Search


Jul 24, 2009

Tina Theulawzi (Supposition Theology)


Pathien chu a ringum leiin in kuoma kan
thucha khom a chângin ‘A nih’ ti le a chângin
“A ni nawh’ ti ang hi a ni nawh.

- 2 Korinth 1:18


Nînga
Mizorama inthoka Pherzawl High School-a hung kai, Lusei trong chauh hrehaiin a tira an buoipui tak chu “Nînga tih” tih ti hi a nih. Fiemthu titakin, “Hmarho zinga lal ber chu Ninga a ni a, engkim mai hi ‘Ninga’n a ti, Ninga’n a sawi’ an ti vek” an ti hlak. A thren lem chun, “Ninga hi tu nge ni? Hmarho hian in va ngaisang êm êm ve?” tia indon tawk khom an bo nawh. ‘Nîng’ ti chu ‘ni + ding’ inkopa thil hriet chieng lo, ni dinga ring si hrilna trongkam a nih. Ei trong pha ‘ning’ le ‘a’ hi ei lam kop hlaka chu ziek pha ‘Ning a tih’ tia inkop loa ziek ding a nih. Grammar zawnga hril chun thithawin a la hung zui chie ding le ding naw chieng fak lo thil, sienkhom a hung zui ngei dinga ring, ringvang thu hrilna, verbal indicative mood a nih.

Tìna
Kristien ei ni hnung, eini tronga Baibul ei nei hnung hin ‘Nînga’ hin te a hung nei a, a hming chu ‘Tìna’ a nih. Hienghai pahni inthla sawng dan hi a sui ei um ka la ring naw a, sienkhom sui tlak le sui tham niin a’n lang. ‘Nînga’ nekin ‘Tìna’ hin ei khawvel a sukhnok nasa lem khop el. Ei thu le hla ni loa khêl mi’n hriltir roptu a nih. Suonlam remchang, inhril hlipna trongkam le ei khel hril thup mawina dinga ei hmang inrim pawl tak trongkam a ni bok. Nu pakhatin a tuombawmnu hmaisanah “Ieng leia khânga mawi naw taka hlimsang le thiengzau anga i mi lo hril thang?” tiin a suosal a. A suosalnu chun, “Khai, chuong chun hril hlak ka tim! Kei chu thlarau tieng behna hro trawla trawl, hlima kut ben thei lo, setan khuop de, zalen lo ka ni a, nangni ruok chu hlimna insang tak chang, thlarau mi, zalen taka Pathien chawimawia lâm thei in nih ka ‘tìna’ a ni khah” tia a hang intlip zai chun a suosaltu khan siel zuk that tak a nuom nawk nghal el a nih. ‘Tìna’ hi khêl tlip mawitu dinga hmangruo zei tak a nih. Chuleiin, ‘Tìna’ hin trantu khom a hau hle ring a um.

Tìna theulawzi trobul
‘Tìna’ hringtu chu Lusei tronga mi a ngiel a ngana an inlet sawng ei Baibul suok hmasahai an nih. Lusei tronga mi chu Kings James Version besana hmanga thu mal tin deuthaw Saptrong thleka an inlet a nih. Saptrong fe dan le Lusei trong fe dan a letling deuthaw a ni leiin KJV thleka an inlet khan Lusei trong fe dan kalhmang nasa takin a khak buoi a. Lusei tronga inthoka Hmar tronga an inlet sawng nawk khan Hmar trong a khak buoi nasa zuol a. Inlet suol chu thu khat ni sien, a thu umzie chieng tak hril suok dinga eini trong fe dan anga thu mal indot thlapa rem khawm nekin buoi nuoiin an inleng khawmtir a; Saptronga plural an hmangna taphotah eini tronga hmang ngai lonaa khom rem le rem loin an hmang pei leiin a por chu nasa tak a nih. Chun, a thu umzie a chieng nawnahai kha an inlet fuk naw lei a nih ti ngaituo nekin, Pathien thu inthup a ni lei le Baibul sukbaibultu a ni lemna angah an ngai a. Chu bakah, Baibul thu chu sunhang khat khom sukbo phal a ni naw thu changchawiin, inlet indik lohai hang sukdika thlak takngiel khom an intim a. Hang tiema a umzie hriet el thei lohai kha mi mawlhai kuoma an hril fie pha leh, “Chu chu kha kha ‘tìna’ a nih” tiin an hril hlak a. Chu taka inthok chun ‘Tìna Theulawzi’ hi a hung suok a nih. ‘Tina theulawzi’ chu thu mal rem khawm, a hril tum kawk si loa kawk anga hril hi a nih.

