Thlèmna le Fiena

Ka mit hmuh leh benga ka hriatte hian,
Sualah mi hruai lut.
- Tawia

Thlèmna le thlèmtu
Baibul thu taka hril chun, ‘Thlèmna’ ei ti hi mihriem sungrila indona, a thra tieng zawm loa a suol tieng zawm chun hamthratna iemani a um lem ding anga hrila inzawrna a nih. Chuonga mi zawrtu ni dinga ei hril chu Setan a nih. Eden huonah Pathienin fak thieng lo thei a sie chu fa dinga rûlin dawha hmanga Evi a thlèm kha inthlêmna ei hriet hmasa tak chu a nih. Chu inthlêmnaa chun thu indik ni awm taka inlang, sienkhom indik si lo, inhlèmna thu a um. Chu chu fak lo ding thei ra faa thil suol an thaw khan an hriet nghal a, intum tlok ding an mai khawm el a nih. Hi bawsietna tûr hi a na a, van rorelna a nghong buoi a. Chu taka inthoka Pathien le mihriem inrem thei ta lo chu inremtir nawk ding le a lal ram, Eden thar chu mihriemah indin nawk dingin Pathienin rem a ruot a, chu chu Ama tieng Isu Kristaah hlenin a hung um tah a nih ti hi kristienhai ei inzirtir dan chu a nih.

Sienkhom, kraws-a Krista hnèna chun thlèmtu kut chu a khuop el nawh. Chu hnêna ringtu taphot chu sandam an ni ding thu Isu Krista ngeiin voi tam puong sien khom, Diebol chun thu dang dang rolin, miin an ring naw dan ding a zong char char a. Chuong laia var taka thu a rol pakhat chu mihriem hi ditthlangna hmang thei ta lo ngirhmuna um anga hril a nih. Chu inzirtirna trium tak chu eini lai khom hun iemani chen hi a fê mèk a nih. Baibul thu bok hmanga Isu a thlèm truma a tektik kha var taka hmang zingin, chuong ang thu chu Pathien thu indik ni anga hriltu ding mi a thlêm thluk hmasa phot a, chuonghai chun rûl sin an thaw a, sienkhom an thaw a nih ti an inhriet nawh. Thil thra tak thawa inngaina lungril inneitir tlat thei dan a thiem a nih.

Thlèmna tuok lo mihriem tu khom an um nawh. Thlèmna le fiena fe thleng a, ringnaa le thutak zawmnaa ngir nghet chu ringtu indik nun dan ding tak a nih. Mihriem taksa puta a hung lai khan Isu Krista ngei khomin thlêmna le fiena nasa tak a tuok a, a tuor muolsuo vong a nih. Chu lei tak chun annawm Hebrai lekhathon ziektuin, “Chaua in beidong nawna dingin, chuonga mi suolhai dodalna po po tuor muolsuotu chu ngaituo hlak ro” (12:3) tia entona nei dinga a lo hril khah.

Châkna le thlèmna
Gautama Buddha (c.563-c.483 BC) chun suol bul, hringnuna buoina, harsatna le mangangna intluntu tak le thlèmna po po intranna chu dap suok tuma kum tam a dawnkhawl hnungin mihriem taphot piengpui CHÂKNA (Desire) hi niin a hriet a. Châkna khom châknawna khom nei ta loa um ding chun lampui thra le indik pariet (eightfold path) hraw trûlin a ngai a. Chu lampui pariet hrawtuhai chun a tawpah pieng non ta nawna ram, chatuona bo song vang vangna ram, Nirvana an tlung ding niin a zirtir a. Nirvana hi van ram ei ti ang hi a nih. Ei van ram inzirtir leh ruok chu an inang naw khop el. Buddhism-a hin Pathien ti vêl a um ve naw a, suol dinga thlèmna intranna bul, mihriema buoina tinreng intluntu nia a hriet CHÂKNA hnè dan dingah a lut chil top el a nih.

Jakob chun, “Mi tin mani chàkna suola thlèm an ni seng lem a, chu châkna suol chun mi a hîp a, a zawr hmang hlak. Chu châkna chun tê a pâi a, suol a hring a, suol chu a puitling pha thina a’n tlun hlak” (Jakob 1:14-15) tiin a hril. Buddha le Jakob inkara hin kum zanga vel a tlaa chu thlêmna thua an thu vuok thlak chu a khuongruol khop el.

