, an puonzar thla kiin a huop phakna, an ramper taphota suong taka an phar chu KJV a nih. Trong danga inlettu taphot khomin an besan tak chu KJV a nih. KJV tluka hnam dang trong hêmtu le chokchawrawitu khawvelah lekhabu dang a um naw el thei. Lusei trong fe thlengin Zoram khawvel hmun tin a hung rŭn a, lawmin ei hranglam a, ei trong a la hung sukchingpen nasat dan ding ei hriet phak teuh si nawh.

Thiempuhaiin iem an thaw ta ding?
Ei trong kalhmanga chieng foka hril el ding kha, KJV trong thleka hêmin, a hriet intak thei ding patawpa hril tum ni awm hrimin, ei hang hem kuoi a. Chuong ang chun trong hrang hrang khomin an lo thaw ve hi a lo ni a. Japan rama Nida inzin trumin Japan tronga Rom 1:17 (For therein is the righteousness of God revealed from faith to faith-KJV) hi a thu kawk umzie anga chieng le fie taka an inlet thrat dan ding a hril tawl a. A hril fie tawl hnung chun, “Pu, chuonga fie le chienga Baibul thu ei inlet chun, thuhriltuhaiin iem thaw ta’ng an ti leh?” tiin zawna dangdai tak an indon let a. Ama chun, “Pathien thu inchuktir. Thuhril (preaching) hi Grik amanih Hebrai tronga thu mal chaina le hrilfiena hun ni loin mihriem nuna Baibul thu a taka hmang dan ding inhrilna hun a nih. Thuthlung Thar hi tak rama khawsaknaa hmang ding inziekna lekhabu a ni a, ni tin nuna inchuk ding tam tak a fûn a nih” tiin a don.

Awi nawkzuolna dinga thu inlet
Hi lai châng ei hung thur suok hi kar khat pumhlum ka buoipui tah hnung a ni leiin la hang tuihni met ei tih. BSI suta chun Lusei tronga mi a ngiel a ngana kawpiin, “Chutaka chun awi nawkzuolna dingin, ringnain Pathien felzie chu a hung inlang a, ‘Ringna leia mifel chu hring a tih’ tia ziek ang khan” tiin sie a ni a. Kha hmaa Rom Hrilfiena siemtu Rev. Lalngaisangin a hriet chieng ka ring leiin telefawnin ka hang biek a. “Rom Hrilfiena siemtu i ni leiin i hriet tak ka ring a, ka hung indon chot el che a nih. Kha taka khom khan ‘awi nawkzuolna ding’ ti trongkam bok kha i som a, English text khaw lai khom chuong thu chu ka hmu bok si naw leiin a umzie ka hung indon che a nih” ka ta. A law ngaina a hriet bik nawh ni ngei a ta, ai kaw tawp thrangin, “awi nawkzuolna dingin ti chu awi nawkzuolna dingin tina a ni el” tiin bûi mei neka bŭl lemin a mi don a. Hieng neka chieng lema a bila tho lo hrilfiena a vang hle el thei. A bula infûk lo a ni leiin voi tam sut non inla khom a bila tho lo chu a bila tho lo a ni pei ding a nih. Chu chu hmu thei lo dinga ei taksa le lungmit sukdeltu le khârtu chu iem ning a ta?

Hi thu hi BFW sut 2002 chena, “Chutaka chun ringna leiin, ringnan Pathien felzie chu a hung inlang a, ‘Mifel chu ringnan dam a tih’ ti ziek ang khan” tia an sie kha 2013 Edition-a ruok chu Delhi Version hnung zuiin, “Chutaka chun ringnaa inthoka ringnaah Pathien felzie chu a hung inlang a, ‘Mifel chu ringnan hring a tih’ tia ziek ang khan” tiin an hung thlak a. DV-a chuh footnote inchuon sa ngei trûla hriet a ni leiin, “Hi châng hi inlet dan le hrilfie dan chi hrang hrang a um. ‘Ringna lei chaua Pathienin mi a hmasa tak le nuhnung tak chen khom thiem a’n changtir dan chu Chanchin Thra hin a hung tar lang a. ‘Ringna leia thiemchang chu hring a tih’ ti ziek ang khan’ tiin NIV chun a sie” tiin inchuon sa a nih.

