Hring leh thar hnahnêmten lo bawm.
- Vankhama (1906-1970)
Zawlkhawpui trâng nêmah
Pherzawl kan tlung chun zan dar 9:30 a ni dêr tah. Kotsuo, kha hmaa ‘Tinhmun’ tia kan ko hlaka chun Saptronga ziek lawmlutna thucha an lo tàr a. Sukno an tum taluona lamah an phungsor met amani ding, a khuoa lu hung phùm dinga infielna tieng hman kawkin an ziek a. Lungtrau khawpui a ni bok a, an lo phungsor met a ni khomin thil awm loa ngai ding a ni nawh. Ka ta ding ruok chun chu fielna chu fielna vochuom, Jakob-in Makpela Puka a ruong hung phûm ngei ngei dinga a nauhai kuoma thuro a sie ang kha a nih. Tinhmuna chun sawtnawte chawlin, him taka Zawlkhawpui mi thruoi tlungtu Iengkim Lalpa kuomah lawmthu hrilna hun ser kan hmang a.
Airuoching lai a ni bakah thingtlang khuoa ding chun zan thrang a lo ni el tah ding leiin Pherzawl chu khaw rausan ang elin a rè tlok tlok a. Khaw tontira kan tlàn pèl lam sira ina hai chun var hlek hmu ding a um naw a, mi ri hriet ding a um bok nawh. Pherzawla inthoka Saidana kan inpèmna kha kum sawmnga chuong zet a lo ni ta a. Chu sung chun khawvel kil le kapah khawsain, ka thlahai khomin Pathien zârin ram ni tla seng lo dâpin, New Zealand-a inthoka America chenin kan inzàr dar hman ta a. Ka Zawlkhawpui ruok chu electrik êng khom hmu phak loin a la thrung inbiel zing a ni hi tie! Lumnat a va hang um ngawi ngawi de aw! Nahai anga arasi tiem theina khopa inchung dawrawm nei dâm an la um pal chun, airuoching hlakin a sin ding tak a thaw lai a ni leiin zà hang ngai thu a um bok si naw a, ngaituo an um ngei maw!
Lal tuolzawl, 1986 kum bul laia hlim taka a khaw nawta lâma an mi lo hmuokna lai kan hung chuong suok chun var (solar light) hmu ding le ri hriet ding a um ta a, ngai a ngam ta hle. Mi lo chibai nuom an uma chu chawl muong loiin kan tlungna ding ka pu Lalhmangpui in tieng kan pan nghal a. Lalhmangpui hi Pherzawl khaw sattu Bulhmang tupa, Lal Dolur nau pasal pasarihai laia a palina, Pherzawl High School-a inthoka Headmaster penson tah a nih. Churachandpur tieng inkhawmpui hmang ding le sin poimaw bawzui dinga a’n zin lai a ni a, Pherzawl pana ka suok hmain kan inbiek a, a um naw poi a ti thu le thaw ding trul iengkim chu a sunghai le a khawnbawlhai kutah fel taka a hung dande thu a mi hril a. A ti ang ngeiin, a ina chun khawnbawl le upa ruolin an mi lo nghâk thrap a, kan hang inhmu chu vazar honpui inkhawmpui lak ang el kan nih. Hi hi kum 1989 March hnunga Pherzawl ka sir nawkna hmasa tak a nih. Ka ruol tlâkpuihai chu hmu ding an inkhât phar el tah.
Inphi fai hman loin, motorin darkar 15 a mi not letna thuomhnaw zor tak el le chihrak kan palna pheikhok bal mangkheng khom chu inthlak hman loin titi kan rem tran nghal a. Pherzawl danglamna pakhat chu a boruok innemin sawl a thawi dam nghal el hi a nih. Phurrik phura inthuok phît phîta tung lam hraw a, thlan tuiin a mi’n sil hnung khom hi Pherzawl tlang ei hei kai a, ei chawl a, boruok innem le thlifim ei hang hìp veng veng chun sawtnawteah sawl a dam nghal el a nih. Favang tlanga Pherzawl le Jerusalem (Zion tlang) boruok inhoizie hi a tak ngeiin ka’n tem ve ve ta a. Keima inkhina hmola chun, a boruok inhoi tieng na ná nàa chu Zion tlangin Pherzawl tlang a tluk naw hlein ka hriet. Chu tlang ka hril chu tuta lamlien hrula khaw dung sei an siemna hi ni loin, Pherzawl khaw hlui le thengthaw lem chu a nih. Chu tlanga inthok chun arasi khom theichang anga hang lo phak el ding khopa hnâiin an inlang a nih.
