Search

TOTAL ARTICLES: 514

May 5, 2007

A Chenve Khom - 4


Inkhawmpui
March 2-4, 2007 sung khan Tuithraphaiah inhnai titiin EAC, EFCI le ICI kohranin General Assembly an hmang inruol a. Hi kohran pathumhai hi sùl khat suok, Watkin Roberts misawn hung indina inthoka suok vong, sienkhom iemani ti huna ruok chu ui le kèl lêt tama thlung kop thei lo an nih. Thrangtharhai bengvarna dingin an trobul chanchin a tawi fie thei ang takin hang hril ei tih.

Welsh tlangval kum 22 mi, Watkin Roberts chu Manipur ram thingtlang khuo laia lien tak Senvon-ah Gospel chi thlâk dingin Aizawla inthokin January 31, 1910 khan a suok a, February 5-ah Senvon a lût a. A chi thè chu a hung tro a, chu kum bok May chun zirtirtu-tirko (teacher evangelists) pathum a tir a, Senvon-ah sikul le rongbawlna an tran nghal a. Ringthar an hung pung pei leiin 1914 khan chuong ringtharhai chu enkol le op dingin Senvon-ah R.Dala a tir a, ama hi Mizorama inthoka misawnaria pên suok hmasa tak a nih. Chu Mission hminga chun Thado-Kuki Pioneer Mission (TPKM) tiin an inbùk a. Chu kum 1914 December chun inkhawmpui hmasa tak Senvon-ah an nei a, Calcutta-a inthokin Watkin Roberts khom a hung thrang ve a. Ringtu an hung pung pei lei le rambung hrang hrangah an rongbawlna a hung indar lien pei leiin 1923 lai khan TPKM chu North East India General Mission (NEIGM) tiin a hming thlàk a hung ni ta pei a nih.

Vangduoithlak takin kum 1928-1929 laia inthok khan NEIGM sungah buoina nasa tak a suok a, a phuntu Watkin Roberts-in ama thrangpuitu dinga Philadelphia (USA)-a Home Council a’n dina an Secretary, H.H.Coleman chun sorkar thoktuhai inthuruolpuiin muolpho takin Watkin Roberts chu a hung suot thlak a, India ram le Americaa chen khom um thei lo dingin thuneituhai a’n hnot suoktir a. Coleman-in NEIGM a chang hnung chun Watkin Roberts tienga thrang po chu (Mission hran phun khap an ni leiin) April 1930-a inthok khan mania inenkol kohran, Independent Church (IC) intiin hnawchepna nasa tak karah an ngir zui pei a. Ram puo tienga thrangpuina sum zongtu dingin Watkin Roberts chun Indo-Burma Pioneer Mission (IBPM) a hung indin bok a. Independent Church le IBPM hi tangka hmâi hni nei ang an nih.

Coleman-in NEIGM a hung pumbil hnung chun 1930 khan an hmunpui chu Lakhipur-a inthokin Churachandpur-ah an son a, chu chu a hnunga Old Churachandpur Mission Compound tia hriet a hung ni a. Presbytery pakhat chauh hnuoia um hlak kha 1948 khan Presbytery pangain an hung thre a. Kum 1951 khan Paite tieng po chu Convention Church intiin Assembly-a khom thrang ta loin an inlak hran a. Hnam thila an insawr chîn pei hnung chun 1953 khan Lusei tienga mi poin Mizoram Presbyterian Church an zom a, Hmar, Gangte, Kuki, Paite le Vaiphei po chun a hnuoia ang hin hming hran seng putin an hung um tah a nih: (1) Evangelical Assembly Church (EAC)-HMAR (2) Kuki Christian Association (KCA- KUKI (3) Manipur Synod Church (MSC)- GANGTE (4) Evangelical Convention Church (ECC)- PAITE (5) Manipur Christian Organisation (MCO)- VAIPHEI.

Kum 1986 khan NEIGM hming khom Evangelical Congregational Church of India (ECCI) tiin an hung thlak a, NEIGM chu phùm hmangin a lo um tah a nih. Kum 1998 khan ECCI hnuoia hin Presbytery 7 an um a, EAC hi chuong laia pakhat chu a nih. A hming hmasa chu ECA a nih. Coleman rawihai hin hming phuok an balam a, a’n khat tawkin hming an thleng zûr zut el a nih.

