Search


Feb 29, 2016

Fienriel - Hmun Khawsawt (Solitude)


O Solitude! where are the charms
That sages have seen in thy face?
- W. Cowper

Pawl 9-10 kan inchuk laia poem pakhat chu W. Cowper phuok, ‘The Solitude of Alexander Selkirk’ ti a nih. Alexander Selkirk hi long tienga sumdawng le mi rok pawla thrang hlak a nih. Kum 1704 September khan Chile-a inthoka km 670 vela hla Juan Fernandez thlierkara tui dawn ding le an mamaw dang thilhai la dinga an chawlin, an long kha riper loa inzinpui chu siet an tuok ngei a ring leiin thlierkara chun ama chauha maksan el dingin an long kapten chu a hril a. Tu khom cheng lona thlierkara chun kum li le thla li a um hnungin February 9, 1709 khan san suokin a um a. Longpu-ah thrang zui peiin December 13, 1721 khan yellow fever invoiin West Africa-ah a thi. A chanchin besan hin Daniel Defoe chun tienami hmingthang Adventures of Robinson Crusoe ti 1719 khan a ziek a. A hmaa ei hril tah ang khan, hla phuok thiem W.Cowper-in hla a phuok bok a, literechar khawvel-ah Selkirk chun hming hlun a ser tah a nih.

Solitude
Hi hlaa hin Cowper chun Alexander Selkirk ngirhmuna insie-in, Selkirk trong angin a hla thu po po hi a sie vong a. Mihriem tu khom um lona thlierkara um a ni leiin a nghatna tieng tieng tu khom cho thei lo lal tak le thuneitu tak a ni thuin a tran a. Chuong ang fienriel le hmun khawsawta ama chaua a hang cheng hnung chun, kha hmaa mi var le dawnril tam takin fienriel (solitude) an ngainat le hlut thu an lo hril vet hlak kha a mawina le hlutna hmel hrim a hmu ve naw leiin,

O Solitude! where are the charms
That sages have seen in thy face?
 (Aw Fienriel, mi varhan i sakhmela,
Nobeina an lungdum chu khaw’m?)

tiin zawna poimaw tak el a siem a. Chu zawna chu ama ngeiin,

Better dwell in the midst of alarms,
Than reign in this horrible place
 (Hi hmun rinuma inlal nek chun,
Raltritnaa cheng ka thlang lem)

tiin, hmun re le khawsawta a lal taka um nekin, raltrit zingna hmuna khawsak a thlang lem thuin a don a nih. Chu khawvel pahnih, fienriel khawvel le huouhuou khawvel chu ei khawvel pal lai, so beng bung, nasêtum, boruok bal le rimsiein ni tina chawl loa a mi bawmna le mi tam tak, an hun tlung hmaa thlana a hnuk lut zingna hmun chu hun thawpika inthok hin, ei hang thlir vak tum a nih.

Hrilfiena
Ei thu chai tum chu Saptronga ‘Solitude’ ti hih a nih. Kum sawmruk liem tah, kan tleirawl suok, sakzeka ei hla thur suok hi kan inchuk laiin ‘solitude’ hi ini trongin ieng anga inlet ding am ning a ta? ti zawna hi kan buoipui lai lai hlak. ‘Khawsawt/Lungleng’ tiin kan inlet hlak niin ka hriet. Oxford Dictionary chun “the state of being solitary; lonely place” a tih. Hmun fienriel, hmun rè, hmun făl, hmun khawsawt, hmun him, taksa le thlarau chawlna le sawldamna dinga hmun ditum tina a ni tlangpuiin a’n lang.

Herodan Baptistu Johan lu a tan thu Isu an va hril zo khan hmun thlaler fienrielah ama chauhin longin a fe thu ei hmu a (Mat 14:13,15). Marka khomin a zirtirhai chauh thruoia hmun kilkhawra an fienriel thu a ziek a (Mk 6:31-35). Chu thu chu Luka khomin a ziek bok (Lk 9:12). Hebrai mihai kuoma lekhathon ziektu lem chun lung inno takin “ama an hmusitna chu phurin a kuomah kul puo tieng fe suok veng ei tiu” (13:13) tiin sermon ropui tak a thlak a. Chu zai chu zawmin, Pastor Thangler khom hieng hin a lo khek suok a ni khah:

A lungngaina tuorpui ve dingin,
Khaw kawl tieng feng ka tih.

