QUOTE
GENTLEMAN INDIK CHU
- L.T. Muonga B.A. III Yr. (1961)
Gentleman ni nuom lo mihriem reng khawvela suk le tunga lawn invak vel lai hin an um nawh. A hming put zo naw inla khom, an mi hang ko der mei mei khomin a lawm naw nau ei um nawh. Gentleman title ditin D.M. College-a khom hin ei hung tlăng ka ring a, a ni reng bok. An leh, thiemna (education) ei ti hi Gentleman hlawna am a ni? Lekhathiem B.A.,M.A etc ei tihai hi Gentleman vong an ni? Gentleman chu ieng tina am ning a ta?
Kei ka ngaidan chun gentleman indik chu mi chunga natna rinum siem ngai lotu chu a nih. A chunga mi lung um inhoi naw le daltu tam tak chu lungsena bul changtu ni lem loin, chu daltu kul ropui chu zainemna le hmangaina thahruia thriek lem hlaktu chu a nih. Ama chu thrungna innem le hadam a na; meichok, thlasik dei tuora inthinhai sukhartu; zo tui hring, dangcharhai le thrâl rum nisa’n thlan dâr tui ang far zoi zoi khopa a sawr dè hai ta dinga hadamna; lenbung zâr deihlim, chawlna inhoi le bu inhnik, phingtrâmhai ta dinga hnai inhawkum chu a nih. Ama chu mi ringum le fimkhur thiem mi a na; a chi thlakna hmun dinga mi tin lawmna le lungawina hmun, hnuoi thra zong hlaktu a nih. Ngaidan inrawt somna hmunah, ngaituona inkhak tuona hmunah, in ringhlelna hmunah, beidongna le lungzingna hmunah le lungsenna meichok kara mi tin lampui indik kawkhmutu, chung siem var mawi, Hmar Arasi a nih.
Gentleman indik chu a ruolhai chunga hmangaina le lunginsietna mit inlĕntu le ruol mitmei vêngtu; mi zakzumhai le kâr hlaa mihai chungah nunnemna le zaidamna inentir thei mi; ieng khom ni lohai chunga ngilnei hlaktu; a thusim hrilin tuortu um lo; san um lo- thu sui kirna dinga invêng thiem mi; a baua thu suok, mi lungawina le lawmna thusima sip; inpawl khawmna hmuna a lu chang nuoma inchu kher kher mi ni lo; mi’n hril dinga an phŭt chănga lawm taka sêl loa an hriet thiem thei zawnga hril fie hlaktu a nih. Ama chu par mawi le rim inhnik, a kawla um mi tinin an nghok ngai naw mi chu a nih. Ama chu thu hril dinga an ruot hma chun a trong tam ngai nawh a; thungkirna trong thra lo inhumhimnan a hmang ngai nawh. Rûl tûr bâu, mi hril sietna dingin a nei ve nawh; mi hril siet le hrilsietna ngaithla dingin bău le na rêng a nei nawh. Indiknaw taka ama sukbuoi tumtuhai le hêktuhai laka intîm hlaktu le thil um dan a hriethai ang chu hmangaina rawla thei ang tawpa tlâi taka hril fie nuomtu a nih. Insêl-inhalna lakah lungril chin a put ngai nawh; thil thra loah hlawkna le remchangna hmu a tum ngai bok nawh. A nina hmun le a ngirhmun hmang suol ngai lo mi le thurawn pekna ding hmuna trong ngei hmang ngai lo le suol thaw tumtuhai chu zainem taka poitina mitthli le kawktu chu a nih.
Gentleman indik chun thil a thaw taphotah ditsakna var mawi a’n langtir a; voisun sin chu zinga di’n a khêk ngai naw a; miin an rawnnahai chu indu leia sêla hnawl loa lawm taka pomtu a ni lem. Tien lai mivarhai le pipu thurosiehai chu varna mita chieng taka hmutu le vongtu a na; hmêlma, suksetheituhai laka sansuoktu le venghimtu kut hrât a’n chang lem hlak. Halna rawl insuo dingin ama chu vathru anga nun innêm a na, a lungsennahai khom hmai tlâi taka hril theitu a nih. Vangduoina khura bawia intanghai chunga thrangpuina-hmangaina ban phar hlaktu le lak neka zaidam le ngilnei taka inhlantu a ni lem. Ama chu mi suksiet tumna lungril put ngai lo le mi dawthei, tuor hrâm hrâm hlaktu chu a nih. Ama chu natna hai le rinumna hai tuor dingin a’n hlan ngam, hung tlung lo thei lo an ni leiin; mithi sûn dingin a’n pei zing a, mihriemhai tawpna a ni leiin. Insêl-inkhalna hmuna a ngir pha chun a hrietthiemna nungchangin thratnaah a thruoi lut a; chem ngei, mi sukna thei nekin hriemhrei mawl tak a thlang lem a; hmangaina mitthli hmangin damlai lampui inhmanghai le vangduoina ruoma sala intanghai chu hratna thahrui sênga lampui indika thruoiin a somdawl hlak. Thukhel ringsana thu a hril nawna dingin thluok fim tak nei mi a na, ngaidan suol laka le indik naw taka hlemtuhai laka mi fel a nih.