BSI buotsai bok Baibul, Rev. Kawlthanglien Infimate inlet thrat, Muolhoia Presbyterian Kohran sut (2011) a chun, “Chanchin Thraa chun Pathien felna chu a hung inlang chieng ta sih a, a bula inthoka a tawp chena ringna leia felna chu, ‘Ringna leia mi fel chu hring a tih’ ti ziek ang khan” tiin tawi fel takin a hung sie bok a. Hi BSI Version hi KJV rurela rem le rem loa a bel khawm ni sien khom, Baibul thu inlet kim zawnga chuh Hmar tronga Version panga ei nei tah laia a fîr pawl tak a ni ka ring. A ril paw phak khopin a bi inthuk ti a kutsuoka inthokin hmu thei a nih; samphuola translation committee-a inhman châng poa thranghai inhnel ang mei meiin a thaw ve nawh.

KJV tukvera thil thlir
Hriet zing dinga poimaw pakhat chu Baibul inlet tah laia a ieng Version khom hi a thra tak ti a um thei nawh. KJV ringot le chu chu besana hmanga trong hrang hranga an inlethai chauh an hmang hun lai chun KJV Saptrong hmanghai tukvera inthokin iengkim mi’n thlirtir an tum a. Amerikanhai lem chu hla thu le kalhmanga inziek hrim hrim Pathien thutak anga ngai lo pawl an um leiin, Joba, Sam, Thuvar, Thuhriltu, Hlahai Hla, zawlnei lien (major prophets) pathum le zawlnei chin (minor prophets) 13 hai lekhabua hla hla zierang hmanga ziekhai khom prose style hmangin an thlak vong a nih. KJV khawvela lenghai chun an hmang lai Baibul neka fie lem le thra lem suok thei dingin an nga nawh; khaw dang nghat nachang an hriet bok nawh. A fie nawna lai lai kha a Pathien thŭnaah an ngai. Chuleiin, Revised Standard Version dam, New International Version (NIV) dam le a dang dang a hung suok khan dodaltu pawlin an raw a, khurah an vui a, trin lien tak takah acid inli puouin an sung a, chu taka chun haw haw pumin an thlak. KJV ngei khom a hung suok khan hmun tam takah raw a tuok. Chuong thil thawtuhai chu kristien thra le fir bika inngaihai vong an nih. Chuong ang hri pai chu sakhaw pawl tinah an um. Baibul Taliban an nih. Inlet dang chu pulpita kaipui khom an remti nawh.

A kawk hriet lo chu kawk bo
A hma khan Eugene Nida an intarviu thu ei hril a. Kha truma zawna an indon hmasa tak chu: Baibul inlet sin i thawnaah a ieng am i thaw hlawk takin i ngai a? (What do you consider your most important contribution to Bible translation?) ti a nih. Ama chun, “A thu umzie tak anga mihaiin an hril nuomna dinga thrangpui- a trong thumal umzie ni loin thu ziekin a kawk tak umzie lem hril” (To help people be willing to say what the text means- not what the words are, but what the text means) tiin a don. Thu ziek umzie le kawk tak phok suok dinga a hmangtuhai hriet thiem le fie zawng trongkam hmanga thu inlet a poimawzie thu a hril a nih.

Trongkam a umzie tak ei hriet chieng si naw hmang hang poizie entirna dinga a hung thur suok chu Lal Biekna ei hril zata ‘I hming inza um raw se’ tia ei inlet, Saptronga ‘Hallowed be thy name’ ti hi a nih. Ama chun, “Saptrong hmanghai lai a umzie mi hril thei pakhat khom ka la tuok fuk nawh. Theulawzian kan tuokpui threnkhat chun hi hi ‘passive imperative’ a ni thu an hril a, chuong ang chu Saptrong grammar-ah a um bok si nawh. Poi ka ti tak chu tu hriet thiem lo trongkam ei hmang hlak hi a nih” tiin a hril. A umzie hriet thei lo chu kawk bo; kawk boa inlet khom umze bo a nih. Pulpit hluo tlak a ni nawh.

Prawmawson ei pek thei am?
“I hming inza um raw se” ei ti hin iem a kawk hrim a? A hming inza a um tawk naw leia prawmawson pek ei tumna a ni? Chokchawnal khom tluk lo mihriemin chu chu a thaw thei nawh. Ei hla phuoktu threnkhatin, ‘Chawimawi le inpâk tlak Pathien hring chu i nih’ tia naupangte soisaka a dar bena ei soisak ang deuh khom a hoi. ‘I hming inza a um/ I hming kan inza’ amanih, ‘Chawimawi le inpak phu Pathien hring chu i nih’ ti lem inla chuh, a Pathien nina (attributes of God) ei puong a ni leiin, a fûk lem el thei. Thaw thra ei inti hle laiin tuol ei that zing dam a lo ni thei.