Rom bu le tìna inzawl dan
Tu kum 2009- Hmar Christian Fellowship, Delhi (HCFD) Sande sikul inchuk chu Rom mihai kuoma Tirko Paula lekhathon a nih. Rom ziek fun khawmtu thupui chu 1:16-17 a nih. Chang 17 hi Bible Society of India (BSI) sut Hmar Baibula chun, “Chutaka chun awi nawkzuolna dingin, ringnain Pathien felzie chu a hung inlang a, “Ringna leia mifel chu hring a tih” ti ziek ang khan” tiin a sie a. Bible For the World (BFW) suta chun, “Chutakachun ringna leiin, ringnan Pathien felzie chu a hung inlang a, ‘Mifel chu ringnan dam a tih’ ti ziek ang khan” tiin a sie ve thung a. KJV chun, “For therein is the righteuousness of God revealed from faith to faith: as it is written, The just shall live by faith” tiin le RSV chun, “For in it the righteousness of God is revealed through faith for faith: as it is written, “The one who is righteous will live by faith” tiin a sie thung a. Hi hi Delhi Version-a chun, “Chu taka chun Pathien felna chu ringnaa inthoka ringnaah suklangin a um pei a, “Ringna leia mi fel chu hring a tih” ti ziek ang khan” tiin a sie.

Hi châng hi kan inlet laiin kar khat lai top ka buoipui a. Rom hrilfiena siemtu Rev. Lalngaisang chen khom telefawnin ka biek a, “Awi nawk zuolna dingin” tia an sie hi khaw lai version-a khom ka hmu naw leiin khaw laia inthoka an inlet am ning a ta? Hi hi iengtin am i hril fie a? ‘From/through faith to faith’ ti a ni si a, ‘awi nawkzuolna dingin’ tia an inlet hin iem a kawk a?” tiin ka’n don a. Ama chun “awi nawkzuolna dingin’ tina a ni el” tiin a mi don ringot a. Saptrong A B C hre phak chin chun ‘from faith to faith’ ti chu ‘awi nawkzuolna ding’ tina chu a ni naw chieng lieu ti hre vong an tih. ‘Tìna a nih’ ei ti tam tak hi tìna a ni naw chieng khop el. Chuong ang bokin Pathien thu ngiela ei hril tam tak hi Pathien thu ni der lo a tam bok.

‘Nawkzuolna’ ti zuk hril taka chun Johan 1:16 “A famkimna ei chang seng, lunginsietna chunga lunginsiet nawksawnna leh” tia BSI le BFW version-a an mi siepek hi ngaituonaah a hung inlang a. Hi hi ieng tìna am a ni ding, ngaituo tham a tling. Hi thu hi sirsana hmangin, “Ei famkim vong tah tìna ning a ti?” ti amanih, “A famkimna chang tah ei ni si chun thienghlim famkima inngaihai hi ieng leiin am ei soisel thei ding?” ti amanih le ‘Lunginsietna chunga lunginsiet nawksawnna hi Pathien chunga ei bel ding a ni si chun, Pathiena mi pathumhai lunginsietna nei dan an chen naw rup ‘tina’ ning a ti?” tiin ei thiempuhai hi indon inla, an buoi fe bakah ei fiemthu sawnin don khom an mi don thra nuom bar ka ring nawh. Amiruokchu, chuong ang chu ei Baibula ei sie dan a ni tlat bok si. Ei bi inthuk po leh a mak inthuk deu deu el a nih.