An leh, CHÂKNA chu suol tienga mi hîptu vong ning a ti? Ni lo e. Suol tienga mi hîptu le thruoitu a ni thei ang bokin thratna tienga mi hîptu le thruoitu khom a ni thei. Châkna chu mihriema phûrna le thathona petu, thil thaw dinga mi nortu le turtu, mihriema theina khawl lipui her virtu a nih. Hi lekha ka ziek laia Beijing Olympic Games-a thrang po pohai hi an theina zawng senga a thaw thra tak ni châka kum tam inbuotsai, ram hrang hranga a thiem le hrât filor thlang suokhai chauh an nih. Lekha thiem ei chàk leia lekha inchuk ei nih. Bu châkna ka nei naw chun ka dam thra nawh tina a nih. Chawibiek inkhawm châkna ka nei naw chun ka hnungtol a nih. Châkna hi hmang thrat thei a ni ang bokin hmang suol thei a nih. Chu hmang thrat le hmang suol chu mi tin ditthlangnaa innghat a nih. Chu ditthlangna tak chu hmang suol dinga inzawrna hi suol dinga inthlèmna ei ti tak chu a nih. Chuleiin, a tira Tawia hla ei hla tar lang tah, a mita a hmu le a naa a hriet po pohai chu suola thruoi luttu nia a hril hi, thuhriltuin an insam non rawn hlea chu, hla thu him le bel chieng dawl ni kher naw nih.

Thlèmna chi thum
Thlèmna chi hrang hrang um sien khom a tlangpuiin pathumin thre inla: (1) Sum le pai, in le lo, thuomhnaw le thil tlereu hrim hrim inhnarna leia thil suol thaw dinga thlèmna (Material temptation: a lust for things). (2) Inlal, ropui, chunghnung, mi ngaisang ni châkna le inhnarna (Personal temptation: a lust for status) leia thil suol thaw dinga thlèmna (3) Nuhmei-pasalna le hlimhlop chènna, taksa le tisa nuom zawnga inhnel, inrui thei thil thaw, hawp le hmuom thaw, zu le sa chena inhmang dinga thlèmna (Sensual temptation: the lust for physical pleasure).

Isu chu ni sawmli zet ramsahai lai khawsaa bu a nghei hnungin Diebolin a thlêm a, a tektik hmang hmasa tak chu a phingtramna le inzom, fak le dawn thila thlèm a nih. Chu zoah ‘superman’ ni ding le khawvela lal ram po po pe vong dingin a thlêm bok a nih. Sienkhom a thu awi dinga a thlèmna chu a hlawsam dèr leiin remchang nawk huna thlêm dingin a fesan ti ei hmuh. Thlemtuin a mi’n kiengsan ei ti hi remchang huna mi bei nawk dinga inkieng chauh a nih.

Josefa chu a piin zalpui a châk a, chu ding chun a zawr a, sienkhom a pi chu a hnai nuom naw leiin law ngaina tak a hriet el nawh. A tawpah remchang hun inchànin a pi chun a man lui a, sienkhom suol dinga thlèmna chu a korfuol le a sin chân pha hiel khopa doin a tlansan a nih. A ringumna lei chun chawimawina a dong nghal el naw a, fienain a zui a, kum iemani zat lung in bang a zût pha a nih. Josefa thil tuok hi thil dangdai tak a nih. Dannaranin, pasalin zalpui dingin nuhmei a zawr hlak. Josefa ruok chu nuhmeiin a zawr lem hlauh a nih. A puin a ditsak leiin a insunga thuneina po po a’n cheltir a, a pi chauh chu a thu hnuoia um lo a nih. A pi zawrna chu sukpuitlingpek sien la lem chu, mihriem thila chu duot dawbol kai, a pu duot hlaw le a pi duot hlaw a ni ding a nih. Amiruokchu, a ditthlangna hmangin ngamthlemna chu a do a, a hnêban bok a nih Josefa thil tuok ang tuoka tlu ve lo chu khawvela hin mi vângte an ni ka ring.