Kan intlonpuihai, a tira Pherzawl ban phak khom inring lohai khan Pherzawl kan tlung chun hnapkawng pachang hmu an hril ang elin an chang a par thar ni ngei a ta, Senvon ban an rot thut a. An intar leiin ka mawtor hmang chu thruoi an mi hni a. Ka driver thruoi Michael, trong tin thiem, pa zângkhai le ‘Rambo’ deu el chun tlawmngai insuo a lo inhuom bok leiin bu kan fak sok sok a, Senvon panin an suok nawk a. Keini pawl, ka naupa David Lalhmingsang le ka rawipa Lalringum Khobung chu Pherzawlah muong takin kan riek tah a nih. Chu zana ka hnâr ri chu a vung thra hle ning a tih, ka zing thoa an mi hril hmasa tak a nih. Pherzawlin a naupa inhnàr ri a hriet nawna khom kum sawmhni lai hiel a ni ta a, a ri a na hle a ni khomin inphalam a um chuong rak nawh.
Khaw chul ram fang
Pherzawl, October 23, 2008 Ningani. Ruo sûr hmer hmer riin imu sukhnik hle sien khom mi pan dinga hunghai riin nuom le nuom naw thu hril loin a mi kei tho a. Inphi har dingin bathlarah ka suok a, thli dei hrâng hieu hieuin a mi hang thawi chu ka har inrang kher el. Iemani chen chàng loa ngîrin, thlifim ka hîp veng veng a. Nuom le nuom naw thu hril thei loa Delhi boruok bal le inhnop hîp hlak ka chuopin boruok thienghlim le thlum a hang hîp zet chun van thumnaa chuong lut ang elin, a halelui dut dut niin ka hriet. Tlangrama chenghaiin ieng lai khom a thlawna boruok innêm le thienghlim, oxygen fìr ei dong hi a hlutzie le man tozie ei ngaituo hlak am aw?
Village Authority-in kel an mi that a. Thu tin thu tang hrilin, zîng hmânga inthokin hlim takin kan inpawl a, thlaithleng kan kìl tlàng a. Mi hung pantu a lut le suok an inpha hman zing a, hriet naw karin vairik kan lo suo hman dêr el a. Sun dar 11-ah khuo a hung inâng deu tah leiin khaw hlui fang dingin ka pu Lalhmangpui nuhmei Pi Sumneitling rawiin, mi trawiawmtu khawnbawl upa, val upa, zirtirtu le mi dang iemani zat, kan rêngin mi sawmli vêl zet kan inthok suok a. Hmar tienga inthokin, kan naupang laia kan hraw hlak lam hlui chu hrawin, ruo tla hmer hmer hnuoiah kan kai tung a. Kan High School ngirna hmun, 1986-a ka sir, a hnung ela khaw thara an son thlak chu ram vong a lo ni ta a, a kawla hostel ngirna hmun le serzawl kan ti hlak hmun chu loin an nei a, aithing bilin an siem a, hmarcha-vantang an chìng sa bok a. Hnawm le thing bul, thlai inzam remchangna taphotah mai le maibal an ching a, kûr thlukin a ra a. Hostel hlui muola chun trû an bawl a, iemani chen namthlâkah ke hlâng thlaa thrungin kan chawl a, thla kan lak a.
Sienkhom, chuong kan thlalak po po neka hmu nuomum le lung suklengtu chu mi dang hmu thei lo, ka hrietzingna mitthlaa chuong, nun hlui thlalakhai chu an nih. Nghatna tieng phot nun hlui liem hnung thla an hung inlang a. William Wordsworth-in a naupang lai nun hlaa mawi taka a phuok Ode on Intimations of Immortality from Recollections of Early Childhood ti kha ka hriet suok rum rum a. A tlangkawmnaa,
To me the meanest flower that blows can give
Thoughts that do often lie too deep for tears
a ti dam hih Pherzawl tlang ka sir changa ka hla thunon dinga a mi lo phuokpek a lo ni zing annawm! Ka ta ding chun thil chiktea mi ngaihai khom mitthli ko thla thei khop chanchin nei vong an nih.