Hi thil hi namnùl mei mei chi a ni nawh. Lusei tronga an lo inlet dan ang anga ei kawpi sawng leia thil um a nih tia hril hlîp el chi khom a ni bok nawh. ‘Lunginsietna chunga lunginsiet nawksawnna’ ei ti hin Pathien lunginsietna chu ei khaikhin a, inhuoi lem le insang lem a um thu ei hril a nih. Chu chu mihriem nina thila chu indik mei a tih. Pathien a nina thila ruok chu indik thei lo hrim hrim a nih. Johanin a hril angin, Pathien chu hmangaina a nih. Pathienin hmangaina, lunginsietna le zangaina a hau thu a hril nawh. Pathien chu HMANGAINA a ni top el thu a hril a nih. Lunginsietna, zangaina, dawtheina, entheina ei tihai po po hi hmangainaa inthoka hung luong suok vong a nih. Pathien nina (attribute) laia pakhat HMANGAINA chu kei thre a, an rikzie buk khi thei a ni nawh. Pathiena mi pathum, TRINITY hi pumkhat an ni leiin kei thre thei a ni bok nawh. Chu thuring chu ‘lunginsietna chunga lunginsiet nawksawnna’ ti, bukkhìnna thu hin a bawsiet a nih.

Hi thu hi KJV chun “And of his fulness have all we received, and grace for grace” tiin, RSV chun, “From his fullness we have all received grace upon grace” tiin le NIV chun, “From the fulness of his grace we have all received one blessing after another” tiin an sie a. Khi a chunga Saptronga an inlet dan ei tar langa khin ‘upon, for, after’ ti a hrang sengin an hmang a, grammar taka hril chun an hmang dan hi a’n dik vong a nih. Kei chun ‘grace upon grace’ ti hi a nal tak le fûk taka ka ngai chu a nih. Kha hma le tu chen khoma Baibul inlettuhai buoina chu ‘upon’ ti hi ‘chunga’ ti khera a ngiel a ngana inlet an lo tum lei a nih. ‘Grace upon grace’ ti chu ‘lunginsietna ngot, lunginsietna ngot’ tia inlet ding a ni lem. ‘Upon’ ti hi ‘chunga’ tia ei inlet pha a chunghnung lem le inhnuoi lem thilah ei lut naw thei naw a, khaikhina (comparison) chânga inawk lo thei lo a nih. Chu chânga chun kum za lai ei inawk tah a, a poi khop el. Ei inawk a nih ti hre thei loa ei um hi a nih a poi zuol chuh. Ei inawk thu ka hril khom hi threnkhat chun lawm nekin thangtlawm thila lain, ngai thei kher naw ni hai.

A ieng khom chu ni tah sien, hi chang hi NIV-a an ziek anga inlet chun, “A lungsietna famkima inthoka ei dong seng chu malsawmna ngot malsawmna ngot a nih” ti a nih. Chu nêk hmanin, RSV le NIV keikopin, “A lungsietna famkima inthoka ei dong seng chu lunginsietna ngot, lunginsietna ngot a nih” tiin inlet inla, a ziektu hril tum tak a phok fuk lem ka ring. Johanin a hril nuom tak chu Pathien lunginsietna famkima Isu Kristaa mi tin ta dinga sandamna lampui a buotsai thu le iengkim ei dong hi ei tlak le phu lei ni loin lunginsietna zar vong a ni thu a nih. ‘Grace upon grace, lunginsietna ngot, lunginsietna ngot’ ti ang tluka thu mawi le ropui hi thu dang a um am a ni?

Hieng ang zul boka Rom 1:17 a ‘faith to faith’ hi ei inlet chun, “Chu taka chun Pathien felna chu ringna ngot ringna ngotah suklangin a um a” ti ding ni awm tak a nih. ‘Awi nawkzuolna dingin’ tìna chu a ni teuh naw khop el.

