Nang I Umna Hmunah, Kei Ka Hmunah

As far as we can discern, the sole purpose
of human existence is to kindle a light
in the darkness of mere being.
- Carl Jung

Kum iemani zat sung hin Delhi Thurawn (DT) a insuo ding kar tin artikul pakhat bêk ziek ka tum trăl trâl a. Thil ei invoi le ngaituo zawng tieng nghain ngaituona ki (antenna) ei rol insang hlak leiin, chuong tienga thlarau pawlna mak tak el chuh Thiemthainu (Grik pathiennu Muse) khawvela inthokin râlhlo anga hung vuongin lungril a hung sun de zok chang a um a. Sakhuo lekhabu ropui tak tak le classic literature dangdai tak tak bakah thil thar tam tak khawvelin a rochunghai hi Thiemthainu zĕngpuia inthoka hung far thla vong niin a’n lang. Grik mivar le dawnrilhai chun an ngaituona kiin a hawl phak chinah chuong ang chun an lo ring a, Iengkim Lalpa nina khom an na ki an daw insangna tieng tieng chuh an lo hmu ruok ruok a hoi. Juda mi thiem le dawnril, Kristaa lungril mit varna chungchuong nei le hmu thei lo khom hmu theia ngai Saula (Paula), anni rawiin ‘Nasêtumpa/Risepa’ an ti leh khom khan an inchai tawk hle a; Areopagi-a (Tt 17:16-34) an thuvuokthlakhai dam khah tiem rop tlak a nih. An trong khom Thuthlung Thar pumpui puong suokna hmangruo a hung ni bakah Isu ngei khomin fawren trong a thiem sun a ni el thei. Meditteranean Tuipui kam depa cheng Judahai le Grikhai hi an tlawm hlea chuh an vara khawvel inthim kâp ĕngtu poimaw an nih.

Hriet lo rama inthoka pawlna thil ka hril lang zok kha a hmawr ei phor tah laklaw leiin hang hrilzom met inla. Hieng tienga tonhriet nei hi Saptrong chun ‘mystical experience’ an ti a, eini khomin ‘rauhrietna’ ti ve inla, a fûk el thei. Sienkhom, rauhriet nazong hi ei lakna hnăr dungzuiin a ringumin a ringum naw thei. Zawlnei khelhlip 400 ruol le Lalpa zawlnei Mikai chungthu (1 Lal 22) zieka um dam, inthlang vuokvet laia zawlnei le aisanthiem tehlem an hung suok truk truk ei hmu hlak dam le Lalpa zawlneihai lai chen khoma an hnampuihai trânghma an ngai luot leia thu chuongliem le him lo an hril chang a um hlak dam hi hrilfiena thra tak a nih. Ringnaa ei um le um naw mani infie hlak dinga ti ei ni ang bokin, ei rauhriethai hi Pathiena inthok a ni le ni naw khom infie hlak ding a nih. Chu infie theina le inveng him theina chu Pathien thu hriet rawn le zawm a nih.

Hriet lo rama inthoka ngaituonaa thil hung de zok, inchika ngaituo zui nghal lo chun bo nawk daih, ngaituo zuia ziek tran khoma trŭlna dang dang leia khawvar hmu hman loa hlamzui tah, a thlarau trǐn hnunga hang kei kîr harsa tah, hang inthla song ding hlaka inpam um si, ka computer-a ka la hum tum trawk trawk ringot khom hi a tam ta hle a. Computer ka hmang tran kum 1992 hma, typewriter sawm chuong ka rok siet hun, thu le hlaa ka hnienghnar hun, kum 30 sunga mi lem chu sui kir ngaina ka hriet ta nawh. Thu le hla ei phu suok sawmah pakhat dam hi tiem tlâk le sak tlak a um miel chun hlawtling hle-a inngai ding a ni laiin, threnkhatin voi khat phuok le zieka hlawtling nghal an inbeisei dam hi chuh, naute lawn ei inchuktir, chel loa an hang pen tliei tliei thei hlima tlan inruolsieknaa lawmman la phak nghal dinga beisei ang a nih. Chuleiin, thu le hlaa inhmang nuomhai hriet dinga ka dit chu hieng thila hlawtlingna A AW B hriet fie hi a nih. Chuong naw chun tran khom tran tak tak hmaa tawpsan daih thei a nih.

