Minu Hi Tu Am A Na?

Women should remain at home, sit still,
keep house, and bear and bring up children.
- Martin Luther (1483-1546)

Lungril ram um dan suitu, Pychoanalyst hmingthang Sigmund Freud (1856-1939), ka pieng kuma muol lo liem tah chun, “Nuhmei lungril puthmang awm hi kum sawmthum zet ka sui hnung khomin, tu khomin an la don thei lo zawna ropui, ‘Ieng tak am a na nuhmeiin a dit chu?’ ti hi ka la don thei naw zing a nih” (Despite my thirty years of research into the feminine soul, I have not yet been able to answer…the great question that has never been answered: What does a woman want?) tiin a tlawm dèr thu a ziek a.

Sigmund Freud dol zorna thu ka tiem hmasa tak chun College-a ka lût hlim, tlangval thengthaw, beiseina thla zâr a, hma tienga hlimna kawl êng phût chu hnot a, mi thaw thei le ni thei chu thaw thei le ni thei ve vong dinga ka’n ngai tlat lai hun a ni leiin Freud thukhawchang hi nêp ka ti lungril khop el a. Sienkhom puitling tieng pan pei a, tonhriet a hung pung zet chun, a thu hril lo indikzie hi ka hung man phak ve tah a nih. A iengkhom chu ni sien, mawl huoi taka tumruna le khawvel ei pal lai bung le changhai kha inzapui le nuizatum tam sien khom, hrât taka hma nor dinga ei nun lipui khaltu a lo ni chieng khop el. Tu khom hin, kum 70 ral ka kai hnung khom hin mi thaw thei chu thaw thei ve dinga inngaina ka lo nei kha bo nek hmanin a pung lem hman a, thâ ruok chun a zo ta nawh. Isun, “Thlarau chun a pei a, taksa ruok chu a hrat naw a nih” (Mk 14:38) a lo ti khah.

Kum 2005 July khan minu ropuizie le poimawzie hrilna artikul pakhat, Evi Thrang Lo Chun ti ka ziek a. Hi artikul hi kum 2005 sunga Hmar tronga artikul thra takah Chanchinbu pakhat chun a thlang a. Hi hma, kum nga hin pipu thuvar ‘Nuhmei varin tuikhur ral a kai nawh” ti ei changchawi vet hi a lo indik nawzie thu hrilna, ‘Nuhmei Var’ ti ka ziek bok a. Tuta trum khom hin kan nu phalna la lawk chuong kher loin Sigmund Freud-in minu ngaituona le lungril puthmang hriet suok ruol lo nia a hriet thu a ziek hi ka hang tuihni met ding a nih. Hi leia bu le hme thring ka ring pha leh, keima thu le mawphurna.

February 16, 2010 khan Khawmawia um ka u Liensel damnaw bawisawm dingin Churachandpur tieng kan nupain kan kai tung a. March 13-a ka u ruong kan vui ni le a tûkah mi hung lengpuitu laia mi tam takin thu an hril a, chuonghai laia hmun thuma threa hmun khat chu nuhmei an nih. Nuhmei lei li inher dan anga ei khawvel hi inher tah a ni ang hrimin, thu hril thiema hmingthang Billy Graham sukzak thei khop, van ram kot an khar hnung khoma vengtu Pawla be thra a, inhongtir nawk el thei dinga mawi an va hang tam de aw! Rûl hmanga Eden khawzawl rûntu khom khan inthloppui-ah a man chat nghal a ni khah. “Job Card ka lak pha chun” ti sakkhuma zawr khom an ngai hran nawh; an chi-zung (gene) a inphûm a nih.

A ieng khom chu ni sien, Saidana kan mo laia pakhat hin, “Pate, nuhmeiin thu an hril pha leh i kûn tlat hlak an ti a. Ka lo enthlak zing che a, taktak a nih” tiin nêl taka fiemin a mi soisak a. Chuong anga mi mi hril chu ka hriet voi khatna a ni leiin mak ka ti khop el a. Ka zuk inngaituo let takluo chun, “A ni thei el awm de aw!” ka ti hnuhnaw a. Tirko Paula le kan inangna ve pakhat khom a lo ni el thei, thu hrila minu an inhûk pap pap hin ka nui a sukza tlat a, a san tak khom ka hriet bik dèr nawh. Pherzawl tlanga kan cheng khawm laia keini sungkuoa thil um ngai dèr lo a ni lei am a ni ding maw? Keini sungkuoa chauh khom ni lo, Pherzawl tlanga hrim hrim, thu hrila minu inhûk pap pap hi thil um ngai lo hrim hrim, um thei dinga ngai lo hrim hrim, a ni hrim hrim.