Gentleman indik chun ngaidan reng reng an dik an dik naw a hriet chieng hma chun a chel ngur ngai nawh. Mihriem riruong san umhai chu a famkimna le a chauziehai chik takin a sui hlak. Pathien ngaisak mi le sakhuo inser mihai chu an za a, annia inthoka thil mak hmu thei lo chu hmu nuoma demna rawl nêka inpâkna rawla kotu a nih. Sakhuo chungthuah suknomnatna tuortuhai ruol thra a ni a; a lungril thra tak chun ringna nghet tak leh thlier bik nei loin ro a rel a; indikna le nuhmei anga ngaituona zainem chun ram le hnam inthranglienna (civilization) chungthuah somdawltu kut hrat an chang hlak.
Hieng ang nungchang put si loa ‘gentleman’ intihai chu ‘self-styled gentleman’ an nih.
UNQUOTE (Written for & published in D.M. College Annual Magazine 1961-62)
Tlipna thu Hi thusep hi kutzieka mi chu thumal 850 vela sei, parakraf um dĕr loa inzom zata thu ruong le hla ruong chekpola tienlai thu le hla ziek hmasatu Homer hai, Isai hai, Jeremia hai le mi dang dang sitail-a ziek a lo nih ti tuhin ka hmu suok chauh a nih. D.M, College-a kum li (1959-63) ka um sung kha thu le hla tienga Thiemthainu pawlna ka dong nasat zuol hun a ni ka ring. Ka ruolpa Siamkima Khawlhring leh Romantic poets hai hla phuok thra kan ti bikhai le William Shakespeare drama ziekhai laia thu thra bika kan ngaihai baihata inhoiti taka kan hril ruol thrap thrap hun lai kha a ni a. Chun, ram le hnam thila hartharna kan dong ve hun, Sinlung khawpui chul hnung indin thar dinga beiseina băna saha inbana kan inban hun, Autonomous District hang hmu inla chuh duthusam kim dinga mawl taka kan ring lai kha a nih.
‘Sinlungmawi’ ti hla ka phuok dam hi HNU President hung inzin kan va pan trum, “Muonga, ei District Thar hla ding hung phuok ta la” a mi ti zana ka mangphan, Sinlung Thar ei lo indin thu hrilna a nih. MA chena MIL ei nei pha khoma an inchuk ding standata a tuka ka siem a ni leiin, trongkam ka hmanghai khah Truoni le Neilal tienami hre ngai naw lem chun hang hriet fie el ngaina um map lo a nih. Hi hlaa, “Tonmang-lenbung par ang a vul nawk tah ie” ti sirsana khang hun laia beiseina rama inthoka kan Tlumte thlir Sinlung Thar hung tlung ding kan nghakhla dan hrilna, TONMANG-LENBUNG ti thupuia hmanga thusep ka ziek dam khah khaw lai am a um ta ding maw? Rengreng vadunga pil hmang song el ding chun inpâm a um khop el.
Hi boruoka kan leng lai hin thu le hla tam tak ka ser suok ve a. Chuong laia hla ka phuok 80 vel chu sorkar sin ka zomsan hmain kan hum hman a, chuonghai laia a thren chu LENRUOL HLA BU-ah kan hlu lut a. Chuonghai laia Sai hla minit 15 sung chauha ka phuok pahni chu tu chen hin sak an la hlaw zing. Pakhat chu 1960 October a Vai hla thluka ka phuok ‘Hmangai nunrawng’ (Dawn ve la nunhlui thamral hnung) ti hi a nih. Puja chawlin Tuithraphaiah ka suok trum, Muolvaipheia Darthanglienhai inah ka leng a. Thingpui a hung inlum lai chun, “Khawm, zieklobu mi hung pe vak ta” tiin ka hni a. Zana ka manga ka ngaizawng, pasal mi lo neisan tah ka hmu thu chu hlain ka ziek thlak mol mol a. Thingpui a hung inlum zo chun dawn malamin kan hei sak a, thra kan ti hle a. Hi hla hin kar khat sungin Tuithraphai ruom a rŭn suok a, nupui-papui khomin nauawi hlain an hmang hman a nih. A dang chu D.M College Old Hostel-a 1961 ka phuok ‘Ka thlir thangvan chung si-ar’ hi a nih.
