Search


Jun 16, 2019

Chantawka Lungawi


“Chantawka Lungawi” ti trongkam hi ei hmang inrim hle a, sermon le thusep sei ngiel ngiel hril le ziek khom ei tam tah. Hi thu ka hriet zata ka lungrila inkhêl loa zawna hung lut zie hlak chu: Chantawka lungawi umzie chu ie’m ning a ta? ‘Chantawk’ chu ieng tǐna am a ni leh? Hringnuna hin mi tin chan ding tawk ruot sâ vong ni a, ei chan seng chu lungawi taka pom hmak dinga khuorel a um am a ni ding? A um chun chuong thu hrilna lekhabu chu khaw laia inthokin am ei hmu ding?

‘Chantawka lungawi’ chu nina le ngirhmun ei chel lai seng poma chutaka lungawi tak le hlim taka um tina ning a ti? Chuong anga khawsa dinga inchuktirna chu inchuktirna him ni thei a ti? Ni tin hma tieng pana chawl loa pên khat bek pên dinga inchuktirna le chantawka lungawi dinga infuina hi thil inaihal tawp a ni thei naw maw? Mihriem hi Pathien angpuia siem a ni ang hrimin ama hmanga rorelna kengkaw le khawvel po poah fe a, thilsiem po po kuoma Chanchin Thra chu hril dartu dinga a dande a ni leiin, ringtuhai (mihriemhai) hmanga iengkim hlen suok pei hi Pathien remruot dan a nih. Pathien thlarauin nau nina inchikna suoi a nam tah ringtu hriet theina chuh a thilthaw-ah a ni leiin, ringtu tak tak kut chu ieng lai khomin a chawl ding a ni nawh. Ringtu chuh Pathien nau a ni tak leiin chantawka lungawi inti a, ke chinginlir a, kut hmasui a, thli koa faifuk hler hler hman a ni ta nawh. Damlai ni tawi te a nei sung hmang hlawk dinga inhawmthaw taka hma tieng pana tlan pei ding a nih.

Khawvela mi hlawtlinga hril hrim hrim hai nun ei bi chieng chun, chantawka insuklungawia bok inzam mei mei an um ngai nawh. Mi dang hamthratna dinga mani intheinghila nasa taka rongbawltu an ni hlak. Amerika President 16-na, tu chena hril hlaw Abraham Lincoln (1809-65) dam kha Clerk/Village Postmaster a nina khah a chantawka ngaiin lungawi takin hluo lum el sien chuh, tu hriet hlaw loin, arte thiin thing a tih. D. M. College-a ka kai laia ka mi ngaisang le entona ka hmang laia pakhat chu Abraham Lincoln hi a ni a, a chanchin inziekna lekhabu ka hmu phak ta phot chuh bel lula tiem naw ka nei nawh. Gettysburg Address (1863) dam hi ka ruolpa (fam tah) Prof. Siamkima Khawlhring leh ui tol inleta kan inlet, thingpui dawn malama kan insam ruol hlak a nih.

Hlawsamna bul pakhat chu chantawka lungawina a ni thei ang bokin hlawtlingna bulpui pakhat chu chantawka lungawi nuom tlat lona, ei chana tlua mihai mi ngaipek chuh pom nuom loa hma tieng pana theitawpa tlan pei tumna a nih. Thilthawna iengkima Zo hnathlakhai thrangmawbawk pakhat chu thil ei thaw le inchuk hrim hrimah a rilmu paw phak hman loa thiema inngaia ei lungawi inhma taluo hi a nih.