Solitide vs Loneliness
Inzom naw neng nunga fienriel hril fiena dinga entirna ei zuk tar langa inthok chun fienriel (solitude) umzie ei hriet thei phuor tah ka ring. Khawsawt amanih lungleng (loneliness) leh mi tam tak chun umzie thuhmunah an ngai. An inhnaina chin a um; 50-50 ti nuom khom an um ka ring. Sienkhom thil thuhmun an ni nawh. Fienriel chu hmun rè le khawsawtum, mani nun le khawvel dîng taka dawnkhawl theina, thawveng tak le zalen taka ngaituonain ram tin ram tang a fang theina, taksa le thlaraua hadamna le incher tharna boruoka lengna hmun a nih. A hmun chin le lien, hring le trawl, inhnuoi le insang, phai le zo, tuipui le khawmuol, inhoi le inhoi naw thu nekin lungril ram ngirhmunin thu a hril lem. Mipui inji nuoi nuoi lai le ri thûm chur chur lai khom fienriel thei a nih.

‘Loneliness’ ti ruok hi chu tlaksam nei, mal le ruoka inhrietna, chu kawrongna chu mania thol bit thei si lo, mi amanih thil liem tah ngaina, inthre leia inngaina, um lo ngaina, chuong leia khawsawt amanih lungleng chu a nih. A thren chu nun hlui ngaiin an kŭr a, tong nawk thei a ni ta si naw leiin beidongin an indom kun ngawi ngawi a. A thren chun taksa le lungrila an inthrangsan tah khawvel hlui khah ngaiin an lung an leng a. A thren ruok chu ngai bik khom nei loa lungleng hrim hrim, khawtlang lungleng invoi, H.Lalchawimawii hla saka, “Ka hawi vela e, engkim mai hianin ka lung min len” ti pawl an um bok. A thren nawk ruok chu mipui tlim hmur lai khom ruol thra le hmangaitu tu khom nei lo, mal em ema inngai tlat an um. Mani thlang le nuom thu ni loa vangduoina le harsatna chi hrang hrang tlakbuokin a hring suok dam a ni nuom.
Chu chun mi tam tak nunah lungpikna (depression) an tlungtir a, chu leia mani hringna la khom hril ding an tam. Fienriel, khawsawt le lungleng hman ta loa buoi, ram hmasawn ei tihai hi lungpikna tuor nasa sa an nih. Industrial revolution hring suok pakhat chu fienrielna hun nei hman ta loa sum le pai le hausakna ringot hnota mihriem an inhmang leia an nuna siksawina nasa tak a hung hring suok chu a nih. Thilsiem le laihrui inzom, hla phuok thiem hmingthang William Wordsworth ngai thei zawng a ni naw leiin Sonnet inlar tak el, ‘The World is Too Much With Us’ ti kha a ziek pha hrim a. Khawvel mawina khom thlir hman ta lo khopa sum le pai hnot ringota kristien ram inti England an hang buoi el tah leia an nun hang siksawi takzie chu a hmuin a bei a dong a, ringtu an ni hmaa kil le kap ringa ring an infăn lai huna kir nawk a nuom lem thu hieng hin a hril a ni khah: I’d rather be a Pagan suckled in a creed outworn.
England rama khun, tu chen khom hin, London khawpui sir vel ela khom hang fienrielna ding hmun mawi tak tak a tam a. William Wordsworth le thu le hla tienga mi hmingthang tam tak tuol lengna Lake District (Cumbria) lem khu chuh fienrielna dinga duthusama Siemtu duong ti ngam khopa mawi a nih. Amiruokchu, mihriemin thilsiem tieng ringota hma ei hung sawn pei ruolin Khuonu kutsuok, ze mawi tinrenga cheihai nekin mihriem siem thil tlereuin ei mit a lak lem tah si. Jerusalem tlanga a kulbing sanga inthoka vanvel thlirtu Davida-in,

I kutsuok thangvan sanga,
Sorthla si-âr i’n nghathai,
Thlira ka dawnkhawl changin,
Hringmi hi ieng am a na,
I hriet fuk lop lop el ni?
Hriem nauhai khom iem an na,
I ngaisak em em el ni?
Angel hnuoi thretah sie-in,
Ropuina le chawimawina,
Tonlairang i’n tontir a

ti-a hla ropui tak a hung insam suok laiin, eini rawi khawpuia chenghai lem chun thla le arasi an um le um naw khom ei hriet fuk ta naw tieng a nih.

Kum 1972-73 laia South Block (Delhi) a inthoka ‘Dar ang lengna’ (Kan tlangram mawi) le ‘Zo tlang sangah’ ti ka phuok khan ngaituonain tlangramah ka biekzin a. Ka pieng le murna Pherzawl tlangah ka chuong kai a, ka tleirawl suok laia ka thaw dan pangngaiin, favang khaw thieng karah, kan umna Muolveng tlanga inthokin khuo ka thlir a, khawvel mawina le kan inpawl a, a rimtui inzâm vel chun a mi tuom a, hlimna thuruk a mi’n ba mol mol a. Prime Minister Smt. Indira Gandhi ofis chung chara ka sinthawna pindan chu Delhi nipui hrangin a nuoi ve, pumbuk mei ang topa a zap ling khom ni sien, tlangram thengthawa ka thla a fienriel sung chun, a mi tawk buoi nawh. Chuleiin,

Zo tlang sangah va chuong inla,
Singmit lenin thlir vêl inla,
Thral hna virthli’n a len angin,
Len hmang a tih, lungkham reng hi
tiin fienriel hlado ka hung insam suok ve thei tah a nih.