Watkin Roberts pawl Independent Church chu hrât naw taka fe peiin, 1956-57 laia inthok khan nasa takin a hung tral thar a. A san chu hieng ang hin a nih. Watkin Roberts-in a rongbawlna sunzom dingin USA-a lekha inchuka um Rochunga Pudaite chu a hung ruot a. Ama hi Coleman pawl NEIGM mi a nih. A pa Rev. Chawnga chu Watkin Roberts tienga a kûl a tâia thrang hlak a ni a, sienkhom a beisei anga chawmna sum a hung ta naw phing leh 1931/32 lai khan Watkin Roberts zamsanin Coleman tieng a pakai a, a kaiza vengtu laia pakhat a na, kum 1957-a a naupain hma thar a hung lak khan Independent Church-ah a hung kir nawk chauh a nih. Ama hin 1931 July/August khan Lakhipur (Hmarkhawlien) ah Watkin Roberts-in sum a hung thon beiseiin, lungril inkau takin a nghâk a. Watkin Roberts kuoma July 23, 1931-a Lusei tronga a lekhathon pakhata lem chun, “Ka rilruin ka sit deuh thrin che asin” ti a ziek nghe nghe a. Hi trum hin Watkin Roberts kuomah lekha voi li a thon a, chuonghai chu a kawpi Watkin Roberts file-ah a la um a, ngainuom a umin ngaituona a suksei khop el. Harsatna meia mihriem fiea ei um pha chun, Peter ang el khan, mani puhai tran nêka a thlèng tlorna tieng tieng pansan hi thil olsam lem a lo nih.

A ieng khom chu ni sien, Rochunga Pudaite hin nasa taka hma hung lain, Hmar hnathlak po chu kohran khata hrat taka Independent Church hnuoia insuikhawm dan a ngaituo a, NEIGM tienga thoktu poimaw, abikin a sûtpuia an ngai Dr. Thanglung hai le chuong laia mi thiem um sunhai chu thawpui dingin a hui khawm a. Sielmatah hmunpui indinin a hung inthrang hlut hlut a. Independent Church ti ringot ni hlak kha India pum huop dinga suklienin Independent Church of India (ICI) ti a hung ni a. Hieng ang khopa kohran hmanga ram le hnamin hma ei sawn hrat hun hi a la um ngai nawh. Vangduoithlak takin, 1968-a Sielmata ICI Inkhawmpui thurel chu a hotu tak Rochunga Pudaite chun bawsein, inkhawmpui trumtriek tûk chun ama trantu pawl po ko khawmin, harsa taka keikhawmna sin a lo thaw tah po po chu ama bokin a hung thriek dar a, a por chu nasa tak a nih. Chu buoina chira inthoka pawl thar a hung indin chu a hmingah Evangelical Free Church of India (EFCI) a’n bùk a, chu pawl zuituhai chu a mihriem nambar zawnga tiem chun Hmar hnathlak kohranhai laia a tam tak an hung ni tah.

Chuong kohran pathum- EAC, EFCI le ICI, Watkin Roberts mission phuna inthoka hung pèng dar peihai chu an nih a ruola inkhawmpui neihai chu. EFCI le ICI chun Sielmat-ah an nei a. Hi kohran pahnihai hin kum zaa upa ding an ni tah ti hre chang lo ang elin, naupang hmuomtelel lawma inkhawmpui nikhuoa an lawm tak le Isu nêk daia poimawa an sak ni awma inlang chu kut dawna ding ram dang mi palai nei a la ni zing. A hmasa hin America tieng mi an huor a, a nuhnung hin Korea tieng mi an huor thung. Hieng an kutdawnahai hmaa inzor hi inzak nachang an hriet dèr naw khom a hoi khop el. Watkin Roberts-in kutdawa kohran a mi tranpui kha mihriem puitling hun kum sawmhni vela chu kutdaw hi tawpsan el tah awm tak me, a hotu lok lok hi ram dang mihai laka kutdaw dan inchuktirtuah ei hung thrang nasa deu deu pei khom a hoi a, inzakum deu a nih. Chu hri benvon chu ei invoi seng ni ngei a ta, thuhriltu changkang deua ei nei taphot hin sum dawlna thu thrang loin Pathien thu an hril thei ta naw khom niin a’n lang; Pathien thu an hril sa ve a ni khomin fawmkèma an nei mei mei chauh, sumbepui khâp sawm sip hmepoka chongzong pakhat thlak ang deuh chauh ni tain a’n lang. Machi hi a da ta chun, ieng am tlaktlaina a la nei a?

