Nu bengvar tak hin Pathienni tuk a mi hung telefawn a, “Pu, Hmar trongin ‘influence’ ti hih iengtin am inlet ei ta?” tiin a mi hung indon a. Kei chun, “ Eini tronga thu mal pakhata inlet thei a ni nawh. Amiruokchu, ei thu hril tum le indon nuom dungzuiin inlet dan chi hrang hrang a um. Ieng le inzomin am hmang i tum a?” tiin ka’n don sawng a. “Sunday School-ah naupanghai don ding zawna, ‘Who has influenced your life the most?’ ti siem ka nuoma a nih” a ta. Kei chun, “Chuong a ni chun, ‘I nunah tuin am thu a hril nasa tak a?’ ti dam, ‘I nunah tu am entonah i hmang tak a?’ ti dam, ‘Tuin am i nun a thruoi nasa tak a? ti dam, ‘I nunah tu am i ngaisang tak a? ti dam le a dang dang hmang thei a ni ka ring” tiin ka don a.
A hrana diksawnari-a inchuon dingin ‘influence’ ti hih ei inlet inla chu, mi nunphung, lungril le ngaituona hnè, hîp le lâk ti a ni ka ring. Amiruokchu, a chunga zawna ei siema ruok khin chu ‘thu hril, entona hmang, thruoi le ngaisang’ ti ei hmang lem daih a, ei inkawktir tak ruok chu thuhmun vong a ni bok si. Hi taka inthok hin trong inlet hautakzie le harsatzie ei hriet thei phuor ka ring. Trong pakhata inthoka trong danga thu ei inlet hin a ni ang takin a suok thei naw a, a thra naw lem met a ni naw leh a thra lem metin a suok nuom khop el. Chu taka chun a nih thu le hla le trong tienga themthiem le themtlaw kutsuok a hung inthlau em em tah hlak chu nih. A hmasa hin a mawina le hlutna a sukpung a, a nuhnung hin a sukdal thung.
Pêng hla loin, ei thu hongnaa bok kir nawk inla. ‘Influence’ ti hi adjective-a ei hmang pha chun ‘influential’ ti a hung ni a, chu chu huvang nei, huhang na, mi hîp thei, mi thuhnê thei tina a nih. Romantically-a hril chun lung kuoi mi, mi run thei, ‘rieu’ amanih ‘zun’ nei; spiritually-a hril chun ‘rau’ nei; magically-a hril chun mi mit dawivai thiem; emotionally-a hril ruok chun mi lungril dawivet a, suktui a, hne thei mi an nih. Chuong mihai chu thu hril thiemna nei mi an ni tei hlak. Khêl chieng lieua ei hriet khom an hang hril tlor tak tak chu, bau ka kungin, hapui inhil huk khopin ei ngaithlak el a nih. MNF thruoitu, hmur mistiri Laldengin hnam zalenna thu a hang sermon a, independence ei hmu phot chun hnachang kawr za/zai (wild plantain fibre) ringot khoma ram pum ei inchawm theizie ding thu a hang seprawtui tak tak chun lekha thiem, khaw var hmu phak china inngaihai khom a kut vaina tieng tieng an thle duol duol el a nih.
Adolf Hitler khom khan mi lungril sukzor thei khopa thu hril thiemna a kol ti a hrieta inthokin, a hnam chanpui German mihai lai khawvela hnam chunghnung tak an nizie le tu hnuoia khom kûn ding an ni nawzie thu a hung khekpui a, hnam tranna lungril turuin a hang vai rui phot a. An lungril chok thoa an ngaituona a dawi vet hnung zet khan chu kut intîmna hlek khom nei loin Juda mi maktaduoi ruk lai zet chu AK-47 ang ela puok trek trek Electronic Mosquito Trap-a inhmui ram rama thokang ei that rawn po leh ei hlim ang el hin, gas chamber-a inhmui rum ruma Judahai an that rawn po leh an bu beng a lien el a nih. Hitler huvang le hrohrang kha chu na rem rem tak a nih. Sietna intlun tieng zawnga mi hip le thu hne theina nei dam hi theina vangduoithlak chu a va ni de aw!