Hieng lai muol le tlanghai hin chanchin ip loin inzawt ding ni hai sien, hril ding an va hang hauh awm de aw! High School kan kai laia kan ri so nak nak dam, kan zirtirtu L. Rothangin inring le inhmaw mangkhenga, Saptrong le Hmar trong inzat noka chokpola sierkop le Geography a mi’n chuktir lai ri dam; J.Lungawiin Saptrong awphawi nal deua ‘Macbeth’ tienami tiema a mi’n chuktir lai ri dam le thil dang dang chu ka na rilah chieng êm èmin an hung inri non a, mitthlaah sinema angin an hung inlang ier ier a. Pathienni zan tieng, ni tlak tawm sen sier hnuoia bielnuhai leh a kop kopa dai velah leng a, Lal pieng hun champha hriltu tlangsam par thliek a, bielnuhai samah intontir a, hlima an innui sen sen lai hmel dam chu mitthlaa inthoka thai bo thei a ni si naw leiin, ka fepuihai hmu ve thei lo, a thren hril phal, a thren hril phal lo ennuom mak en ding ka va hau bik de aw! Tu hlak hin chuong lai hmun ropui le ngaium chu aithing le hmarcha kungin an hluo sip ta lem si. Aithing le hmarcha kunghai kuomah, “In ngirna hmun kha hmun lungrun a nih, in kekok hlîp ro” ti tak ei nuom el a nih.
Thlanmuol le khelzawl
Hmar tienga inthoka Pherzawl khaw hlui lutna kotsuoa chun thlanmuol le futbol khelzawl a um a. Chu chu tinhmuna kan hmang hlak, mikhuol le lo fe dinghai innghak khawmna hmun a nih. Delhi tlanga inthoka LALNUNNEM KA NGAI EM CHE ti tienami ka ziek truma ngaituonaa thlanmuol ka hmang chu hi hmun hi a nih. Chu taka chun lam bulah Pherzawl khuo sâttu Bulhmang le a nuhmei lungphun a um a, chu tlar, lalhai dot chara chun ka pa le ka uhai lungphun a um bok a. High School hlui hmuna inthok chun lungphunhai chu sir dingin kan fe tung pei a. Thrùlin a lo baw nasa ta hle a, sàm fai naw chun thlanmuol a ni hriet thei a ni ta nawh. Ka pa lungdaw chunga lem chu ui pum ruola lien vangsip, inbuk lûr el a lo ngir a, a zung chun a lungphun chu a kar awn a, a lo tlu trèp ta a. Ka sir nuhnung tak khan kan inthiel fai kha a na, chuonga thing lien a lo ngir hman el tah chu mak ka ti hle a. Ka hang ngaituo zui ruok chun, kum sawmhni lai a lo liem hman tah leiin thil awm lo a lo ni chuong nawin ka hriet nawk a. Lalhai thlan le ka pa thlan hi inhuon a, kum tina sàm fai dan ding rem ka ruot mek a nih. London-a mi ropuihai an phumna Westminster Abbey hi ka sir rop tah hlak bakah Abraham, Isak, Jakob le an nuhmeihai an phumna Makpela Puk khom hi chip taka fang tah ka ni leiin, mani thlatuhai lu nghatna hmun duot le ngaisak poimawzie hi ka hriet zuol deu deu a nih.
Thrùl buk kârah kan fe pei a, kan khelzawl chu Japan hlo le hling bonin a lo baw sip vong a. Ieng lei amani ding chu, ruo sur chep chep hnuoia kum 1954-a tournament kan nei truma goal ka veng, penalty a um a, Zothangkungin silai mu ang deuthawa hrata a hung pet ka lo man truma ka kutpar changtieng a deng thlerna hmun lai tak ruok chu thrùlin a bawm ve naw tlat chu tie! Khelzawl thlang tieng le sim tieng chu tlang thrut, thlanmuol vong a ni a. Chuong lungdawhai chu kan gallery, inkhel enna dinga duthusama thrungna inhoi a nih. Kan inkhel truma biengnohai inthrungna, futbawl ka man changa, “I kut a mawi” tia rawl nei suna an hung khekna lungdawhai khom kha a pangngaiin an la ngir zing chu tie! Pherzawl vanglai khan chu inkhel en chânga a chunga inthrung vantirkohai leiin hieng lungdawhai hi lungdaw vangnei an ni hlak a. Tu ruok hin chu tu hriet fuk loin thrùl karah arasi êk le changpât bawm chauh an hlaw ta lem si.
Ka Pherzawl a um ta nawh!
Vêngsak tlang tieng kan kai tung a. A vêng par thra lai po aithing bilin an siem a, a karah hmarcha an chîng bok a. Kan sikul kaina Independent Kohran Middle School ngirna hmun, tlang zawl inhoi, khaw thlirna dinga duthusama thawveng ruok chu thrùlin a bawm a, a bul ela lungdaw, kum 1973-a ka tienami ziek, insuo loa la um zing, HMANGAINA RUONGPUON bung khatna tawp tienga thrang ve ngat khom chu hmu ding a um ta nawh. Kha hmaa hostel umna lai hmuna chun thing bul a um a, a chungah mai a’n zam a, a ra kûr thluk el a. Delhi tlangah a mai hminhai chu hang zor inla, sum a lam rawn dingzie dam ka ngaituo a.