Krista ringna (Faith of Christ)
Hi taka inthok hin châng tam tak baw kânin Rom 3:21-26 ah chuong kai inla. Hi chang nga sung chauha hin thu ropui le khir tak tak, ‘tìna’ thukhawchang hmanga ei tiem le hril liem mei mei ringna thua thuring inang lo tak tak an inphan truk a, hi hin Baibul inlet sin khom a sukhautak em em. Chuonghai laia a thren chauh chu hang tar lang ei tih.

Rom 3: 22 chu BSI le BFW versiona chun, “chu chu Pathien felna, Isu Krista ringna leia ama awitu (ringtu) taphot kuoma suklanga um chu a nih; a danglamna hrim a um nawh” tiin an sie a. Hi taka a thu khaitu chu ‘Isu Krista ringna” (faith of Christ) ti hi a nih. Chu chu KJV-a an inlet dan a nih (Even the righteousness of God which is by faith of Jesus Christ unto all and upon all of them that believe: for there is no difference). Hieng ang bok hin Galati 2:16 le Filipi 3:9 chu KJV-ah ‘faith of Christ’ tiin an sie bok a. Chuong ang chun BSI le BFW hai suta chun an sie ve a nih.

Kohran threnkhatin hi trongkam ‘Krista ringna’ (faith of Christ) ti hih changchawiin, mihriemin ei ring leia sandam ei ni naw a, Krista-in a Pa Pathien a ringna, a ring leia thi chena a thu a zawmna, chu chun Pathien lung a sukawi leia sandamna mihriemin ei chang thei chauh a ni thu an inchuktir a. Hi thu huoisen taka khekpuitu laia pakhat chu Church of Christ kohrana mi, Bible commentary bu 37 zet siemtu James Burton Coffman (1905-2006) a nih. A thrangna sukchiengtu dinga Baibul chang a hmanghai chu Rom 3:22; Gal. 2:16-20, 3:22; Efesi 3:12; Filipi 3:9 an nih.

Kum 1885-a English Revised Version a hung suok khan kha hmaa ‘faith of Christ’ tia inlet kha ‘faith in Christ’ tiin an hung thlak a, chu chu English Version po po deuthawa an inlet dan a hung ni tah pei a nih. KJV ruok chun ‘faith of Christ’ tiin a la sie zing a, sienkhom New Kings James Version-a ruok chun ‘faith in Christ’ tiin an hung sie ve thung tah a nih. Eini rawiin innghatnaa ei hmang taka ei hril Revised Standard Version (RSV) in ‘faith in Christ’ ti a hmang laiin BSI le BFW version chun ‘Krista ringna’ (faith of Christ) tiin an la sie zing a, an sie a nih ti khom an hriet naw el thei. A san chu ei Baibul inlet hmasatuhai khan a’n dik am a’n dik naw ngaituo loa Lusei trong Baibula mi an kawpi sawng top hlak lei a nih.

Delhi Version-a ruok chu Krista ei ringna (faith in Christ) tia inlet a nih. Chu chun ‘Krista ringna’ (faith of Christ), Isu Kristain a Pa a ringna ni loin mihriemin Isu Krista a ringna, Kristaa ringna a’n nghatna (faith in Christ) thu a kawk lem. Thil inanga inlang, sienkhom danglam daih si a nih. Hi thil hi BSI le BFW version buoipuitu laia thrang vehai kuomah, “Ieng leia Krista ringna (faith of Christ) tia in sie zing am a na?” tiin hang indon la, “A lo ni maw? Ka lo la sui ngai le!” ti vong an tih. Ei hang dawp inthuk deu a, mimala an pom dan tak ruok chu ‘faith in Christ’ a ni vong bok si. Chu umzie chu ‘faith of Christ’ kha anni ta ding chun ‘faith in Christ’ tìna a lo ni tlat! Eini laia ‘tìna theulawziin’ hmun a khuor inthuk dan hi mei mei a ni nawh. Hi hi Setanin ei mit sukdeltu dinga hmangruoa a hmang a lo ni palh chun, a hlawtling hle a, Bharat Ratna dong tlak a nih.

