Search


Sep 19, 2020

Saptrong Vs Sap Trong


Monosyllabic Vs. Polysyllabic

Thumal ziek kop le kop lo thu-a monosyllabic language zierangin a zui tak chu a hrana ziek vong a nih. Chu chu Golden Rule No. 1 a nih. A san bul tak chu trong mal khat chauh ni si, ei thlŭk dan le hmang dan zira kawk hrang hrang nei trong a ni lei a nih. Asia rama khawsa, Mongoloid chibil (race) hai chǐng suok a nih. Ieng varna le themthiemna am hmangin an hung ser suok ni’ng a ta? ti hih tu khomin an la sui suok phak naw khom a ni el thei; kei chun ka la tiem fuk ve nawh. Trong inbula ngai Mandarin hi Chinese hai trong bul le tuolleng tak ni-a ngai a ni a, mal tin hin lim a nei a, chu chu ‘character’ (limrang) an ti a, hawrop (alphabet) hmanga ziek a ni ve nawh. Trong mal tinin limrang (character) a nei leiin, newspaper tiem thiem phuor ding chun limrang 3000 bek hriet a ngai niin an hril. An mi larhai hming Roman alfabeta an ziek khomin mal tin an ziek hrang: Mao Tse-tung, Chou En-Lai, Deng Xiao-ping, Hu Yao-bang, Liu Shao-qi, Chiang Kai-shek, Xi Jin-ping. Hieng anga ziek chun ka hming khom Lal Thla Muong Kei-vom ti ning a tih. Sak Zorama cheng unauhai, abikin G Group threnkhat chun an thaw vena kum paro a ni tah. Hming chu ziek zom ding ti pawl ruok chun a thuphung indik lei ringota zui chuong loin, polysyllabic-hai thaw dan an zui lem. Chu chu trong hung inser tung peia thil khikhawk chu a nih. Hi lei hin hnam tinin trong thuah grammar dan bawsieta hmang an ngaihnathiem chang a um a, chu chu Saptronga ‘exception’ an ti hi a nih.

Trong Rurel

July 18, 2020 khan sunbu fak tawma hmawsaruma thusep tawite HMAR TRONG RUREL ka ziek chu Virthli-ah an hung insuo a. Hi artikul tluka thluoina tuok rawn hi eini lai artikul dang a vang el thei. A mit inthǐp pawlin phuokfawm histawri le an hung keizap hnung lem chun thluoitu 1200 chuong an um niin ka hriet. Ei mi le sahai inhlieuna dil chinzie le pawnlang dan dam, ei phak chin le ei piengsuol nasat takzie umhmun kûnga inthoka thlir theina darthlalang fie angreng tak a ni leiin research paper an ziek tam tak nêkin a trangkai lem a hoi. Hung thluoitu tam tak thu vuok thlaka inthoka inkhi chun, a thu an tiem naw hulhuol amanih, an tiem khomin a mik a mak an hriet nawh ti ngairuot thei a nih.

Ei inhril hriet tum, mihriem hmanga trong rurel hung inser tung dan hi mawt hmin anga khea fak el thei chi a ni nawh. Saptronga ‘technical’ deu el ti-a an hril, mihriemin an chengna hmun le hmang le an ring le biek dungzuia ri hmanga inbiek tuona dinga an mamaw ang peia an ser suok, hma an sawn ang peia sawn ve, an zierang ang peia ni tina inthlak danglam le che zing a ni leiin, thu khikhawk tak el a nih. Trong hi Pathien pek ni-a la hril pawl lem chun a A AW B ei manna dingin kum tam la ngai mei a tih. Pathien chu thlarau a ni a, trong bik a nei naw a, ama teknawlawzi hmangin thu a hril a, mi a biek a, a dongtuin ama tronga hril angin a lo hriet a, a dong sawng a, a hril sawng bok. Mihriemin trong ei ser tung dan hi kum sawmnga chuong hiel ka lo buoipui ve ta a, a A AW B ka man ve phak liet liet amanih ka ti chauh a nih. Mimawl, dikri iengkhom nei lo khom hieng tieng thil invoi mi chun a piengpui varna le thil hriet theina hmangin thil tam tak a dap suok thei laiin, hming hma le hnunga dikri sei tak tak sie tlar det duot, mani trong sentence khat khom ziek dik mumal thei lo khom ei kat nuk a hoi bok. Chun, facebook tukvera hin a challang tak ni tum awm taka hming lema hung dăk făn ei tam bok a hoi a, ei khawvel an sukhnok khop el.

Mitthîp mitthîp

Phuokfawm histawri boruok rimsiea inhnaw puom, mitthîp master pakhatin, a mimira mani trong thiem ta loa ei um san hi hnawl a, “BSI sut Hmar Baibul nêka Hmar ţawng indika ziek Baibul ei nei bawk nawh. Chuleiin, ţawng inchûkna ding Hmar Grammar le BSI sut Hmar Baibul ei nei hi lawm a um takzet a nih” ti ngam khopa ngaituona chawlol tah ni awm thukhawchang chu thluoitu pakhat chun, “BSI sut Hmar Bible nêka Hmar ṭawng indika Hmar Baibul ziek a um nawh,' a ti hi chu, Hmar grammar indik tak hmangin inkhi inla bûk a tling chie di'm aw? Ka mit a sukthîp ngei” a hung ti ve thung a. A tu mit am a’n thǐp lem ding aw? Kha hma deua pastor cowboy pakhat, China rama Sinlung khuo hang sira inhril le phuokfawm lekhabu hiel khom ziek, a hung kir nawk hnunga Rengkaia ei mithiem inti ruolin chawimawina thangsuopuon an lo insiltir kha la hrieng ei ta, Mitthip Master bok hi a nih ziek meua, “First Christopher Columbus of the Hmars” ti chawimawina taitlil petu kha! Khang ang tluka hnam mit sukthîp thei thu riengvai kha hnamin a tuok ta hlak am? Kut lo ben dur dur tawk hlak bo lo me! Ei bo inthuk dan hi pangzatum deu a nih.