Chantawka lungawi lo
Ei khawvela hi trongkam hung inlăr tranna ni awm chu lengzem hla phuok thiemhai laia sulsutu Lalzova (Dec 2, 1924-Dec 8, 1945) hla a,

Ka chan tawkah ka lungawi lo,
Ka dam chhan ka luah zo si lo;
A riang kei mi iang an awm lo’ng e,
Ka nghak sual Thradang mi u

ti hi a ni ka ring. Lalzova hi kum 21 chauh khawvela a cham sungin, tu chen khoma chuoi thei lo hla tam tak a phuok a, chuong laia pakhat chu ‘Luah loh lungdi’ (Ka rawn fang leh hmana kan truanna tlang) khom hi a nih. A ngaizawng, “ka dam chhan” a ti hielin pasal a neisan leia a chana tlu, ‘luahloh lungdi hring-pûrdo’ hang rinumzie le ama tluka inrieng khawvelah um thei lo hiel dinga a ngai thu chu chang khatna ringota khom hin a hril fai kĕl a. A thunon a hang tlung chun a trap tlok tlok el a nih.

Aw! rairah ka riang êm mai,
Dawn lêm hi ka nei si lo;
Lung ka mawl êm mai, tong loa khiangawia
Zamual min liamsan le!

Hi hla hi chang 5-a sei a ni a, a bula inthoka a tawp chen hi a’n hniek hlop hlop a, hang san ngaina a um si naw leiin, ‘luahloh lungdi’ nei taphot chun chawl loin ei inhniekpui ve pei ding a ne’l. Amiruokchu, natna danglam, âr hmula na kuo hol ang deuh amanih, Saptronga ‘painful pleasure’ an ti ang hi a nina lai a um. Lungleng taka ei hang sak laiin a thlûk le thu luong hieu hieuin a mi lĕn diei diei a, pânser inthak dam tea huot hieu hieu, hla phuoktu hmingthang Isaac Watts-in ngainobei taka “Sorrow and Love flow mingled down!” a ti hnĕp (einin “Lungngai le hmangai luong kopin” ti-a ei inlet) ang deuh a ni leiin khawsawt-lungleng a hnĕm. Chu thil chu hringnun thurûk, a taka tongtu le daihriettu chauh naw chun a umzie hriet fie thei ruol lo a nih.

Chantawk khuorĕl
Iengkim hi Siemtuin a ruot lawk anga inher vong ni dinga ring pawl an um. Chu chun Ruotlawk Theulawzi khom hi a hring suok a nih. Threnkhat ruok chun hringnuna thil tlung iengkim hi mihriemin ditthlangna a hmang danin a kakhawk vong niin an ngai thung. Ei tronga ‘khuovang samsuih, khuovang ri kham sa, khuovang sinsie’ (mole) tihai hi ruot lawk sa thil (predestined) le inzom a nih. Hmang lar rak lo, ‘khuovang lai ât san’ ti a um a, chu chu ‘khuo-rĕl’ hrilna tronglamkei a nih. Pipu ring dan chun, naute a hung pieng a, a laihrui (umbilical cord) an at tan lai tak hi Khuovangin a lo en zing a, nau hung pieng um dan ding po po a rĕl hlak niin an ring a. Chu chu a nih chan tawka khuonu rĕl, mi a pienga inthoka a ni dan ding hrima um le khawsa dinga an ngai chu nih. Ditthlangna thil a thrang ta nawh.

Kum 1957 lai khan sai hla (lengzem hla) kum 17 mi ka ni chauhin ka phuok a, a thupuia ka hmang chuh ‘Chantawk khuorĕl’ a nih. Chu hla chu muol mi lo liemsan tah Lalruotthang leh Delhi tlangah kum sawmhni zet liem hnungin ziek suok nawk tumin kan bei rak a, chang khatna le chang hnina tlar khat chen kan nga hrăm a. Kum 2003-a Tuibuonga dawr in bawl dinga ka hung suokin ka hla phuok dorzon khat bek kaset-a siem dingin Zaituokung leh kan buoipui a. Hla ei hril hi a chang hnina a lo hriet a, kaset-a khum sa phêt kan nuom si leiin chang hni (3-5) ka phuok bel a, kan khum sa tah nghe nghe nghe a. Hi hla ka phuok zona dingin kum 46 lai zet a lak leiin ka phuok dan chanchin kum 2005 November khan thusep ka ziek a, chu hnung chun kum 14 zet a lo invoi nawk hman der tah. A bul trannaa chun,

Chantawka khuonu ruot reng chu,
Dawn changin lung reng a awi nawh;
Kumtluonga sam ang thrĕna ram ri kham,
Chantawk khuo rĕl am lo ni?
A mi hrai tin nau ang an hlim,
Rienghlei ta di’n luoithli nulna;
Beiseina khamhrui ang sei hi,
Chantawk khuo rĕl am lo ni?