ICI General Assembly-a rorêlnaah mikhuola thrang ve dingin Delhi tieng mi kei leh, Sapthei (Passion fruit) misawnari Lalzar B.Sinate le DHWA Chairman Darsiemlien Ruolngul hai chu ngaina taka an mi fiel leiin kan thrang ve a. Executive Secretary pa fel mangkheng el, Rev. Zathangsing Zate an lo nei a, Moderator chu Rev. Darsanglien Ruolngul a ni a. An pahnia inkhawmpui rorêl an hang thruoi chu an thahnè el bakah British Parliament amanih US Senate vela inkhawm an inthruoi dan tluk deuh hiela changkangin an thruoi a, ngaisang an um khop el. Chuong nêk hmana ngaisangum le an sunzom pei dinga ka dit chu vantlang rorêl dàn indik tak (democratic tradition) an la kengkaw tlat chu a nih. Thu poimaw tak tak hung lùthai chu zalên taka an hril tlàng hnungah vote an hang lak a, hotuhaiin hnè taka an hril hmin hle tah khom kha mipui lung tlùk tlàngna zawng a ni naw chun an vote thlak top top el a nih. Abikin, chuong ang thil chu sum sêng ngaina tieng thil a ni vong.

March 4 Pathienni tûk le sûn chawibiek inkhawmah kan thrang a. Zing tienga thuhriltu chu America-a inthoka Delhi-a rongbawla hung um, Korean mi Rev. Ben Dong Yoo a nih. Kum 2007-a ICI thupui chu ‘Kristien Sungkuo’a ni leiin chuong tieng ngha chun point kuo a hril a. Insukmak a tum deuh amani ding, annawleh America-haiin rocket an kap suok changa a kap suok ding hun an hnung tiem (Count-down) hi a kawpi ve ka hriet nawh, a point tawpna taka inthokin a tran a. Rev. Darsanglienin a trong a’n let a. Ama hi trong inlet thiema hrilfak a ni hlaka chu hi tûk hin chu inlet suol a hau kher el. Rev. Ben hin Inrinni zan khom thu a lo hril ta a, naupang sande sikul angin mipuihai kha a ti dán dàn a’n thawtir a ni awm a. Chu chu siniar deuhai khan chu an lo ngaimaw deuh ning a tih, biek in lut tawm Rev. Lalngaisang leh kan inhmu luot a, “Voizan khan chu kan nasa ie, sande sikul-ah kan tran a” tiin fiemthu ti takin, innui sêiin, a mi hril a nih.

Eini rawi chu thilthawah zero, ei zawm lo ding le mi zawm dinga ei dit Pathien thu hril thiem zawnga ruok chu full mark hmu thei ei tam. Nùpui dai kilkara mia ngaihai khom hi Billy Graham khûm khopa thu hril thiema duoi lo ei tam. Kum sawmhni le kum khat a zawna ram hrang hranga kan um sungin biek in hrang hrangah mi thu hril ka ngaithlak rawn ta hle a, sienkhom eini Zo hnathlakhai tluka Pathien thu hril tienga hol insâng hi ka la hmu nawh. Chuleiin, ram danga inthoka thuhriltu hunghai hin an mi ràl suol rop hrim a nih. Anni rawi chun a zawma zawm ding Pathien thu tak lola hril an chìng a, eini ruok chun mi lung suknona zawng ding thu le hla chauh dap khawm le chu chun invai rui ei tum thung. Chuleiin, ram danga inthoka thuhriltu hunghai thu hril hi dannaranin ei fàk pei chi a ni nawh. Eini chu a thaw tieng kèltemêng, anni chu tlangpui anga lien an ni a; a hril tieng ruok chu ei kutte-ü khom an tluk nawh. Sienkhom, ei Pathien thu hril thiem dan hi, khawpuia kutdaw bau thiemhai ang deuh a nina lai a um. Ieng angin hril thiem inla khom kutdaw ei ni tlat a, khaw lai khawtlanga khom kutdaw chun inzà an phur ngai si nawh.

