Search


Dec 7, 2015

Luok Suok Hnam


“...an suolna leiin ram chu ka hrem a,
a sunga chenghai a luok suok tawl el a nih.”
- Leviticus 18:25

Kum 2003 khan Saidan ICI Biek Inah thu hril dingin an mi fiel a. Kohran pawl tina mihai khom lo fiel khawm dingin ka hril a. Biek In inleng lo khop hiel mi an hung pung khawm a. Chu truma ka thupui chai chu Pathien luok suok hnam ni triumzie a nih. A laktawi: Mautam tram leia inbengbelna ding zongin Letzakai khuo Hmunlet-Khawlien-Phuoibuonga inthokin kum 1911 March khan Tuithraphai Khawpuibungah in 50 an hung inpĕm a. Chanchin Thra an hung put lut chauh khom ni loin, sikul an indin a, phai leilet an hung siem tran a, silai voi khat khom hmet puok loin sawtnawte sungin Tuithraphai ruoma leilet thra po po deuthaw an kutzălah a tla lut a, khuo sawm chuong zet an indin pha bok a. Sienkhom indikna, ringumna, taimakna le inthuruolna hung bansan tiel tiel a, kohran pawl innghirnghona le inthre darna hmangruoa Chanchin Thra an hung hmanga inthokin an zung a hung inngè tran a, puo tienga gospel puota inlang kha a sung kansar a hung ni tak leiin, insiem thrat zai an rel naw chun a hmatiema luok suokin an um mekzie le an la um pei dingzie thu chu a nih pulpit imthoka ka tlanginsampui chuh.

Hi hma hin Muolnuom-a ka ruolpa N. Lhungdim IRS (Rtd) mi fielna zarin an Biek Inah thu ka hril a, ka thupui chu a pangngai char a nih. Anni rawi hi Zo hnathlakhai laia an tlangmi chanpuihai le inchemhar rawn tak an nih. Chu thil leia an hmun hluo tam taka inthoka Tuithraphai le a sèvela râltlân an tam a, silai chawi pawl hrang hrang nei rawn tak an nih. Hmun hrang hranga inthoka luok suoka an um pei nawna dingin, an ngirhmun an inbi chieng a trulzie le an theina le varna an hmang thiem a poimawzie thu, Israelhai tonhriet leh sèhmein, thrahnemngai takin ka hril a. A ngai thiem naw an lo um palh a ni khomin, mani unauhai kuoma thudik muhlum nia ka ngai intîm loa ka puong chu ka tha bat tlakah kan ngai a nih. Hmangaitu rawl a nih ti an hriet a, an na a ver hlein ka hriet. Kum tam tak hnunga khom Saidan le Muolnuoma ka thu hril hi a ngaithlatuhaiin an thrathnempui thu an mi la hril rop hlak a nih.

Ramin a luok suok
Ei thu bi lai hi Israelhai kuoma Pathien thusuok, Leveticus 18:25 le hmun hrang hranga inziek besanin ei hril ding a nih. Pathien thupek zawmtu chungah a ramin malsawmna vûr a ta, a zawm nawtu le sukporchetu chu luok suok a tih ti hi ei thu inthlungna ding a nih. Hi taka hin ‘ram’ chu mihriem leh tekhiin, a fak nuom zawng chu faa, a tirdak zawng le du naw zawng chu sak suok amanih luok suok el hlak angin a hril a nih. Eden huon sukporchetuhai chu huon puo tieng a hnot suok. A sang thattu Kaina khom, “Tu hin i kuta inthoka far thla i sang thisen lo dongtu leihnuoia inthokin trongsephur le hnot suok i ni tah. Hnuoi inlet la khom, i ta dingin a hăngna insuopek ta naw ni che” tia Pathienin trongsie a’n phur leiin, “Kaina chu Pathien angsunga inthok chun a suok a, Eden suo tieng Nod ramah umhmun a khuor ta a” (Gen 4: 12,16) ti ei hmuh. Kaina kha dawha nei deuh a lo ni a. Loneitu a ni a, sienkhom hnuoiin malsawmna a pek ta naw ding a ni si leiin loneina tieng a bansan a, Nod ramah khuo a’n din a, sumdawngna tieng a pakai daih a, a thlahai khom dâr le thîr hmangruo tinreng suta sumdawng dam, rimawi (music) tienga fak zong dam le ran vaitu an nih.

