Van khawpui thar tuola leng lai khin,
Khawzing hnuoiah inrieng an um ngai nawh;
Hringna thing zâr kûr diem diem hnuoiah,
Nunkhuo thara lengin, fiertui inthieng an dawn
ti hi ei kalchar mita inthoka Pastor Thangngurin van ram um dan ding a hmu dan Semruk Hla thluka mawi taka a siem a nih. Hi hla, Adam suon le par lengna khawvel tia intrana hin thina tûrin a fang siet hringnun khawvel lungsietumzie le thi hnunga Krista zara chatuon nun thar changa lêng dinghai ngirhmun ropuizie chu a min entir a. Hienganga hla ropui hi Zo hnathlak trong tin lai khom.hla dang hmu ding a tam nawh.
Tuta truma ka thlûr nuom ruok chu a hla inrilna le mawina ni lovin, a chunga ei hla tarlanga KHAWZÎNG ti hi a nih. HMAR TAWNG HMANG DAN (1997) ti S.N.Ngurte siem, Hmar Literature Society-in Hmar Grammar thrangpuitu dinga a poma chun ‘Khawzing’ ti hi hla trongkama ngaiin, “thing phun zing dur, inchawng”tiin a hrilfie a. Ama hmang dan le inzoma a hrilfie ni ngei ding a na, chu chu ei hrietpui si naw leiin hang thluoi (comment) rak ngaina khom a um nawh. Ka ring dan ruok chun, kum tina pi le puhaiin kum khata pieng naute po po inhlanna ‘Khawduop’ an siem chânga tuolzawla thing zîng khupa an phun tlar leh ‘Khawzing’ ti hi a ngaisuol pal a ni el thei.
Pastor Thangngur kha hla phuok a thiem chauh ni lovin trong hmangruoah a hausa a, a hmang fimkhur a, a khap suol ngai nawh niin an lang. Ei kalchar tukvera inthoka ei kalchar mit ngeia ei ram thar zuon chu fie taka ei hmu theina dingin thu le hla a siem a. Hi ei hla tar langa ‘Khawzing’ a ti khom hi tulaia ‘Pathien’ ei ti hi a nih. Pipuhai khan an suongtuona thla kiin a hawl phak ang chin peiin Pathien an ring dan khom a’n siem tung pei a. Dannaranin, hnuoi le van le iengkim siemtu, iengkim chunga thuneitu, mihriem ta dinga thil thra thaw hlaktu, hnam vengtu le humhimtu umin an ring a, chu chu hming hrang hrangin an kova, an kona hming laia pakhat chu ‘Khawzing/Khuozîng’ ti hi a nih. ‘Khuonu/Khuopa’ khom an ti tho. Chu chu tuta ‘Pathien’ ei ti hi a nih.
Khawzîng/Khuonu/Khuopa/Khuovang/Pathien baka hin mihriemhai sukna thei le vangduoina intlun theitu thlarau amanih ‘huoi’ tamtak umin an ring a. Khuoa hri intlun thei chu ‘Khawhri’ (khuo+hri) an ta, ram tienga mi chu ‘Ramhuoi’ (ram+huoi) an ti thung a. Chuong huoi chi hrang hrang chu hlêma suklungawi tumin an inthawi hlak a, an biek tak ruok chu Khawzing/Pathien a nih. Chuleiin, ramhuoi tlon lungawi tuma an inthawina le Pathien an biekna chu danglam tak a nih. Ramhuoi chu hlêm lungawi an tum laiin Pathien chu inza taka biein a hmaah dawvan an kai hlak.
Pipuhai chun ‘Khawzîng’ hi vana um, a vengtu uichalhai khom sakei vong ni dingin an ring. Khawzîng chu thumal pahnih, khuo+ zîng a inthoka suok a nih. ‘Khuo’ chu mihriem chengna hmun a ni ang bokin a chêngtu (thlarau) tina a ni bok. ‘Kan khuo’ (our village) ka ti chun chengna hmun hrilna a na, ‘Ka khuo a sawt, Ka khuo a sik’ ka ti ruok chun keimaa cheng ka ‘thla’ amanih ‘rau’ amanih ka hrilna a ni nawk daih a. Chu neka huop lien lema ka hril chun, ‘Khuo an thieng, Khuo a thra, Khuo a mawi, Khuo a var, Khuo an thim, Khuo a sie’ ka ti chun hnuoi le van, boruok um dan Nature ka hrilna a ni nawk daih a nih. Khawvel le thilsiemhai chunga thuneitu chu ‘Khuo’ ei ti bok a, chutaka inthok chun Khuonu ti trongkam hi a hung pieng a nih. Vangneina mi pe theitu ‘Khuo’ chu ‘Khuovang’ (khuo+vang) an tih. Kristien sakhuo a hung lut hlim khan ‘God’ ti inletna ding hin ‘Pathien’ am ‘Khuovang’ hmang ding ti thuah an insêl nasa hrim a nih. Chuleiin, pipu hlaah, “Chungkhuon a lo rêl maw e, Van khin a lo rêl maw e” an lo ti a nih. Chungkhuo/Chungkhuonu ti chu ei chung vana Pathien tina a nih.