Hi le inzoma ei inkhap suol nasat hun chu Kristmas lai hi a nih. Lusei trong Baibula inthoka ei inlet sawng, “A chunghnungtakah Pathien ropuitakin um raw se. Hnuoi chunga a ilawm bek bek mihriemhai kuomah inremna thu inleng raw se” ti, van zaipawl hla hi ei khukpui tak a nih. Ei zuk bi inthuk ruok chun inzakin kuttin hnara lut tak ei nuom el a nih. A sentence hmasaa hin Pathien chu ropui taka ei sie naw leiin chunghnungtak nina chang dingin prawmawson ei pek tum a hoi khop el. A kaikuongpa chu ‘chunghnungtakah’ ti-a ‘h’ ei bel hi a nih. Chu chu grammar thilah ngaiin fesan el inla. Pahnina chu ‘hnuoi chunga a ilawm bek bek mihriemhai’ ti-a naute trong hmang ei hril hi a nih. Eden bawsietna leiin mihriemhai chungah Pathien a lawm thei ta naw leia Isu khah mihriem taksa puta hung insieng le pieng a nih ti inchuktirna chu hi ei thu thur suok hin a kal a nih.

Chun, ‘hnuoi chunga a lawm bek bek mihriemhai’ ti hih khaw lai Bible version-a khom hmu ding a um naw bok. KJV lem chun “..on earth peace, good will toward men” a ti top el a nih. Chuong anga inlet chun, “..hnuoiah inremna inleng sien, mihriemhai kuomah ditsakna tlung raw se” ti ding ni awm tak a nih. ‘Ditsakna’ ti an bân daih hi a san um ngei a tih. Kristmas vuokveta ei thu khukpui dang tam tak khom hi mit tlung lo le thu boruok a tam. Hmu thei dinga ei mit honga a um hma chun, ieng ieng ei hril khom hi Isai hai, Jeremia hai le zawlnei dang dang hai thu ang khan boruok mong nei loa injam ral nawk el ding le nupui chier hrat ang hlawna mei mei dam a ni leiin, Jeremia ang ela thu mi petu suosal nuom a um chang a bo nawh (Jer 20:710).

Thu: tisaa inchangtir!
Kristmas hun lai boka ei bau inkhap suol nasatna dang chu “Thu chu tisaah a hung inchang a” (Johan 1:14) ti hi a nih. Paula ngeiin Rom 7:5; 8:3-13; 13:14 le hmun hrang hrangah tisa thil le Pathien chu thil inkal, indo tlat a ni thu a hril a. Chuleiin, mihriem sandamna dinga Pathien THU tiem chu ‘tisain’ a hung inchang naw hrim hrim ding a nih ti a chieng sa a; hung inchang chu ni sien, Setan duthusam ning a ta, tu khom sandam ni thei naw ni hai. ‘Thu’ chu mihriem ‘taksa’ putin a hung inlang a, intlanna sin a hung thaw a ni lem. Chu chu ni siin, ieng leia kum za chuong zet thukhela intang am ei na? A donna chu a pangngai tho: Lusei tronga an inlet a ngiel a ngana ei kawpi lei.

Delhi Version kan inlet khan Johan-ah kan tran a, a aitecheuna dingin Johan bumal kan sut bok a. Kohran thruoitu le theulawzian inti threnkhatin an hung soisel nasa hle a. Besana an hmang tak chu Grik trong thumal ‘sarx’, chu chu Saptronga ‘flesh’ tia an inlet, eini tronga ‘taksa/tisa’ tia inpol nuoia ei inlet hi a nih. Thuthlung Thar ziektuhaiin voi 147 an hmang a, chuong laia 91 chu Paula lekhathonah a nih. Today’s New International Version (TNIV) chun thumal hrang hrang 28 hmangin an let a, ‘flesh’ tiin voi 16 an inlet. DV-a kan inlet khomin a hmangna ‘context’ zirin ‘sarx’ ti hih thu mal hrang hrangin kan inlet. Rom zieka hin ‘sarx’ hih voi 16 a hmang a, a hmang dan a’n ang naw rup a nih. A ieng ieng khom chu ni sien, ‘Thu’ chu ‘tisaa’ inchangtir ding a ni naw hrim hrim a, Pathien inzà le tri nachang hrehai chun siem thrat vat chi a nih. A bila tho lo ngirhmuna inhlum zing ei thlang a ni ruok chun, thu dang. BSI sut Muolhoi Version-a chuh mawi takin an hung siem thra tah khah!