Hi taka zawna poimaw lem chu a pahnina, “beiseina khamhrui” hi a nih. April, 1974 khan ‘Beiseina Khamhrui’ ti thupuia hmangin thusep ka ziek hiel a. Thusep ka ziek tah po po laia tu chena tiem hlaw tak le sermon cho suok rawn tak a la nih. Hi thusepa a thunona parakraf tawpna tin deuthawa ka hmang chuh Puna hla phuok, “Hunte an kiam zel a lei hlimna a ral thrin, Khawvelah lawmna a kim thei si lo” ti hi a nih. Mihriem nun hi chawl loa châkna tinrenga hǐpin a um a, chu chu hnotin ei tlăn a, ei tum ram tlunga ei inngai charin thil dang hnot ding a lo um pei leiin ei lung a awi sawt naw a, beiseina hruia intulin lawm kimna rama ei ngai chu ei hnot nawk char char a, sienkhom kawl bul hnot ang elin, ei hnot hrat po leh a’n tawl son hrat pei si. Beisei taka hma tieng pana ei inzin lai hi ei hlim lai tak a nih. Chu chu mi po po chana khuonu ruot a nih.

Tlangkawmna
Eden thukhawchang ei en chun Adam le Evi chu duthusam tawp ngirhmuna Pathien âng sunga tlaksam ieng khom nei loa cheng an ni leiin, chantawka lungawi ngirhmuna lêng an nih ti inla, ei amen duol ka ring. Sienkhom, chantawka an lungawi nawzie chu thi huoma Pathien thupek an bawsiet ngam thu Genesis bung thumah chieng takin ei hmuh. Baibul-ah chieng takin ziek a ni nawa chuh, chantawka lungawi lo dang pakhat Lusifar chu Pathien laka a hel leia van rama inthoka hnot suok a ni thu le ama chun mihriem po po Pathien laka inheltir tumin, ‘châkna’ hmangruo po po hmangin sun-zan zomin sin a thaw ti hih ei inchuktir dan a nih. Chantawka lungawina tehlem mihriem lungrila inneitir a, châkna tinreng tokdara hmanga a changa inawktir chu sun le zana a sinpui a nih. An inring naw lai, muong le hima an inngai lai a nih a awk hlak.

Khawpui inri luoi luoi, boruok bal le khu chum chumin a bawm khuma cheng nekin mi tam tak chun hmun rè, boruok thienghlim le thlifim lengna ram hring dum dur, ngaingam taka thilsiem tinreng an cheng theina, vate chi hrang hrangin rabuk tlana an so nak nakna hmun, pengpelep chi hrang hrangin par zu tlana an vuong kuol thiek thiekna, inphalam dࣥĕr loa thlokherin thing a tuk bak bak ri le berkawlilok ruol insai vel ri so nak nak ngaithlak ding a tamna hmun, thing buk hnuoia vadung te a luong ri hok hokna, khawvel mawina le inpawl theina hmun ralmuonga cheng an thlang lem a, farm house inhoi tak tak nei khom an tam hrim a nih. Chuong ang fienriel nun ngainatuhai le chantawka lungawi nun ei hril hi thil thuhmun a ni nawh.

Pathien thlarau le inzom, mani phak chin le chana tlu taphot lungawi taka pom thiem, sienkhom hma tieng pana an tum ram pana pên trĕng trêng hai hi chantawka lungawi ni loin, an phak chin peia Pathien inpak mi le lungawi pei dan inchuk mi an nih. Chu chu a nih Evan. Lalthangzuolin hla mawi taka a lo khekpui chu:

Lungawi pei ka chîng tah (2)
Lungawina mi’n chuktirtu Isu a nih.

(June 15, 2019; Delhi)

###

No comments :