Thuziek hi in bawl ang a nih. In bawl ding chun a ruongam ding duong a, hmangruo a mamaw zat ding sut suok a, chuong hmangruohai chu lak khawm a, thiem tak le mawi taka remtu ding kut themthiem ruoi a, chengna tlaka indin a nih. Sinai tlanga Pathienin Mosie kuoma biekbuk bawl dan ding a kipkawia a lim meuh phara a hril ang kha a nih. Thu ziek ding chun ei ziek tum ang tak ruongam induong a, hmangruo ei mamaw sut suok a, chak ei lakna ding hriet a, ei lak nga pha leh a mawi le detindo thei ang taka rem khawm a nih. Mi themthiem le themtlaw kutsuok chu thu pangngai char hril hai sien khom, hang tiemin lampui nâm piela injîk jái jàia motor-a tlăn le lungkawhrot chunga intet buk buka tlăn ang tlukin a mi them dan a danglam a nih. Thu thiemhai chun thu bong khat chauh khom hmangin an mi vuok trap hrep thei a nih.

Chun, in nghet le tlo, chengna tlak tak tak duong ding chun hmun det, mimkei le huoirûtin a fen hmang mei mei thei nawna hmuna hmangruo thra le tlo hmanga bawl a ngai ang bokin, thu le hla tlo hrim hrim chu thutak chunga rem, indikna le felna kuta bawl, hmangaina cement-a char le zut nam, zalenna thlifim a hrang hieu hieuna, mi chunghnung le hnuoihnung an lengkhawm theina, rangkachak thri neka behna tomin thu a pai rawn lemna khawvela inthoka luong suok a ni nuom.

Ka khulâng khăngna thu chu a sei ta hle a, sienkhom ka tum lei hrim khom a ni nawh. Thu ziek ding chun a thupui hriet hmasak phot a, chuong ang thu ziek dingin hmangruo ka nei dai am ti ngaituo a, ka lo nei a ni khomin chuong hmangruohai chu innghatna tlak a ni le ni naw hriet fie hmasak a ngai. Dannaranin, thupui ka buon dingah ka chieng chun Thawtranni-Nilaini sung hi hmangruo zong khawmna hunin ka hmang a, internet-a inthoka ka hmu thei taphot ka download- a, ka print a, file-ah ka thun lut a. Internet-a um lo, lekhabu hrang hranga umhai chu nuom huna rawn el thei dingin ka khon khawm a, ka dawkan bulah ban phak el dingin ka sie a. Mi dang thu ziek ka lak sawng ding hrim hrim chu bel tlak a ni le ni naw ka thei angin angin fie ka tum bok a. A san chu, eini rawi thuziek, abikin upahai ziek, an mit le hmet de tluka chieng anga an ziek tam tak, a tak a si thlier loa ka lo lak sawng hlak haia khan bel chieng dawl lo thu a lo tamzie a hnunga ka hmu suok lei a nih. Hi hin a hung kakhawk pei chu a hnunga ‘Phuokfawm Histawri’ ti hming hnuoia artikul iemani zat ka ziek kha a nih. A theida pawl an uma chuh thudik do chu nisa en zak tum ang chauh a ni leiin a hlawk naw a, an ngaituona le sungril mitin a thawhla bak chu hnam ta dingin trangkaina a nei bok nawh.

