Search


Jul 17, 2020

Hmar Trong Rurel


Trong insiem tung dan hi ngainuom a um ang bokin konglam nei tak le a fie thei dan zawng tak dinga trong sertu le hmangtuhaiin an lo ser suok a nih ti inhmai ruol a ni nawh. A fie lem, olsam lem le thra lem an hung hmu suok pha a chiengin a fie deu deu a, chu chu chawl loa thil tlung a nih. Entirnan, thu ei hril le zieka pronoun-a tran ei ching hi Lusei tronga Baibul an hung inleta KJV sitail-a Lusei trong rurel mingo misawnarihaiin an hung her danglama inthoka intran, eini rawiin a si le a tak thlier loa ei lo kawpi sawng lei a ni hmel. Entirnan, “Voizana ei/kan/an thuhriltupa” ei ti dam hi a um nawna dingah pronoun ei sie leiin umzie bo a nih. Eini thu ni loin, Pathien thu hriltu a ni leiin, ‘Voizana thuhriltu chu a thiem khop el’ ti el ding a nih; pronoun bel a ngai nawh. Hienga a thrangna ding taka pronoun ei sie chun thu ei rem khawm dan khom a siem rĕl nuom. BSI sut ei Baibul-a ei trong hieng lawm lawma a tritro el hi a san laia pakhat chu tuva ei hril hi a nih.

Ei trong hi mono-syllabic le phonetic language group-a peng pakhat, Tibeto-Burman group lai khom Chin-Kuki-Mizo inhlawm khawm hnuoia mi, Grierson-in Old Kuki Group sunga a sie hnamhai laia mi a nih. Old Kuki Group lai khom Hmar hnam le trong hi a naupang tak, Lusei trong le inhnai tak, tuta ‘Hmar trong’ ei ti tak lem hi chuh kum 1800 AD hnunga Lusei lalhai opna hnuoia chenghaiin Lusei trong le chekpola an hung ser suok, ‘Khawsak Trong’ ti-a hriet, Mizoram hmar tieng pana a hona inpem nuhnung takhaiin an hmang leia ‘Hmar trong’ ti-a hung inder suok, Senvon-a Chanchin Thra a hung lut hnunga gospel puong darna hmangruoa hmang a ni leia trong tlanglawna hmang hung ni chauh a nih. Hi trong hmangtuhai le Old Kuki hnuoia hnam hrang hrang trong bul hung intranna ruok chu sui phak ruol loa hla a ni ring a um. Chuonghai trong hmang chu pakhat khom rikawt ei nei nawh.

Tu laia internet dawkan hmanga vowel pahni inkop ‘ie’ le ‘uo’ thrangnaa thumal threnkhat, entirnan ‘hriet’ ti hi ei hmang dan zira ‘hre’ ti-a hmang a ni dan le ‘ruo’ hi ‘raw’ ti-a hmang a hung ni dan thua ngaidan inkhakna hi ei trong rurel (structure) kalhmang ei hriet chieng naw lei a nih. Entirnan, noun pahnih ‘ruo’ le ‘khuo’ hi hang hmang inla. “Ruo (rain) a sûr; raw sŭr hnuoiah invâk naw rawh, raw chât pha fe chau rawh” ei ti hih a san iem (ieng am) ni’ng a ta? A hmasaa hin ‘ruo’ chuh noun mal a ni a, a hnunga ruok hin chu noun mal ringota hmang loin adjectival/adverbial phrase a “raw sur hnuoiah” ti le “raw chât pha” ti-a hmang a ni lei a nih. “Ruo” (bamboo) khom hi noun-a a mala hmang chun ‘ruo’ ti a ni zing. Adjective inzuitir a, noun dang ei siem pha leh ‘ruo’ kha ‘raw’ ti-a lamin ‘rawtuoi, rawva, rawnâl, rawtang, rawthring, rawmau ti a hung nih. A san dang poimaw chuh hienga ‘uo’ hi ‘aw’ a ei thlak hin a lam a hung inhoi tah a nih.

“Khuo” hi hang hril inla. Noun a nih. Umzie a hau hle. Mihriem chêng bŭmna hi ‘khuo’ a nih, Khuo le a vêla inhuoltu (environ, environment) chu khawvel (khuo+vel) ei ti a, a huoltu hnai tak chu ‘khawhnawm’ (khuo+hnawm) ei ti bok. Leilung dan kalhmang, khawmuol (nature) hrilna a ni bakah iengkim siemtu (Heb. Elohim) Pathien (khuonu, chungkhuonu, khuonuleng, Khawzing, Khuovang) ei hrilna a nih. Chun, ei sa (being) hrilna a ni bok- Ka khuo a sik; Ka khuo a sawt etc. Hieng ‘uo’ thrangna po po hi hminga phuok a lo ni chun ieng zawng khomin hmang inla, a’n thlak danglam nawh. Entirna thra tak chu ‘Khawzing’ (Elohim) le ‘Khuovang’ tihai hi an nih. ‘Khuoimu’ ti khom hi khuoi hming a ni leiin thlak danglam thei a ni nawh.

Thumal le a hmang dan hung insiem tung dan inchukna hi Saptrong chun semantics an ti a, chu chu logical semantics le lexical semantics –in an thre nawk a. Thumal threnkhat chu a hung suokna bul root words leh suizoma olsam taka sui thei a ni laiin, a thren ruok chu a hung suokna mumal taka sui thei der lo a ni bakah logical lo deu el, an lo hmang tah leia ei hmang zui pei a um. Entirnan, imuin a mi zim hi imu lut ti loin imu suok ei ti daih! ‘Ka imu a suok’ ti loin ‘Ka imu a lut’ ti inla, ieng angin logical sien khom, miin mi nuisan an tih. ‘Rawtuoi’ ti loa ‘ruotuoi’ ti tum tlattu chun a hmang dan chu logical deuin ngai tlat sien khom ei trong zierang kalhmang a ni naw leiin mi makti hlawng a tih. Hi thil hi hnam tinin anni tawk sengah buoipui ding an nei. Amiruokchu, logical soundness nekin lexical soundless a fe lem.

Tlangkawmna Iemani chena inthok khan mani thu le hla le trong ngaisakna tieng thrangtharhai lai harna thli a hrâng tranin a’n lang a, lawm a um khop el. Trong thiem ding chun innghatna tlak lekhabu tiem ding eini trongin a um naw tlat hi a nih. Ei tiem rawn tak BSI sut Baibul hlak chu ei thrangmawbawk laia a phikhawi a ni bok si. MIL sabzek dinga siem Grammar dam tiem dinga lo infui tawk khom an bo nawh. Grammar hi trong le thu le hla inchukna dinga siem a ni naw a, grammar-a inthoka trong inchuk thiem mihriem an um ka ring nawh. Grammar chu trong rurel umzie hrilna chauh a nih. Trong thiem ding chun thumal hriet rawn a trul hmasa tak a, chu zoah indik tak le mawi taka thumal rem khawm thiemhai thuhril le lekhaziek ngaithlak le tiem rawn a nih. Chuong mihai hmang dan chu grammar-in a zui ve el a nih. Trong inchukna sikul hmasa tak chu insung nu le pa an nih. Nauhaiin, ‘Pipe saihnok a’ ti neka ‘Baaba black sheep’ an sak thei leia ei bu beng a lien sotna hi kum tam a ni ta a, innui vur vura ei trong vui liemtu, thina kut dei ei nih ti ei inhriet suok a poimaw.

(July 17, 2020, Delhi)

###

No comments :