A chunga ei hril tah, “Pathien angsunga inthok chun a suok a” ti hin Pathien huolhimna sunga um ram amanih biel a kawk leiin, Thuthlung Hluia ‘ram’ tia hril tam tak hi Israelhai Pathienin Abraham hmanga thu a thlungnahai (covenanted people) chengna ram puo tieng chu an Jehova huolhimna angsung ram puo tienga um, niin an ngai. Davida khom Filistinhai rama hnot luta a um truma a beidongna tak chu an Jehova huolhimna puo tienga um anga inngaina a nei tlat kha a nih (I Samuel 27: 18-20). Iengtin am Filistinhai ramah a Zion hla a rem thei ding? Thuthlung Hlui huna ram le a mihriem chenghai chanchin a hrilna tam tak hi an Jehova ram tiem sunga cheng, thu a thlungna Israelhai le inzom a ni zat zat. Chu ram chunga thuneitu chu an Jehova a ni a, a ram sunga chenghai chu thu a thlungpui Israelhai an nih. Ram chu Pathien aiawa ngir a ni leiin a thupek an zawm sung chun ram chun malsawmna ra insuong a ta, an awi naw pha leh ram chun a hăngna insuo naw ni a, bu le bal tharsuok nei naw ni hai a, a ram trawl a ta, chengna tlak ni naw ni a, a mi chenghai chu a luok suok el ding a nih.

Ramin a mi chenghai a luok suok thu hrilna hi khawvel chanchinah hmu ding a vâng. Mosie hmanga Pathienin hi thu a hril khom hi Israelhaiin ram tiem Kanan an pan mek lai, an la hluo hmaa an hluo phaa an khawsak dan ding a hrilna le inzoma a hril a nih. Kanan ram an hluo dinga lo cheng hnam hrang hrang a la hnot suok ding thu a hrilnaa chun, “Chuong thila hai chun in insukporche ding a ni nawh, in hmaa ka hnot suok ding hnamhai hi chuong anga lo insukporche vong chu an nih. A ram chenin an sukporche a, an suolna leiin ram chu ka hrem a, a sunga chenghai a luok suok tawl el a nih…Nangni khom in insukporche chun a hmaa chenghai ang bokin a ram chun luok suok veng a ti cheu” (Lev. 18:24-28) tiin a lo zilh lawk a nih. Iem a na an porchena tak? Milim be a, nuhmei-pasalna thilah inphalrâi a, zál tak le porchè taka an khawsak lei a nih.

Chu ram tiem Joshua inrawina hnuoia an hluo ding chu porchèna tinrenga inthoka inthiel fai Pathienin a nuom leiin lunginsietna thrang der loa an khawpui lakna taphotaa mihriem le ranhai chenin, hringna nei a chang thei taphot chu, that chimit vong dingin thu a pêk a, zangainaa sip le lung inuoi Pathiena hril ni si kha a râwng hle. In ei hluo dinga thil lo um iengkim hla nei loa ei inthiel fai pap anga an ram hluo dinga lo umhai săm fai pap chu an Pathien thupek a nih. Chuong ang chun Jeriko le khaw hrang hrang an lakhai chungah ringmua inchangtir pawlisi (scorch-the-earth policy) hmangin an thaw a nih.

