Lest one good custom will corrupt the world.
- Alfred, Lord Tennyson
Tu lai Zoram khawvela hla inlàr êm êm pakhat chu nuthlawi le pathlawi innei tuo hang poizie, nupa karah buoina hril zeu zeu ding a tamzie, hun sawt naw teah an inthre nawk a, an thlawi non nawk pei thu hrilna ‘Heihah! Huihah!’ ti a na, mit kèu chin phot chun an hriet vong amanih ti ding khopin a’n làr a nih. Tuta ei heihapui ding ruok hi chu khawtlangin chîng dan thra lo ei lak luthai le ei ngirhmun tong pei le inhme ta lo, chîng dan hlui som pei ei tum leia ei konkawpui nasatzie thu a nih.
2003 kuma thla kuo lai zet Tuithraphaia kan khawsak sungin, nuomin nuom naw inla, siet-thrat nia thilthawnaah lo thei loa ngai thila bek thrang ve a trûl a. Kum sawt tak ram puo tienga khawsa tah le ei khawtlang nun intem phak ta lo kan ni leiin, thil ei thawnaa chîng dan thar thra lo le changkang lo, ei phur sukzàngna ding neka ei chungrikna lema ka ngai tam tak ei lak luthai chu tuta trum hin ka hmu chieng chauh a nih. Chun, khawtea ei khawsak laia ei chîng dan threnkhat, khawpuia ei cheng hnunga ei ngirhmun thar leh inkhuongruol thei ta lohai khom tlawmngaina hminga som hring pei ei tum trawk trawk a um bok a. Chuleiin, ei chîng dan threnkhat, hmasawnna lampui tin loa ka hriethai chu ei bànsan thei takduoiin tiin ka hung tar lang tum a nih.
Siet ni
‘Siet ni thrat ni’ ti tronglamkei (phrase) ei nei hin vangneina ei dong ei lawm ni nek hmanin vangduoina ei tuok ni a kawk tak. ‘Siet’ thila khom, umni kham meua ei inser chu thina ei tuok ni chauh a nih. ‘Thrat ni’ chu molawm le vangneina dang dang ei dong leia lawmna ei siem ni a na, khawtlanga umni kham a ni ngai nawh. Chuleiin, ei thlur bing ding tak chu thina ei tuok ni le chuong ang huna ei insongbawl dan chu a nih.
Churachandpur khawpui le a se velah kum 2003 sung khan dannaranin ni tin mi pathum neka tam an thi a, ni khat sunga panga an thi chang khom a um. Hmar inbukna bika chu Rengkai an thi rawn tak. An thaw danah zan thum inlèngpui hlak a ni leiin, a zawna an thi rawn lai lem chun thralaihai lai biekina kai le lekha tiem hman an um nawh. Umni an kham chauh ni loin dawr chen hong an khap a, sikul naupang tam takin sikul an thrul pha a, ni tina fak fawm zonghai kut a chawl bok a. Thina leia sin thaw loa kut chawl a tam dan le chu leia ei inhmang nasatzie (manpower loss) hi sût suok inla chu, pangzat um hiel a tih.
Chu chauh chu an le! Mi thi an hriet charin an sin poimaw tlansana ràl dingin khaw hrang hranga nupui papui an tlan khawm a, sum le puon an nei nei an chawi bok a. Hungna lam hla suonlama ruokngha sa fak zet hnunga trîn tum chauh ni awm khom ei kat nok tah. ‘Mithi lawm pawl’ an ti hiel, ringna tienga peteka kohran nawlpuiin an ngai, tak ram tlansan a, an rîl rem zawnga Pathien thu her a, ringna boruok kawrongah inbikrukna zong a, ram thar inawia hrâng làm tum pawlhai lem chun mithi hi anni rawi ta dinga pulpit thar hongpektuah ngaiin, ni hnina le ni thumna lem chu haijêk an tum tràl a hoi a, chu chu a chongpua insiehaiin dang an lo tum trâl bok a, Setan le Vantirko chunghnung tak Mikaelin Mosie ruong an inchu lai khom kha ei hoi ta khop el. Sietni ei hmang dan a fel hlel tah bakah, sin ei chai nasat dan enin, hienga ei thaw zom pei chun thina hi ei khawtlang le hnamin a la thipui ding a nih.
Chun, mithi nia ei chîng thar laia luoksuokum le inzapuium bik pahnihai chu (i) mipui hmaa ràlna thilpek inhlan le thu hril kher an tum le (ii) a mithi puhaiin an râlna dinga sumdawlna dawkan tuola a pahnamin an siem hi a nih. A hmasa hi kohran thil chîng thra lo le video-a lim an laka inlang phêt nuomnain a hring suok niin an lang. Hi thawna hin prokrama hun tam lem a hluo zie a nih. Râlna puon inkhum nuom le sùnna thilpek pe nuom an um a ni chun pekna hmun ding ruotah pek a, prokram hmang pha a petuhai hming le thilpek chu tiem suok el ding a nih. Mipui hmu kher le videoa inlang khera thaw tumna le nuomna hi tlawmngaina thlarau nekin vervekna lungrilin a hring ni lemin an lang. Video-a lim an lak hma khan chu hieng thil hi ei chîng ngai naw niin ka hriet. Ei hmasawn dan hi iengkimah a Farisai taluo tah.