Chuong chu a ni leiin, fawrena inthoka ei inkhawmpui nikhuoa thu hrila ei ruoihai hin dannaranin kutdawhai kuoma thu hril anga mi hril khum an chìng. Chu chu inzak nachang hretu ta ding chun theida a um èm êm laiin, iemani chena chu inthiem naw ding khom an ni nawh, ei kutdawnahai an ni tlat sung chun. Pathienni tûka thuhriltu Koreanpa khom hin zawma thratpui ding chi thu chu a hril thra kher el, sienkhom Lalngaisang-in a ti ang deuh khan, naupangte ruol hmaa thu hril angin a thaw a, sande sikul kai kan hoi khop hrim a nih. Chun, prokrama sùn inkhawm dar khata tran ding kha dar khat inrik vàng chen thu a hril a, chu chu thil varthlak lo tak a nih. Sùn inkhawm kha chawhnung inkhawma inletin dar hni-ah an son hlol a nih. Hienga prokram baw buoi khopa thuhriltu ningkhong hre lo ruoi hi sim chi a nih. Kei chun Delhi ka tlung hnungin kan inhmu hmasa takah Koreanpa hi ka hril hrim a nih, ka thaw ding a ni naw khom lo ni sien. Sum tlawmte an mi dawlpek lei sekin ei hun poimaw bawse khopin an hung ngampa ding a ni nawh. Hi hi a san bul tak chu kutdaw anga an mi hmu leia an mi pal zùt ngam a nih.

Chawhnung inkhawmah Rev. Chungthang Thriek-in thu a hril a. Ama hi thu hril thiem a na, êk khom hrilin thè chek sien, innui dur dura inhnikti taka mi inhnamtir thei a nih. Kan tlung inhnu deu leiin tuol tieng puonzar hnuoiah thli dong malamin kan inthrung a, ka hnung takah Lalzar B.Sinate khom a’n thrung a. A thu hril a ngai hman luot ti khan Lalzar chu inhnâr khopin a in nghal a. Ka keitho leh, “To ta, hi sermon hi ka ngaithlak voi thumna a ni ta a. Delhi-ah ka ngaithlak ta a, Guwahati-ah ka ngaithlak ta bok a, a la hung hril pei ding khom hi ka hriet sa vong a nih” a ta, a inlusu nawk a. A sermon hi Delhi tlanga ka ngaithlak hmasa takin kei chun “Maimarawl Sermon” tiin ka’n bùk a, maimarawl takmeuh a ni hrim bok a. Chu trum khom chun ICI inkhawmpuia hi sermon hi hril a châk taluo ta leia a mongin a zat el thu a hril tah hrim a nih. Hi sermon hi tape-in lo la hai sien, mi kawrap tak tak ni awma inlang, tlawmtea intrana inhril si, sawtnawtea vaibelsie zawnga tiem sum hmanga biek in iemani zat bawl thut thei khopa malsawmna dangdai an dong thut danhai chen khom thrang sain a ngiel a nganin hang bi inla, lekhabu puitling ziek theina khop thu um a ta, ei mi ngaisang zawng haia inthok hin ei hlimthla tirdakumzie khom inlang chieng ngot dingin ka ring. Inkhawmpui ropuia thu hriltu dinghai hi a siniar zawng ringota en loin, Lal Saula nêka testimawni ropui lem hril ding nei tleirawl Davida ang dam mi um ngei ei ta, chuonghai chu ruot inla, a va thra lem awm de aw! ti dâm a mi’n ngaituotir hiel a nih.

Churachandpur-a chawlkar hni zet kan hang um sungin voi iemani zât zet chawibiek inkhawmah ka thrang ve a, thuhrilna voi hni zet ka chang hman hiel a. Judahaiin chatlak loa zîng le zàna pumraw inthawina an inhlàn leia Pathien suklungawi an tum ang deuh khan, eini khom inkhawm rawna tlàk ei tumna hi a sawt ta a, sienkhom iengkimah siet tieng ei pan pei lem ti ruok chu a hre naw ei um nawh. Mani le mani inhlèm var hi a lo intak nîng a tih, sim nêk hmanin uor ei tum sauh sauh lem a hoi. Pathien thu ei dû hle angin a’n lang a, sienkhom ei chang thlang màng mâng chauh naw chu ei tiem pei naw a, chu khom chu a tiem indik ei tlawm bakah a umzie chieng lem hre thiem dingin a vuokvèt le a bebawma thu umhai kha a tiem khom ei tiem pei naw a, a zawma zawm lem chu ei la hlat hlè ka ring.

Hi hi hang hril sei met ei tih. Ei ‘revivalists’ ei tihai khom hi ringtu nun chawmna dinga an chakkhai poimaw hril nêkin piengtharna thu khèla ram hi an mi lutpui tum hrim hrim naw ni sien a hoi. Israelhaiin Tuipui Sen an kàn zoa Miriami hla saka an làm dup dup ang khan, piengthar hlimnaa tui hlim chêng hi thangsuonaah an mi ngaipui amani ding, châng dang an mi kànpui thei naw a ni tak. An mi kànpui tawp khomin sum dawlna thu a ni ngei ngei. Tuipui Sen khèla Israelhai hmasuon ding chu Sinai thlalèr fil le rawng tak a ni ang bokin ringtu nun konga khom piengtharna khêla ei tawn ding chu hringnun thlalèr le suorse hmun tam tak umna a ni leiin, chu chu tawn tlang thei dinga inzirtir le inbuotsai a ngai. Tuipui Sen kama tui hlim chèng song ei tum ringot el hi bànsan ei tiu. Ei bànsan phâ chu mani kea lawn a, Pathien kut hrata thruoi umzie hung hrieng ei ta, mihriem hmaa kutdaw nuomna lungril ei nei khom hi bo el a tih.