Thil suksuol Vs thil suol thaw
Rom 3:23 chu BSI le BFW Version-ah, “Mi po poin thil an suksuol vong ta a, Pathien ropuina an chang zo ta naw a nih” tiin an inlet a. Chu chu English version tin deuthawah “For all have sinned and come short of the glory of God” tiin an inlet deuh vong a nih. Hi taka ei bi ding chu verb-a thu mal hmang ‘to sin’ ti, ‘thil suksuol’ tia indik lo taka ei inlet hi a nih. ‘To sin/ to commit sin’ chu ‘thil suol thaw’ tina a nih. Thil suol thaw chu thaw lo dinga ti dan bawsea thil thaw a nih. Fak lo dinga Pathien ti chu Adam le Evi-in an fak leiin dan an bawsiet a, thil suol an thaw a nih. Adam le Evi khan an thaw suol amanih suksuol a ni nawh. An thaw naw ding thil hre zinga thu an awi naw leia an thaw a nih. Thaw suol amanih suksuol amanih chu dannaranin tum reng khom ni loa thaw palh thil a ni a, chu chu Saptrong chun ‘to commit mistake/blunder’ an tih.

Hi thu hi a poimaw em leiin hang pot sei met ei tih. Lekha i ziek a, inhmaw taluo leiin amani le fimkhur naw leiin amanih thu mal threnkhat i ziek hmai a, spelling i sukdik naw bok a. Tuolah saikalin i tlan a, mi i baw a, i thaw suol pal a nih. Lamah i lawn a, i ke i bil a, i thaw suol pal a nih. Tui i dawn a, i’n hak a, i dawn suol pal lei a nih. Chem i tât a, i kut i tuoi at a, i thaw suol pal a nih. Hieng po poa hin i thaw suol pal (committing mistake/blunder) a, sienkhom thil suol (committing sin) i thaw nawh. Amiruokchu, hieng i thaw palhai lai hin thaw lo dinga khapna dan a um a, chu chu inza loa i thaw a ni chun dan i bawsiet a na, thil suol (sin) i thaw a nih.

Ei buoina tak chu thil suol thaw (committing sin) le thil thaw suol (committing mistake/blunder) indanglamna ei hriet hrang naw hi a nih. Thil suksuol amanih thil thaw suol hi thil suol thaw tìna angah ei ngai. Sienkhom, theological term-a chu sim le hmar anga inhlat an nih. Thil poi tak chu, Baibula thil suol thaw (committing sin) ti po po hi thil suksuol amanih thil thaw suol (committing mistake/blunder) tia ei inlet vong hi a nih. Chu indanglamna khom chu hre hrang loa Baibul inlet amanih rongbawl sina ei hang pu chot el dam hi chu huoisen tak chu ei nih. Ei mawl dan ang peia hrem loa a lunginsietna kuta mi domtu Pathien ei nei hi chu ei vangnei thlawt a nih.

Hi ei ngirhmun hi hre zingin, Delhi Version-a chun, “Mi po poin thilsuol an thaw a, Pathien ropuina an chang thei ta si nawh” tia sie ni a, a hriltupa Paula khom a lung a dam deuh huoi tah ring a um. Ei hriet ding chu, ‘thil thaw suol’ (committing blunder/ mistake) ti hi ‘thil suol thaw’ (committing sin) tìna a ni naw thu a nih. Hi thil indanglamna hi an hriet naw lei amani ding, BSI Version nuhnung takah Genesis 2:17-a ‘sie le thra hrietna thing’ ti hlak kha ‘suol le thra hrietna thing’ tiin an hung thlak a. ‘Sin’ le ‘Evil’ indanglamna an hriet chieng naw leia an thaw ni ngei a ta, an hriet fie pha chu an thlak nawk nghal beisei inla. Hnam danghai anga thil ngaituo chik mi ni inla chu, hi thil lei ringot khom hin hi Baibul Version hin voi tam raw tuok tang a tih. Sienkhom, muong muta hmang pawl ei la tam tlat. Chu chu Pathien thu ei ngai poimaw nawzie le ei sùt chieng ngai nawzie chieng taka hriltu a nih.