Shangrila boruok
Taksa le thlaraua fienrielna dinga duthusam tlinga ka ngai hmun pahnih ka sir ta a. Pakhat chu Sikkim ram hmar tawp, Teesta River siemtu vadung pahnih- Lachen & Lachung- infinna bul, Himalay tlangpui thruta vurin a bawm tlang hrang hrang, inzum fuka ngirhai chu an nih. Kum 1971 October khan Military Training kan nei trumin Yumthang Valley (Valley of flowers) chen hi kan sir a. Hi hi feet 11,800-a insang a ni ta a, far thing le sokhlei le hlo par an mawng theina chin bak chu vur bawm tlang vong a nih. Hi lai vela ringot hin sokhlei chi hrang hrang 120 neka tam a um. A’n khat tawka tlang sipa inthoka vûr chim thla hum hum bak chu ri hriet ding a um naw a, a rè vong vong a. Hieng ang hmuna hin hnuoi le van infawpin, hun ei ti khom hi a ngir chatin ei hriet chu tie! Kum 1933-a British author James Hilton tienami ziek Lost Horizon-a hnuoi pielral Shangri-La a hril khah ka ngaituonaah a hung inlang vang vang a.

Pahnina chu February 6, 1974-a New Zealand hmar saka hmun poimaw pakhat Waitangi ka sir trum a nih. Hi hi Pacific Tuipui kam, Bay of Islands-a um, February 6, 1840-a Maori lalhai le British sorkarin inremna thuthlung, Waitangi Treaty an ziekna hmun a nih. Kum 1974-a inthok khan hi ni hi New Zealand sorkar chun National Day-ah a puong a, Waitangi Day tia hriet a nih. Sa-ui an tanna hmuna inthoka hmar tieng, tuipui kam chen hin rizap, mawi taka an chei a ni leiin mi cheng an um naw a, vate chi hrang hrang insai ri naw chu ri hriet zing a um nawh. Hnuoi le van le tuipui inrem taka an insik tuona hmun a ni a, boruok a thienghlimin a thlum ngawi ngawi a, van rong le tuipui rong le ram hring dum dur el, hmun tina par chi hrang hrang vul chuk el hang infawk khawm rong mawi dan chu mihriem tronga hang hril ngaina a um nawh. Pastor Thangngurin a lungrila hung var ‘pielral nisa’ a ti ang deuh kha a ni el thei. A hadamthlak a, lung a muong a, iengkim hi inrem takin ei lungphu leh an luong khawm a, hun khom a chawl topin ei hriet thei chu tie! Pielral hlimthlaa cheng ang niin ka hriet. Saptronga ‘solace’ an ti hin a umzie a hnai thuok ka ring. Ei tronga ‘muonglei’ ti hin a phok fuk el thei bok. Hi lung muongna ram hi sum le pai le ralthuom le tharum hratnaa humhal thei chauh ram ang a ni nawh.

Tlangkawmna
Mi tam takin an mi’n don rop chu: Nangni nupa chauhin maw in khawsa? In khuo a sawt naw maw? ti a ni tlangpui. Mani tronga inbiekpui thei, kan umna Mayur Vihar Phase 1-a inthoka kan inhnaipui tak chu km 10 vela hlaa um an nih. Mayur Vihar hi Jamuna vadung kama um, Noida le inramri a nih. Vai tlimpui laia lo inther ve trat anga mi ngaituhai chun mal an mi ti hle chu thil awm el khom ni loin thudik a nih. A danglamna ruok chu kan in umna a ni leiin neitu kan insa a, mikhuol kan ni naw a, Zoram khawvel hmunpui le laibrari hluotu-ah kan inngai a, kan mal naw a, sin thaw seng lo kan nei leiin ningintelna hun kan nei nawh. Kan umna hi a fienriel leiin fienrielna hun remchang kan hau a, ni tinin Pathienin a ropuizie, hausakzie, lunginsietna hauzie le ringumzie a min hmutir a, khawsawt le lunglengna hun kan nei ve nawh. Kan vangnei chungchuongna chu ni tina kan rongbawlna hi thu le hla a thlawna pek suok a ni a, kan pek suok rawn po leh a neka tam a hung luong lut a, Davida angin kan no sung sipin a um zing a nih. Chu chu chatuon zengpuia inthoka lunginsietna far thla kan lo dong ve a nih. Ei indawna bel a lien po leh ei dong rawn a, ei dong rawn po leh ei pek suok thei rawn a, ei pek suok rawn po leh ei hlimin ei lung a awi.

(February 27, 2016, Delhi)

###

No comments :