‘Zing’ ti hi Anthropologist F.K.Lehman chun, “ House spirits are associated with the term zîng. For instance, when a child reaches the age of a few months, a sacrifice is performed to put it under the protection of its zîng” tiin a ziek a (The Structure of Chin Society, 1963 p.177). Chu umzie chu, ‘Zîng’ chu in le lo vengtu thlarau tina a nih. Chuleiin, van le khawvel le boruoka thuneitu le khuo le in vengtu chu ‘Khawzîng’ tiin an lo ko niin an lang. F.K.Lehman ngeiin, Kristien an ni hnungin Zo hnathlakhai chun ‘Khawzîng’ chu ‘Pathien’ an hung ti ta lem a nih tiin a hril bok. Dr. Jacob Pudaite nuhmei ‘Zingi’ hming khom hi hming mei mei ni lo, insung vengtu, enkoltu le tungdingtu tina a lo ni dai a nih.
Ei pi le puhai Shana an um laiin trâmpui mitsim an tuok thu an hril rop kha hrieng ei ta. Trâm leiin mi tamtak an thi a, a thren an inpêm hmang bok a.
Shan khuoah lênpûr a tlâ,
Mi raza tlân thiera e;
Chung Pathienin Shan zuk siem a,
Shan khuo lung ang ngirna e
tiin hlain an lo phuok hiel a. A kum linaah bu a hung tam nawk a. “Ei Khawzîngin mal a mi sawm a, ei hausain buchangrum fa nawk thei dingin a mi siem nawk tah a ni hi. Chuleiin, ei khaw hnaia mihai khom fielin, ran lukip thatin lawmna ruoi siem ei tiu” an ta, ruoi an thre mup mup el ti an hril hlak bok a. Hienga inthok hin malsawmna vurtua an ngai chu Khawzîng a nih ti a chieng.
Chîk taka ei bi chun, pipui trongkam lo serhai kha umzie nei tak vonga an lo ser a nih ti hmai ruol a ni nawh. ‘Sakhuo’ ei ti khom hi sa+khuo keikopa an ser a nih. ‘Sa’ chu ei bil, ei nina, ei zung le zam, ei thlarau, Saptronga ‘being’ an ti hi a nih. Hnam dangin ka nina kha hung trawmin, ama bil, a ‘sa’ maksanin hung intuklut/insunglut sien, ka sa a phun tina a na, ka sa a phun (intrawmpui) nia inthokin ‘Keivom’ a hung ni tah a nih. Chuleiin, mihriem zungzam, nina le thlarau ‘sa’ le siemtu ‘Khuonu’ inzomna chungchang thil hrilna ‘Sakhuo’ tia ei pi le puhaiin an inbuk el dam hi theology pakhat chu a tling hrim hrim a, Saptronga ‘religion’ an ti nek daiin a umzie an thuk lem a nih.
‘Khawzîng’ ti hi ei hla tarlanga chauh naw hin chu hla phuoktu dang le thu ziektuhaiin an hmang ka la hmu ngai naw a, Thangngur ngei khomin a hla phuok dangah a hmang ta naw niin an lang. Hlaa a zep sa hnung khom hin a umzie hrie ei tam ta naw a, Hmar trong hmang dan meu lekhabu siemtuhai khomin mêl tama threlin an mi hrilfiepek tah ti ei thu bula khan ei hril ta kha. Hi hin eini trong ngei ei ngaisak nawzie dam, ei pi le pu chanchin hre lovin ei trong thumal tamtak umzie bul hi hriet ruol a ni nawzie dam le ei trong phûm botu ding chu eini ngei ei nizie a sukchieng. Thangngur kha thlarauva suok thu le hlaa mi chawmtu a ni bakah Hmar trong thra humhaltu poimaw tak a na, a hla thuhai hi a umzie hriet tuma ei inchuk zuol nawk sauh nuom a um. ‘Khawzing’ ti khom hi a hlaah lo sie kher naw sien chu inhmang dai tang ei tih. A sie sa khomin ei inhmang trêp a ni hi. Na nei chun hre raw se.
(Delhi May 29, 2001)
No comments :
Post a Comment