Pathienin a lungril ang put vea a hril hiel Davida ruok chun thlèmna chu tlansan nekin a’n bekborpui a, nuhmei le hmei 300 zet a neihai chu dit tawk loin nu pakhat tui insil lai dit melin a zer a far a, a rawihai a’n thruoitir a, mi nuhmei dit lai a nih ti a hriet sain a zalpui a, a pasal chu râl kutah a’n thitir a, nuhmeiin a nei zui pei a nih. A hnungin insîra a sim hlè khomin a thil suol thaw leia hremna nasa tak chu a insung le a ram le hnam chungah a dam lai ngei le a thi hnung khomin a tla a, a por chu nasa tak a nih. Israel hnam sawm an riral thrak san khom a thil suol thawin a kang kai pei lei a nih. Sienkhom, bawsietna le hliemna hi insirna le simnain a zui chun thil thra a hring suok hlak a. A thil suol thaw leia a beidong inrumna, hlaa a siemhai chu khawvelin thu le hla thraa a ngai le hlut, Sam bu hringtu hi a hung ni tah a nih.

Thlêmna châng kam dan
Châng ei kam ding chun tokdar (bait) thra umna hmun, ei awk tumhai fena hlak hmun, khàn thraah a ni hlak. Ka naupang lai chun kan tuol sak tlâng letliem tieng ratlan thratna hmunah chângthleng ka kam hlak a, ni tin voi thum ka ve a, khai bawr luoi khop ka awk hlak. Ratlan um nawna, tokdar thra hùm ding a um nawna hmunah kam lang chu awk ngai naw ning. Sakhi awk tum chun sakhi ratlan umna muol le khànah kam a ngai. In chungah be-ai chang i kam chun vahrit le ramar awk ngai naw ti ni a, i thaw fûk tawpah nangni ârin tuor a tih. Ngawi daw ding chun nga an tamna vadungah daw a ngai a, Mt. Everest-ah hang daw lang vûr chauh tlang a ta, umzie nei naw nih. Chuong ang bok chun, Setan khomin mi a thlêm dingin a hmun le hun remchang a’n chàn hlak a nih. “Ka luck khop el” ei ti dam hi eini ‘luck’ ni loin thlemtu ‘luck’ a lo ni lem zing. Ngaituo chieng chun inzakum tak a nih.

Hi le inzom hin Alaska vûr rama chêng Eskimo-haiin vûr laia chêng satene (Alaskan wolf) an that dan chanchin hang hril vak ei tih. Alaska hi Russia ram ni hlak, March 30, 1867 a US Secretary of State William Seaward varna hmanga Russia Kumpinu kuta inthoka dollar maktaduoi 7.2 chauha USA-in an inchawk, 1959-a inthoka USA-a State 49-na hung ni tah, a ram sunga State hausa tak pangana (per capita income, 2006) a nih. Khawnvartui an lak suok hma khan chu chèngna tlâka mi ngai lo, kum tluon deuthawa vurin a bawm khum ram a nih. Sienkhom Josefa anga roreltu var le hmathlir nei an lo nei leiin thil var an lo thaw a nih.

Alaskan satene hi mihriem ta ding chen khoma trium le chimum an nih. A honpuia tla hlak an ni a, an hrawna hlak khànah Eskimo-haiin châng an kam hlak a. An chàng kam dan chu dangdai tak a nih. Chemte lu zum chi hi a ngeia ngeiin an tàt a. Beram thisen an nàl a, chu chu nisaah an em hul a. A hul pha beram thisen bok an tàt khum nawk a. Chuong anga voi tam tak an thaw hnung chun satene fèna hlak kongah a chelna fong tieng chu hnuoiah an phùm a, chemte lu zum chauh an suklang a. Satene rim hrietna hi a vara var a ni a, km 3-a hlaa rim khom an hriet thei leiin an chàng kamna chu an hung pan vang vang el hlak a nih. Chemtea kop thisen rim chu a tharlâm angin an hriet thei a. An hung tlung chun thisen chu an hang inhnam vat vat a, inhnikti êm êmin an liek lep lep a. Chemte chu a dei leiin an lei a sukcholol met a, sienkhom thisen chu a tharlâm anga inhnikin an hriet thei zing a. Chuonga chemte ngei an hang liek chun an lei a ât a, a hung inthi a, sienkhom a’n thi a nih an hriet nawh. Anni thisen ngei chu inhnikti takin an lem dok dok a, inhnik an ti zuol po leh an liek nasa zuol a, an inliek hlum ding a nih ti hrim an hriet nawh. A tukah châng kamtu Eskimo-hai chun an chàng an va ve a, hla lo teah satene chu hnot ngai loin, a thi sain an lak el hlak a nih.