Pathien sawr chin
Johan bung khatna sunga hin ngaimaw tham inlet fuk lo le thuring kala ngai thei iemani zat a um a. A khelneng a kholnonga hril chun mi tam takin a naw tieng Baibul ngainep phanain hmang pal an tih ti inlau a um si leiin, kum sawmnga chuong hriet lo sak sak thawa to inchu a ngai a, ningîp a um khop el. Tu hin chu enkhi ding Version ei hau ve tah leiin, a bila ei tho nawna san le ei tho dan ding hril a hun tah. Chu laia pakhat chu, Pathien lunginsietna tawpintai nei lo chuh sawng hni chauha insanga an mi tanbongpek hi a nih. Chu chu Johan 1:16, “A famkimna ei chang seng, lunginsietna chunga lunginsiet nawksawnna leh” ti hi a nih.

Thuok voi khat lain boruok fim hang hip veng veng la, hang bi non rawh. A famkimna ei chang seng chun ieng leiin am ‘thienghlim famkima’ insâlhai hi ei soisel thei ding? A famkimna le ei chang kopa a hril, thil ei inchawka Meiteinuin a mi ‘hap’ anga a mi hap sa chu lunginsietna dawbol (lunginsietna chunga lunginsiet nawksawnna) chau a nih. In a mi pek ni sien, sawng hni chauha insang ning a tih. Hi thil khom hi a bila tho lo, Lusei trong Baibula inthoka a ngiel a ngana ei kawpi lei bok a nih.

An buoina bul nia ka hriet chu Rom 1:17-a ‘from faith to faith, through faith for faith’ ti law ngaina an hriet naw leia ‘awi nawkzuolna dingin’ tia an inlet top ang khan ‘grace for grace, grace upon grace’ ti hih ‘lunginsietna chunga lunginsiet nawksawnna’ tiin an inlet top lei ni mei a tih. Uorna thu a ni leiin a dawbola an hang uor khan chu hun tawk hleah an ngai khom a ni el thei. Pathien lunginsietna ruok chu thlep khat thlep hni mei mei ni lo, tawpintai nei lo, inkhi ruol lo, chatuon dai a nih. DV-ah ‘A famkimnaa inthoka ei dong seng chu lunginsietna ngot, lunginsietna ngot a nih” tiin kan sie a. “A lungsietna famkima inthoka ei dong chu malsawmna ngot malsawmna ngot a nih” ti thei a ni bok. ‘Nawksawnna’ mei mei a ni nawh.

Setan be pawla injel lut
Mingo misawnarihai khan ei nunphung le sakhuo an hriet chieng tak tak hmain ramhuoi bea a kuoma inthawi hlak mi-ah an mi sie vong a. Ei pi le puhai biek tak ruok chu Pathien a nih. Chu chu hming hrang hrangin an ko a, chuong laia pakhat chu Khawzing a na, a dang chu Patuon (Chatuonpa) a nih. Maicham siema ran thatin, a kuomah damna le malsawmna hniin dawvan an kai hlak a, chu chu ‘Sakhawhmang’ an tih. A khaw pumpui ta dinga sakhawhmang an thaw chu ‘Khawser’ an tih. Chu sung chun a khaw mi ni lo tu khom khaw sunga lut an phal nawh. Hri le hrai, natna le thil thra lo intlungtirtu ‘Huoi’ um dingin an ring a, suklawm tumin ran thatin an biek a, chu chu ‘inthawi’ an tih. A tawi zawngin, ei pi le puhai khan Pathien an biek a, ramhuoi kuomah an inthawi. Kong danga hril chun, Pathien kuomah an inthawi ngai nawh. Inthawi chu ramhuoi le an indawrna hmangruo a nih. Juda sakhuoa khom, Israelhai khan ran le thilpek hrang hrang inhlanin an Pathien an biek a, an inthawi ngai nawh. Kanan mi hnam hrang hranghai ruok chuh an pathien hrang hrang, entirnan Ba-al kuomah an inthawi hlak.

