Search


Jul 15, 2017

Hnam Ro Humhal - 2


Pipu tienami le Pathien thu thlung kopa Hmar tronga sakhaw hla phuok hmasa tak chu Pastor Thangngur a ni el thei. Pathien hmangaina thu hrilna dingin thiem takin tienami a hmang a. A tienami hming phurtu le a chanchin hril si loin, a saktu taphotin pipu tienami tekhia a hmang a nih ti chieng taka hriet thei ding siin,

Tiena phunchong, kur duom duom rawh, nu,
Ka sang a dang a châr;
An hril anga kûr duom duom
Van Lal hmangaina chun,
Hringna tui a mi hung indawn


tiin mawi le inril takin a khek suok a. A zai chu zawmin, lungsi takin, tu chen khom hin khuong leh dar leh ei la lămpui suou suou a nih.

Ei thupuia ei lut hmain, Thangngur hla phuok ei hung thur suok hi sak thei dinga Saptronga ka’n let truma ka buoina chu ‘tiena phunchong’ ti hih a nih. A ngiel a nganin ‘ancient cotton tree’ tiin inlet inla, miin a mik a mak an hriet naw bakah an nuizat el thei. Chuleiin, sak thei bok ding le a umzie phur suok thei ding lema ringin, ‘tiena phunchong’ thrang ta loin, hieng hin ka sie top el a nih:

O Mother Tree, bend down, I plead,
My sister is thirsty;
The love of Heavenly Son is also bending like Mother Tree,
To feed me the water of life.


Thangngur chungchuongna pakhat chu tekhina trongkam thar mawi tak tak ser a thiem kha a nih. Entirnan, Pielral Nisa, Mansoul khawpui, Muonglei, Saron par mawi, Hlimna Zing-ârsi, Hlimna Lungpui, Mihrâng Tlantu, Inremna Thing, Cherhling lukhum, Hrêngkol, Salem Puonzâr, Suokna Dâr, Bethlehem dar, Thim lal pheisen râl, Van mi ril Bûngdawntuoi, Damna fiertui inthieng, Adam suon le pâr, Thlemna râl, Thlemna turni, Thlemna phaivuo, Thlemna tuifawn, Van in tuipui ral, Hringna khawpui, Lungzûr Sandamtu lengna (van ram), Van khawpui pŭr, Thi muong theina le a dang dang a hlaah ei hmu a.  

Chuonghai lai chun, literechar tak bitna zawnga inkhi le bŭk chun, ‘tiena phunchong’ ti trongkam hi a bŭk khǐn pawl tak a ni ka ring. Umzie pahnih inril tak a fûn a. Pakhatna chu, pipu tienamia phunchong, a nau dangchar le phingtramin a parzu hning a dawk theina dinga kûr duom duom chu a nih. Chu chu nuin a nau a hmangaina le a thrangpui thei dan tawpkhawk inentirna a nih. Pahnina, Johan ‘Thupuong’ 5:12 dungzula kum 1925-a Upa L. Kamlala hla phuok, “Leilung pian laia talh tawh Beramno, A thisenin khawvel chhandam rawh se” (Aw Haleluia! Lalpa ropui ber-MKHTB No. 170) ti ang khan, leilung insieng tir lai le hmaa inthoka hmangaina tawptai nei lo, Iengkim Pathienin mihriem intlanna sin a lo buotsai thu hrilnaa ‘tiena phunchong’ ti trongkam hmang chu a ni hlie hlie a nih. Chu ‘phunchong’ chu hnuoi phunchong ni ta loin van phunchong, hmangaina phunchong, Kalvari phunchong, Chatuon phunchong a hung ni ta daih a nih.

Pi le puhai khan nu le pa thu awi le awi naw ra suok hrilna dingin thing inang phunchong le inpâng an hmang hlak a. Thing duop le inthrang nuom, intruo ang boka panga hling nei, a sena mawi taka par chi, a ra (pângpat) chu pat innem le jâng tak, lukhama thra tak el a nih. Naupang laia an mi’n fuina hlak chu: Phunchong hin thu a awi leiin zawl, hmun remah a mawng a, inpâng ruok chun thu a awi naw leiin trênbaramah a mawng a, thli hrâtin sun le zan inrim takin a nuoi hlak a; chuong ang bokin, nu le pa thu awihai chun vangneina an dong a, thu awi nawhai chu dam sungin vangduoinan nuoiin a not buoi hlak, ti a nih. Hi thu le Efesi kohran kuoma Paula lekhathona naupanghai zawm dinga a thucha (6:1-3) hi an inkhuongruol khop el. Chun, Davida’n Israelhai thusima an lo hril hlak, mupui a tar pha a vun inhlip a, vun thar puta a hung tleirawl thar nawk hlak thu chuh besana hmanga,

Thil thra tinrênga chawm tlaiin,
Mupui angin i tleirawlna,
A tuoi tharpek nawk chê a nih (Sam 103:5)


a ti ang khan, ei tienami le thusimhai hi nuompawnga hnuolsuot el loa hmang trangkaina kong  taphota Pathien thu le inrem taka hruol kop le hmang thiem ei inchuk ve a ngai.