Hi taka inthok hin inchik le inchûk ding poimaw pali a um:

1) Satene fèna le umna hlakah châng an kam. Setan khomin chuong ang char chun mi a thlêm ding pha a thaw ve hlak. Ei buzawl, ei sinthawnaah a nih châng kama a mi rùn hlak.

2) Satenein chemte dei a liek chun a lei a sukcholol. Thlèmnaah ei lut pha khom ei ngaituona a cholol a, ei sung le kuo le ei khawtlang hrim ei hriet fuk naw a, ei ngaisak bok nawh. Chuong po po neka ei theinghil chu Isu Krista a nih. Setanin mi a thlèm lai chun Pathien theida dingin a zirtir ngai naw a, a ngaituona sukchawlola theinghil dêr dingin a zirtir lem hlak a nih.

3) Satene lei chu a ât a, sienkhom a lei inthi chu a hriet nawh. Setan chànga ei inawk pha chun ei intàng ti le buoina ei tuok a nih ti mi tam lemin ei hriet fuk nawh. Ei hriet tawp chu, ei thil liek chu inhnik ei ti a, liek rawn deu deu dingin thrang ei lak el a nih. Chêng sang fa rutu chun sing, sing farutu chun nuoi, nuoi farutu chun maktaduoi zawnga faru dingin a lei inthi nungin a liek lep lep el a nih.

4) Satene chu a’n liek hlum thrak a nih. Thlèmnaah ei intang sawt po leh suok dok a harsa ting el a nih. Setanin mi a thlêm hin var dingin a ko naw a, sukmuolpho ding le a hringna le a thlarau sukbohmang dingin a zawr lem hlak a nih.

Ei bauah ‘khaini’ ei beng lut zàt hin satene-in inhnikti êm êma a lei inthi neng nunga chemte lu zum a liek ang char ei nih ti inhre ngat inla chu, ei hringna hmangaia ei duot si chun, ei beng nawk ding pha chu ei kut intîm ngei ngei dingin ka ring chu tie. Ei chàknain a mi hlèm hnè sawt tah êm leia ei la beng zom zing a ni ruok chun satene nèkin ei nikhuo naw lem khom a ni el thei. Satene chun a lei a liek thi ti a hriet naw a, eini ruok chun, ieng anga ngaituona chawlol khomin, ei hriet.

Thlèmna ei hmu le hril dan
Ei hla phuoktu hmasa, abikin Thangngur le a hun laia mihaiin an hla phuoka thlèmna an mitthla dan le hril dan hi thlèmtu nungchang leh an inpersan hle el thei. Independent Kohran Hlabu ei bi chun thlèmna hi sûmpui, thlipui, phaivuo, thli, tuipui infawn, nisa, turnipui, romei, râl/dorâl le a dang dang leh an tekhi a, chu chu Saptronga ‘metaphor’ an ti hi a nih. A thren chauh hang tar lang ei tih :

Thlèmna romei a hung inzâm vel ie (Runchong)

Suolna thlipui le thlèmna râl lien
A bo tah khawpui mawia chun (Thanher)

Thlèmna tûrni hi ka do zo nawh..
Thlèmna tûrnipui a’n tak ie.
Thlèmna râl a’n tak ie,
Lalpa mi thrangpui rawh. (Kappu)

Thlêmna tui infawn chu mi thruoi kai la..
Thlèmna phaivuo tinreng ka vêlah an hràng..
Aw, thlêmna thli hrang kai khom mi hung chel rawh..
An chungah thlemna turnipui chu,
Dal ruol loin a sâ a ni maw?..
I thla hnuoiah mi’n chawltir rawh,
Thlèmna thlipui hi a’n zil hma chun (Thangngur)

Suol thlipui le thlèmnaa
Hin mi hung chel rawh (Hrangkhum)