A pahnina hi, iengtik laia inthoka an lo chîng tran am an tah ti ka hriet naw a, sienkhom a chîng suoktu chu angsie phur tlak a nih. Pi le pu huna inthok khan tûhai an thi pha puhaiin an thei tawkin an ràl hlak a, sienkhom tu khomin tuolpârah laibung danghai inpunin, tûhai ralna dingin kut an daw ngai nawh. Puhai khawsak ngirhmunin a zo naw a, an râl thei naw a ni chun an ràl thei hunah ràl el raw hai se. Inzak nachang hretu chun hi thil hi bàn vat chi a nih.
Tuta ei ngirhmun pal lai hi ram hmasawnhai khomin an huna chu an lo pal ve tho a ni leiin thil mak rakah ngai ding a ni nawh. Hmasawnna sirbi tharah an hung chuong kai pei ruolin khaw china inthokin thilsiemna le sumdawngna hmunpuiah sin thaw dingin an inson lut a. Khawtea an chîng dan kha a hun laia ding chun thra hle sienkhom khawpuia an khawsak dan leh an mil ta naw leiin an mithi songbawl dan le invui danhai an hung thlak a, a khawnawta umni kham ta loin sungkuo remruotna le mawphurna thilah an sie ta vong a nih.
Chuong ang bokin eini khom khawpuia umhai chun ei khawsakna ngirhmun le inmil thei ta lo chîng danhai chu ei maksan a trûl tah takzet a nih. Khaw lien tham deua chu mithi hi a veng buk mawphurnaa sie ding a nih. Chuong neka thra lem chu mithi sungkuo mawphurna hnuoia sie a nih. Khawtlangin makmawa zana ei lengpui le tlangvalin an riekpui khom hi a in neituhai ta dinga chungrikna an chang tah lem hman leiin bàn a, sungkuo le lainahai mawphurnaa sie thra lem a tih. Lekha inchukna bahla khopa mithi inleng le songbawl thila thralaihai an inhmang hi bansan a hun tah.
Chu chu thaw thei ding chun ‘tlawmngaina’ ei hrilfie dan le tlawmngaina thila ei ngaihai hi ei thil hlut an thlak danglam ang peia ei thlak met met ngai a tih. Tlawmngainaa ei ruot tam tak hi thawluina le innorna leia thaw a ni nuom a, chuong ang leia tlawmngai insuo chu tlawmngaina tak a ni nawh. Mani sin seng ringum tak le hne taka thaw le hlen hi ram le hnam ta dinga tlawmngai tawpkhawk insuonaa ei ngai le pom a trûl tah. Inchukna le sinthawnaa thaw thra le hlawtlinghai hi khawtlangin tlawmngaina nopui ei indomtir ding a nih. Pipu huna râl le sa beia huoisenna lawmman an lak hun kha a liem tah a, tuta ei intlansiekna chu mawlna kulpui thriek le a aia thiemna kulpui indin a nih. Chu rongbawlna sin hne taka hlentuhai chu ei hun thara ei mihrang pasalthrahai an nih.
Thrat ni
‘Thrat nia’ ei sie tlangpui chu inneinaa le mo lawma infiel hi a nih. Trum thum mo lawmah ka thrang ve a, a tawpna taka Rev. Rothanglien naupa nuhmei nei ti lo chu sim a um kher el. Ka fe hmasakna takah chun, an prokram 90% chu mi hrang hrangin thilpek an inhlanna hunin a sip a. A petu taphotin videoa an en nawk thei ding hre zingin, thu iemani bek hril an tum seng a. Chu chu mithi nikhuoa an chîng hlak, a hmaa ka hril tah kha a nih. Hi hi Isu neka langsar nuomhaiin kohran inkhawmpui nikhuoa an chîng hlaka inthoka an kawpi ni dingin ka ring. Hi hin lemdernaa ei sip takzie a tarlang a, hnâm a um bek bek a nih. Ei lo va hang piengsuol nasa ta de aw! Kristien ei inti nuom zing ding a ni si chun, hi lemchangna nun hi ban vat chi a nih. Lawmpuina thilpek inhlan nuomhai chun a siena hmun dinga ruotah sie hai sien, a petu hre hai sien an ti leh an hming bel hai sien, a huntawk der. Chu chu hnam changkanghai thaw dan a nih.
Inneina le inzoma ei thil chîng thar ditum lo chu thuom insomtir rawna inelna dam le sumdawngna anga hmanga man fa nawtu dinghai chen kuoma man sem rài hi a nih. Pi le pu danah, man hi a fatu bik ding an um a, phal rài taka sem ding an nawh. “Sem sem dam dam, ei bil thi thi’ ti hi man fak thuah chu hmang thei a ni nawh. A hmasa hi Hinduhaiin an tuor hla, sienkhom an dehawn thei el si lo “Dowry system’ hringtu a na; a dottu hi mani nauhai man hmanga nawchizorna a nih.
Huihah! Hmun an têp leiin tuta truma ding chun la hun phot raw se.
(January 8, 2004; Delhi)
###
No comments :
Post a Comment