Ahmatiemin ram thienghlim tia hril chu an hang hluo ta ngei a. A hmaa hluotuhai ang boka an hung sukporche ve leiin voi tam a ram hmangin trămin a hrem a. Kanan ram hmar tienga chêng Israel hnam sawm, Kingdom of Israel sunga khawsahai lem chu Assuria lal hmangin BC 721-22 khan a rût fai vong a, an chanchin sui ngaina khom um loin khawvel histawri-a inthoka luok suokin an um a, voi boin an bo a, tu chena Israel hnam inhmang (Lost tribes of Tribe) tia hriet an ni tah. Chu luok suok hnam ngirhmun chu chang tuma sipvir lukhum khuma hma la pawl dam eini lai ei um hi piengsuolna chi khat chu a ni hrim hrim. Piengsuolin inhnûk a nei nawh.

Sim tieng lalram, Kingdom of Judah intihai khom an him sawt bik nawh. Pathien thupek anga ram vong thienghlim loa an sukporche leiin Babulon lal Nebukadnezzarin salah a kawi rip a, an lalhai khom an saltangna ramah an inzui ral a, tu chen hin lal nei ta lo an nih. Israel rama hung kirhai khom kha lal neia khawsa ta loin Grikhai le Romanhai hnuoiah kûnin, kum 70 AD-a Roman General Titus-in Jerusalem a suksiet vong hnung le BC 135-a Bar Kochba inrawina hnuoia helna an tukdol khan a ramin Israelhai chu khawvel hmun dang dangah a luok suok deuh vong tah a nih. Chu taka inthoka kum 1700 hnungah Hitler-in Germany-a Juda mi maktaduoi 9 um laia maktaduoi 6 zet chu a hre hmang nawk a. Kum 1948-a Israel ram a hung pieng khan an ram an hluo tran nawk chauh a nih. Thuthlung ram hluo dinga thuthlung hnama thlang an ni leia voi tam luok suoka an um hnung khoma la hung inder suok nawk mei mei an nih. Anni tluka hrem tuor le luok suok tuok rawn hnam, sienkhom thuthlung hnam an ni leia an Pathien thuthlung rama kir nawk hnam hi khawvelah an la um ngai nawh. Zangainaa sip a ni ang bokin indikna lal hmol chela roreltu a ninaah an Pathienin indoi a nei der nawh. ‘Pop’ a ni ringot.

Thuthlung Thar khawvelah
Thuthlung Thar huna ruok chuh thuthlung ram le thuthlung hnam bing kha Krista le a Mo, kohranin a hung thlak a, luok suok amanih sak suoka um ding chu lum lo dei lo, lum puota um kohran a nih. Hmangai Johan chun Laodikei kohran ngirhmun a hrilnaah, “I thilthawhai ka hriet, i dei naw a, i lum bok nawh; i dei amanih i lum amanih ka dit a nih. Dei si lo, lum si loa i lum puot chauh leiin ka baua inthokin peisak ka ti che” tiin a ziek (Thup. 3:15-16).

Chang 14-22 sunga Laodikei kohran ngirhmun a hril hin thu a fûn rawn em em a, sunnithlaka sermon dai thu a um. Mi hrang hrang sermon ka ngaithlak tah a, tukver pakhat chauha inthoka thlirna ni sien a hoi tlangpui. Laodikei kohran hripui nia an hril uor tak chu ngaisukngamna, ngaisukthratna, insuklungngawina, ngaizalna le zamna thlarau (spirit of complacency) an invoi thu a ni hlak. A dang chu maksanin, ei thu buon lai le inzom chauh hang bi vak inla. Thuhriltu hin Laodikei kohran hi a lum am a dit a dei? Iengkhom a hril chieng nawh. A thuphunga inthok chun, a lum a dit a, a dei khom a dit bok a hoi khop el. A dit naw, a thangindei, a luok suksuoktu chu a lum puotna a nih. Kong danga hril chun, a laklawna a nih. Tui al puot dawn le fiertui thieng dei rong dawn danglamna chu a tui inlang danah ni loin a’n hniknaah a nih. A hmasain luok a suksuok a, a nuhnungin dangchar a hnèm.