Hriet naw tehlem thaw
Rom 3:25 chu BSI Version-ah “Pathienin ama felzie inentir dingin Krista Isu chu a thisen ringnaa suol thuphachawina dingin a ruot a. Pathien zaidawtheinain inhmaa suolnahai chu hrietnaw tehlêm a thaw a nih” tiin le BFW Version chun, “Pathien zaidawtheinaa inhmata suolnahai hrietnaw tehlêma a um lei khan, Pathienin ama felzie inentir dingin Krista Isu chu a thisen ringna leia suol thupha chawina dingin a ruot a” tiin an inlet a. Delhi Version-a ruok chu, “Krista ngei chu a thisen ringtuhai ta dinga suol thupha chawina dingin a hung pek a. Hi hi Pathienin thiem a mi’n changtirzie a suklang dan chu a nih. A dawtheina leiin tuta hmaa an thil suol thawhai chu hriet naw sak sak a thawpek a” tiin a umzie hriet thei le chieng lema sie a nih. Hi taka “Pathienin thiem a min changtirzie a suklang dan chu a nih” ti hi “Hi hi Pathienin a felna a hung suklang dan chu a nih” tia inlet thei a ni bok.

Hi taka ei thu chai ding tak chu “hrietnaw tehlêm thaw” ti le “hrietnaw tehlêma um” ti BSI le BFW Version-in an hmang hi a nih. ‘Hrietnaw tehlêm” ti trongkam hi English Standard version a ienga khom hmu ding a um nawh. Dannnarain, ‘passed over the sins previously committed” ti a ni vong. Kha hmaa an thil suol thawhai kha a en/hmu khùm ti tieng a kawk. ‘Pass over’ ti trongkam Paulan a hmang hin umzie inthuk tak a nei a. Aigupta bawia intang Israelhai an suok ding zana beram thisen an kotkhar bienga an tatna in taphot thinan a fe khel (pass over) ang khan, Isu ringtu taphot chu an aia ngir Krista leiin Pathienin an suol a hmu khùm a, hrem loin a fe kàn a, an him tah ti thu hrilna dingin hi trongkam hi a hmang nih. ‘Hriet naw tehlêm thaw’ ti hi Pathien nina leh thil inkal tlat a nih. Pathien nina-ah tehlêm a um naw a, a um thei bok nawh. Mihriem suolzie Pathienin a hriet vong. Amiruokchu, anni ta dinga thi Isu Krista ringtu an ni phot chun an suolnahai chu hre sien khom hmu khûmin hriet naw sak sak a thaw a, a ngaidam a, nauah a pom a, a chatuon ropuina hluopuitu dingin a angsungah a lak lut el a nih. Chuleiin, ‘tehlêm’ ti trongkam hi chu chu kha kha tìna a nih tia tlip mawi thei chi a ni nawh.

Mihriemin hma ei sawn dan ang peiin ei thil hril danhai khom a hung fie deuh deuh hlak a. Kha hmaa thil inkhina chi hrang hrang ei lo hmang hlak, chieng lo deu elhai kha hma ei sawn dan ang peiin ei hung thlak a, a hung chieng deu deu a. Kristien ei nina kum za dang ei hmang thei nawk pha chu tuta ei thu le hla chieng lo, tìna ni si lo tìna anga ei ngairuothai po po khom hi bo tah dingin beisei inla. Chu hun chu mi thruoi tlung ngei dingin beiseina hring leh Iengkim Lalpa kuomah hning ei tiu.

(July 24, 2009 Delhi)

No comments :