Tienami phîr
Ei hla thur suoka phunchong kur duom duom hi khaw lai tienamia inthoka a lak am ning a ta? A tam lem chun Mauruong tienamia inthok ni dingin ei ngai ka ring.  Mauruong tienami hi a sei le tawi a um bakah a tienami chie hmang si, a changtunu Mauruong ni loa pasal naupang ni lem daih, a tienami hming khom ‘Fahra Rethei’ ti ni daih (Ref. C.Vanlawma, ‘Hman lai hian mawm…’ p 39-41) a um a. A dang nawka chuh, a changtu chu unau nuhmei te pahnih, Sakhi Longdar le pakhattepa nauhai an ni daih a, a tienami hming puttu khom ‘Sakhi Longdar’ a nih. Hi tienami pathumhaia hin ‘phunchong kûr duom duom’ a thrang vong. Hieng laia tienami hril hlaw tak le sei tak chu Mauruong changna a nih.

Kum 2008 August 18-a Mauruong tienami Saptronga Malsawmi Jacob inlet an tlang zar truma an thluoina thuhmaa chun,

“There are some human qualities that Mizos of all times value highly. These qualities are epitomized in Mauruangi, a folklore heroine.

Folklores express the ethos of a people. They are means of passing on value systems from one generation to another. There are some human qualities that Mizos, both ancient and modern, regard highly. Some of these are courage, patience, perseverance, diligence and skill with work. Along with these, beauty, humility, hospitality and skill in spinning and weaving are considered very desirable in women in particular.

Mauruangi, a legendary heroine, is perhaps the epitome of ideal womanhood. In spite of all imaginable suffering under a callous father and true-to-tradition wicked step mother, she grows up into a lovely woman. She possesses all the virtues, triumphs over all odds and has a happy ending..” tiin an ziek a.

Hmar trongin:
“Ieng hun khoma Zohnathlakhaiin mihriem nungchanga an ngai hlutzawng a um a. Pipu tienamia a changtu Mauruong hin chu nungchanghai chu a phur zo hle.

“Pipu tienamihai hi khawtlang thlêk zawng thil puong langna a nih. Thrang la thar pei dinghai kuoma an thil hluthai an inhlan sawng pei thei dan a nih. Tien lai le tu laia Zohnathlakhai ngaisang le hlut rop laia mi chu huoisenna, teirei peina, tuorselna, taimakna le sin thiem a nih. Chuong baka chun hmel thra, thuhnuoirol, hawihawm, inlenghai lawm thiem mi an ni bakah patkher le puonkhawng dam hi nuhmeiin an thiem ngei dinga thil dituma ngai a nih.

“Tienamia changtu Mauruong hi duthusama thraa ngai nuhmei nungchang neitu a nih. Pa dukdak lo le nuhron suol tak hnuoia rinum hril seng lo tuora seilien khom ni sien, nuhmei ditum takin a hung suok a. Mi ngaihlut le ditsakna changin, harsatna tinreng tuor muolsuoin, hlim takin a nun a hmang zo a nih”.

Hieng tienami pathum ti naw khom hi ‘phunchong kûr duom duom’ inlangna tienami dang iemani zat a um el thei. Chuonghai zong suok ding chun Zohnathlak hnam hrang hrangin hi tienami ei hriet danhai lak khawm a, indik dinga ngai tak chu besana hmanga siem phuisui ding a nih. Ei tienami-a Vai lal an hung inlangna hrim hrim hi Vai le ei inpaw hnunga an phuok amanih an belsa a ni ring a um. Neilal le Truoni chanchin amanih tienami ei hril vet khom hi Takam (Chakma) lalin sie khon dinga Mizoram a hung rŭn truma thil tlung ni-a ei pom ding chun, Chakmahai laka Mizoram thranghmun khaw nasa takin a kei phet thei leiin, Vai lal thrangna hrim hrim tienami a iengkhom hi fimkhur taka ennon a ngai. Tienami mei mei ei tihai hi a hun laia an chengna khawvel hlimthla tarlangtu darthlalang a ni leiin, tienami-a miin an mi rǐn lut tah chun, intâl suok a harsa hlak.

Thangngur ‘tiena phunchong’
Kum 1974-78 laia ‘Hmar Hla Suina’ ka ziekin pipu tienami hre deua ka ngai mi iemani zat kuomah Thangngurin a ‘phunchong kur duom duom’ a lakna hnar ni dinga an ring ka’n don a. A tam lemin Mauruong tienami-a inthok nia an ngai thu an mi hril a. Chuleiin, “Hi hi Mauruong chanchin le a kei mat an naw leh khom tienami chuong ang deu le inhnaia inthoka a lak a nih ti an hriet” (p.161) tin ka ziek a. Sienkhom, “Ka sang a dang a châr” ti a um tlat a. Mauruong amanih Fahra Rethei tienami-ah sang an nei si naw leiin, tienami dang ka dap pei a, ‘Sakhi Longdar’ tienamia mi a lo nih ti ka hung hmu suok tah a nih. Sakhi Longdar tienami intranna ei sui chun lunginsietna leia thilthaw ra suok danglam tak ei hmu a, chu chun sungkuo inthuruol le hlawtling tak a hring suok a. Tlûkna leiin chu sungkuo chu sukdarin a um a, sienkhom nu hmangaina chun tungding tumin phunchong le phuhlip nei lo ngapuia inchangin a nauhai chu a somdawl ngat ngat a. A tawpa chuh tienami pathumhai hin sansuokna sin thawin an insui khawm vong a nih. Chu chu a nih inhril tlâk.

(July 13, 2017; Delhi)

###

1 comment :

Anonymous said...

Tiem a manhla thei e.

Jk Khawbung
Hyderabad