Ei thil hril miin an hriet thiem le man fûk ei nuom chun an chengna khawvela an thil hmu, hriet le ching hlak hai (cultural context) besan le an trongkam hmanga hril a ngai hlak. Isu khomin a thruoihruoi dinga ngamantu Peter a ko khan khawvelin trongkam a la hmang ngai lo serin, “Ngamantuah siem ka ti che” ti nekin “Mihriem mantuah siem ka ti che” (Fisher of man) ti a hmang a ni khah. Ei thu buon laia trongkam a hmang khom hi Thuthlung Thara hieng ang trongkam um sun niin ka hriet. Ieng leia ‘lum puot/phuol’ ti trongkam hi a hmang am ning a ta?

Hmangai Johanin kohran pasari- Efesi, Smurna, Pergamos, Thuatira, Sardis, Filadelfia le Laodikei- a hrilhai hi Asia Minor, tulaia Turkey rama um, ama Biel sunga mi vong niin an hril. Laodikei hi Asia Minor sim thlang tienga khawpui a na, tu hin Eski-hissar ti hming a put. A hnaia hin khuo pahnih, Hierapolis le Kolossa a um a. Hierapolis chu hnuoia inthoka tui lum hung suokna, tuikhur lum (hot springs), insilna dinga lum tawk charh, natna hrang hrang invoihaiin an dampui hlak, tamna a nih. Kolossa chu fiertui thieng (mineral water) le inhnik, dei riem el suokna hmun a ni thung. Laodikei tui ruok chu lum puol le al pût el a nih. Chu chu tekhia hmangin ei chang bi laia thu dangdai tak el, “Dei si lo, lum si loa i lum puot chauh leiin ka baua inthokin peisâk ka ti che” ti hi a hmang ni dingin mithiem threnkhat chun an ring.

Mi laklaw, kristien laklaw, kohran laklaw, ringtu ni lo, ringnawtu ni lo, piengthara insal sia piengthar si lo, a pui ni lo, a chal ni lo, nuhmei ni lo, pasal ni lo, var ni lo, thim ni lo, thu ni lo, hla ni bok lo, laklawna bawia intanghai chu Krista rorelna hmaah hnawlin an um dingzie hrilna niin a’n lang. Laodikei kohran mizie a hril chu taksa tieng thila hausa, tlaksam iengkhom nei loa inngai, sienkhom thlarau tiengna mi rimsi, lungsietum, pasie, mitdel le saruok ni si a nih. A hung hausak theina dinga rangkachak hlîr dam, a saruok inkhumna ding thuom vâr dam, a hmu theina dinga mitna damdawi dam inchaw dingin thurawn a pek bakah a thu ngai ding le sim dingin a zil bok a nih. A thil hrilhai hi bazaar hmu inchawk thei a ni nawh. Chun, a hung vat tah ding thu le kotkhar bula ngîra a kik zing thu, a hongpektu taphot kuomah tlung a, zanbu kilpui a, a hnetu taphot chu lalthrungphaa a’n thrungtir ding thu, thlamuongna thutiemin a hmawrbawk a nih. Hieng lei hin hrilfietu tam takin Laodikei kohran hi tu lai khawvel aiawa ngir niin an hril hrim a nih. Kum sangkhat sanghni hnungah tuhai aiawin am Laodikei kohran hi a ngîr ta ding maw?

Nova dam laia thil tlung kha ei hriet seng. “Hnuoi hi Pathien mithmuin a porchè zo ta a, inpawngneknain a sip a. A hluotu mihriemhai porche leia hnuoi hang siet nasat takzie chu Pathienin a hmu zing a” (Gen 6:11-12) Chuleiin, Pathienin “Anni ruolin hnuoi khom hi ka suksiet ding a nih” tiin a mit tlung um sun Nova kuomah a hril a. Nova le a sungkuohai ti lo po chu hnuoiah tui inlettirin a luok suok vong a nih. Sodom le Gomorra khawpuia chenghai porchèna sosang khomin van lungsenna a hang tong buok leiin, Lota le a naunuhai pahnih ti lo chu Pathienin mei le kât hmangin vut dipah a’n changtir vong a ni khah.