1961-a chawl hmanga ka suok trum bok, Khawmawia ka u Kamzabiek in bathlarah zal pumin Saphaiin “acrostic poem” an ti pakhat ka phuok a. Acrostic poem chu hla tlar tin intranna hawrop tiem thlaka umzie nei a nih. Acrostic poem inlar tak nia ka hriet chu Hebrai alphabet indota rem, Sam 119, châng 176 hiela sei hi a nih. Sam 111 le 112 hai khom hi acrostic poem an nih. Hi hla “Ar ang kan vai” (A hung suok sorthlapui thangvanah) ti ka phuok hi ka tum lawk hrim lei khom ni lo, a boruokin a mi fen leia hung pieng a nih. MIL sabzeka chen hlu lutin a um a, hla dangdai le vangnei a nih. A chang tawpna tak tlar li lem hin chuh nunghak-tlangval lekhathonah hmun a chang rawn hle ni awmin an mi hril. Hieng neka inrila hmangaina thu hril suok dan hi a vâng el thei. Kannu khomin lungsi takin a mi sakpui hlak. Trum khat lem chuh, “Iem a ta mi dang hla i phuok khum a, i mi phuok khum ve nawh?” tiin fiemthu-titakin a mi kungfu a. Kei chun, “Ieng leiin am ka phuok khum ding che! Nang chu ‘Luah loh lungdi’ ni ve lo che a. I mi pumbil vong an nawm!” ka ta. “Lungsiet i lo va um de!” ti pumin a mi kuo a,, kawngkeiin kan innui a.
Hmar-Kuki buoi khan hnam tranna sosang tah hrim kha nasa takin a suksang zuol a. Kha boruoka inthok khan ram le hnam tranna hla tam tak ka phuok pha a, chuonghai laia a thren chu Lenruol Hla Bu-ah a chuong, Artikul tam tak ka ziek, HSA Magazine INCHUKLAI NUN-a kan insuo hlak hai khah a kawpi ka hmu zo tawl ta naw a, inpâm an um khop el. Ka hmu zo sun chu GENTLEMAN INDIK CHUH ti chauh hi a nih. Ka hang tiem nawka ka lungril tawktu pakhat chu, khang lai huna indikna le thienghlimna nun, Saptronga ETHICS an ti hih kan la ngaisangzie a nih. Hang tiem chet chet la, tu laia sermon inri rum ruma an khekpuihai nekin Pathien thu a fûn rawn lem el thei. Khang lai khan, tuva ei khawvel chimtu le ei hripui KAWRAPSON (corruption) hi a hming khom kan la sam ri ngai nawh. Kan khawvel kha a la mawl mawi a, zing hmanga lotus kumum hung par suok iei iei tluka thienghlim a la nih. Chu khawvel chun Sanaleipak hi a trinsan ta a, a rim a ra hriet le hmu ding a um ta nawh. Zawlnei Jeremia dungthula sŭnna hla inzawt khum el naw chuh thaw ding dang a vâng.
Ka ngaituo kirin, khang hun laia kan nun kha a lo va mawl inthieng de aw! Sorkarin tribal scholarship thla tin cheng sawmli (40) a mi pek a, thla ruk dan peiah kan lak a, chu chun kan intodel bakah kum tin suit pahni vel kan inthruitir thei a nih. Khawlai leng dinga kan suokin cheng khat kan pai lum tŭt chun kan lungkham nawh. Zantieng bu fak khopin a ruolin Hmar Company kan pan a, chanchin kan khon khawm a, thil an mi thonhai, abikin lekhathon kan lam a, chu zoah Ima Bazar bula Bengali hotel-ah singara sehmein thingpui seki man kan dawn a, inthim tawm, unau hmelhaiah, kan Supeintendent Tomcha Singh-in hostel a hung kan hmain kan tlung a, lekha kan tiem hlak. Zan dar 8-ah Shillong/Gauhati All India Radio Station-a inthoka Mizo prokram hung suok chu ngaithla dingin Common Room-ah kan intuok khawm nawk diel hlak. Kan um tira thla khat Mess fee chu Rs.17/- a ni a, kum hni hnungah Rs. 21/- a kai tung a, ni tin sa voi khat bek Meiteinu bufai thra tak leh kan fak hlak.
1959-60 a College ka lut kuma kan ina inthoka poisa ka hmang po chu Rs. 371/- a na, kan unau laia pasal upa tak Khawtinkungin “Poisa i he taluo” tiin a mi baukhat. St, Stephen Collge, Delhi-a ka naupa David Lalhmingsang ka sie khan chu College ka kai sung po poa ka sum hmang neka tam thla khatin a hmang tah thung. Sienkhom, keini hun laia cheng le mihriem hlutna kha tu laia cheng le mihriem hlutna let tamin a hlu lemin ka ngai. MA ka zo chena keini sum ka hmang po po chu Rs. 6000/- vel niin ka hriet a, chu chu thla khata ka penson hlaw sawma pakhat zat khom a ni nawh. Chu chun hringnuna investment hlawk le tlo tak chu thiemna (education) hi a nizie a hril chieng.
Hril ding tam tak la um sien khom thumal ziek zat dinga ka’n bituk a lo pel hret tah leiin, Parbung Chapter ei sunzom nawk hmaa ding chun lo hun nawk phot el sien. Tiem inhnik.
(August 6, 2020, Delhi)
###
No comments :
Post a Comment