Ieng khom chu ni sien, tuta kâra thu ka ziek ding topic hrang hrang ka ngaituo lai chun, May 29, 2019 zana ka zal tawmin ka naah “Nang i umna hmunah, kei ka hmunah” ti hla tlar hi chieng êm êmin a hung inri a. In el loin, a hung suokna hla sui suok tumin ka tho nawk a. Kum tam liem taa Churachandpur laia Sande Sikul naupangin an sak ri ka ngaithlak laia mi, Kristien Hla Bu tawp tienga um niin ka hriet a. A hla thu intranna le chang ieng zat nei am a nih ti ruok chu ka hriet nawh. Hriet dan lampui um sun chu Kristien Hla Bu (Tonic Solfa) sut nuhnung tak 2018-a inthoka zong a ni el. Hi Bu-a hin hla 455 a um a. A bula inthoka a tawp chenin zing dar li chen voi tam phetin ka tiem suok vong a. Ka hla zong hrim hrim a um nawh.

A tûk chun doka sisiin tiin, Imphala District training ka nei lai, kum 1971-a Christian Literature House, Khoyathong-52-a Independent Kohran Hla Bu, 1968 Edition (Sixth Edition) le Kristien Hla Bu, 5^th Edition, 1969 inkopa binding ka’n thawtir, Hmar Hla Suina ka ziek lai khoma rawn taka ka nei chu kum 50 hnungah, ka va dap suok a. Ka ring ang ngeiin KHB No. 494-a chun ka hla zong chu hieng ang hin ka hmu tah a nih:

Isun var thienghlima var ding a tih,
Zan thim lai thau khawnvar a var ang bokin;
Hi khawvel inthimah ei var seng ding:
Nang i umna hmunah, kei ka hmunah.

Isu ta di’n var hmasa tak ei tiu,
Chieng takin a hmuh, ei var a fie naw chun;
Vana a hung en ei var hmu dingin,
Nang i umna hmunah, kei ka hmunah.

Isu’n a mi’n vartir, hmun tina di’n,
Khawvel thimnaa sip rinum inhuol vel;
Suol lungngai tam leiin ei var zing ding,
Nang i umna hmunah, kei ka hmunah.

Hi hla hi Sacred Songs & Solos-ah No. 1138 a ni a, a phuoktu chu Susan Bogert Warner (1819-1885) a nih. A tawpna tlar tina, ‘Nang i umna hmunah, kei ka hmunah” ti hi a Saptrong chun “You in your small corner, and I in mine” ti a ni a, inlettuhai hin an inlet thiem khopin ka hriet.

Ei thu buon tum tak, solfa le inkopa sut ei hla bu-a inthoka kum iemani zat an lo băn tah, an băn a nih ti khom mi tam takin ei hriet naw chuh, ei tum reng lei khom ni loa ei hmu suok hi, thlaraua hi hla petu chun a bohmang a phal naw lei khom a ni el thei. Isun a zirtirhai kuoma, “In var chu mi hmuin var suok raw se” (Mat 5:16) ti thucha, ringtu taphotin a tak ngeia ni tina a nunpui ding a hril chu besana hi hla hi phuok a ni leiin, ei hla bu-a inthoka ban thawltuhai hin ei nungchang le hi hla hi inhme naw an ti taluo leia an lo thaw’m a ni ding maw? Kotkhar lu-a pawl inbelna ngot ei khawsakna in tinah hin var hmu ding ieng zat am a um a? Electrik hrui inzam lut rungna, meter box insi khupa a umna, ral ena chuh ropui le inzaum, sienkhom suomhmang pûk ang ela a sung inthim khup si, kawlphetha hungna le suizom si lo, voihnamthu zai le tringmit mei mei ni lem awm, ei khawvela hin in inthim ieng zat hiel am a um a? Ei nunah, ei sungkuoah le ei khawtlangah miin ei var insuo an hmu am? Thlaraua Pathien le ei inzomna hrui seng thlung det a, in-OFF loa ei in-ON zing a ngai. Ei in-OFF chara mi hluotu chu THIM, ei in-ON chara inlal chu VAR a nih. Ei mawphurna seng hi hlen dik tumin thrang lang ei tiu: nang i umna hmunah, kei ka hmunah.

(May 31, 2019; Delhi)

###