Mingo misawnarihaiin Lusei tronga Baibul inlet sin an tran khan, anni tronga ‘sacrifice’ ti hrim hrim chu ‘inthawina’ sawnin, ramhuoi le Pathien hmaah inang rongin an mi’n thawitir a; chuong ang bokin inthawi ngai lo Israelhai chen khom an Baibul mi’n letpuia chu an inthawitir chur chur el a nih. Ei Baibulah ‘inthawina hring’ (Rom 12:1) ti chen a luong lut a; ei hlaah khom ‘Lal Krista thisen ka suol inthawina a nih’ tiin a chuong. Ramhuoi suklawm tuma biekna thil, ‘inthawina’ le Pathien thu keikop hi ui le kel thlung kop an hril nek daia thil inrem lo a nih. Ei sui inthuk deu deu a, a ni naw deu deu. Inthawina hring a um thei nawh.

Ziektu hmingthang George Orwell-in, “If thought corrupts language, language can also corrupt thought” (Ngaituonain trong a sukporche chun, trong khomin ngaituona a sukporche thei) a ti angin, trongkam ei hmang le ser suokin hriet naw karin mihriem nun le ngaituona a thruoi nasatzie hi khawvelah hril ding a tam. Ei ngaituona a fena tieng tieng trongkam ei hau a, ei hnienghnar. Ei pi le puhai huna thiempuin inthawina ran a’n hlan khan, entirnan âr lo ni sien, fak tlak lo po a thla ki, a orbawk, a hmur zum, a ke hmawr le fak tlak lo danghai chu ramhuoi kuomah a’n hlan a, a thratna lai po ama fak dingin a hawn hlak. Chuong ang chun nuom nuoma ramhuoi chu hlem lungawi thei dinga inringna a nei. Thiempu lungril char chu ringtu le rongbawltu tam takin ei put a, nuom nuoma Pathien hlem lungawi thei dinga ngaina eini-ah tuin a um.

Sum hmanga ngai thratna ei inchawk hin Pathien suklawm hlea inngaina ei nei. Nuom nuoma Pathien hi hlem theia ngaina hin kansar zung angin ei lungril le ngaituona nasa takin a fak siet a nih ti dam hih ngun taka sui a hun tah. Ei trongkam hmangin ei lungril le ngaituona, a thra a siein a thruoi a; trong malsawm lo (malsawmna phur lo trongkam sie) hmang dam hi a hnam puma inthla sawng thei a nih. Pathien biekna le inzoma ‘Inthawina’ ti thumal hmang hang fuk nawzie hre hmasatu laia pakhat chu Mizo Bible Chief Translator Rev. Zairema kha a ni el thei. A lekhaziekah a thai lang zeu zeu hlak a, a thokpuihai khan an amenpui zăn naw amani ding, muol a liem hnung chen khom hin a pangngaiin an la hmang. DV kan buoipui tran lai khan thlak ka rot a, sienkhom soiseltu an tam inlauna leiin thlak loin kan hmang ve a. Amiruokchu, sut khatna a suok chara ennon sin kan tranin Pathien biekna le inzom thil hrim hrimah ‘inthawi, inthawina’ ti trongkam hi ‘hlănbiek, thilhlân’ tiin kan thlâk vong a, ramhuoi le milim biekna le inzoma chauh ‘inthawi’ hih hmang a ni tah. Thil dang dang nekin, hi zet hin chuh kan pastor le rongbawltuhai sermon khom a khak buoi nasa. An inring naw karin an inkhap suol hlak.

Baibul inlet kan tran hmain thumal hmang lo thei lo, thu chabi (key words) kan dap hmasa phot a, ‘worship’ ti trongkam poimaw em em hi Zo hnathlak trong hrang hrang 48 vel lai hin tu khom a nei an lo um nawh ti kan hmu suok a. Trongkam thar ser lo thei loa kan ngai leiin ‘chawibiek’ kan hmang a, chu chu Pathien chawimawia biek tina a nih. A tir chun kan inkhorpui hle a, tu ruok hin chu Delhi tlangah a boin seramu kan thŭr ta nawh. Saptrong thumal, theological meaning inril tak nei, judge & prophesy tihai hi a tlukpui thumal thar ser kan tuma chuh kan la lel hri a nih. Mihriemin hma ei sawn hrat dan ang peiin ei ngirhmun thara hmang ding trongkam thar ei ser pei a ngai a; trongkam hlui ei hmang ta nawhai khom ze thar inputtira ei som hring pei a ngai bok. Chu ding chun a bila tho lo khawvel suoksan a trul.

(April 15, 2016, Delhi)

###

No comments :