Ei khawvel ngirhmun teh iem?
Kum sawt naw te sung hin ei khawvelin nasa takin hma a sawn a, thil thar a suok zing a, Babel insang bawlhaiin van tonga in bawl an tum nêk daia insangin mimal khomin in insang tak tak ei bawl. Khawl tha hratna hmangin hrât takin sin ei thaw a, ni khata ihriem thaa mi sangkhat thaw zo lo kha khawlin darkar tling loin a thaw zo. Ei inkar lam hlatzie suktawi chuong si loin ei kei tom a, thla khat lama ei ngai hlak kha darkar tlawmtein ei tlung thei tah. Ei hnuoi let liema umhai khom boruok zaiah Skype le a dang dang a thlawna hmangin, hmai intonin ei inbiek a, zing tienga ei inbiekpuihai kha zingbu ei fakpui hman tah. Zing inhma taka Delhi-a inthoka vuongnaa ka vuong suok kha a ni vek zing tieng New York-a ka naupa leh zingbu kan fak tlang hman a nih.

Ka tlangval laia thu le hla khon khawmnaa thla tam hun ka hmang hlak kha tu hin chu internet hmangin darkar khat sungin ka ngă thei. Hi teknawlawzi bok hi hmang trangkaiin, kum 3 le thla 7 sungin Hmar trongin a hran hloka Holy Bible (Delhi Version) pumpui inlet zoin ka sut hman a nih. Sawt naw te sunga ei hmasawn hrat dan hi inchawma inchawm el khom ni ta loin a vuongin a vuong a ni tak. Chu chun a sie a thrain kakhawk a nei a, khawvel kalchawi dan nasa takin a nghong buoi a, sik le sa nungchang a hung danglam a, kha hmaa hunbi vongtu sanapui ang khan a fe thei ta naw chang a tam. Tûr (poison) chi hrang hrang boruokah an inleng chum chum a, hnuoi chungah an luong dar a, vadung le hnuoi sunga tui intlinghai a sukporche a, hri le natna tinreng a hung pung a, damdawi tieng hma ei sawn po leh natna khir lemin a lekhal pei a nih.

A chokchawrawituhai laia a kaikuongpa chu sietna laka ei khawvel sansuoktu le humtu nia inhril, khawthlang ramhai an ni a, a pikhawi chuh America a nih. Iran (kha hmaa Persia) rama an sakhaw thruoitu Ayatollah Ruhollah Khomeini (1902-1989), an Persian lal sungkuo suotthlaa kum 1979-a Islamic Republic of Iran indintu lem khan chu Setan Nambar 1-a a sie chu USA, khawvel sukporchetua a ngai a nih. Chu khawvelin a hnot tak chu zalenna, daltu um loa mi tinin an piengvo zalenna an hmang phalpek a nih. Sinai Constitution petu thu le an khawvel chu iemani chenah an inpersan tah khop el. Chuong chu a ni si chun, a ramin a la luok suok ve ding? ti hi mi tam tak zawna indon a ni a; a luok suok tran der tah nia hril khom an um bok. Zawlnei Hosea khom khan a mi Israelhai a hmangai luotah, an hmaah beiseina pholeng tarpekin, beiseina kutin, “An peteknahai sukdam ka ta, ka lungsenna la kieng ka ta, tiem chin boin hmangai ka tih” (14:4 DV) tiin a zieka chuh, ama dam lai ngei, a hnâr hnuoiah Israel hnam sawm chu Assuria lal hmangin a ramin a luok suok vong thu a hmain ei hril tah khah.