Ka ngaituona le hrietzingnaa la châm zing ka Pherzawl khuo le tuta ka fang nawk hmun hin a tlang le muol le hming an intrawm ti bâk chu inzawlna an va hang nei ta naw de aw! Ka Pherzawl kha a um ta nawh.
Vêngsaka inthokin Vênglai, Pherzawl tlang dung inhoina takah kan lut phei a. Aithriengpa lamkhuong le zawngtra bul zawl, kum 1952-a ka ruolpa Lal Thanzauin mu a manna lai vel chu ram hnuoi vong a lo ni ta a, theichang kung iemani zat a um a, a ra hminhai chu kan lo a, ngaina takin kan fak a. Independent Kohran biek in hmun le a tuolzawla hlim êm èma kristmas le kumthar lawm kan hmangna hlakhai chu thrulin a lo bawm zo tah. Arasi tlêp tuor hnuoia, meipui intrêk uoi uoi kara thrungna rem thra sau sau a, lungruol kima mit insîm hmer hmer a, khawvar cho taka,
Chung si-ar a hung par sing seng,
Ranthleng laikhum zawl chungah
tia khuong-seki leh inrem bak baka Lal pieng champha kan inawi hun lai dam kha ngaituona mithlaa chu a la va chieng ngei de aw! Van mipuiin an mi lawmpuizie an hung hrilna ni awm hielin, a’n khattawkin râlhlo an hung vuong zek zek hlak kha tie. Chuong lai chun kan khawvel a la mawl a, kan beiseina le lungawina a la’n hnuoi a, kan van ram khom hnaite a la nih. Kristmas hmangna ding sielchal, a thluk invûm thûr el, khuongkhau hrui ngeia kan thlung phot khan chu ngai a ngam a, tu dang kan inhnar bik nawh. Sienkhom, chu khawvel chu a bo tah. Kan Pherzawl kha a um ta nawh.
A tawp takah keini vêng, lal umna, Muolveng panin tuitai korah kan trum thla a. Dung chen chena insang hlo pik deu el kan pal thluk le sir por, innâl èm èm chunga lawn kan ni leiin sneaker pheikhokin a tawk thei naw khop el a, inring hmain sir a lo inphet a, mongtam inchuom toiin kan tet kan tet el a nih. Chuong ang chun Muolveng kan kai a. Lal tuol, inzawl duoia kan lo hriet hlak, kan naupang laia saisêr sel pêta tournament kan neina hlak dam kha Rangoon-a kan khawsak laia kan in hluo veranda tiet khom a lo ni nawh.
Kan tuola thir sutna pûmbuk, kan laibungpa, thîrsu Awia Pa ‘Pûmbuk’ bula um lungpui lien taka kan ngai hlak, perlung kan nawt mumna hlak chu changpât le hloin an lo bawm khum vong leiin kan inthiel fai a. Hi lung hi lungbuot, dawng deu el a ni a, thrùlin a bawm khum hnung lem chun a hnip zuol ta a. Kan lungpui suong êm èm hlak kha a lo lien naw khop el a, bawng tuoi bok lai tiet vel chauh a nih. Sienkhom, chanchin hril ding a hau ngot ka ring. Kum sawmruk liem taa perlung kan nawt nam changa kan nawt khuorhai chu a pangngaiin a la put a. Chuonghai chu a panga panser, a suong êm èm chu a ni ka ring tlat chu tie. Mihriem chang thei chu ni sien, a rawi hluihaiin ngaina taka kan hung sir chàng hin a khuo sawtin, a mitthli far truk truk hlak a tih.
Sawl nenga khaw chul ram kan fang zo chun suo tieng, Daihnai Tuikhur tieng, lo iemani zat hraw tlangin, lamlienpui NH 150 kan hung paw nawk a, Zawlkhawpuia ka biekzinna bung poimaw laia pakhat chu ka suo nawk tah a nih. Ieng po neka ka lawm le hlawkpui chu, ka naupa David Lalhmingsangin a thlatu piengna tlanga inthoka tharna le chiengna thlarau a dong chu a nih. Chu chu bung dangah ei la hril pei ding a nih.
(December 11, 2008, Delhi)
No comments :
Post a Comment