Chu thu ka hang tar lang lei hin ringtuhai inkhawmna hrim hrimah nuhmeiin thu an hril hrim hrim Paulan chieng bala a khap (1 Kor 14:34-35) hi ka ngaidan a ni ve ka tina a ni chuong nawh. Thil hriet ding pakhat ruok chu, Paulan lekhathon hrang hranga thu a ziekhai hi a thren chu ama ngaidan a ni thu le a thren ruok chu Pathiena inthoka a dong ngei a ni thu a ziek sa hlak a. Hi thu a ziek ruok hin chu huoisen takin “Tu khom zawlnei amanih thlarau mi amanih nia inngai chun in kuoma ka lekha hung ziek hi Lalpa thupek a nih ti lo hre raw se. Mêna thlaktu chu ama khom mêna thlak ning a tih” (14:37-38) a ti top el a nih. Paula kha hung tho nawk sien, nuhmeiin pulpit an dit tawka an tlai lai hi hmu sien, iengtin am a ngai ding maw? Hieng thil le nuhmei inchei dan ding chen a hril dam hi, an zawm chuong naw ding ti hre sa a, Eden huona inthoka nuhmei lungril puthmang fe pei chu a danglam chuong naw dingzie tar langna dinga a ziek khom a lo ni rawi mawh!

Hienga inkhawmnaa nuhmei thu hril a khap bur san hi a ngiel a nganin hril fie naw sien khom umzie inthuk tak nei chu ni phot a tih. Thuvar kharna bung 31:10-31 a nuhmei fel le var mizie a hril kha ei tiem chun Pathien thupeka Paula thil khap ei hril tah kha thaw ching hlak mi chu a ni naw chieng khop el. Nuhmei, insunga a mawphurna, a kraws put ding put pei ta lo, insung khawsak ngaisak hman ta loa Pathien thu hrila invâk khawhrawl, insuk-zawlneia ram tin ram tanga intei kuol hi Zoram khawvelah hril ding ei um zeu zeu a. A thrat le thrat naw chu iengkim hretu Pathien ngaituo le rêl dingin sie inla. Mihriemin mit ngeia ei hmu thei china thil um dan nia inlang chu, ram le hnam bulthrut chu insunga inthoka sungkuo tinin ei rem a ni leiin nuhmeiin insunga a mawphurna a tlansanna sungkuo le khawtlang hrim hrim chu a dingchang ti hril ding a vang khop el. Zoram khawvela ei khawtlang le insunga suolna le sietnain bu a khuor nasatna hmun hmun chu nuhmeiin insung an ngaisak ding anga an ngaisak hman tah nawna hmun a ni zat zat. Aizawl tlang hi hrilfiena thra tak a nih.

Minu zalenna inhûkpui pawl (women liberation movement) chun hi ka hril tah poa inthok khom hin voi tam ka vun hîk dingin mi vau tang an tih. Ram hmasawn ei tia khawsahai khawtlangah nuhmei pasal intluk tlangna thu hi changchawiin minu chan an sukvawng a, an sie inlal a, sinthawa mani intodel seng an hung nuom a, sungkuo enkol mawphurna a hma angin an lak hman ta naw leiin insung a hung chi-ai a, nau nei tlawm le nei lo hrim hrim an hung insukhmu a, inmâk a hung pung a, inmâk buoi pei lohai chun innei si loa um hmunkhat an hung chìng a, insung a chim dur dur a. Hmasawn zui pei ding chun sinthawtu ding an mamaw a, mihriem an indai ta si naw leiin nuom le nuom naw thu indon loin, ram dang mi an lak lut a hung ngai a. Chuong an mi lak luthai chun damten an hung chìm tiel tiel a, a tawpah chu chim nelin an la um ding a nih ti an hriet a, sienkhom law ngaina an hriet ta bok si nawh. A bul, a kaikuongpa ei sui chet chet chun, insung khaidingtu nuin a mawphurna a hlen naw leia intran a ni nuom khop el. Sakhaw thila kher naw khom, hieng thil hi Paula khan a lo hmu chieng leiin nuhmei ramri ding khauh takin a lo kham a ni el thei.

Chu tieng pang chu maksanin, nuhmei dangdaina tam tak laia pakhat chauh hang thlûr bing inla. Chu chu: insung ta dinga thrahnem an ngai bèk bék el hi a nih. “I in ta dinga thrahnem ka ngainan a mi lem zo” (Sam 69:9) ti kha an hlapui a ni tak. Churachandpur tieng chawla kan fe changa mak le lawmum kan ti tawp thei lo chu fak le dawn zongnaa nuhmei ruol thrahnemngaina a nih. Ei nghatna tieng taphota dawr nghaktu, bazara thil zortu le sumdawng ei hmu chu nuhmei deuh vong an nih. Khaw lam pasal an um zo ta a? Rengkaia zing le zan tieng lam sira tlu léng lènga ngir khawm le titi bawraw sephai chu pasal vong an nih.