Eini laia ei nunghak-tlangval mi challang deu an intarviu changa zawna an indon rop chu an nuna an lekhabu ngaihlut le an mi ngaisang, entona an nei tu am a ni thu a nih. Mi tam lemin an ngaihlu tak, tiem rawn tak le an nun khaltu tak lekhabua an hril chu Baibul a ni a, an mi ngaisang, an nuna thu hriltu khom Baibula mi amanih le kohrana inhmang mi an ni deuh tei. Bieltu pastor-in an intarviu a lo tiem pha chu a beramhai ching thraa inngaiin a bu beng lien sot mei a tih. Kei ruok chun, lemchangna le lemderna nuna ei pil inthuk takzie ei puong langna amanih aw ka ti hlak. Ei khawsak dan enin, a tlangpuiin Baibul thutaka chawmlien le thruoi chu ei hoi naw khop el. Baibul hre êm êma inlang tam tak Baibul thu hriet hi mani nuna a tak ngeia inlar suok hmu ding a um si naw chun lemchangna dinga drama ei baihat ang chauh hi a nih. Chun, ei hang inbel chieng a, mi tam lem Baibul hriet dan hi lemchangna dinga ram tin inzom naw neng nunga ei baihat a lo ni tlangpui hlak leiin a saisa chauh khom ni loin a mumal naw a, ei nunah zung a kei nghet naw hi thil mak ni loin thil awm hrim a lo nih. Lekha hi chîk taka bi loa ei tiem phuol mei mei chun eini-ah riekin zung a kei thei nawh.
A tawpnaa ‘influence’ ti kawka ei thu mal hmanghai hi i bi chieng chun a hmaa ‘thu hril, entona hmang, thruoi le ngaisang’ tihai kha ni ta loin ‘riek’ ti le ‘zung kei’ ti a ni nawk ta daih a nih. Thu mal hrang hrang paruk ei hmang tahaia ei inkawktir tum tak chu ‘influence’ a ni vong a, sienkhom a ngiel a ngana inlet chun pakhat khomin a kap fuk naw vong. Hieng entirna tlawmte ei zuk hmanghaia inthok khom hin trong inlet khikhawkzie le harsatzie chu ei hriet thei phuor ka ring.
Delhi Version Baibul kan inlet laia thu mal kan buoipui laia inlet harsa pakhat chauh hang tar lang inla. Chu chu ‘prophesy’ ti hih a nih. Hi thu mal hi vantlangin a umzie ei hriet lar tak chu ‘thil tlung ding hril amanih puong lawk’ ti a ni ka ring. Amiruokchu, Baibul chang threnkhata an hmang dan chu a danglam daih si a nih. 1 Korinth 14-a Paulan thlarau thilpek a hril laia pakhat, trong hriet lo (glossolalia) le a hril kop kha a nih. Trong hriet lo ti hi thu mal pakhat chauha hrilna trongkam an nei naw leiin ‘speaking in tongues’ an ti ve top a, chu chu einiin ‘trong hriet lo’ tiin ei lo inlet a. Chu thilpek le a hril kop chu ‘prophesy’ tiin Saptrongin an inlet a, einin ‘thuhriltheina’ tiin ei lo inlet ve thung a nih. Hi bunga hin Paulan trong hriet lo (speaking in tongues) nekin thu hril theina thilpek nei a hlut lemzie a hril a nih.
Chik zuola ei sui chun thu hril theina thilpek (gift of prophesy) a hril hi thu hril thiemna thilpek (gift of speech) ni lo a nih. Thu hril theina thilpek dong chu, lungril ngaituona fim taka Thlarau Thienghlim pek le inhriettir Pathien thu hring hril ding nei a nih. Kong danga hril chun, thlarau inhriettirnaa inthoka hril le puong suok ding thu thar dong amanih nei tina a ni bok. Chu chu thlaraua inthoka thucha ei dong a ni leiin ‘raucha’ ti inla khom suol kher naw nih. Paula ngaidan chun, taksa le thlarau le hring hrietna le rau hrietna hi thil inkop tlat a nih. Chuleiin, “Thlarauin trongtrai ka ta, ngaituona hmangin trongtrai bok ka tih; thlarauin inpakna hla sak ka ta, ngaituona hmangin sak bok ka tih” (14:15) tiin a lo hril a nih. Thlarau changa inngai, ngaituona fim hmang ta si lo chu Paula thukhawchang leh an inkhuongruol thei nawh ti a chieng. Hi hi hlimna a tlung phaa a tak le tak naw inkhina dinga thil poimaw a ni el thei.