Lungtrau ruol kamtleu

Fiemthu zuk rol vak inla. Lungtrau ruol kamtleua innui vur vura intol thlu hi ieng zat hiel am mi ei lo um ta ding maw! Leirihai kamtleu leh an mi suizompek lem chun lu le mong hre loa inrui buoi, facebook-a hming lem hmanga huongtau tawk chara huoisâr, ei inji mur mur el a nih.

Ei hriet phak le suidon phak china hin chieng phot inla, chu taka inthok chun sui zom pei lem ding a nih. Chu chu hnam var lemhai thaw dan kalhmang a nih. Khêl mutpuoma histawri hruk bit tum chu muolphona chauh intluntu a ni hlak. Thudik thrima miin an hang dawt kek pha a’n thêp duk a, ieng tina khom a ni ngai nawh. Ei khawvel puo tieng hei dâk suok ve met inla, hmu ding le inchuk ding a tam. Mawlcho hi suol khuop dĕna hnuoia intang songna a ni nuom. Thangtlawmna indik lo le tuklul insuona tieng a thok lem chun a sukdamna um sun chu ran hel anga lulul hlum a nih. Chu ding chun ei inphala maw?             

Saptrong Vs. Sap trong

Grammar dana ziek chun ziek kop lo ding tiin an mi hril a, chu chu ei trong fe dan kalhmang niin an mi hril bok a. Kei ruok chun grammar kalhmang indik nia ngaiin ka ziek zom hlak. A va mak de! ti khom ei tam el thei. Kei ruok chun mak ka ti ve nawh. Chu chu hril fie ka nuom leiin, hi artikul hi ka ziek a nih. A thu mu tak chu ei trong rurel hriet chieng a poimawzieah inthlung a tih.

A hmasa takin ‘Sap’ ti trongkam ei lakna hnar sui phot a ngai. Hi trongkam hi Vai trong ‘Saheb’ ti-a inthoka hung suok, a hnung peia ‘Sap’ ti-a ei laktawi, ‘Pu’ tinaa ei hmang pei a nih. British opna hnuoia ei hung lut hnung khan Britishers po po- English, Welsh, Scottish & Irish- hai kha ‘mingo sap’ ei hung ti vong a, trong hrang seng nei ni hai sien khom trong tlanglawna an hmang ‘English’ khah ‘Saptrong’ ei ti tak chu a nih. A hnung peiah, vun ngo European mi hrim hrim chu hnam hrang hrang French, German, Italian, Spanish, Portuguese, Swedish, Norwegian, Danish, Dutch, Polish, Russian etc hai kha mingo sap ei ti vong a, sienkhom English intihai chauh naw hnam dang mihai kha mingo sap ti vong inla khom an trong chu ‘Saptrong’ ei ti ngai nawh. ‘Sap trong’ ti-a ei ziek inkop naw ruok chun mingo sap a tu el trong khom a kawk thei a, ‘Saptrong’ ti-a ei ziek inkop ruok chun ‘English’ tina a nih. Chuleiin, “English’ ti ding chun ziek kop ngei ngei a ngai.

China trong hmang tak chu ‘Mandarin’ a ni a, “He speaks Chinese” ka ti chun Cantonese amanih Fujian amanih ni loin Mandarin a hmang tina a nih. “He speaks Manipuri” ka ti chun Meitei trong a hmang tina a nih. “He speaks Naga” ka ti ruok chun trong tlanglawn nei lo, mani hnam bing trong seng hmang an ni leiin umze bo a nih. Nagamese an neia chuh Assamese le ramri hnaia cheng Naga hnam threnkhat trong inchokpol, ramri hnai tienga chenghai bazaar trong a nih. Mizo trong ei ti hih sorkarin dan hmanga Lusei trong thlaktu dinga an namdet a ni a; Zo hnathlak trong hrang hrang le ei kawl le kienga hnam dang trong ei lak luthai le inthlop tunga trong tuolleng hausa tak la hung pieng ding hminga ka huol ruok chu Saptrong ka ziek zom ang bokin ‘Zotrong’ tiin ieng lai khom ka ziek zom hlak. Ziek hrang chun Zo hnathlak tu trong khom a kawk thei.

Trong insiem tung dan ei sui chun, a hêm kawi thei thil tam takin ieng lai khoma a tawm vêl zing a ni leiin, mit nauleng anga veng fimkhur zing a ngai. Ni tinin mono-syllabic trobula inthoka inser tungin, a zierang pei hmang si loin polysyllabic nina tieng a pan hret hret a, thumal pali, entirnan, sa+kei+bak+nei inbel khawmin noun pakhat ‘sakeibaknei’ le a dang dang dam a hung suok a. Hieng thilhai hi a rurel pangngaia inthlung zinga insiem tung pei an ni naw chun thawk-le-khatah mumal um loin a chim thla ruop thei. Hmathlir hla tak neia rem tung pei a poimaw. A thawtu ding chu a trong hmangtuhai ei nih.

(September 19, 2020, Delhi)

###

1 comment :

Unknown said...

Tluklo soiselna chu a dongtu ta dingin rangkachak parthi inhli ang a nih.