Nuhmeiin thrahnem an ngai dan chi hnih a um: (1) pasal an va neina insung ta dingin; (2) an suoksan tah an insung ta dingin. A hmasaa hin inpâk an hlaw a, a nuhnunga hin dem an kai. Nupa inhalna bupui pakhat a ni nuom bok. Intum an suok pha leh nuhmei thrahnemngai insung chu a ni têlin a danglam diek diek a; thrahnemngai lo a ni ruok chun a ni têlin a tlaran tiel tiel bok. Nuhmei var chun sungkuo a tungding a, nu invêt chun a kut ngeiin a thriek hlak (Thuvar 14:1).
Nuhmei thrahnemngai dan hi trongkama hril suok zo el ruol a ni nawh. An ti annawm, pa pakhat hin a nuhmei sinthaw laklaw lai a mâk thut a. A nuhmei chun, “La to rawh, ka la’n hman nawh, ka puonkhawng laklaw lai hi la hang zo phot ka tih” tiin a don a. A pasal chun, “Anleh, chuong lawm lawma thrahnemngai chuh, la ma nawk naw phot ka ti che” a ta, an inmak chu an thrul dèr a nih, an tih.

Thrahnem an ngai taluo lei hin an mamaw khom ni lo, mi thil nei an hmu taphot nei ve an tum a, vokpui bu sep angin an sek khawm hnùr a, hang dehawn dingin an inpâm bok si leiin hmun awl taphot hmunhnokin in an inhluo siptir a, hmunhnok buoipui le hrè velnain hun tam tak an seng a, hmunhnok bawiah an intang hlak a nih. Thrahnemngai taluo leia thrahnemngaina hlawk lo bawia intang a, “I in ta dinga thrahnem ka ngainan a mi lem zo” ti hla hi dam sunga kurpui thei a nih.

Thrahnemngaina hlawk lo ti hril tâka chun ni khat el laia ka tonhriet hang hril vak lang. Manipura inthoka Delhi tlang pana kan hung kir zata erpawta kan buoipui chu a thlawna vuongnaa kan phur thei nêk daia rik thuomhnaw kan nei zie hi a nih. A châng chun cheng sangli deuthaw kan chawi bel sa hlak. March 26, 2010-a kan hung trum khomin, thla khata inhmaa thil rik iengkhom phur lo dinga kan nu ka hril ngat ngat kha, a hun a hung tlung meuh chun kg sawm neka tam daih phur phal chuong a lo intling khawm nawk el. Kg khatah cheng za vel chawi a ngai leiin, ngaina taka hmeruo ei chawihai hi a man a to el bakah ei tlung pha a zatve vel hi a tlol hman a, a tawpah inro taka dehawn a ngai hlak. Thrahnemngaina hlawk lo tawp a nih.

Nuizatum deuh chu, kan phur dinghai ka hang en fel khan aithing fun khat le kurtai fun khat hi a lo thrang sa a. Kurtai chu a rika chu a fun a chin leiin kuta ka khai ding bag-ah ka thun a. Aithing ruok chu Delhi-a khom a tam leiin ka lak suok a. Imphalah zan khat kan riek a. Kan thuomhnaw ka hang buk chun a hma nekin a lo rik lem daih tah niin ka hriet a. Ka hang phor chun phur lo dinga aithing fun ka sie dok kha a lo invak lut nawk leiin ka lak suok a, choka-ah ka va sie a. Erpawt kan tlung chun, ka’n lau lawk ang hrimin, kan rik chuong nasa hle a. U Rokung nuhmei Ngurkim kan thruoi hlauh a, a thuomhnaw khai loa book dinga kan ti kha a khai a, cheng sanghni vel kan chawi sa ding khah kan pumpel hram a nih.

Thil mak tak chu, Delhi kan tlung a, kan thuomhnaw ka hang phor chun Churachandpur le Imphala aithing fun ka sie suok ngei khan,..mama mia..nu vuoi!.. Delhi chen a mi zui tlung tlat chu tie! Ei nupuihai thrahnemngai dan hi hieng thlawt hi a ni leiin, van rama an inlawi pha khom ngathu, bekanthu, sathu le thu dang dang lo chawi ru pawl um an ta, ei thil thuin van ram ur thu vong ei ta, ‘a thienghlim, a thienghlim’ tia inpakna hla an sak hlak chu ‘a thu a thu’ tiin thlak ngai pal a tih hi thil inlauum tak a nih.

Delhi tlang kan tlunga inthoka hi thu ka ziek chen hin thla chenve a lo ni nawk dèr tah a. Kan aithing fun khan Delhi lum tuor loin kan vur khawl (fridge) sungah hadam takin hmun a khuor a. Vûr khawl sunga um dinga khuonu siem a ni si naw leiin, dei tuorin a hmon tran mek a, ni iemani hnunga chuh nuomin nuom naw inla, hmunhnok peinaa dehawn a tuok ding a nih. Mani pasal thu hiel khom bawsiet poisa lo khopa kan nu thrahnemngaina kha ieng thrahnemngaina am ni tang a ta? Eden huona Pathien khap bawse ngam khopa Evi thrahnemngaina khom kha ieng thrahnemngaina am ni tang a ta? Hieng khopa khawvel sukhlimtu le sukbuoitu minu hi tu am a na?

(April 9, 2010 Delhi)