Thlèmna sumpui zing hnuoia hin,
Inhnèmna a um nawh (Thangsung)

Kei khom Lalpa thlèmna thli hrâng lai hin,
Lèn hmang ka’n lau hlak, ka Sandamtu (Ngama)

Entirna iemani zat ei tar langa inthok hin ei tukvera inthoka thlèmna ei mitthla dan chu a chieng khop el. Amiruokchu, thlèmtu hi mi vervek tawpkhawk a ni leiin thlipui le tuifawn anga mi mi nuoi le mi not loin, nisa intrèng anga mi em châr loin, ei sikhnipna tieng tieng thiem takin, awm le awium êm êma inlangin, eini tienga thrang le ei hmakhuo ngai êm êm angin a mi hung zawr lem hlak a nih. Kohran ei buoi a, ei inhèk chur chur a, sienkhom ei ngirhmun indik ve ve angah a mi’n ngaitir thei tlat a nih. Isu a thlèm truma a thaw ang bok khan, ei inthiem chopna dingin Baibul chang awm takin a hung hmang a, chu chu ei sermon sukhàngtu ajinomoto-ah ei hmang a, Pathien thutaka sêl thla dingin Baibul ei bi pei tak tak bok si nawh. Ngaituona fîm hmang thei lo dinga ei lungril sukchawlol hi thlemtu thil tum le a thaw thiem zawng tak a nih. Lungril mit varna neia fie taka ei hmu thei nawna dinga khêl kawra ei mit tuom dan a thiem. Chu chu a nih Hrangkapchin-in,

Do dan thiempa Setan,
Ralhrângpa thaw dan hi,
Eini’n hre thiem inla…
tia hlaa a lo insam hiel khah.

Fiena & thlèmna
Ei Baibul hmasa BSI le BFW suta chun kha hmaa King James Version inlet dan zuiin ‘Fiena’ (trials) tia inlet ding ni awm tak si thumal hi ‘Thlèmna’ (temptation) tia an inlet ve vong leiin thlèmna le fiena hi hriet hrang thei lo khopin an kei inchin a. Thlèmna (temptation) tia an inlet hi Hebrai trong chun ‘massa’, Grik trong chun ‘peirasmos’ ti a ni a, chu chu thil a thrat le thrat naw fiena dinga ensinna (testing) a nih.

Jakob 1 : 2 & 12-13 anga thlèmna le fiena hril chiengna hi Baibul bu dangah a um nawh. Chu chu hienga inlet a nih :

BSI (2006) : Ka unauhai, thlemna tinreng in tuok hnungin lawmna ruokah ngai ro…Thlemna tuor hram hramtu chu a hamthra, fiea a um phaleh hringna lallukhum Lalpain ama hmangaituhai kuoma a tiem chu a hmu ding a ni si. Tukhawmin thlemna an tuok laiin, ‘Pathien ithlem ka nih’ ti naw raw hai se; Pathien chu suol ithlem ruol a ni nawh, ama khawmin tukhawm a thlêm ngai nawh.

BFW (2002) : Ka unauahai, thlemna tinreng in tuok pha leh lawmna ruokah ngai ro…Thlemna tuor hramhramtu chu a ham a thra, fiea a um hnungin hringna lallukhum, Lalpan ama hmangaituhai kuoma a tiem chu, a hmu ding a ni si a. Tukhomin thlemna an tuok laiin, ‘Pathien thlem ka nih’ ti naw raw hai se ; Pathien chu suol thlem ruol an nawh, ama khomin tukhom a thlem ngai nawh.

Delhi Version (2007) : Ka unauhai, fiena tinreng in tuok pha leh lawmum vongah ngai ro…Fiena tuoka ngir nghet tlattu chu a hamthra, fiena a tuor muolsuo pha Lalpan ama hmangaituhai pek a tiem, hringna lallukhum chu a chang ding a ni si a. Tu khomin thlèmna a tuokin, ‘Pathienin a mi thlèm’ ti naw raw se. Pathien chu suol thlèm ruol a ni nawh, ama khomin mi a thlêm ngai bok nawh.