Mak ka ti tawp lo chu, kristien ei nina kum za a tling trêp ta a, benedikson hril dan khom ei la hriet tlat naw hi a nih. Churachandpur-a ka cham sunga chawibiek inkhawma ka fèna taphotah zaa zain benedikson hi an hril suol. Pathien malsawmpekna thu mihriem hmanga mal a sawmhai kuoma ei hril hi ‘benediction’ an ti a, chu chu a hriltu khan Pa le Naupa le Thlarau Thienghlim hmingin kohran mipui chungah malsawmna chu a’n hlàn hlak a nih. Hi hi Baibula ei hmu tranna chu Nambar 6:22-26 a nih. Thuthlung Hlui huna hieng ang malsawmna hril theitu chu thiempuhai le lalhai an nih. Tirko Paulan “Lalpa Isu Krista lunginsietna dàm, Pathien hmangaina dàm, Thlarau Thienghlim pawlna dàm in rênga kuomah um raw se” (2 Kor 13:14) tia Korinth kohran a chibaina kha a hnung peia kohranin benedikson hrilna thua an bèsan tak a nih.

Benedikson hriltuin “ei rênga kuomah um raw se” a ti chun benedikson hril ta loin duthusam (statement of wish, wishing words) a hril lem a nih. Trong danga hril chun, duthu a sàm a nih. Malsawmna hril dinga ruota duthusam hril dai lem chu thil awm lo a nih. Malsawmna hriltu tu khomin mani le mani mal an insawm sa ngai naw a, mi dang le inkop khomin an insawm thei bok nawh. Mal insawm sa thei dinga an inngai a ni chun an ngirhmun chel an hriet chieng naw lei ning a tih. Thiempu chu thiempu a ninaa khan Pathien aiawtu a ni leiin Pathien malsawmna sem thei dinga ruot a nih. Chuong anga sem theitu a nina anga thaw si loa, “ei rênga kuomah um raw se” tia duthu a sàm thlak mei mei chun a sinah a tlak nawh ti inhrein, tu khomin an ti hma khoma inbàn dai chi a nih.

Hi duthusam hrilna trongkam “ei rênga chungah/kuomah um raw se” ti hi Baibul thu kal, phuokfawm hoihawmna a ni leiin miin an thaw hlak ti leia thaw ve ding a ni nawh. Hi hi Baibul puo tieng thil, Setan hmangruo, indik lo taka kristienhai a’n trong invettirna a nih. Kan naupang lai, thingtlanga tuoltro pastor mawl tak tak, sienkhom thlarau tieng mit varna neihai khan benedikson hi an hril suol ka hriet ngai nawh. Tu hin kum zaa upa kohran tling trêp tah, sakhuo tieng le inzoma dikri sei tak tak nei ei intung khep khup tah hnunga benedikson hril dan khom ei hriet nawk ta naw pei lei hi ni naw nim, “sie le thra hrietna thing” ti khom “suol le a thra hrietna thing” tia ei inlet pei hi! Hi hi a poi inthukzie hre chieng inla chu, Juda Iskariot anga hruol le thing awn hnaina tak pan vang vang khom thil awm lo ni kher naw nih. Hi thawtuhai hin ‘Thutak’ inti pawl, Rohmingliana pawl hi arpui intui lai an thatpek a ni ringot. Kar thum vêl liem taa ka ina a mi hung pan trumin, hi thil hi Delhi Version-ah ka thaw sawnin lawmthu a mi hril a, nghatna ding a vâng kher el. Ka thaw a ni si naw leiin, a fe hnungin tu thaw amanih ti hriet nuomin ka zong a, Bible Society of India sut, 2006 Millenium Edition-a khan a lo um tlat chu tie! Baab re baab…

Ei chawlol dan inthukzie hi ei hriet inthûk po leh hrea ei lo inngai hlak kha a chenve khom ei hriet nawzie ei hriet suok chauh a nih. A nih, A CHENVE KHOM.

(May 5, 2007 Delhi)

No comments :