Ram sukchieurieutu, sukpawntu, suktlarantu le suosamtu chu duot taka enkoltu ding le a ram tharsuok ringa khawsa dinga ruot mihriem ei nih. Hnuoi hmun tin le a sunga um thilsiem po po hi Pathien kutsuok, a enchimlo, thra a ti em em vong a nih. Mihriem hi Pathienin ama angpuia hringna thuok inthuok khuma mihringa a siem a ni lain, Genesis ziektuin, “Pathienin a thilsiemhai chu a en a, thra a ti hle a” ti bung khat sunga voi sari zet a sam nona khan mihriem hi a thrang ve nawh. A san um ngei dingin ring a um. Bawsietna le porchena tinrenga intâl buoi ding le luok suok hlaw rop ding a la nih ti a hriet lawk lei khom ni rawi naw nim! A lo siem leia poi a ti thu khom ziekin a um ( Gen 6:6-7).

Hnuoi hmun tin hi Pathien chengna hmun thienghlim a nizie hre chieng inla chuh, ngaisak le inzain ei enkol liem liem ring a um. Iengkhom hre lo anga ngai a, sukporche a, nuom nuoma ei suosam hin mani le mani ringa inrêk ei nih ti mi tam lemin ei hriet nawh. Ram ei raw dur dur hi mani inraw ei nih. Hi le inzom hin 2014 October khan David Buhrilin, ‘Tlâng a kăng, ei kăng’ ti thusep ngainuomum tak el a ziek a, chanchinbu le website hrang hrangah a hung suok a, a thren chun tiemin ei insiemthrat pha ka ring.

Chu thusepa chun, “Saptronga ei leihnuoi ‘Mother Earth’ an lo ti hin umzie inthuk tak a pai. Leihnuoi le a sunga umhai humtu, vengtu le enkoltu hminga ei pi le puhaiin ‘Khuonu’ ti an lo inbuk khom hi nuompawng ela a hming an lo ser ni naw nih. Nu thisen le a nenetuia inthoka naute chu chawm lien a hung ni angin, leihnuoi zarin mihriem hi mihring ei ni ve thei chauh a nih ti hi ei hriet a poimaw hle. Nu in an phingah thla tam an mi pai a, an mi nei a, mi chawmliena an mi keitlei hnungin insukpa deua, ‘nuhmei te te’, ti ringot lungril ei put sung chu thing le ruo le sa le va hai poimaw zie lem chu hre hlol naw mei nih. Anachu, hriet a trûl tlat. Khuonuin mi huol him dinga ei beisei chun a leihnuoi siem le duot hi ei duot ve a ngai” tiin a ziek a. Chu thuruk chu mihriemin a man fuk naw chun luok suokin a um hlak.

Motor lamin ei ram a hung sun hun ding ei Tlumte thlir a. Sienkhom a hung tlung phakna taphotah ei thing le ruo haiin khawpui le Vairampur panin an mi trinsan a, ram ngaw le thing le ruo hmang tlak hmu ding a um ta nawh. Kan naupang laia ramngaw dur khep khup kha luong bilin an inchang zo tah. Riebuk le ratlan tlan ding an hmu zo ta naw leiin ramsa le vate hai an trin zo a, an ri hriet ding a um ta nawh. Vapuol vuong hlûp hlŭp hmu ding an um ta naw a, ruom khawk rum ruma an thla khawng ri hrim ngai ding a um ta bok nawh. Vadungte luong ri hok hok hmu ding a um ta bok nawh. Huon vengtu le enkoltu dinga sie huondaiin thlai a lo pet zo vong thu an hril ang elin, a humtu le enkoltu dinga khuonu ruot a ram mihaiin taa en loin, a suosamtu le suktlarantuah ei thrang lem hlauh niin a’n lang. Hieng lei hin a ramin a mi luok suok mek a, insiem thrat zai ei rel naw chun a mi la luok suok vong ding a nih.

Kum zanga hnungah ei chengna ram hi fang la, tuhaiin am an hluo ei ring a? Ei thlahaiin an rochung zing ei beisei chun, tu hih dit lem thlang hun a nih.

(December 4, 2015, Delhi)

###

No comments :