Hi taka inthoka chieng taka ei hmu chu, ‘thlèmna’ hi Pathiena inthoka suok a ni naw thu a nih. Thlemtuin mi a thlèm san chu sukthluk le suksiet, dan inbawsiettir, suol inthawtir le a tawpah hremhmuna thruoi lut a nih. ‘Fiena’ ruok chu hmang tlak a ni zuolna dinga ensinna (test) a nih. Dawnril Socrates chun, “Fie chieng lo nun chu nun tlaktlai a ni nawh” ( The unexamined life is not worth living” a lo ti angin fie lo nun chu fiea a um pha leh bèl tlâk a ni le ni naw hriet thei chauh a nih. Rangkachak hlîr le hlîr naw chu rawtuina pûm a fe thleng pha leh hriet thei a ni chauh. Inchuklai chu ekzam a hmasuon hma chun a thiem le thiem naw hriet thei a ni nawh. Mi huoisen le dawizep hrilfiena chu tritna kawloma ziek a ni pha a chieng chau hlak. Chuong ang bokin kristien khom thlèmna thlipui le tuifawnin a not let pha le fiena pûma incher a ni pha hmang tlak a ni le ni naw hriet chieng thei a ni chauh hlak. Kristien tak tak chu thingpui fe ang an ni a, tui lum soa thlak le inchie an ni pha leh an nina tak tak a suok chauh hlak a nih.

Chuong anga fiena pûm lo pal tlang tah, Hebrai bung 11-a hming 15 chuonghai hi inza an um takzet a nih. Pathien chun Abraham ringna nghetzie fie a nuom leiin inthawinaa a naupa inhlàn dingin a ngiet thu Baibulah ei hmu a. Chu ringna ekzama chun Abrahamin mark zaa za a hmu a, ‘Ringna pa’ tia ko a hung ni tah hiel a nih. Daniel chu sakeibaknei puk fe thlenga fiein a um a, full mark a hmuh. Sadrak, Mesak le Abednago hai chu meipui fe thlenga fiein an um a, full mark an hmu bok. Joba ringumzie chu Setan kut rawng tak hmanga tuorna po po fe thlenga fie-in a um a, sienkhom a ngirnaa inthokin a hniek a son thrak nawh.

Pastor Thangngur chu hlaw tam lem le ngirhmun insang lem chel dingin H.H.Coleman-in ama tieng thrang dingin a thlêm a. Sienkhom, fienriela Pathien a rawn hnungin Watkin Roberts tienga thrang zing chu a thlang tah lem a. Harsatna tinreng huol vel karah, pasietnain ni tin a tlung chilhna ramah rethei mongtolin rong a bawl a. Rinumna meipuia ni tina fiea um a ni leiin a taksa nun chu zûr tiel tiel sien khom, a thlarau nun chu ni tina siem tharin a um a,

Ei Lalpa Isun hlû a ti chuh,
A hminga rinum tuor hi a lo nih;
Meia rangkachak an rawtui hnunga
A thra inhlir chu a lawm a nih

tia a khêk suok el thei bakah huoisen takin, thutak hlum, chatuon khoma indik zing ding,

Hratnawnaah i thilthawtheina chu,
A’n langna ding hi i lawm a nih

tiin lawmthu hril trongtraina Pathien kuomah hlim tak le lungawi takin a’n hlàn thei tah a nih. Tu laia pheng ngawi ngawia rongbawl harsa an ti thu hlaa kûr nguoia an phuok leh hin chu tekhi chi a ni nawh.

Thangngurin fiena le thlêmna meipui le tuifawn insang a pal tlang ra chu voisun chen hin chawl loin a hnam pumin ei la sor zing a nih. A hlahai hi ei thlarau chawmtu, ei trong sukhringtu le chawmlientu an ni pei a, ieng anga thu le hla le thlarau rama hnam hmasawnhai lai khom phar inla, inzapui um dèr lo ni zing an tih. Thangngurhai anga fiena mei pal tlang hnunga hla ropui, ‘Pielral Nisa’ ti dam phuok thei hi mi tlawmte bek um inla chu ei hnamin dam khawsuok phanain hmang ngei a tih. Chuonga hnama ei dam khawsuok ve a, ei chanchin, Hebrai bung 11 ang hi ei ziek ve ni a hung inher suok ngai a ni chun, Abraham hai angin Thangngur khomin hmun chang insâng hleng a tih.

(August 15, 2008 Delhi)