Ei thu buon le inzomin a bebawm thil dang dang ei hril kai a. Tu hin ei thu zai bok sui zom nawk inla. Trong inlet hautakzie chu, a hmaa thu mal pahnih- influence le prophesy- ei thur suoka hin a chieng khop el. An umzie hril fie ei tum char chara chu hieng thu mal pahnihai tlukpui chie hi Hmar trongin pakhat khom ei thur suok nawh. A angpui chie thur suok tum inla khom thil thei a ni bok nawh. Thil ho te tea inlang hi hang inlet tum inla, ei khawk der chang a tam khop el. Entirnan, Saptrong iemani tawk hre chin chun “It’s not fair” ti hi a umzie ei hriet vong ka ring. Hmar trongin hang inlet tum inla ruok chu, ei khawk vieu el thei a nih. “A awm nawh, A zie nawh, A fuk nawh, A thu a’n lai (a inlai) nawh, A ni naw deuh” ti damin ei inlet deuh fur ka ring. Chu nek hmana Saptrong bok hmanga, “A fair nawh” ti pawl ei tam lem ka ring. Hi hi a umzie ei hriet naw lei ni loin, ei hnam nunphungah hieng ang thil ’not fair’ hi ei thaw ngai naw leia a hrilna ding trong hmangruo ei nei naw khom a ni el thei. Trong hi hnam nunphung thlalak a nih.
A tawp taka chun a bul ei tranna thu mal ‘influence’ ti bok kha a kharna dingin hmang inla. Miin zawna: I nunah tuin am a ‘influence’ tak che a? ti mi’n don hai sien, ka sangna hmasa tak chu “Ka nu” ti ning a tih. Ka nu chu A AW B khom hre loa 1971-a muol liem a nih. Ka naupang laiin zanah tienami a mi hril hlak a. Unau sal sari chanchin a mi hril pha leh a tawpah, “Ei pi le puhaiin sal sari laia a naupang tak chu iemani bek an la hung ni ngei ngei hlak a nih. Nang khom sal sari laia a naupang tak i ni a, i pain thisan inhma sienla che khom mi iemani chu i la hung ni ve ding a nih” tiin a khar zie a. Chu chun nasa takin ka nun a thruoi a, pawlsawm voi hni zet ka tlol lai khoma beiseina hring le hma tieng nor pei dinga tha thar mi petu a nih. Chun, ‘hmangaina’ umzie ka ngaituo pha leh ka nu le Pathien an hung inlang nghal hlak.
Imphala D. M. College-a ka kai lai chun rel lu khom la hmu phak lo ni tawl inlang khom ngirhmun poimaw iemani bek chu suol suok tumin thrang kan lak nasa thei hle a. Hieng hun laia lekhabu ka tiem rawn tak chu mi tumruhaiin harsatna tinreng an buon dan le pal tlang dan chanchin inziekna a nih. Chun, Intermediate of Arts (IA) kan thaw laia kan text book pakhat chu Ideas That Moved The World ti a ni a, chu chu hringna chan huom khopa khawvel sawi hning thei thil thar hmu suok dinga kal chawituhai chanchin lawr khawm a nih. Chuonghai laia pa tumru le hmathlir nei, ka mi ngaisang filor le entona ka nei chu Amerika President Abraham Lincoln kha a ni a, a chanchin inziekna lekhabu ka hmu phak taphot chu tiem naw ka nei nawh.
India mi ka ngaisanghai laia pakhat chu Jawaharlal Nehru, Indian Prime Minister hmasa tak kha a nih. Lung ina inthoka a Autobiography le lekhabu dang dang a ziekhai hi ngainuomum ka ti leiin ka tiem tlut tlut hlak a. Historian-hai laia tiem sa ni ve si lo, histawri a hriet bek bek dan hi a makin a ropui a; khawvel histawri hertu le hemtu thil hrang hrang, an thu pai ruk le an zai insui mat dan a hmu chieng bek bek dan le chu inkhina hlam chi hrang hrang chu hmanga ram le hnam kal chawi peina ding lampui a mitthla dan le rel dan hi a ropui zuolin ka hriet. Mak ka ti tawp thei lo chu, Saptrong a thiem inril em em dan hi a nih. Ama anga Saptrong ziek thiem ni ve ka chak thei hle a, a thu ziek thra ka ti zuolna lai dam hi kutin ka ziek thlak ngat ngat hlak a, ka trangkaipui takzet a nih.
Chuong anga kong hrang hranga ka nun ‘influence-tu’, keimaa an hu nasa taka inzam, ka mi ngaisang tam tak khawvela hin an um a. Hebrai ziektuin a ti angin, chuonghai chanchin chu hril vong ding ni inla, hunin a mi dai awm si nawh. Chuong mihai chanchin hriet theina le an thu le hla ngaithlak theina olsam tak le remchang tak chu lekhabu tiem a nih. Mihriemin ei ngainuom tak chu hnena chanchin a nih. Chuong lai po poa ngainuomum filor ka ti chuh kros hnena chanchin hi a nih.
(April 29, 2010 Camp: Shillong)
No comments :
Post a Comment